0 تا 100 انواع سپتیک فاضلاب و روش‌های اجرای آنها

مقدمه

اگر به دنبال خانه‌ای جدید هستید، احتمالاً متوجه شده باشید که برخی از محله‌ها از سیستم فاضلاب عمومی و برخی دیگر از سیستم سپتیک استفاده می‌کنند. به‌طورکلی، شهرها و مناطق نزدیک به آن‌ها به سیستم فاضلاب شهری متصل بوده و از لوله سایز بزرگ برای انتقال مواد استفاده می‌کنند. اگر منطقه‌ای خارج از ناحیه سرویس شهری باشد، ساختمان‌ها معمولاً از سیستم سپتیک برای امور فاضلاب خود استفاده می‌کنند. نقش سپتیک چیست؟

سیستم سپتیک فرایند انتقال و ذخیره فاضلاب و مواد زاید را بسیار راحت‌تر می‌کند، به‌گونه‌ای که حتی بسیاری از افراد ساکن در مناطق شهری نیز گاهی اوقات به دنبال استفاده از آن‌ها هستند. اگر به دنبال استفاده از سپتیک هستید، این مقاله اطلاعاتی کلی را در مورد نحوه عملکرد، نگه‌داری و همچنین انواع آن‌ها به شما معرفی خواهد کرد. همچنین در مورد این مسئله حرف خواهیم زد که چرا سیستم سپتیک می‌تواند یک انتخاب مطمئن و قابل‌اتکا باشد.

1. سیستم سپتیک چیست؟

سپتیک یک سیستم تصفیه فاضلاب زیرزمینی است که معمولاً در مناطق روستایی و نواحی بدون دسترسی به فاضلاب شهری مورداستفاده قرار می‌گیرد. ساختار آن‌ها ترکیبی از طبیعت و فناوری روز است که فاضلاب حمام، آشپزخانه یا لباسشویی را تصفیه می‌کند. سیستم عادی سپتیک از یک مخزن و یک میدان تخلیه یا میدان جذب خاک تشکیل می‌شود. مخزن سپتیک مواد آلی را هضم کرده و مواد شناور (مانند روغن‌ها) و مواد جامد را از فاضلاب جدا می‌سازد.

این سیستم مایعات (که به‌عنوان پساب شناخته می‌شوند) را از مخزن سپتیک به داخل مجموعه‌ای از لوله‌های منفذدار مدفون در میدان تخلیه هدایت می‌کنند تا در نهایت به‌آرامی در خاک آزاد شوند. برخی از سیستم‌های دیگر از پمپ یا نیروی جاذبه برای کمک به جاری‌شدن پساب از طریق شن و ماسه، مواد آلی (مانند زغال‌سنگ نارس و خاک‌اره)، تالاب‌های مصنوعی یا بسترهای دیگر به‌منظور حذف یا خنثی‌سازی آلاینده‌ها مانند عوامل بیماری‌زا، نیتروژن یا فسفر بهره می‌برند.

2. اجزای اصلی سپتیک چیست؟

Septic دارای اجزای مختلفی است که هرکدام کارکرد متفاوتی دارند. حالا اجزای سپتیک چیست؟ مهم‌ترین اجزای این سیستم به شرح زیر هستند:

• سیستم ورودی فاضلاب که مانند لوله و اتصالات و بافل (میان‌گیر) ورودی است
• مخزن اولیه سپتیک تانک که حجم عمده سپتیک (60 تا 70 درصد) را به خود اختصاص داده است.
• دیوار جداکننده که از ورود لجن و چربی و روغن‌های شناور شده به مخزن تصفیه جلوگیری می‌کند.
• مخزن تصفیه‌کننده که تقریباً ۳۰ درصد حجم کل سیستم است و مواد ته‌نشین شده و شناور در آن جمع می‌شود.
• سیستم تهویه که گازهای تولید شده از فرایندهای بی‌هوازی را از سپتیک تانک خارج می‌کند.
• سیستم خروجی فاضلاب که شامل میان‌گیر و لوله خروجی سپتیک است.

3. اجزای اصلی سپتیک چیست؟

Septic دارای اجزای مختلفی است که هرکدام کارکرد متفاوتی دارند. حالا اجزای سپتیک چیست؟ مهم‌ترین اجزای این سیستم به شرح زیر هستند:

• سیستم ورودی فاضلاب که مانند لوله و اتصالات و بافل (میان‌گیر) ورودی است
• مخزن اولیه سپتیک تانک که حجم عمده سپتیک (60 تا 70 درصد) را به خود اختصاص داده است.
• دیوار جداکننده که از ورود لجن و چربی و روغن‌های شناور شده به مخزن تصفیه جلوگیری می‌کند.
• مخزن تصفیه‌کننده که تقریباً ۳۰ درصد حجم کل سیستم است و مواد ته‌نشین شده و شناور در آن جمع می‌شود.
• سیستم تهویه که گازهای تولید شده از فرایندهای بی‌هوازی را از سپتیک تانک خارج می‌کند.
• سیستم خروجی فاضلاب که شامل میان‌گیر و لوله خروجی سپتیک است.

4. نام‌های دیگر سپتیک فاضلاب چیست؟

• سیستم‌های تصفیه فاضلاب در محل
• سیستم‌های تصفیه فاضلاب غیرمتمرکز
• سیستم‌های تصفیه جمعی
• پکیج تصفیه
• سیستم‌های on-lot
• سیستم‌های فردی دفع فاضلاب
• سیستم‌های خصوصی فاضلاب

انواع مختلف تصفیه فاضلاب غیرمتمرکز، اگر به‌درستی اجرا شوند، می‌توانند از سلامت عمومی محافظت کنند، منابع ارزشمند آب را حفظ کنند و منافع اقتصادی را برای یک جامعه ایجاد کنند. این سیستم‌ها انتخابی مقرون‌به‌صرفه و با عمر طولانی برای تصفیه فاضلاب، به‌ویژه در مناطق کم‌تراکم‌تر هستند.

5. مزایا و معایب استفاده از سپتیک فاضلاب چیست؟

مزایا:

• مزایای سلامت عمومی: استفاده صحیح از سیستم‌های تصفیه غیرمتمرکز خطر انتقال بیماری و قرارگرفتن انسان در معرض عوامل بیماری‌زا را که می‌تواند از طریق آب آشامیدنی، آب‌های سطحی و آلودگی بستر صدف‌ها رخ دهد، کاهش می‌دهد.
• مزایای زیست‌محیطی: تصفیه فاضلاب، آلودگی را از آب‌های سطحی حذف می‌کند، سفره‌های زیرزمینی را تغذیه می‌کند و باعث افزایش حجم آب‌های زیرزمینی می‌گردد.
• مزایای اقتصادی: سیستم‌های فاضلاب غیرمتمرکز به جوامع در کاهش هزینه‌های زیرساختی و مصرف انرژی در ساخت تصفیه‌خانه‌های متمرکز و سیستم‌های جمع‌آوری فاضلاب شهری کمک می‌کند.

معایب:

•  تأثیر کم بر کاهش پاتوژن‌های بیماری‌زا
• ، مواد جامد و آلی
• لجن‌زدایی منظم باید تضمین شود
•  مناسب برای ساختمان‌های کم‌جمعیت
• تمیز کردن دستی مخزن بسیار خطرناک و یک کار غیرانسانی است، و این  در حالی است که تمیزکردن مکانیکی (ماشین‌های لجن‌کش) به ابزار پیچیده‌ای نیاز دارد.
• پساب و لجن نیاز به تصفیه بیشتر و یا تخلیه مناسب دارند.

6. نحوه کارکرد سیستم سپتیک

به‌طورکلی، سپتیک بدین صورت کار می‌کند:

۱. تمامی فاضلاب ساختمان از طریق لوله فاضلاب یا حتی لوله آب وارد مخزن سپتیک می‌شود.

۲. مخزن سپتیک در زیر زمین دفن شده و معمولاً از بتن، فایبرگلاس یا پلی‌اتیلن ساخته می‌شود. این مخزن فاضلاب را به‌اندازه کافی نگه می‌دارد تا مواد جامد ته‌نشست شده و تشکیل لجن دهند، درحالی‌که روغن‌ها و مواد شناور دیگر به‌عنوان زباله شناور می‌شوند. محفظه‌ها و یک خروجی T شکل از خروج لجن به سمت منطقه تخلیه جلوگیری می‌کنند.

۳. پساب مایع از مخزن به داخل میدان تخلیه خارج می‌شود.

۴. میدان تخلیه منطقه‌ای کم‌عمق، پوشیده و غنی از خاک غیراشباع شده است. فاضلاب پیش‌تصفیه شده از طریق لوله‌های متخلخل و به‌صورت فیلتر شده تخلیه می‌شود. به دلیل مقاومت و طول عمر بالای لوله استخری، استفاده از آن به‌عنوان لوله‌های متخلخل بسیار رایج است.

۵. در نهایت، باکتری‌ها، ویروس‌ها و مواد مغذی مضر با نفوذ فاضلاب به داخل خاک به طور طبیعی از بین رفته و آب باقیمانده نیز وارد آب‌های زیرزمینی خواهد شد.

7. انواع سپتیک تانک

همان‌طور که لوله فاضلاب ساختمان دارای انواع مختلفی است، سپتیک نیز در انواع مختلفی وجود دارد و باتوجه‌به شرایط محیطی می‌توان از آن‌ها استفاده کرد Septicها می‌توانند از انواع مواد اولیه مختلف تولید شوند و هرکدام از آن‌ها دارای ویژگی‌ها و قابلیت‌های منحصربه‌فردی هستند. انواع Septicها به شرح زیر هستند:

1.7. سپتیک تانک بتنی

این Septicها از دوام بالایی برخوردار هستند و در سال‌های گذشته بسیار موردتوجه قرار می‌گرفتند. بدنه این مخازن از بتن ساخته شده و در برابر عوامل محیطی مقاومت بالایی دارد. این مخازن باگذشت زمان مقاومت خود را از دست می‌دهند و با بروز اولین ترک‌خوردگی، فاضلاب را به محیط پیرامون انتقال می‌دهد.

2.7. سپتیک تانک فولادی

مخازن این سپتیک‌ها نیز از جنس فولاد بوده و حدوداً 25 سال عمر می‌کنند. این مخازن در انواع محیط‌های آب و هوایی استفاده می‌شوند اما ممکن است همانند لوله آب فولادی دچار خوردگی شده و به مرور زمان مقاومت خود را در برابر عوامل بیولوژیکی از دست بدهد.

3.7. سپتیک تانک فایبرگلاس

این مخازن در مقایسه با مخازن بتنی و فولادی دارای ساختار منسجم‌تر و باکیفیت‌تری است و مقاومت بالایی در برابر شرایط مختلفی همچون رطوبت، حرکت زمین، اشعه ماورا بنفش، واکنش‌های شیمیایی و … دارد. در حقیقت Septicهای فایبرگلاس به‌عنوان مقاوم‌ترین سپتیک‌ها در جهان شناخته می‌شوند.

4.7. سپتیک تانک پلاستیکی

از دیگر Septic هایی که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند می‌توان به Septic های پلاستیکی اشاره کرد که از دوام بسیار بالا و قیمت بسیار خوبی برخوردار هستند و در برابر عوامل محیطی، واکنش‌های شیمیایی و … بسیار مقاوم هستند. Septic های پلی اتیلنی نیز نوعی از سپتیک‌ها هستند که می‌توانند تا 50 سال عمر مفید داشته باشند.

8. نکاتی در خصوص نگهداری سیستم سپتیک

این نکات می‌توانند عمر مفید سیستم سپتیک شما را به طرز چشمگیری افزایش دهند:

• سپتیک را مرتباً بررسی و تخلیه کنید

مهم‌ترین مرحله در نگهداری سپتیک دفع لجن و مواد معدنی موجود در آن به‌صورت مرتب است. اینکه سپتیک شما چند وقت یک‌بار نیاز به پمپ دارد به‌اندازه مخزن، تعداد افراد خانه، حجم آب مصرفی و مقدار جامدات بستگی دارد. این مخازن به‌صورت عادی هر دو تا سه سال پمپ زده می‌شوند.

• آب را به شیوه‌ای اصولی مصرف کنید

آب زیاد دلیل اصلی خرابی بیشتر سپتیک‌ها است، چرا که خاک زیر سیستم باید تمام آب مورداستفاده در خانه را جذب کند. این امکان وجود دارد که آب اضافی ماشین لباسشویی، ماشین ظرف‌شویی، توالت، حمام یا آشپزخانه فرصت کافی برای جداسازی لجن و مواد دیگر نداشته باشد. هرچه آب کمتری وارد سپتیک شود، احتمال خرابی آن کمتر خواهد بود.

• دفع مواد زائد جامد را به حداقل برسانید

بسیاری از مواد تجزیه نمی‌شوند و در نتیجه در مخزن سپتیک شما جمع خواهند شد. به هر طریق دیگری که می‌توانید این وسایل را دور بیندازید. استفاده از برخی لوله‌های مخصوص مانند کاروگیت برای انتقال مواد بسیار مفید خواهد بود. به همین دلیل است که عده زیادی می‌خواهند بدانند که لوله کاروگیت چیست؟ روش‌های اتصال آن نیز می‌تواند روند انجام کارها را بسیار آسان‌تر کند.

• مواد شیمیایی را از سپتیک دورنگه دارید

از ورود مواد شیمیایی خانگی مانند بازکننده لوله، رنگ‌، سموم دفع آفات، مواد شیمیایی عکاسی، روغن‌ترمز، بنزین و روغن‌موتور به داخل سپتیک جدا جلوگیری کنید. دفع نادرست مواد شیمیایی سمی بدین صورت برای محیط‌زیست بسیار مضر است و در طولانی‌مدت می‌تواند مشکلات زیادی را از لحاظ سلامت جمعی به وجود آورد.

• مواد افزودنی سیستم سپتیک

افزودن محرک یا تقویت‌کننده به مخزن سپتیک برای کمک به عملکرد آن یا به‌منظور «برقراری تعادل باکتریایی» به‌هیچ‌عنوان لازم نیست. باکتری‌های طبیعی موردنیاز برای انجام این کار از قبل در فضولات انسانی وجود دارند.

• به‌کارگیری سنسور در مخزن سپتیک

هم‌اکنون سنسورهای ارزان‌قیمت و ساده زیادی وجود دارند که میزان آلودگی، سطح مخزن و زمان مناسب برای تخلیه آن‌ را به‌خوبی به شما گزارش می‌دهند. شایان‌ذکر است که سیم‌کشی این سنسورها باید با استفاده از لوله‌های مخصوصی مانند و ین و بند انجام شود.  لوله برق بسیار مناسب بوده و در سیم‌کشی‌های برق بسیار کارآمد است.

9. آیا سیستم‌های سپتیک در همه‌جا یکسان استفاده می‌شود؟

استفاده از سیستم سپتیک فاضلاب در بعضی از کشورها رایج‌تر است. استفاده از این سیستم‌ها در ایران، سابقه طولانی ندارد، درصورتی‌که سال‌هاست در برخی از کشورها مورداستفاده قرار می‌گیرد. اداره سرشماری ایالات متحده گزارش می‌دهد که توزیع و تراکم استفاده از سیستم‌های سپتیک به طور گسترده‌ای بر اساس منطقه و ایالت متفاوت است، به صورتی که از حداکثر حدود 55 درصد در ورمونت تا حداقل، حدود 10 درصد در کالیفرنیا استفاده می‌گردد.

در آمریکا بیشتر از 60 درصد مردم از طریق سیستم‌های سپتیک تانک ، فاضلاب خود را مدیریت میکنند. همچنین، در حدود یک سوم ساخت و سازها و مناطق مسکونی جدید، از امکانات سیستم‌های سپتیک یا سایر سیستم‌های تصفیه غیرمتمرکز برای جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب خود بهره می برند.

10. آیا سیستم سپتیک فاضلاب باعث مشکلات سلامتی یا کیفیت آب می‌شوند؟

سیستم‌های سپتیک تانک که به‌درستی برنامه‌ریزی، طراحی، مکان‌یابی، نصب، بهره‌برداری و نگهداری می‌شوند، می‌توانند با راندمانی بالا تصفیه فاضلاب را انجام دهند. بااین‌حال، در مناطقی که ظرفیت زهکشی خاک، کمتر از ظرفیت سپتیک‌های مورداستفاده است یا چنانچه در مراحل طراحی، نصب، بهره‌برداری یا نگهداری، خدمات ضعیفی ارائه گردد، این سیستم‌ها مشکلاتی را ایجاد خواهند کرد.

اصلی‌ترین مشکلات شناسایی شده در استفاده از سیستم‌های سپتیک، آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی با پاتوژن‌های بیماری‌زا و نیترات است. مخاطرات دیگر شامل تخلیه بیش از میزان استاندارد نیتروژن به آب‌های ساحلی و آلودگی آب‌های سطحی است که موجبات رشد جلبک‌ها را افزایش می‌دهد. این مسئله کاهش میزان سطح اکسیژن محلول را در آب‌ها ایجاد می‌کند که خود موجب ایجاد تصفیه بی‌هوازی و تولید بوی نامناسب می‌گردد. همچنین آلودگی توسط عوامل بیماری‌زا در بسترها و مناطق ساحلی که مورداستفاده شناگران قرار می‌گیرد از دیگران نگرانی‌ها در این حوزه است.

11. نشانه خرابی سپتیک چیست؟

همیشه بوی بد اولین علامت سوء کارکرد سیستم سپتیک نیست. در صورت مشاهده موارد زیر به‌سرعت با یک متخصص تماس بگیرید:

• ورود پساب فاضلاب به زهکش‌های خانگی
• وجود چمن‌های سبز روشن و اسفنجی در زمین‌های اطراف سپتیک، به‌ویژه در هوای خشک
• جمع‌شدن آب یا خاک گل‌آلود در اطراف سپتیک یا زیر زمین
• بوی شدید در اطراف مخزن سپتیک

12. نکات بهداشتی در مورد سپتیک

وقتی صحبت از بازیافت فاضلاب در محل می‌شود، حفظ سلامت عمومی اولویت اصلی است. باکتری‌ها، میکروب‌ها و عوامل بیماری‌زای خطرناک باید قبل از ورود مجدد به آب‌های زیرزمینی کاملاً از فاضلاب خارج شوند. سپتیک‌ از نظر علمی به‌گونه‌ای طراحی شده است که با بهینه‌سازی قابلیت‌های خاک، تصفیه فاضلاب را به شیوه‌ای کارآمدتر انجام دهد. این سیستم‌ها ضمن حفظ کیفیت محیط، روشی غیرفعال و قابل‌اطمینان را برای تصفیه فاضلاب با هزینه‌ای کم فراهم می‌آورند.

مشکلات احتمالی

اختلال در کارکرد  سپتیک تانک و مشکلات در عملکرد  آن به‌طورکلی به معنای خرابی مخازن زهکشی است. این مشکلات بیشتر در سیستم‌های قدیمی ساخته شده با یک مخزن زهکشی غیرمتناوب دیده می‌شود، به‌ویژه اگر حجم زیادی از آب به طور مکرر استفاده شود، یا در سیستم‌هایی که به‌درستی نصب یا نگهداری نشده‌اند. در سیستم‌هایی که برای مدتی مورداستفاده قرار گرفته‌اند، خاک اطراف مخزن زهکشی ممکن است شروع به مسدودشدن کند. پساب کمتر قادر به نفوذ آزادانه در خاک اطراف است و شروع به تجمع در مخزن زهکشی می‌کند تا زمانی که پر شود.

هنگامی که این اتفاق می‌افتد، موارد زیر ممکن است رخ دهد:

• فاضلاب شروع به برگشت به لوله‌های ورودی می‌کند زمانی متوجه این مشکل می‌شوید که وسایل خانگی مانند توالت یا سینک آشپزخانه به‌راحتی تخلیه نمی‌شوند
• زمین در اطراف مخزن زهکشی خیس می‌شود و پساب ممکن است از خاک به سطح نشت کند. این مشکل باعث تولید بوی نامطبوع می‌شود و خطری برای سلامتی است.
• درهرصورت، یک لوله‌کش یا تکنسین زهکشی باید برای اصلاح و بهسازی فراخوانده شود.
• هنگامی که خاک‌های اطراف مخزن زهکشی مسدود می‌شوند، اقدامات اصلاحی ضروری است. این اقدامات ممکن است شامل پمپاژکردن تمام محتویات سپتیک و جایگزینی خاک اشباع شده یا نصب یک مخزن زهکشی اضافی باشد تا به مخزن زهکشی قدیمی اجازه استراحت داده شود.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

صنعت آب و فاضلاب در مقایسه با گذشته اهمیت بسیار زیادی پیدا کرده است چرا که آلودگی‌های موجود در این صنعت ممکن است خسارات زیادی برای طبیعت و آینده بشریت داشته باشد. نقش سپتیک چیست؟ سپتیک ازجمله کاربردی‌ترین تجهیزات موجود در صنعت فاضلاب است که همانند لوله استخری، لوله اتصالات فاضلابی و… می‌توانند استفاده‌های متعددی خصوصاً در محیط‌های دور از دسترس داشته باشند.

جهت آشنایی کامل با  “سپتیک فاضلاب” به کتاب “اجرای ساختمان” و جهت آشنایی بیشتر با قوانین و ضوابط مربوط به این مقاله به “مبحث شانزدهم: تاسیسات بهداشتی | ویرایش سال ۱۳۹۶” در پکیج “مباحث مقررات ملی ساختمان” در بخش گنجینه فایل وب‌سایت مراجعه فرمایید.