پرداخت سطح بتن و مراحل آن

مقدمه

مانند هر کار تخصصی دیگری، پرداخت بتن نیز یک فرایند چندمرحله‌ای است که نیاز به استفاده از ابزارها و تجهیزات مناسب برای دستیابی به نتایجی باکیفیت بالا دارد. برای کمک به شما، در این مطلب مختصراً در مورد فرایند پرداخت سطح بتن توضیح خواهیم داد و چک‌لیستی از تجهیزات اولیه و موردنیاز برای شما منتشر می‌کنیم. توجه داشته باشید که هر کاری شرایط و چالش‌های مختلفی دارد، بنابراین توجه به توصیه‌ها در استفاده از تجهیزات مخصوص پرداخت بتن می‌تواند شما را در هرچه بهتر انجام‌دادن این کاریاری کند.

1. پرداخت سطح بتن

پرداخت سطح بتن عبارت علمی و مهندسی همان عبارتی است که در بیان عامیانه به آن ماله‌کشی گفته می‌شود.

بنابراین، چیز جدیدی نیست؛ اما ابزارهای جدیدی برای این کار در اختیار مهندسان، پیمانکاران، کارگران ساختمانی و کسانی که با بتن‌ریزی سروکار دارند قرار گرفته است که نسبت به گذشته کارها را آسان‌تر کرده است. اگر بتن را به همان صورتی که ریخته شده رها کنید، چندی بعد با یک سطح کج‌ومعوج روبرو خواهید شد، بنابراین نیاز است با دستگاه‌های مخصوص این کار سطح بتن را ابتدا تراز کرده، سپس آنها صاف کنید، رگه‌ها و ترک‌های آن را از بین ببرید و کارهایی که باید برای پرداخت بتن انجام دهید را کامل کنید.

2. زمان پرداخت بتن

پرداخت سطح بتن باید بلافاصله بعد از بتن‌ریزی و متراکم‌کردن آن انجام شود. وقتی کار بتن‌ریزی تمام شد و به‌وسیله انواع شیلنگ ویبراتور آن‌ را ویبره یا متراکم کردید، مرحله پرداخت سطح بتن آغاز می‌شود.

نشانه دیگر این کار زمانی است که شیره بتن هنوز بالا نیامده است؛ پس اگر دیدید شیره بتن بالاآمده باید مدتی صبر کنید تا آبی که روی سطح بتن جمع شده مقداری خشک شود و بعد عملیات پرداخت سطح بتن را آغاز کنید؛ اما به‌خاطر داشته باشید در این کار نباید آن‌قدر وقفه بیفتد که بتن شما خشک شود.

حتماً سؤال می‌کنید از کجا بدانیم چه زمانی باید این کار را انجام دهیم؟ برای این کار می‌توانید با چکمه‌های خودروی بتن بایستید، اگر به مقدار نیم سانت تا یک سانت داخل بتن فرورفتید؛ یعنی زمان این کار فرارسیده است.

3. هدف از پرداخت بتن

در عملیات پرداخت بتن ما سه هدف عمده را دنبال می‌کنیم که عبارت‌اند از:

1. بالابردن مقاومت سایشی بتن: هرچه سطح بتن شما صاف‌تر بوده و از برآمدگی‌های کمتری برخوردار باشد به آن بالابردن مقاومت سایشی بتن می‌گوییم. برای اینکه دقیق‌تر متوجه این موضوع شوید، مقاومت سایشی یعنی وقت بتن خشک شد سطح آن یک‌دست باشد، مثل‌اینکه یک موکت کف سالن انداخته باشید!
2. کاهش نفوذپذیری بتن: یکی از عمده‌ترین هدف‌های پرداخت سطوح بتنی همین موضوع است، شما با این کار هرگونه حفره، شیار، ترک‌های ریز، چال‌های کوچک، برآمدگی‌ها و غیره را برطرف می‌کنید. به‌این‌ترتیب مقاومت بتن شما افزایش خواهد یافت.
3. ترازکردن بتن: گرچه این مورد را در آخر آوردیم؛ اما این موضوع به معنی کم‌اهمیت بودن ترازکردن بتن نیست! با پرداخت سطح بتن قصد ما ایجاد یک سطح صاف و تراز است، این امر به‌ویژه برای کف‌هایی که در معرض آب قرار می‌گیرند مهم است؛ چراکه اگر سطح بتن تراز نباشد آب‌روی آن باقی خواهد ماند.

4. مراحل پرداخت بتن

قبل از ورود به بحث باید به‌خاطر داشته باشید که پرداخت سطح بتن دو نوع است، این دو نوع عبارت‌اند از:

• پرداخت سطح بتن در تماس با قالب
• پرداخت سطح بتن آزاد (فضای باز)

ما در این مطلب پرداخت سطوح بتنی آزاد را بررسی خواهیم کرد و ابزارها و تجهیزات آن را معرفی می‌کنیم. در پرداخت سطح بتن در فضای آزاد 5 مرحله به شرح زیر وجود دارد:

1. شمشه کردن سطح بتن (ترازکردن)
2. تی کشی سطح بتن
3. لبه کشی و درزکشی بتن
4. تخته ماله کشی سطح بتن
5. ماله کشی سطح بتن

1.4. مرحله اول: شمشه کردن سطح بتن

شمشه کردن بتن به دو علت انجام می‌شود:

• موجب صاف شدن بتن می‌شود.
• باعث تراز شدن سطح بتن خواهد شد.

برای این کار باید از شمشه ماله استفاده کرد. دستگاه پرداخت سطح بتن برای این کار شمشه ماله ویبره است که دارای یک تیغه بلند در زیر و یک موتور بنزینی یا برقی است و دو مدل شمشه ویبره موتوربالا و شمشه ویبره موتور پایین دارد.

این دستگاه با ایجاد ارتعاشات ریز باعث ویبره شدن سطح بتن شده و به‌این‌ترتیب سطح بتن متراکم می‌شود. جدای از اینکه این دستگاه سطح بتن را صاف می‌کند، با تیغه بلند آلومینیومی که دارد موجب تراز شدن سطح بتن نیز خواهد شد. مسیر حرکت شما با دستگاه شمشه ماله موتوری به عقب است تا جای پای شما درون بتن باقی نماند.

2.4. مرحله دوم: تی کشی سطح بتن

بعد از اتمام کار با شمشه ماله باید از وسیله‌ای به نام شمشه ماله دستی آلومینیومی استفاده کنید تا مرحله تی کشی بتن انجام شود. شمشه ماله دستی آلومینیومی دارای دسته‌های بلندی است که هر دسته 180 سانتی متر است؛ اما امکان اینکه سه دسته را به هم متصل کنید وجود دارد بنابراین طول دسته معادل 540 سانتی متر خواهد شد؛ به همین خاطر دیگر نیازی نیست شما پای خود را داخل بتن بگذارید بلکه از بیرون قالب بندی بتن می‌توانید ماله را به سمت جلو و عقب حرکت دهید.

شمشه ماله دستی داری گیربکس اتومات است به این صورت که وقتی شما ماله را به سمت جلو حرکت می‌دهید لبه جلویی برای اینکه بتن به آن گیر نکند بالاآمده و در هنگام عقب کشیدن، تیغه پایین می‌آید. علت اینکه باید از شمشه ماله دستی آلومینیومی استفاده کرد، وزن بیشتر تیغه است که باعث می‌شود بتن تحت فشار شمشه شود. طول تیغه این ماله 90 سانتی متر است.

بعد از اتمام کار با شمشه ماله دستی نوبت شمشه ماله تلسکوپی است. تیغه این دستگاه فنری و سبک است و طول آن در دو مدل 150 سانت و 240 سانت وجود دارد. گیربکس اتومات این دستگاه نیز باعث می‌شود هیچگونه جابجایی در بتن را مشاهده نکنید اما سطح بتن را مانند آیینه صاف می‌کند!

نکته مهم: اگر سه ماشین پرداخت سطح بتن یعنی شمشه ماله موتوری، شمشه ماله دستی و شمشه ماله تلسکوپی استفاده کردید دیگر نیازی به طی کردن مراحل زیر (به جز مرحله لبه کشی و درزکشی) ندارید و در حقیقت کار پرداخت بتن در اینجا به پایان می‌رسد. اما برخی پیمانکاران این کار را نکرده و ترجیح می‌دهند از ماله پروانه ای استفاده کنند. اگر جزو این دسته افراد هستید بعد از اینکه اتمام کار با دستگاه شمشه ماله موتوری مراحل زیر را دنبال کنید.

3.4. مرحله سوم: لبه کشی و درزکشی بتن

همانگونه که از نام این مرحله پیداست برای اینکه درزهای جداکننده باید درزکشی انجام شود، همچنین برای لبه‌ها باید این کار به دقت به وسیله ماله انجام شود تا لبه‌ها کاملا صاف و یکدست شود. این مرحله بیشتر برای پله‌ها، پیاده‌روها، جاهای لبه دار و غیره انجام می‌شود.

4.4. مرحله چهارم: تخته ماله کشی سطح بتن

برای تخته ماله کشی می‌توان از انواع ماله پروانه ای استفاده کرد. هرچند به روش دستی هم می‌توانید این کار را انجام دهید اما کار شما با دقت و کیفیتی که ماله پروانه ای دارد انجام نمی‌شود.

اگر مساحت بتن ریزی شما زیاد است می‌توانید از ماله هلکوپتری‌های بزرگ مانند ماله پروانه ای 120 سانت و ماله پروانه ای 90 سانت استفاده کنید و اگر مساحت شما کوچک است بهتر است از ماله پروانه ای 60 سانت استفاده کنید که امکان تخته ماله کشی گوشه‌های بتن نیز برای شما فراهم باشد.

5.4. مرحله پنجم: ماله کشی سطح بتن

این مرحله پرداخت نهایی بتن است که برای فرو بردن دانه‌های بزرگ سنگدانه‌های بتن و همچنین از بین بردن ناهمواری‌های بتن انجام می‌شود و می‌توان از ماله‌های فلزی 10 در 40 سانت برای این کار استفاده کرد.

5. ملاحظات کلی

پس از اتمام بتن‌ریزی و تراکم بتن، عملیات پرداخت سطح بتن آغاز می‌گردد. پرداخت سطح بتن معمولاً شامل مراحل زیر است:

1. شمشه یا ترازکردن
2. ماله‌کشی با ماله دسته‌بلند و کوتاه
3. تعبیه درزها
4. ماله‌کشی مجدد
5. پرداخت نهایی

شمشه ‌کاری به‌منظور حذف بتن  اضافی و ترازکردن سطح بتن به ارتفاع موردنظر انجام می‌گیرد. عمل ماله‌کشی باید بلافاصله پس از شمشه کردن صورت گیرد و قبل از آنکه آب‌انداختگی در سطح بتن مشاهده گردد باید به اتمام برسد. برای بتن‌های معمولی استفاده از ماله‌های چوبی مناسب‌تر است، زیرا چوب ملات سیمان را بر روی سطح حرکت داده و در نتیجه آب‌انداختگی شدت نمی‌یابد.

گاهی اوقات عملیات پرداخت پس از ماله‌کشی به اتمام می‌رسد. ولی در بعضی موارد، عملیات تعبیه درزها و ماله‌کشی مجدد نیز صورت می‌گیرد. در صورت وقفه در عملیات پرداخت، ممکن است در سطح بتن آب‌انداختگی به وجود آید. در این هنگام زمان مناسب برای ادامه عملیات پرداخت پس از تبخیر آب حاصل از آب‌آوری است.  بر اساس ACI  هنگامی که فشار پا بر روی بتن فقط 5 میلیمتر اثر می‌گذارد، زمان مناسب برای ادامه عملیات پرداخت است.

به‌هرحال پرداخت سطح بتن نباید در زمان آب انداختن انجام شود، زیرا سبب ضعیف‌شدن لایه سطحی بتن شده و مقاومت سایشی و دوام بتن کاهش می‌یابد؛ بنابراین عملیات پرداخت سطح بتن، در هنگام مشاهده آب‌انداختگی  باید متوقف گردد و ترجیحاً پس از اتمام آب‌انداختگی و ازبین‌رفتن لایه آب تشکیل شده بر سطح بتن آغاز شود.

1.5. دستورالعمل‌ها

• عملیات شمشه‌گیری سطح بتن باید قبل از شروع آب انداختن بتن و عملیات ماله‌کشی پس از اتمام آب‌انداختن انجام شود. لازم است از پرداخت سطح بتن در هنگام آب انداختن بتن اجتناب گردد.
• توصیه می‌شود برای افزایش مقاومت سایشی سطح بتن، عملیات پرداخت با ماله فولادی مناسب انجام گردد.
• نباید برای حذف آب ناشی از آب انداختن، پودر سیمان بر روی سطح ریخته شود. بلکه می‌توان با استفاده از گونی چتایی و گذاشتن آن بر روی سطح بتن نسبت به حذف آب از سطح بتن اقدام نمود. همچنین می توان با استفاده از اسفنج و یا پمپ با فیلتر مخصوص، آب سطح بتن را حذف کرد.
• چنانچه پس از عملیات پرداخت در سطح بتن، ترکهای ناشی از جمع شدگی پلاستیک مشاهده شود، می‌توان با ویبره کردن مجدد نسبت به حذف ترک‌ها اقدام نمود. اما عملیات ویبره مجدد نباید بیشتر از  2  ساعت پس از ریختن بتن باشد.
• برای جلوگیری از ترک‌خوردگی ناشی از جمع‌شدگی خمیری، می‌توان روشهای مرطوب کردن سنگدانه‌ها، استفاده از آب سرد شده در ساخت بتن و مهمتر از آن محافظت از سطح بتن در برابر وزش باد و نیز تراکم مجدد بتن قبل از گیرش نهایی  را بکار برد.
• در صورت استفاده از دوده‌سیلیسی در طرح اختلاط به علت جذب آب بالایی که دارد، آب انداختگی در آن کمتر است و احتمالاً سرعت تبخیر از سرعت آب انداختن بالاتر خواهد بود، لذا جمع شدگی بیشتر و با سرعت بیشتری رخ می‌دهد. در این حالت، محافظت از سطح بتن برای جلوگیری از تبخیر بلافاصله بعد از جایگذاری بتن باید آغاز شود. در مورد انواع دیگر سیمان‌ها، محافظت از سطح بتن حداکثر تا 30  دقیقه بعد از بتن‌ریزی باید آغاز گردد.

جمع‌بندی ونتیجه‌گیری