کارهای جدید در پیوست فهرست‌بها چیست؟ مفهوم، نحوه قیمت‌گذاری و اهمیت آن

مقدمه

 تغییرات  شرایط  حاکم بر پروژه چه به لحاظ زمانی و چه به لحاظ ریالی  ممکن است طرح‌هایی را که در یک مقطع زمانی دارای توجیه فنی و اقتصادی بوده‌اند در شرایط جدید توجیه‌ناپذیر سازد از سوی دیگر عدم به‌کارگیری توان علمی و تجربی کافی و دقیق در مراحل اولیه تهیه اسناد مالی قرارداد نیز موجب تحمیل هزینه‌های سنگین بر پروژه‌ها می‌شود و در نتیجه اتمام پروژه‌ها را با مشکلات جدی روبه‌رو می‌سازد. پیش از آنکه بخواهیم در خصوص تفسیر ماده 29 شرایط عمومی پیمان با موضوع “تغییر مقادیر کار، قیمت‌های جدید، تعدیل نرخ پیمان” توضیحاتی مفصل و کاربردی را ارائه دهیم، لازم است در خصوص واژه فهرست‌بها و مقادیر منضم به پیمان بیشتر بدانیم اگر دوست دارید بدانید منظور از ماده 29 شرایط عمومی پیمان چیست تا انتهای این مقاله همراه ما باشید

1. تقسیم‌بندی فهرست‌بها از منظر کاربرد

1-فهرست‌بهای واحد پایه سازمان برنامه‌وبودجه کشور: فهرست بهایی است که سازمان برنامه‌وبودجه کشور سالانه برای برآورد هزینه اجرای کار پروژه‌ها ابلاغ می نماید.

2- فهرست‌بهای منضم به پیمان یا فهرست‌بها و مقادیر کار منضم به پیمان (برآورد هزینه اجرای کار): تمامی واژگان ذکر شده، در نهایت به فهرست بهایی منتهی میگردد که مختص به یک پروژه با شرایط خاص است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

در واقع در زمان برآورد هزینه اجرای کار مهندس مشاور یا واحد تهیه‌کننده برآورد، ردیف‌هایی از فهرست‌بهای واحد پایه سازمان برنامه‌وبودجه کشور را، مطابق با نقشه‌های اجرایی و مشخصات فنی اختصاصی پروژه، انتخاب کرده و مقادیر هر ردیف را بر اساس نقشه‌ها و مشخصات فنی لحاظ نموده و در نهایت فهرست بهایی ایجاد می‌نماید که به آن فهرست‌بهای منضم به پیمان، فهرست‌بها و مقادیر کار و یا فهرست‌بها و مقادیر کار منضم به پیمان (برآورد هزینه اجرای کار) گفته می‌شود.

این جمله مهم را به‌خاطر چندین بار تکرار کنید؛

درصورتی‌که برای کار جدید ابلاغی، در فهرست‌بهای منضم به پیمان، ردیفی پیش‌بینی نشده باشد، کار موردنظر قیمت جدید تلقی گردیده، تابع مفاد بند ج ماده 29 نشریه 4311 است و بایستی بر اساس تجزیه بها و قیمت روز مورد توافق قرار بگیرد.

و همچنین درصورتی‌که برای کار جدید ابلاغی، در فهرست‌بهای منضم به پیمان، ردیفی پیش‌بینی نشده باشد، اگرچه در فهرست‌بهای واحد پایه ابلاغی سازمان برنامه‌وبودجه کشور، کار موردنظر دارای ردیف متناسب باشد، بازهم کار جدید ابلاغی قیمت جدید تلقی گردیده، تابع مفاد بند ج ماده 29 نشریه 4311 است و بایستی بر اساس تجزیه بها و قیمت روز مورد توافق قرار بگیرد.

در ادامه  به مفاهیم فوق و اهم دعوی رایج پروژه‌ها در خصوص موارد فوق، خواهیم پرداخت.

یکی از اختلاف نظراتی که بین مهندسان مشاور و دستگاه‌های اجرایی با پیمانکاران وجود دارد، در خصوص واژه فهرست‌بها و مقادیر منضم به پیمان است که در این مقاله این موضوع به طور کامل، بررسی شده است.

فهرست‌بها و مقادیر کار مطابق با ماده 2 موافقت نامه شرایط عمومی پیمان (نشریه 4311) جز اسناد و مدارک پیمان به‌شمار می‌آید.

برداشتی که برخی عوامل پروژه از واژه فهرست‌بها و مقادیر کار دارند، بدین شکل است که واژگان “فهرست‌بها و مقادیر کار” را دو سند مجزا در نظر می‌گیرند، در واقع واژه “فهرست‌بها” را فهرست‌بهای واحد پایه سازمان برنامه‌وبودجه کشور می‌دانند که با این تفسیر، یعنی تمام فهرست‌بهای واحد پایه سازمان برنامه‌وبودجه کشور منضم به پیمان است و اگر در حین پیمان، کار جدیدی به پیمانکار ابلاغ گردد که در فهرست‌بهای منضم به پیمان دارای ردیف متناسب نبوده، اما در فهرست‌بهای واحد پایه سازمان برنامه‌وبودجه کشور، دارای ردیف متناسب است، در نتیجه پرداخت این عملیات، بایستی از طریق ردیف فهرست‌بهای واحد پایه، صورت پذیرد. (برداشت کاملاً غلط)

سند دوم را نیز از واژه “مقادیر کار” تعریف می‌کنند که در واقع مقادیر کار را بر اساس نقشه‌ها  و مشخصات فنی، مهندس مشاور اندازه‌گیری کرده و برای برخی از ردیف‌های فهرست‌بهای واحد پایه، پیش‌بینی می‌نماید.

برداشت فوق که تبعات قراردادی زیادی برای پیمانکاران به همراه خواهد داشت، برداشت ناصحیحی است و در تأیید اشتباه بودن آن در انتهای مقاله استعلام‌هایی از سازمان برنامه‌وبودجه کشور قرارداده شده است که مستندات مندرج در این استعلام‌ها نشان می‌دهد که فهرست‌بهای منضم به پیمان، فهرست‌بهای واحد پایه سازمان برنامه‌وبودجه کشور   نمی‌باشد.

همچنین در خصوص سند فهرست‌بها و مقادیر کار مندرج در ماده 2 موافقت نامه شرایط عمومی پیمان (نشریه 4311) باید بدانید که مطابق با تعاریف مندرج در بند 2-8 دستورالعمل کاربرد فهرست‌بهای واحد پایه به شرح زیر؛

که تأکید به سند فهرست‌بها و مقادیر کار منضم به پیمان (برآورد هزینه اجرای کار) دارد و تمام این موارد را یک سند در نظر می‌گیرد و همچنین با عنایت به استعلام اخذ شده از سازمان برنامه‌وبودجه کشور که تعاریف فوق را تأیید می‌نماید، بنابراین مفهوم فوق در نهایت فهرست‌بهای منضم به پیمان که پیش‌تر به آن پرداختیم را تأیید می‌نماید و فهرست‌بهای منضم به پیمان، فهرست‌بهای واحد پایه سازمان برنامه‌وبودجه کشور نیز نمی‌باشد. ماده 29 شرایط عمومی پیمان: تغییر مقادیر کار، قیمت‌های جدید، تعدیل نرخ پیمان

الف) در ضمن اجرای کار ممکن است مقادیر درج شده در فهرست‌بها و مقادیر منضم به پیمان تغییر کند. تغییر مقادیر به‌وسیله مهندس مشاور محاسبه می‌شود و پس از تصویب کارفرما به پیمانکار ابلاغ می‌گردد. پیمانکار با دریافت ابلاغ تغییر مقادیر کار موظف به انجام کار با نرخ پیمان است به‌شرط آنکه مبلغ ناشی از تغییر مقادیر کار از حدود تعیین شده در زیر بیشتر نشود.

تفسیر: بند الف ماده 29 نشریه 4311، تأکید خاصی بر واژه “تغییر مقادیر” داشته، در واقع مد نظر این است که مقادیر مندرج در فهرست‌بها و مقادیر منضم به پیمان (فهرست‌بهای منضم به پیمان) که در زمان برآورد هزینه اجرای کار توسط مهندس مشاور یا واحد تهیه‌کننده برآورد پیش‌بینی می‌گردد، می‌تواند دستخوش تغییراتی گردد، به مثال های زیر دقت کنید؛

ردیف 080106 در خصوص بتن ریزی با مقاومت فشاری 25 مگاپاسکال، در زمان برآورد هزینه اجرای کار با مقدار 1000 مترمکعب توسط مهندس مشاور در فهرست‌بهای منضم به پیمان پیش‌بینی می‌گردد، ممکن در حین اجرای موضوع پیمان، احجام بتن ریزی تغییر کرده و بتن ریزی با مقاومت فشاری 25 مگاپاسکال به مقدار 100 مترمکعب دیگر نیز به پیمانکار ابلاغ گردد، در چنین حالتی، پس محاسبه مقدار کار جدید توسط مهندس مشاور و تصویب آن توسط کارفرما به پیمانکار ابلاغ می‌گردد و پیمانکار نیز باتوجه به ‌این‌که کار موردنظر در چارچوب موضوع پیمان ابلاغ شده است، کار ابلاغی جدید را با نرخ پیمان انجام خواهد داد.

2. تهیه آنالیز بها

پس از ابلاغ کار جدید پیمانکار باید بی‌درنگ نسبت به تهیه قیمت جدید و توافق با مشاور و کارفرما اقدام نماید و پس از تصویب قیمت جدید توسط کارفرما، اقدام به اجرای کار جدید بنماید. ولی باتوجه‌به اینکه پروسه تهیه، بررسی و تصویب قیمت جدید عموماً زمان‌بر است اکثر پیمانکاران برای ازدست‌ندادن زمان، اقدام به اجرای کاردید نموده و در حین آن قیمت جدید را برای تأیید به دستگاه نظارت یا مشاور ارسال می‌کنند. باتوجه‌به اینکه برای تهیه قیمت جدید روش مشخصی از طرف سازمان برنامه ابلاغ نشده است، پیمانکاران، مشاوران و کارفرمایان مختلف ممکن است از روش‌های مختلفی برای تهیه قیمت جدید استفاده نمایند؛ اما باتوجه‌به اینکه برای تهیه آنالیز بها (جدول ۵)در زمان ارائه پیشنهاد قیمت  بر اساس بخشنامه ۹۶/۱۲۳۲۵۷۹ مورخ ۱۳۹۶/۰۳/۳۱ دستورالعمل مشخصی تعیین شده است در اکثر پروژه‌ها برای تعیین قیمت جدید نیز از همین روش استفاده می‌گردد.

طبق این روش برای آنالیز بهای هر ردیف می‌بایست بهای ردیف، طبق جدول شماره ۵ (تجزیه بهای اقلام کار)، مندرج در صفحه انتهایی بخشنامه مذکور  به چهار بخش نیروی انسانی، ماشین‌آلات، مصالح و حمل تقسیم گردد. طبق بند ۲ دستورالعمل مذکور برای بخش نیروی انسانی و ماشین‌آلات نیازی به درج مقدار و بهای هر یک از عوامل به تفکیک نیست و می‌توان بهای آن را به‌صورت یک‌قلم و کلی درج نمود؛ اما برای مصالح و حمل می‌بایست عوامل آن به تفکیک در آنالیز وارد گردند، ولی با عنایت به اینکه درج یک قیمت کلی برای دستمزد یا ماشین‌آلات می‌تواند بررسی قیمت جدید را با اشکال مواجه نماید توصیه می‌گردد آنها هم به ریز عوامل تفکیک گردند.

3. نرخ دستمزد نیروی انسانی

با عنایت به اینکه سازمان برنامه در مقاطع مختلف آنالیز بهای ردیف‌های فهارس بهای پایه را منتشر می‌کند برای تهیه آنالیز قیمت جدید می‌توان از آنالیزهای مذکور استفاده نمود. به این منظور می‌بایست نزدیک‌ترین آیتم از نظر روش اجرا به کار جدید را از آنالیزهای مذکور پیدا و نرخ عوامل آن را بر اساس قیمت‌های واقعی اجرا بروز رسانی نمود.

برای به‌روزرسانی نرخ نیروی انسانی می‌توان از قیمت‌های نیروی انسانی در محل اجرای کار استفاده نمود؛ ولی باتوجه‌به اینکه ممکن است قیمت‌های واقعی اجرا مورد قبول مشاور و کارفرما نباشد و بررسی قیمت جدید را با چالش مواجه نماید بهتر است از قیمت‌های منتشره مراجع مختلف مانند سندیکای شرکت‌های ساختمانی، وزارت نفت، مرکز آمار و … استفاده نمود. باتوجه‌به اینکه قیمت‌های آمار نسبت به مراجع دیگر نزدیک‌تر به واقعیت است بهتر است در ابتدای پروژه و قبل از تهیه قیمت‌های جدید با مشاور و کارفرما بابت استفاده از قیمت‌های مرکز آمار توافق گردد. بسته به تعاملات با مشاور و کارفرما می‌توان از یکی از ستون‌های حداقل، حداکثر یا متوسط قیمت نیروی انسانی را ملاک تهیه قیمت‌های جدید قرارداد. همچنین درصورتی‌که پروژه در شهری خارج از تهران باشد می‌توان ضریب منطقه کارهای پیمانکاری را به نرخ دستمزد نیروی انسانی اعمال نمود.

4. نرخ مصالح

جهت به‌روزرسانی نرخ مصالح باتوجه‌به متغیر بودن قیمت‌ها، بهتر است برای مصالح اصلی سه پیش‌فاکتور از مراکز معتبر اخذ و پایین‌ترین قیمت جهت استفاده در آنالیز مورد توافق قرار گیرد و برای سایر مصالح از قیمت‌های آمار، سندیکا و … استفاده نمود. درصورتی‌که برند انحصاری برای اجرای کار جدید از طرف مشاور یا کارفرما تعیین شده باشد، یک پیش‌فاکتور یا فاکتور از تولیدکننده موردنظر کفایت می‌کند.

برای به‌روزرسانی بخش‌های ماشین‌آلات و حمل باتوجه‌به اینکه در تعیین قیمت تأثیر کمتری دارند می‌توان از نرخ‌های آمار، سندیکا و … استفاده نمود و در بیشتر موارد نیازی به ارائه مستندات خاصی نیست.

پس از اتمام کار آنالیز و استخراج قیمت کار جدید، باتوجه‌به اینکه طبق بند “ج” ماده ۲۹ شرایط عمومی پیمان به قیمت جدیدی که بر اساس قیمت‌های روز و در محل اجرای کار به دست می‌آید فقط ضریب بالاسری تعلق می‌گیرد، درصورتی‌که پیمان مشمول تعدیل آحاد بها باشد، برای سهولت در تهیه صورت‌وضعیت‌های تعدیل بهتر است قیمت جدید به‌اصطلاح “تعدیل معکوس” گردد. یعنی قیمت جدید باتوجه‌به ضرایب پیشنهادی و دوره انجام کار به دوره پیمان برگردد تا مانند سایر ردیف‌های پیمان مشمول ضرایب پیمان و تعدیل گردد. برای تعدیل معکوس نمودن قیمت جدید طبق ردیف ۲-۱-۵-۲ دستورالعمل نحوه تعدیل آحاد بهای پیمان‌ها به شماره ۱۰۱/۱۷۳۰۷۳ مورخ ۸۵/۰۹/۱۵ می‌بایست بهای به‌دست‌آمده قیمت جدید به حاصل رابطه زیر تقسیم کرد:

که در رابطه فوق:

K= شاخص مبنای کار جدید
M= شاخص مبنای پیمان
Z= ضریب تعدیل معکوس

پس از به‌دست‌آمدن قیمت جدید از آنالیز، آن را به ضرایب پیمان و ضریب تعدیل معکوس تقسیم نموده و در صورت‌وضعیت مانند ردیف‌های پیمان مشمول کلیه ضرایب و تعدیل بر اساس پیمان خواهد گردید.

• نکات:

۱-درصورتی‌که فهرست‌بهای پیمان فهرست‌بهای سال ۸۸ باشد باتوجه‌به اینکه ضریب بالاسری در ضریب پیشنهادی مستتر است می‌بایست ابتدا قیمت جدید در ضریب بالاسری ضرب گردد و سپس بر ضرایب پیمان و ضریب تعدیل معکوس تقسیم گردد.

۲-با عنایت به اینکه در طرح‌های عمرانی برای استفاده از قیمت جدید بسته به فهرست‌بهای مورداستفاده سقف تعیین شده است، می‌توان پس از تعدیل معکوس نمودن قیمت جدید بهای آن را از قیمت ردیف مشابه در فهرست‌بها کسر و قیمت جدید را به‌صورت اضافه‌بها مورداستفاده قرارداد تا سقف قیمت‌های جدید دیرتر پر شود (البته این کار به‌نوعی دورزدن قانون است، ولی قانون نانوشته‌ای بین پیمانکاران، مشاوران و کارفرمایان وجود دارد که کمتر با این روش مخالفتی صورت می‌گیرد).

۳- برای تعیین شماره و شرح قیمت جدید بهتر است شماره‌ای با گروه مناسب در فهرست‌بها و شرح کاملی از کار جدید پیش‌بینی گردد. شرح ناقص یا نامرتبط ممکن است پرداخت قیمت جدید را با اشکال مواجه کند.

5. تغییر در مفاد اجرایی ‍‍

حین اجرای قرارداد فوق، دستور کاری به پیمانکار ابلاغ می‌گردد تا کف محوطه  که در نقشه‌های اولیه سنگ گرانیت گل پنبه‌ای پیش‌بینی‌شده است را با سنگ امپرادور اجرا نماید؛ لذا باتوجه‌به عدم پیش‌بینی سنگ امپرادور در فهرست‌بهای ابنیه ۹۲ می‌بایست برای ردیف مذکور قیمت جدید تهیه نمود. با عنایت به اینکه سنگ امپرادور از نوع مرمریت است آنالیز آیتم ۲۲۰۳۰۳ (تهیه و نصب سنگ پلاک مرمریت کرم و یا صورتی  آباده در سطوح افقی به ضخامت ۱/۵ تا ۲ سانتی‌متر.) با فرضیات زیر و قیمت‌های تاریخ اجرا بروز رسانی می‌کنیم:

۱-برای به دست آوردن نرخ نیروی انسانی باتوجه‌به دوره کارکرد (سه ماهه سوم ۹۳) از نتایج آمارگیری از دستمزد نیروی انسانی شاغل در طرحهای عمرانی- نیمه ی دوم ۹۳ و ستون متوسط استفاده می کنیم. بر اساس نرخ های مذکور :

دستمزد کارگر ساده = ۵۷۴۵۶

دستمزد سنگ‌کار درجه یک = ۱۲۰۸۹۵

دستمزد سنگ‌کار درجه‌دو= ۱۰۳۱۱۲

دستمزد سنگ شکن درجه یک= ۸۰۰۱۵(باتوجه‌به عدم پیش‌بینی سنگ شکن در نرخ عوامل آمار از دستمزد سرکارگر استفاده می کنیم)

۲-بخش ماشین‌آلات را با اطلاعات کارگاهی بروز می کنیم (باتوجه‌به عدم تأثیر گذار بودن)

۳- برای بخش مصالح فقط برای سنگ امپرادور سه پیش‌فاکتور معتبر و مورد قبول مشاور اخذ و مبلغ ۳۰۰۰۰۰۰ ریال برای سنگ تعیین می‌گردد.برای مابقی مصالح به اطلاعات کارگاهی اکتفا می کنیم.

۴- برای بخش حمل نیز مانند ردیف ۲ عمل می کنیم.

پس از اعمال قیمت‌ها و انجام کلیه محاسبات به شرح مطالب فوق، قیمت جدید به شماره آیتم ۲۲۰۳۱۱ و با شرح “اضافه‌بها به آیتم ۲۲۰۵۰۴ (تهیه و نصب سنگ گرانیت گل پنبه‌ای) درصورتی‌که از سنگ امپرادور استفاده شود” با بهای واحد ۰۴۵’۶۵۸’۱ ریال به ازای هر متر مربع و در مبنای پیمان، محاسبه و قابل پرداخت خواهد بود.

جمع‌بندی ونتیجه‌گیری