بزرگترین چالش مهندسی کشور

مقدمه

یکی از نشانه‌ها و شاخص‌های توسعه در یک کشور میزان پروژه‌های عمرانی در آن است. در یک پروژه عمرانی رسیدن به اهداف یک پروژه با رعایت محدودیت‌های هزینه، زمان و ضمن رعایت کیفیت مطلوب موردنظر است. اجرای یک پروژه عمرانی دارای ابعاد مختلفی است و می‌تواند چالش‌های بسیاری به همراه داشته باشد. این چالش پروژه‌ها می‌توانند تحت‌تأثیر عوامل مختلفی مانند عدم مدیریت مناسب، نوسانات قیمت، برخی مقررات کشوری و مسائل آب‌وهوایی پیش آید. مدیریت چالش پروژه‌های عمرانی امری ضروری بوده و در پیشبرد بهتر پروژه‌های عمرانی بسیار مؤثر است.

1. چالش‌های ایجاد شده در داخل مجموعه

1.1. چالش‌های مدیریت بودجه و هزینه‌ها

یکی از مهم‌ترین چالش پروژه‌های عمرانی، کنترل و مدیریت هزینه‌ها بخش کلیدی در یک پروژه عمرانی است. درصورتی‌که هزینه‌ها به طور پیوسته پایش و بررسی نشوند از کنترل خارج شده و تبدیل به یک چالش پروژه خواهند شد. در واقع هزینه‌ها و مشکلات مالی یکی از دلایل اصلی کندی و تأخیر در کار است. برای کنترل هزینه‌ها باید تحویل شدنی‌های پروژه به‌دقت بررسی شوند و برآورد دقیقی از هزینه با در نظر گرفت مسائل پیش‌بینی‌نشده صورت گیرد.

ایجاد تغییرات در قرارداد و عدم مشخص‌بودن جزئیات بسیار مهم است. گاهی وضعیت پایانی کار کاملاً شفاف نخواهد بود و سبب ایجاد تغییراتی خواهد شد. این تغییرات شامل تغییر نقشه‌های اجرایی، عدم آگاهی از نحوه دفع ضایعات و یا پرداخت‌های بیمه و … است.

جزئیات کار باید به‌درستی روشن باشند و تفسیر شفاف و درستی از آن‌ها وجود داشته باشد. عدم شفافیت شرح کار باعث بروز مشکلات و تحمیل هزینه‌هایی بر کار می‌شود. تکیه بر اطلاعات نادرست و ناکافی می‌تواند مشکل‌ساز باشد در نتیجه آینده‌نگری و داشتن یک تحلیل درست بسیار مهم است.

2.1. چالش‌های مدیریت منابع انسانی

مدیریت منابع انسانی و نیروی کار بسیار مهم به‌عنوان چالش پروژه‌های عمرانی. مدیریت منابع انسانی عبارت است از مجموعه اقداماتی که برای استفاده مؤثر از نیروهای موجود در پروژه صورت می‌گیرد. یکی از ارکان مهم در هر پروژه، نیروی انسانی و افراد دخیل در پروژه است. انتخاب افرادی توانمند و همچنین تلاش برای توانمندسازی آن‌ها امری بسیار مهم است.

استخدام کارکنانی با دانش و تجربه کافی یک امر مهم در پروژه‌های امروزه است. توانایی‌ها و مهارت‌های آن‌ها باید به‌خوبی بررسی شود و در صورت نیاز مورد آموزش قرار گرفته و یا نیروی جدید استخدام شود. دو عنصر کلیدی در مدیریت منابع انسانی چالش آموزش و حفظ انگیزه در افراد است.

همچنین، ارتباط بین افراد در یک پروژه بسیار مهم است و درصورتی‌که تعامل کافی وجود نداشته باشد باعث می‌شود تا بعضی از کارهای مهم جا بیفتند و افراد تا زمانی که خیلی دیر شده است متوجه این موضوع نشوند. ارتباط مؤثر بین افراد و توجه به گپ‌های ارتباطی و مهارتی بسیار مهم و تعیین‌کننده است و می‌تواند از وقوع چالش‌ها جلوگیری کند.

3.1. چالش‌های مدیریت زمان

مدیریت زمان در واقع شامل پایش و کنترل زمان شروع، مدت‌زمان انجام و اتمام به‌موقع فعالیت‌های اجرایی، تأمین و تدارکات به‌موقع منابع انسانی، ماشین‌آلات و مصالح و پیش‌بینی تأخیرات احتمالی و به‌کارگیری اقدامات مناسب جهت جلوگیری از بروز تأخیرات با استفاده روش‌های کنترل پروژه و زمان‌بندی است.

زمان‌بندی باید مناسب و منطبق بر واقعیت پروژه باشد و هدایت و منطبق کردن زمان با پروژه‌های عمرانی جزئی از چالش پروژه‌های عمرانی بشمار می‌رود. زمان‌بندی‌های خوش‌بینانه و عدم پایبندی به برنامه زمانی باعث رخداد تأخیرات، تنش بین افراد و افزایش هزینه‌ها می‌شود. مدیریت زمان بسیار مهم است چرا که محدودیت‌های زمانی سبب کاهش کیفیت کار، نارضایتی کارفرما و افزایش حوادث و سوانح در حین کار خواهد شد.

4.1. چالش‌های مربوط به تعریف نامناسب و مبهم انتظارات و اهداف پروژه

در صورت ارائه خواسته‌های نامطلوب از پیمانکاران و طراحان در حین پروژه مانند محدودیت‌های زمانی شدید که عمدتاً به دلیل رقابت در صنعت ساختمان است سبب بروز چالش پروژه‌ها می‌شود. تعریف مبهم اهداف و خواسته‌ها از یک پروژه می‌تواند یکی از اصلی‌ترین دلایل بروز چالش و تنش باشد.

در همین راستا، مدیریت خواسته‌های کارفرما از ابتدای کار سبب اجرای مناسب‌تر و باکیفیت‌تر خواهد شد. برای روشن‌شدن اهداف یک پروژه باید در ابتدا سؤالات و بررسی‌های دقیقی به عمل آید. هر گونه درخواست تغییری باعث تغییر برنامه‌ریزی‌ها می‌شود چرا که از ابتدا در برنامه هزینه‌ها و زمان لحاظ نشده است. هرگونه تغیری باید به‌دقت مطالعه شود و در صورت موافقت عواقب ناشی از آن شامل افزایش زمان و هزینه ابلاغ شود.

5.1. چالش‌های مربوط به ایمنی و مخاطرات در حین کار

باوجوداینکه قوانینی در مورد رعایت ایمنی وجود دارد؛ اما در عمل در بسیاری از کارگاه‌ها نکات ایمنی اجرا نشده یا ناقص اجرا می‌شوند. همین موضوع باعث شده که در صنعت ساختمان حوادث ناگواری بسیاری رخ دهد. چالش‌های موجود در بخش ایمنی شامل عدم آگاهی افراد و به‌ویژه کارگران از آیین‌نامه‌های ایمنی ساختمان و ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا هستند.

بسیاری از کارگران سواد کافی نداشته و به حقوق خود نیز آشنا نیستند. یکی از چالش‌ها آموزش و آگاه‌سازی نیروی کار از این مسائل است. یکی دیگر از چالش پروژه‌ها عدم وجود امکانات امدادرسانی و کمک‌های اولیه در محل کارگاه‌ها است. رخداد خطرات و آسیب در حین کار سبب بروز چالش‌هایی در حین کار می‌شود. برای مثال، در صورت پایین‌بودن ایمنی ممکن است کارگران دچار سانحه شده و در نتیجه روند کار کند و یا به‌کلی متوقف شود.

6.1. چالش‌های مربوط به ماشین‌آلات و تجهیزات

ماشین‌آلات می‌توانند به شکل‌های مختلفی برای پروژه‌ها تأمین شوند. این روش‌ها شامل خرید و یا اجاره‌کردن است. در استفاده از ماشین‌آلات محدودیت‌هایی وجود دارند. فرسودگی زیاد تجهیزات و نیاز به تعمیرات پیوسته و همچنین عدم به‌روز بودن تجهیزات از چالش مهم پروژه در یک پروژه عمرانی است.

خرابی و فرسودگی یک دستگاه می‌تواند سبب کندی کار و افزایش هزینه‌ها شود. تغییرات زمان‌بندی و هزینه‌های ناشی از آن باعث ایجاد چالش پروژه در کار می‌شود. تعمیر و نگهداری ماشین‌آلات، اجتناب از خرابی آن‌ها، افزایش بهره‌وری و خروجی یک دستگاه و تأمین تجهیزات باکیفیت از چالش‌های مربوط به ماشین‌آلات در پروژه‌های عمرانی است.

7.1. چالش‌های تأمین مصالح

حجم عمده‌ای از هزینه‌های هر پروژه مربوط به تأمین مصالح موردنیاز پروژه است. این هزینه شامل هزینه تهیه مصالح و حمل آن به محل پروژه است. خرید مصالح زیاد به دلیل ترس از تمام‌شدن و یا گران‌شدن و دپو نامناسب در محل پروژه می‌تواند به ضرر پروژه و جزو چالش پروژه باشد.

خرید مصالح به‌صورت روزانه مناسب نیست چرا که ممکن است هر روزه افرادی برای تحویل گیری مصالح نباشند، در نتیجه کارگران هر روزه باید کار خود را ترک کرده و بار را تخلیه کنند و این مسئله در روند کار اخلال ایجاد می‌کند. باید طبق برنامه زمان‌بندی شده مواد و مصالح موردنیاز پروژه تأمین شود.

چالش تأمین و نگهداری مصالح می‌تواند بر سه وجه مهم ساخت؛ یعنی زمان، هزینه و کیفیت تأثیر بگذارد. لازم است نوع و کیفیت مصالح در مرحله اول تعیین شده و جایگزین نیز برای حالتی که یک نوع از مصالح در بازار موجود نیست تعیین شود تا در صورت نبود نوع خاصی از مواد تأمین مصالح با کندی و چالش روبه‌رو نشود.

8.1. چالش‌های فنی و طراحی

چالش پروژه مهم دیگر، چالش‌های مربوط به بحث‌های تخصصی و طراحی است. نواقص و اشتباهات در طراحی و یا عدم نظارت درست بر اجرای طرح می‌تواند سبب بروز مشکلات غیرقابل‌اصلاح و یا نیاز به انجام مجدد برخی کارها شود. ایجاد تغییر در محدوده پروژه و خواسته‌ها باعث تغییرات در طرح شده و چالش‌هایی برای گروه طراح به دنبال دارد. عدم ابلاغ نقشه‌های اجرایی و اطلاعات لازم در موعد مقرر، چالش‌ها، ناهماهنگی‌ها و تأخیراتی را در پروژه ایجاد می‌کند.

2. چالش‌های ایجاد شده در خارج مجموعه

1.2. مقررات موجود در کشور

قوانین موجود در زمینهٔ ساخت‌وساز و عقد قرارداد می‌تواند باعث ایجاد چالش‌هایی برای سازندگان شود. آشنایی به امور حقوقی و قوانین مرتبط با امور پیمان می‌تواند از بسیاری از مشکلات جلوگیری کند.

2.2. مشکلات آب‌وهوایی

آب‌وهوای محل پروژه می‌تواند بر روند کار و تجهیزات تأثیر بگذارد. این مسئله اجتناب‌ناپذیر است و می‌تواند بسیار چالش‌برانگیز باشد. آب‌وهوای خشک باعث افزایش گردوخاک شده و سبب گرفتگی و خرابی در اجزای ماشین‌آلات می‌شود. آب‌وهوای گرم می‌تواند بر روی کیفیت بسیاری از مصالح همچون ملات تأثیر بگذارد.

در شرایط جوی سرد، کارکردن چالش‌هایی به دنبال خواهد داشت. بتن‌ریزی در این شرایط سخت خواهد بود و باید از یخ‌زدگی بتن جلوگیری شود. درصورتی‌که بتن پیش از خشک‌شدن یخ بزند، دوام خود را از دست می‌دهد. همچنین واضح است که باد شدید، باران‌های بسیار، برف و سرما و یا گرمای شدید مانع از پیشرفت کار و توقف شده و در نتیجه کارکردن در این شرایط چالش‌های خاص خود را به همراه دارد.

برای مثال، در پروژه‌هایی که از جرثقیل‌های بلند و بزرگ استفاده می‌شود توجه به وزش باد و حداکثر سرعت باد بسیار مهم است. همچنین، باران‌های شدید باعث ایجاد زمین گلی شده و شرایط را برای کار افراد و تجهیزات در سایت دشوار می‌کند. بارش شدید باران حرکت و کار ماشین‌آلات را نیز سخت‌تر می‌کند چرا که میدان دید و حرکت آن‌ها کاهش می‌یابد.

3.2. نوسانات قیمت و مخاطرات بین‌المللی

رخداد مخاطرات در سطح ملی و بین‌المللی می‌توانند برای پروژه‌های ساخت چالش‌برانگیز باشند. در کشور ایران عواملی چون تحریم‌های سیاسی، نوسانات ارز و تنش‌های سیاسی باید به‌دقت مطالعه و ارزیابی شوند. توجه به روند تورم‌ها در آینده بسیار مهم است. نوسانات قیمت تأثیر بسیاری بر قیمت مصالح به‌ویژه مصالح حیاتی همچون سیمان و میل‌گرد داشته است و همین مسئله می‌تواند یک چالش پروژه بسیار مهم در ساخت‌وسازها باشد. برای مثال، در 8 سال اخیر قیمت هر پاکت سیمان حدوداً 10 برابر شده است. برخی تورم‌های بی‌سابقه در صنعت ساخت سبب توقف فعالیت‌ها می‌شود.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

چالش‌های پروژه عمرانی بسیار است که در اینجا به برخی از آن‌ها اشاره شد. این چالش‌های پروژه عمرانی ممکن است به‌مرورزمان حل شده و برخی دیگر ممکن است باگذشت زمان بدتر شوند. در پروژه‌های عمرانی همواره باید منتظر رخداد چالش‌های جدید بود و با مدیریت درست خود را برای آن آماده کرد. ریشه برخی از این چالش‌های پروژه عمرانی داخل یک مجموعه بوده که نیازمند مدیریت مناسب است.

مدیریت صحیح و برآمده از دانش پیمانکار و مجری یک پروژه می‌تواند تا حد بسیار زیادی این چالش‌ها را برطرف کند. برخی دیگر از چالش‌های پروژه عمرانی ناشی از مسائل و مشکلات خارج از مجموعه مهندسی است، مانند نوسانات قیمت، آب‌وهوا و قوانین کشوری موجود که کنترل آن‌ها سخت‌تر و یا نشدنی است.

در مورد چنین چالش‌هایی درک درست و پیش‌بینی شرایط می‌تواند باعث کاهش اثرات آن‌ها بر روند پروژه شود. در نهایت، گفتنی است که هرچند رخداد چالش در پروژه‌های عمرانی اجتناب‌ناپذیر است؛ اما یک پیمانکار باتجربه و متخصص می‌تواند باتکیه‌بر دانش خود چنین چالش‌هایی را پیش‌بینی کرده و تا حد ممکن آن‌ها را کنترل کند.