نحوه گچ‎‌ریزی ساختمان

مقدمه

گچ‌ریزی یا رنگ‌ریزی ساختمان، به‌عنوان اولین گام از اجرای یک ساختمان است که می‌بایست توسط مجری و تحت نظارت ناظر معمار و نقشه‌بردار (درصورتی‌که ناظر نقشه‌بردار حضور داشته باشد) و بر اساس اطلاعات مندرج در پروانه انجام شود. عدم توجه و دقت کافی در این مرحله، می‌تواند تبعات حقوقی سنگینی برای ناظر، مجری و مالک ساختمان داشته باشد. چراکه ورود ساختمان به حریم معبر یا ملک همسایه، می‌تواند با حکم تخریب از طرف کمیسیون ماده 100 یا هزینه‌های سنگین برای جلب رضایت همسایه مواجه گردد.

1. خط اندازی ساختمان چیست؟

خط اندازی به معنای مشخص‌کردن حد و حدود ملک و نقشه فونداسیون روی زمین است . در خط اندازی ساختمان پلان و نقشه سازه و موقعیت قرارگیری نوارهای فونداسیون روی زمین تثبیت و مشخص می‌شود . معمولاً خطوط و شکل‌های موردنظر یا گچ یا ماده رنگی روی زمین مشخص می‌شوند.

خط اندازی ساختمان در واقع همان گچ‌ریزی نقشه روی زمین است و باید طبق نقشه سازه توسط فرد ماهر یا مهندس سازه انجام شود . در خط اندازی ساختمان باید همه خط‌ها و حدود با متر اندازه‌گیری شود و دقیقاً مطابق با اندازه‌های موجود در نقشه باشد . تمام نبش‌ها  و گوشه‌های سازه نیز باید گونیا باشد.

2. پیکتاژ چیست؟

فرایند پیاده‌کردن نقشه ساختمان روی زمین با نام‌های مختلفی شناخته می‌شود. منظور از خط اندازی ساختمان، گچ‌ریزی زمین یا رنگ‌ریزی نقشه ساختمان پیاده‌کردن نقشه سازه روی زمین است. نام دیگر این فرایند پیکتاژ است

پیاده‌کردن (Setting Out) یا اصطلاحاً پیکتاژ، انتقال نقاط و خطوط یک طرح از روی نقشه بر روی زمین با حفظ تناسب، شکل و موقعیت است. استاندارد ISO 7078، پیکتاژ را به‌عنوان فرایند علامت‌گذاری محل قرارگیری و تراز المان‌ها برای ساخت سازه بر اساس مجموعه‌ای از علامت‌های مرجع تعریف می‌کند. به‌طورکلی، سازه بر روی محل پیکتاژ اولیه بنا می‌شود. این عملیات، با فراهم‌کردن امکان اجرای سریع و پیوسته سازه، زمان و هزینه ساخت را به حداقل می‌رساند.

3. کاربرد و مزایای خط اندازی ساختمان

• خط اندازی قبل از گودبرداری باعث می‌شود که حدود اربعه سازه مشخص گردد و گودبرداری در محل درست انجام شود.
• گچ‌ریزی و خط اندازی نهایی باعث می‌شود تمام نقاط سازه طبق نقشه و پلان اجرایی ساخته شوند.
• از ایجاد قناصی در فضاهای سازه مثل اتاق پذیرایی و… جلوگیری می‌کند.
• از واردشدن ملک به معبر عمومی یا ملک همسایه جلوگیری می‌کند که باعث می‌شود بسیاری از مشکلات حقوقی به وجود نیاید.
• به فرایند ساخت و پیشرفت پروژه سرعت می‌بخشد؛ زیرا تمام اجزای سازه بدون قناصی و در محل درست خودساخته می‌شوند و بعداً فعالیت‌های اصلاحی و رفع قناصی کمتر می‌شود.

4. نکات مهم قبل از گچ‌ریزی ساختمان

1. حتماً باید قبل از گچ‌ریزی از افراد بامهارت از جمله مهندس معمار و نقشه‌بردار کمک بگیرید.
2. گچ‌ریزی باید فقط طبق اطلاعاتی که در پروانه ساخت درج شده است انجام شود و پروانه ساخت نسبت به نقشه‌های تعیین شده و سند مالکیت اولویت و برتری دارد.
3. حتماً باید عرض‌گذر و درز انقطاع رعایت شود و این موارد نسبت به ابعاد زمین اهمیت بیش‌تری دارند.
4. تمامی اندازه‌ها باید پس از گچ‌ریزی مجدداً بررسی شوند و از گونیا بودن زوایا مطمئن شوید.
5. نباید ملاک تشخیص بر ساختمان ملک‌های مجاور باشند؛ زیرا ممکن است آنها نیز تخلف کرده و به معبر عمومی وارد شده باشند.

5. نحوه انجام خط اندازی ساختمان

همان‌طور که گفته شد اولین مرحله ساختمان‌سازی خط اندازی زمین و مشخص‌کردن حدود پلان سازه روی زمین است . در این مرحله با استفاده از خط اندازی ساختمان نقشه سازه را با ابعاد اصلی روی زمین منتقل می‌کنیم . طی این فرایند محل دقیق تمام اجزای سازه مثل نوار فونداسیون، دیوارها، زیرزمین و مقدار عرض نوارهای فونداسیون روی سطح زمین مشخص می‌شود.

حتماً باید این مرحله چندین بار کنترل و بررسی گردد و اندازه‌ها و گونیای نبش‌ها چک شود . هرگونه اشتباه در خط  اندازی و گچ‌ریزی نقشه، موجب قناصی در نقاط مختلف سازه می‌شود . معمولاً برای ساختمان‌های بزرگ از مترهای لیزری و دوربین‌های نقشه‌برداری استفاده می‌شود و برای سازه‌های کوچک‌تر خط اندازی به‌وسیله متر معمولی، گونیا بنایی، ریسمان و میخ و گچ انجام می‌شود.

در ادامه مراحل خط اندازی ساختمان را جزءبه‌جزء ذکر کرده‌ایم.

۱_ در مرحله اول باید ابعاد کلی سازه روی زمین مشخص شود؛ یعنی طول و عرض اصلی ساختمان و زمین موردنظر را مشخص می‌کنیم . به این صورت که مثلاً ابتدا طول زمین مشخص شده و سپس عرض آن را به‌صورت گونیا مشخص می‌کنیم.

مهم‌ترین قسمت در تعیین ابعاد کلی سازه مشخص‌کردن بر ساختمان است . بر ساختمان باید طبق پروانه ساخت مشخص گردد و دقت شود که بر ساختمان به معبر عمومی وارد نشود . درصورتی‌که ساختمان شما عقب‌نشینی داشته باشد باید رعایت شود . عقب‌نشینی در پروانه ساخت به‌صورت هاشور زده مشخص می‌شود.

درصورتی‌که اطراف ملک ما دو ساختمان احداث شده باشد که پایان کار دریافت کرده باشند به‌راحتی می‌توان بر ملک را با ریسمان کشی از دو سازه مجاور مشخص کرد . درصورتی‌که ساختمانی در اطراف نباشد و حریم پیاده‌رو هم به‌صورت دقیق مشخص نباشد می‌توان از واحد گذربندی شهرداری درخواست کرد تا بر ملک را مشخص کنند.

۲_ پس از اینکه بر و ابعاد اصلی ملک مشخص شد باید ابعاد اصلی سازه را مشخص کنیم . در هر ملک فقط درصدی از آن را می‌توان برای احداث سازه استفاده کرد و بخشی از آن باید حیاط و فضای سبز باشد . طبق پروانه ساختمان حدود احداث سازه را مشخص می‌کنیم . ۳_ بعد از آن نقاط مهم و گوشه‌ها را مشخص می‌کنیم . مثلاً گوشه اتاق‌ها محل ستون و نقاطی که به‌صورت نبش و گوشه هستند را مشخص می‌کنیم و در محل آن میخ می‌زنیم.

۴_ سپس بین میخ را ریسمان کشی می‌کنیم . در این مرحله باید یکبار دیگر تمام اندازه‌ها را بررسی کنیم . با متر فاصله خطوط در نقاط مختلف را اندازه بگیریم و از موازی بودن آن‌ها مطمئن شویم . تمام گوشه‌ها را با گونیا بررسی و از صحیح بودن زاویه آنها مطمئن شویم.

۵_ پس از آنکه نقشه به‌صورت کامل و دقیق روی خاک زمین منتقل شد  باید در محل ریسمان‌ها گچ یا ماده رنگی بریزیم.

پس از رنگ‌ریزی یا گچ‌ریزی فرایند خط اندازی ساختمان انجام شده و می‌توان مراحل بعدی مثل پی‌کنی یا گودبرداری را انجام دهیم . در این مرحله نیز می‌تواند برای جلوگیری از اشتباه یک‌بار دیگر نقشه روی زمین را با نقشه کاغذی مطابقت داد و کنترل کرد.

گونیا نبودن نقاطی از سازه به‌اندازه ۳ یا ۴ سانتی‌متر قابل‌چشم‌پوشی است و طی مراحل بعدی همچون احداث دیوار و نازک‌کاری برطرف می‌شود . اما اگر مقدار قناصی بیشتر باشد باید توسط فرد بامهارت اصلاح گردد . شیب زمین نیز باید با استفاده از کروم بندی کنترل و تنظیم گردد.

6. پیاده‌سازی نقشه روی زمین

پیاده‌کردن نقشه سازه روی زمین از مراحل حساس ساختمان‌سازی است که باید بادقت بالا و توسط افراد باتجربه انجام گیرد . پیاده‌سازی نقشه روی زمین با انجام مراحل زیر انجام می‌شود و بهتر است بعد از پایان هر مرحله کنترل مجدد انجام شود.

1. مشخص‌کردن بَر زمین طبق پروانه ساخت و تفکیک بر زمین با معبر عمومی جهت جلوگیری از واردشدن به معبر
2. مشخص‌کردن ابعاد اصلی ملک طبق سند و پروانه ساخت
3. مشخص‌کردن ابعاد اصلی ساخت؛ یعنی طول و عرض ساختمان (قسمتی که ساخت اجرا می‌شود)
4. مشخص‌کردن محل ستون‌ها، راه‌پله و اتاق‌ها و میخ زدن در نقاط تعیین شده
5. ریسمان کشی میخ‌ها طبق نقشه
6. پیاده‌سازی کامل نقشه و کنترل گونیا و تراز بودن حدود مشخص شده
7. گچ‌ریزی خطوط

7. نکته حقوقی

اگر شما به‌عنوان ناظر یا مجری، قصد گچ‌ریزی و پیاده‌کردن محدوده ملکی را دارید، حتماً دقت کنید که عدم توجه به موارد فوق، می‌تواند بارِ حقوقی سنگینی را به شما تحمیل نماید . توجه کنید که کنترل بَرِ ساختمان، بر عهده ناظر معمار و ناظر نقشه‌بردار است که اجرای آن نیز برعهده مجری ساختمان است، البته می‌بایست توسط اکیپ‌های مجرب تحت نظارت مجری انجام شده و تحویل ناظران مربوطه داده شود.

در ادامه املاک را از لحاظ استقرار به 2 حالت : الف) وجود نقاط هادی در محدوده استقرار، ب) عدم وجود نقاط هادی در محدوده استقرار تقسیم کرده.

الف) وجود نقاط هادی در محدوده استقرار ملک

همان‌طور که گفته شد، ممکن است از قبل نقاطی در مجاورت ملک یا در معابری که ملک به آنها مشرف است، وجود داشته باشد که بتوان با استناد به آنها، راحت‌تر بَرِ ساختمان یا زمین را مشخص نمود . نقاط هادی را می‌توان: جدول‌کشی،  نهرهای آب و املاک مجاور یا مقابلی که ساخته شده و پایان کار دریافت نموده‌اند، دانست که می‌توان با استناد به آنها محدوده ملک را مشخص نمود، به شمار آورد .

وقتی باتوجه‌به مشخصات و توضیحات نوشته و کروکی داخل پروانه، متوجه شدیم که ملک موردنظر دارای حدود اصلاحی است یا خیر، با کمک‌گرفتن از نقاط هادی موجود ابتدا بَرِ ساختمان که همان خط مرزی است که ملک با معبر دارد را مشخص کرده و گچ‌ریزی می‌کنیم.

1.7. حالت استقرار ملک، دارای حد اصلاحی

1. در این حالت باتوجه‌به عرض معبر داخل پروانه و با کمک‌گرفتن از جدول موجود، می‌توان حد اصلاحی زمین را مشخص کرد. در این حالت حد اصلاحی به‌صورت عقب‌نشینی مشخص‌شده است.
2. در این حالت نیز باتوجه‌به اینکه ملک مقابل شما پایان کار دریافت کرده است، شما می‌توانید با یک متر کشی ساده و باتوجه‌به عرض معبر که داخل پروانه مشخص گردیده است، بَرِ ساختمان یا بَرِ زمین را مشخص نمایید.

نکته مهم: حدود اصلاحی و عرض معبر در پروانه، بر نقشه‌های مصوب و سند ثبتی، ارجحیت دارد.

8. مفاهیمی در رنگ‌ریزی و خط‌کشی

• کف (کف گذر):

تراز سطح تمام‌شده یا کف محور گذرگاه عمومی است که در زمان تعیین ارتفاع ساختمان، مبنا قرار می‌گیرد.

• سطح اشغال:

نسبت مساحت سطح مجاز احداث بنا به مساحت کل زمین که بر اساس کاربری و ضوابط معماری و شهرسازی تعیین می‌شود.

• بَر:

عبارت است از حدی از زمین که محدود به معبر بوده و لبه زمین را مشخص می‌کند.

• بَرِ اصلاحی:

حدی از ملک که مشرف به معبر بوده و دارای عرض اصلاحی و مستلزم عقب‌نشینی باشد.

• پَخ:

خطی است مورب که سطح گوشه زمین را به‌منظور ایجاد دید مناسب یا جلوگیری از سایه‌اندازی و مشرفیت حذف می‌کند و جزو فضاهای مشاع یا معبر قرار می‌گیرد.

• عرض معبر:

عرض‌گذرگاه عمومی که زمین محدود به آن است. (عرض معبر در پروانه مشخص می‌شود و حدود اصلاحی نیز بر مبنای آن انجام خواهد شد.)

• حدود اصلاحی:

حدی از زمین که باتوجه‌به تعریض معبر، مشمول عقب‌نشینی باشند.

• ملک شمالی:

املاکی که سطح اشغال آن‌ها در انتهای زمین احداث شود و برای ورود به داخل سطح اشغال، می‌بایستی از داخل حیاط عبور کنیم.

• ملک جنوبی:

املاکی که سطح اشغال آن‌ها در ابتدای زمین احداث‌ شده و حیاط در پشت ساختمان قرار دارد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

جهت آشنایی کامل با  “نحوه گچ‎‌ریزی ساختمان” به پکیج “دوره جامع متره و برآورد پروژه (دکتر مترور)” در بخش گنجینه فایل وب‌سایت مراجعه فرمایید