ضوابط طراحی نما در شهرداری

مقدمه

آیا تا به حال هنگام عبور از یک خیابان یا کوچه، ساختمانی را دیده‌اید که نمای آن چنان زیبا و چشم‌نواز باشد که ناخودآگاه نگاهتان را به خود جلب کند؟ یا برعکس، با ساختمانی مواجه شده‌اید که نمای آن نه‌تنها هیچ هماهنگی‌ای با محیط اطراف ندارد، بلکه باعث آشفتگی بصری شده است؟ در دنیای امروز، نمای ساختمان‌ها دیگر صرفاً یک پوسته‌ی بیرونی نیست، بلکه یکی از مهم‌ترین عناصر هویت‌بخش به فضای شهری محسوب می‌شود. نمای هر ساختمان، بازتابی از سبک معماری، فرهنگ، و حتی کیفیت ساخت آن بناست. به همین دلیل، طراحی اصولی نما به یکی از مباحث کلیدی در حوزه معماری و شهرسازی تبدیل شده است.

اما آیا اجرای نما می‌تواند کاملاً سلیقه‌ای باشد، یا باید از قوانین خاصی پیروی کند؟ چه عواملی تعیین می‌کنند که یک نمای ساختمانی مجاز است یا خیر؟

به دلیل نقش پررنگی که نمای ساختمان‌ها در زیبایی، هویت و انسجام شهری ایفا می‌کنند، شهرداری‌ها و نهادهای مسئول در حوزه ساختمان‌سازی، مجموعه‌ای از قوانین و مقرراتی را تحت عنوان ضوابط طراحی نمای ساختمان تدوین کرده‌اند. این ضوابط برای جلوگیری از آشفتگی بصری، ارتقای کیفیت معماری و افزایش هماهنگی میان بناهای یک منطقه وضع شده‌اند. رعایت این مقررات نه‌تنها باعث حفظ زیبایی شهر می‌شود، بلکه امنیت و دوام ساختمان‌ها را نیز تضمین می‌کند. ازاین‌رو، تمامی معماران، طراحان و سازندگان موظف هستند در طراحی و اجرای نمای ساختمان، اصول و استانداردهای مشخصی را رعایت کنند.

اما این ضوابط شامل چه مواردی می‌شوند؟ آیا تمامی انواع نماها تحت پوشش این قوانین قرار می‌گیرند؟ چه اتفاقی می‌افتد اگر یک سازنده این قوانین را نادیده بگیرد؟ آیا ممکن است مجوز ساخت یا پایان کار به دلیل عدم رعایت ضوابط نما صادر نشود؟

در این مقاله، به طور جامع و دقیق، تمامی ضوابط طراحی نمای ساختمان را بررسی کرده‌ایم. همچنین توضیح داده‌ایم که عدم رعایت این قوانین چه پیامدهایی برای سازندگان و مالکان ساختمان به همراه خواهد داشت. اگر شما نیز قصد دارید ساختمانی بسازید یا در حال طراحی نمای یک پروژه معماری هستید، مطالعه‌ی این مقاله می‌تواند به شما کمک کند تا با آگاهی کامل، نمایی استاندارد، زیبا و قانونی طراحی و اجرا کنید.

1. اهمیت نمای ساختمان

نمای ساختمان اولین و برجسته‌ترین عنصر بصری آن است که در نگاه نخست توجه افراد را به خود جلب می‌کند. این بخش از ساختمان نه‌تنها از نظر زیبایی‌شناختی اهمیت دارد، بلکه نقش حیاتی در عملکرد ساختمان و دوام آن ایفا می‌کند. به‌طور کلی، نمای ساختمان را می‌توان از دو جنبه مهم بررسی کرد:

1. زیبایی و تأثیر بصری:
   نمای ساختمان تأثیر مستقیمی بر جلوه و هویت شهری دارد. هر ساختمانی با نمای خود، بخشی از سیمای شهر را شکل می‌دهد و در کنار سایر ساختمان‌ها، مجموعه‌ای هماهنگ یا ناهماهنگ ایجاد می‌کند. طراحی صحیح و متناسب نمای ساختمان‌ها، منجر به ایجاد محیطی زیباتر، منظم‌تر و دلپذیرتر برای ساکنان و رهگذران می‌شود. همچنین، توجه به هماهنگی میان نماهای مختلف در یک منطقه می‌تواند از بروز ناهنجاری‌های بصری جلوگیری کرده و هویت یکپارچه‌ای به شهر ببخشد.
2. عملکرد محافظتی و بهینه‌سازی مصرف انرژی:
   علاوه بر جنبه زیبایی‌شناختی، نما نقش مهمی در حفاظت از ساختمان در برابر عوامل محیطی دارد. مصالح و طراحی مناسب نمای ساختمان می‌تواند آن را در برابر عواملی همچون باد، باران، برف، تابش خورشید و تغییرات دمایی محافظت کند. یکی از مهم‌ترین جنبه‌های عملکردی نما، جلوگیری از هدررفت انرژی است. یک نمای استاندارد و عایق‌بندی‌شده می‌تواند باعث کاهش اتلاف گرما در زمستان و جلوگیری از ورود حرارت بیش از حد در تابستان شود. این ویژگی نه‌تنها باعث کاهش هزینه‌های انرژی ساختمان می‌شود، بلکه دوام و طول عمر بنا را نیز افزایش می‌دهد.

1.1. لزوم رعایت ضوابط طراحی نما

به دلیل تأثیر گسترده‌ای که نمای ساختمان‌ها بر سیما و منظر شهری دارد، قوانین و مقررات مشخصی برای طراحی و اجرای آن وضع شده است. شهرداری‌ها و نهادهای مرتبط، ضوابطی را تعیین کرده‌اند که تمامی سازندگان موظف به رعایت آن‌ها هستند. اگر یک سازنده این ضوابط را نادیده بگیرد، در هنگام اخذ گواهی پایان کار با مشکل مواجه خواهد شد. طبق کمیسیون ماده 100، هرگونه تخلف در طراحی و اجرای نما مشمول جریمه خواهد شد و ممکن است سازنده را مجبور به اصلاح بخش‌هایی از نمای ساختمان کند.

2.1. مقررات طرح تفصیلی در خصوص نمای ساختمان

بر اساس ضوابط طرح تفصیلی، تمامی سطوح نمایان ساختمان، شامل تمامی جبهه‌ها و خرپشته، باید مطابق با اصول معماری ایرانی-اسلامی طراحی و با استفاده از مصالح مناسب اجرا شوند. هدف این مقررات، ساماندهی نمای ساختمان‌ها و جلوگیری از ایجاد ناهنجاری‌های بصری است. این دستورالعمل‌ها در مجموعه‌ای تحت عنوان کتابچه راهنمای طراحی نما گردآوری شده و به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران رسیده است.

در تدوین این راهنما، ضوابط و مقررات ارتقای کیفیت سیما و منظر شهری، شامل پاکسازی و بهسازی نماها، مناسب‌سازی معابر پیاده‌راهی و پیاده‌روها و ساماندهی منظر شهری، که در مصوبه مورخ ۱۳۸۷/۰۹/۲۵ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران آمده است، به‌عنوان مبنای اقدام قرار گرفته‌اند. این قوانین در سال ۱۳۹۳ نیز مورد بازنگری و اصلاح قرار گرفتند تا با نیازهای جدید شهرسازی مطابقت داشته باشند.

با توجه به اهمیت نما در زیبایی، هویت شهری و عملکرد حفاظتی ساختمان، رعایت ضوابط طراحی نما برای تمامی پروژه‌های ساختمانی ضروری است. اجرای صحیح نما نه‌تنها از نظر بصری باعث ارتقای کیفیت محیط شهری می‌شود، بلکه با کاهش مصرف انرژی، افزایش طول عمر ساختمان و جلوگیری از تخلفات ساختمانی، مزایای اقتصادی و فنی فراوانی را به همراه دارد. ازاین‌رو، آگاهی از ضوابط مربوط به طراحی نما و اجرای صحیح آن، برای معماران، سازندگان و مالکان ساختمان امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.

2. عوامل تأثیرگذار بر نمای ساختمان

نمای ساختمان تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد که برخی از آن‌ها در ضوابط طراحی نما نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند. در مقاله‌ای دیگر، انواع نمای رایج مانند نمای سنگی، آجری، سیمانی، کامپوزیت، شیشه‌ای و چوبی را بررسی کردیم و روش اجرای هر یک را به‌طور کامل توضیح دادیم. برای مطالعه‌ی جزئیات بیشتر، می‌توانید روی لینک مربوطه کلیک کنید.

اما در این بخش، به مهم‌ترین عواملی که بر نمای ساختمان تأثیر مستقیم دارند، می‌پردازیم:

1.2. مصالح (متریال‌های به‌کاررفته در نما)

یکی از مهم‌ترین عوامل در طراحی نمای ساختمان، مصالحی است که در ساخت و اجرای آن استفاده می‌شود. انتخاب متریال مناسب، علاوه بر زیبایی، تأثیر مستقیمی بر دوام، ماندگاری و عملکرد نمای ساختمان دارد. برخی از ویژگی‌های مهمی که در انتخاب مصالح باید در نظر گرفته شود عبارتند از:

• مقاومت در برابر شرایط جوی (باد، باران، برف و تابش خورشید)
• دوام و طول عمر بالا
• هماهنگی با اقلیم منطقه
• تطابق با سبک معماری ساختمان و هویت شهری
• هزینه‌های نگهداری و تعمیرات
• تأثیر بر مصرف انرژی ساختمان

2.2. ظاهر نما (پیش‌آمدگی، بازشوها و سایر المان‌ها)

ظاهر یک نما شامل عناصر مختلفی است که هم از نظر زیبایی‌شناسی و هم از نظر عملکردی اهمیت دارند. یکی از مهم‌ترین بخش‌های نمای ساختمان، بازشوها مانند پنجره‌ها و نورگیرها هستند. این بخش‌ها نه‌تنها بر طراحی بصری ساختمان تأثیر می‌گذارند، بلکه نقش مهمی در عبور نور طبیعی و تهویه هوا دارند. همچنین، پیش‌آمدگی‌ها و دیگر المان‌های معماری مانند بالکن‌ها، قاب‌ها و ستون‌های تزئینی می‌توانند بر ظاهر و انسجام بصری نما تأثیرگذار باشند.

3.2. پشت‌بام و تأثیر آن بر نمای ساختمان

در بسیاری از ساختمان‌ها، پشت‌بام به‌عنوان یک سطح جدا از نما در نظر گرفته می‌شود، اما در ساختمان‌های بلند و برج‌ها، نمای پشت‌بام نیز اهمیت پیدا می‌کند. استفاده از طراحی‌های مناسب و هماهنگ برای لبه‌ی پشت‌بام، نه‌تنها می‌تواند بر زیبایی کلی ساختمان بیفزاید، بلکه در هماهنگی با بافت شهری نیز مؤثر است.

4.2. خط آسمان و تأثیر آن بر سیمای شهر

خط آسمان، مرزی است که نمای ساختمان را از پس‌زمینه‌ی آسمان جدا می‌کند و یکی از عوامل تأثیرگذار در سیمای کلی شهر محسوب می‌شود. یکپارچگی یا تنوع بیش از حد در خط آسمان یک منطقه می‌تواند باعث ایجاد نظم یا ناهماهنگی در چشم‌انداز شهری شود. به همین دلیل، در ضوابط طراحی نما، به چگونگی تعامل ارتفاع ساختمان‌ها و شکل خط آسمان توجه ویژه‌ای شده است.

عوامل متعددی بر نمای ساختمان تأثیرگذار هستند که از جمله آن‌ها می‌توان به نوع مصالح، طراحی بازشوها، پیش‌آمدگی‌ها، هماهنگی پشت‌بام با نما و تأثیر خط آسمان بر سیمای شهری اشاره کرد. رعایت این موارد علاوه بر افزایش زیبایی ساختمان، باعث ایجاد هماهنگی با محیط شهری، افزایش کارایی نما و جلوگیری از ناهنجاری‌های بصری در سطح شهر خواهد شد.

3. احکام نمای ساختمان در ضوابط شهرسازی

ضوابط شهرداری در مورد نما به طور کلی در سه دسته زیر تقسیم می‌شوند:

1. احکام سلبی (الزامات)
   این موارد شامل الزامات اجرایی هستند که سازندگان باید آن‌ها را در طراحی و اجرای نمای ساختمان رعایت کنند. در صورت عدم رعایت این الزامات، سازنده ممکن است با جریمه‌های کمیسیون‌های مربوطه مواجه شود.
2. احکام ایجابی (اقدامات)
   احکام ایجابی به اقداماتی اشاره دارند که به منظور ایجاد نمایی زیبا و مقاوم ضروری است. رعایت این اقدامات در اجرای نما برای سازندگان الزامی است.
3. احکام توصیه‌ای
   این احکام به صورت توصیه و پیشنهاد به سازندگان ارائه می‌شود و بر اساس آن‌ها می‌توان نمای ساختمان را بهبود بخشید.

در ادامه، به بررسی این ضوابط در زمینه‌های مختلفی مانند ظاهر نما، مصالح مورد استفاده و نمای پشت‌بام خواهیم پرداخت.

4. ضوابط طراحی نما از نظر مصالح مورد استفاده

1.4. احکام سلبی (الزامات)

• پرهیز از بکارگیری مصالح متعدد در نمای ساختمان: استفاده از بیش از ۴ نوع مصالح مختلف در نمای ساختمان توصیه نمی‌شود. این کار می‌تواند به ایجاد یک نمای شلوغ و غیرمنظم منجر شود و هارمونی طراحی نما را تحت تأثیر قرار دهد. برای داشتن یک نمای یکپارچه و منظم، بهتر است از حداکثر ۴ نوع مصالح در طراحی نما استفاده شود.
• عدم استفاده از نماهای تمام شیشه‌ای یا تمام فلزی: نماهایی که تماماً از شیشه یا فلز ساخته می‌شوند، به دلیل ضعف در عایق‌بندی حرارتی، مقاومت در برابر شرایط محیطی و همچنین مشکلات بصری ممکن است به ساختمان‌ها آسیب بزنند. طبق فصل دوم مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان، اگر نمای ساختمان بیشتر از ۶۰ درصد از شیشه تشکیل شده باشد، باید به‌عنوان نمای شیشه‌ای شناخته شود که نیاز به توجه و بررسی‌های ویژه‌ای دارد.
• پرهیز از استفاده از مصالح برنده یا شکننده در طبقات همکف و اول: مصالحی مانند فلزات تیز و شکننده که در تماس مستقیم با انسان قرار دارند، می‌توانند خطرات جدی ایجاد کنند. به همین دلیل، در طبقات همکف و اول که معمولاً بیشترین تردد را دارند، باید از مصالحی استفاده شود که خطرات فیزیکی را کاهش دهند.

2.4. احکام ایجابی (اقدامات)

• استفاده از مصالح بادوام، مانا و مقاوم در برابر فرسایش و آلودگی: نمای ساختمان‌ها باید از مصالحی ساخته شود که در برابر شرایط جوی مانند باران، رطوبت، گرد و غبار و آلودگی‌های شهری مقاوم باشند. این مصالح باید به‌گونه‌ای انتخاب شوند که به مرور زمان دچار فرسایش و کاهش کیفیت نشوند. سنگ‌های مقاوم، سرامیک‌ها، و برخی نوع‌های خاص از سیمان می‌توانند گزینه‌های مناسبی برای این هدف باشند. همچنین در مناطقی که در مجاورت معابر پررفت‌وآمد یا ساختمان‌های خاص قرار دارند، باید از مصالحی استفاده شود که در برابر آلودگی‌ها و فرسایش دوام بیشتری داشته باشند.

3.4. احکام توصیه‌ای

• استفاده از مصالح قابل شستشو در طبقه همکف: از آنجا که نمای ساختمان در طبقات همکف با آلودگی‌های مختلفی مانند کثیفی‌های ناشی از گردوغبار، باران و تردد افراد روبه‌رو است، توصیه می‌شود از مصالحی در این قسمت‌ها استفاده شود که به راحتی قابل شستشو و نظافت باشند. این کار کمک می‌کند تا نمای ساختمان همیشه تمیز و زیبا باقی بماند.
• استفاده از مصالح آجر، سیمان، سنگ و یا ترکیبی از این مصالح در سطح نمای ساختمان‌ها: برای ایجاد یک نمای زیبا و مقاوم، توصیه می‌شود که از مصالح طبیعی و مقاوم مانند آجر، سیمان، سنگ و یا ترکیبی از این مصالح استفاده شود. این مصالح علاوه بر استحکام، قابلیت طراحی و زیبایی را نیز به نمای ساختمان می‌دهند.
• در صورت استفاده از آجر، باید از آجر بندکشی شده استفاده شود: در صورتی که از آجر برای نمای ساختمان استفاده می‌شود، باید از آجرهایی استفاده شود که بندکشی مناسب داشته باشند تا از نفوذ رطوبت و آسیب به ساختار نمای ساختمان جلوگیری شود.
• در صورت استفاده از سیمان، باید به صورت آب‌ساب یا شسته با آبچکان مناسب انجام شود: سیمان باید به‌گونه‌ای انتخاب و اجرا شود که به‌عنوان یک لایه مقاوم و ضدآب عمل کند. استفاده از روش‌های آب‌ساب یا شسته به همراه آبچکان مناسب کمک می‌کند تا آب به درستی از نمای ساختمان هدایت شده و از آسیب‌های ناشی از رطوبت جلوگیری شود.
• استفاده از مصالح بومی و مقاوم: در طراحی نما، انتخاب مصالح بومی که با اقلیم و شرایط محیطی سازگار هستند، توصیه می‌شود. این مصالح نه تنها از نظر اقتصادی به صرفه‌تر هستند، بلکه از نظر زیباشناسی نیز به هماهنگی نمای ساختمان با محیط اطراف کمک می‌کنند. به‌علاوه، استفاده از این مصالح می‌تواند به حفظ هویت معماری منطقه و حمایت از تولیدات داخلی کمک کند.

5. ضوابط طراحی نما درباره ظاهر و رویه نما

1.5. احکام سلبی (الزامات)

• عدم استفاده از رنگ‌های نامتعارف و ناهمگون در نمای ساختمان: استفاده از رنگ‌های متناقض و ناهمگون در طراحی نما می‌تواند باعث ایجاد تضاد‌های بصری شود که نه‌تنها باعث کاهش زیبایی ساختمان می‌شود، بلکه می‌تواند هارمونی محیط شهری را نیز به هم بزند. استفاده از رنگ‌های متناسب و هماهنگ در نمای ساختمان، تأثیر زیادی بر بهبود منظر شهری و حفظ زیبایی‌شناسی دارد. در طراحی نما باید توجه داشت که رنگ‌ها باید به‌طور طبیعی با هم هماهنگ بوده و نه تنها ساختمان بلکه محیط اطراف را بهبود دهند.
• عدم استفاده از شکل‌های تعریف نشده (مانند کشتی، مجسمه، میوه‌ها و غیره) در طراحی و اجرا: به‌کارگیری شکل‌ها و طرح‌های غیرمتعارف و غیرکاربردی مانند اشکال نامعین، مجسمه‌ها، کشتی‌ها یا میوه‌ها، که هیچ ارتباطی با ساختمان و محیط اطراف ندارند، باعث به هم خوردن زیبایی‌شناسی کلی می‌شود. چنین طراحی‌هایی می‌توانند توجه بینندگان را به خود جلب کرده و به نتیجه معکوس برسند، یعنی به جای ایجاد جذابیت بصری، اغتشاش و آشفتگی ایجاد کنند. طراحی نما باید بر اصول معماری متناسب و اصولی تکیه کند و از به‌کارگیری اشکال خارج از عرف پرهیز شود.
• ممنوعیت طراحی و اجرای هرگونه تجهیزات تأسیساتی به طور نمایان در نمای اصلی، جانبی و جداره‌های شهری: تجهیزات تأسیساتی مانند کولرها، آنتن‌ها، لوله‌ها و سایر تأسیسات باید در بخش‌های پنهان از نما قرار بگیرند. نمای ساختمان باید به گونه‌ای طراحی شود که نه تنها زیبا باشد، بلکه از لحاظ فنی نیز کارآیی خود را حفظ کند. نمای اصلی و جانبی ساختمان باید از نظر بصری تمیز و منظم باشد و هیچ‌گونه تجهیزات غیرضروری یا غیرجذاب نباید در آن نمایان شود. این مورد برای حفظ زیبایی شهری و جلوگیری از آشفتگی منظر عمومی ضروری است.
• عدم درج هرگونه نوشته بر روی نمای ساختمان مازاد بر آنچه که در نقشه نمای مصوب مجاز بوده است: درج نوشته‌ها، تبلیغات یا هر نوع محتوای اضافی بر روی نمای ساختمان، که در نقشه‌های مصوب مجاز نبوده‌اند، می‌تواند به ظاهر ساختمان آسیب وارد کرده و بر هویت بصری آن اثر منفی بگذارد. علاوه بر آن، این کار می‌تواند باعث اختلال در روند قانونی ساخت و ساز شود و جریمه‌هایی را به دنبال داشته باشد. برای حفظ انسجام نما، تنها باید از نوشته‌ها و نشانه‌های مجاز طبق نقشه‌های مصوب استفاده شود.
• عدم استفاده از علائم و نمادهایی که اشاعه‌دهنده تفکرات ضد دینی و ضد فرهنگی باشد: طراحی نما باید به گونه‌ای باشد که احترام به فرهنگ‌ها، عقاید و ارزش‌های اجتماعی حفظ شود. استفاده از نمادها یا علائمی که تفکرات ضد دینی، ضد فرهنگی یا مغایر با هویت اجتماعی و ملی جامعه را اشاعه می‌دهند، به‌طور جدی ممنوع است. نما باید پیامی مثبت و همسو با هنجارهای فرهنگی و اجتماعی جامعه را منتقل کند.

2.5. احکام ایجابی (اقدامات)

• ضرورت هماهنگی رنگ غالب نما با رنگ ابنیه همجوار (در صورت برخورداری از کیفیت مناسب): نمای ساختمان باید در هماهنگی با ساختمان‌های اطراف طراحی شود. اگر رنگ غالب نمای ساختمان با رنگ‌های به‌کار رفته در ابنیه همجوار هماهنگ باشد، این امر موجب ایجاد یک منظره منسجم و آرام‌بخش می‌شود. در نتیجه، طراحی نما باید به گونه‌ای انجام شود که نه تنها برای خود ساختمان جذاب باشد، بلکه موجب بهبود نمای کلی محیط شهری نیز گردد. در مناطقی که به‌طور ویژه‌ از کیفیت بالا برخوردار هستند، این هماهنگی به بهبود نمای عمومی کمک زیادی خواهد کرد.
• پوشاندن درز انقطاع بین دو ساختمان با مصالح متناسب با نما: درز انقطاع، فاصله‌ای است که برای جلوگیری از تماس مستقیم دو ساختمان و حل مشکلات ساختاری در نظر گرفته می‌شود. این فاصله باید با مصالحی پوشانده شود که از نظر زیبایی و عملکرد با نما هماهنگ باشند. این مصالح باید به گونه‌ای انتخاب شوند که نه تنها از لحاظ زیبایی شناسی به نمای ساختمان افزوده، بلکه از لحاظ فنی نیز کارآیی لازم را داشته باشند و از نفوذ رطوبت و مشکلات مشابه جلوگیری کنند.

3.5. احکام توصیه‌ای

• پرهیز از به کارگیری رنگ‌های متعدد در سطح غالب نما: استفاده از رنگ‌های متعدد و پراکنده در سطح غالب نمای ساختمان می‌تواند موجب شلوغی و بی‌نظمی شود. نمای ساختمان باید دارای یک رنگ غالب و متناسب باشد که از نظر بصری جذاب و هماهنگ با محیط اطراف باشد. به‌کارگیری تعداد زیادی رنگ می‌تواند فضای نما را شلوغ کرده و از زیبایی آن بکاهد.
• بهره‌گیری از ارزش‌های معماری ایرانی – اسلامی در طراحی نما و اجزای آن: استفاده از نمادهای معماری ایرانی و اسلامی در طراحی نما، علاوه بر احترام به تاریخ و فرهنگ ایران، می‌تواند جلوه‌ای منحصر به فرد به ساختمان‌ها ببخشد. استفاده از ارسی‌ها، طاق‌ها، گچ‌بری‌ها و الگوهای هندسی سنتی در طراحی نما نه تنها به حفظ هویت فرهنگی کمک می‌کند، بلکه موجب ایجاد زیبایی خاص در فضای شهری می‌شود.
• هماهنگی طرح و فرم نما با طرح ابنیه همجوار (در صورت برخورداری از کیفیت مناسب): هماهنگی طرح و فرم نما با ساختمان‌های اطراف کمک می‌کند تا نمای شهری به‌صورت یکپارچه و متوازن دیده شود. این امر علاوه بر اینکه موجب زیبایی بصری می‌شود، از لحاظ عملکردی نیز به بهبود تعامل میان ساختمان‌ها و محیط اطراف کمک می‌کند.
• استفاده از جاگلی و نمای سبز در لبه بالکن‌ها یا در مجاورت پنجره‌ها: استفاده از گیاهان در لبه بالکن‌ها و پنجره‌ها می‌تواند تأثیر بسیار مثبتی در زیباتر شدن نمای ساختمان داشته باشد. این اقدام علاوه بر اینکه به بهبود کیفیت بصری نما کمک می‌کند، در افزایش کیفیت هوای محیط شهری نیز مؤثر است. البته باید اصول ایمنی و بهداشتی رعایت شود تا از مشکلات احتمالی جلوگیری گردد.
• هماهنگی شکل تابلوها در نمای کلیه ساختمان‌ها (خطوط زیری و فوقانی تابلوها) با تابلوهای واحدهای همجوار: تابلوهای تبلیغاتی و هویتی نمای ساختمان‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که از نظر شکل، ابعاد و قرارگیری با تابلوهای ساختمان‌های اطراف هماهنگ باشند. این هماهنگی به جلوگیری از اغتشاش بصری در نمای ساختمان‌ها کمک کرده و انسجام و زیبایی محیط شهری را حفظ می‌کند.

6. ضوابط طراحی نما در پشت بام

1.6. احکام سلبی (الزامات)

• قرار ندادن عناصر تأسیساتی مانند دودکش در پشت بام بدون استفاده از پوشش مناسب، به شکلی که در دید ساختمان‌های اطراف باشد: دودکش‌ها و سایر تجهیزات تأسیساتی که در پشت بام قرار می‌گیرند باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که نه‌تنها از نظر عملکردی کارآمد باشند، بلکه از دید ساختمان‌های مجاور نیز پنهان شوند. قرار دادن تجهیزات تأسیساتی بدون پوشش مناسب می‌تواند باعث ایجاد آشفتگی بصری و نقص در نمای کلی ساختمان‌ها و فضای شهری شود. بنابراین، باید تدابیر لازم برای پوشش مناسب این تجهیزات اندیشیده شود تا در منظر شهری به‌ویژه از دید ساختمان‌های اطراف، مخفی باقی بمانند.

2.6. احکام ایجابی (اقدامات)

• تناسب خط پیشانی ساختمان (خط آسمان)، پیش‌آمدگی و تراز بام با ساختمان‌های مجاور: طراحی پشت بام باید به گونه‌ای انجام شود که هم‌راستا با خط آسمان (یعنی نقطه‌ای که افق در دید ساختمان‌ها مشخص است) و پیش‌آمدگی‌های ساختمان‌های مجاور باشد. این امر از نظر زیبایی‌شناسی و هماهنگی منظر شهری اهمیت دارد. به‌ویژه در شهرهایی مانند تهران، که ساختمان‌ها به‌طور فشرده در کنار یکدیگر ساخته می‌شوند، این تناسب باعث می‌شود که چشم‌انداز شهری از نظر بصری هماهنگ و منظم به نظر برسد و از بهم‌ریختگی آن جلوگیری شود.
• تناسب میان ظاهر نما و شکل بام با ویژگی‌های معماری طراحی نماهای تهران: بام‌ها و نماهای ساختمان‌ها باید با ویژگی‌های معماری رایج در تهران همخوانی داشته باشند. استفاده از اشکال و مصالحی که با سبک معماری این شهر همخوانی نداشته باشند می‌تواند باعث ایجاد تضاد در منظر شهری شود. این هماهنگی در طراحی بام و نما نه‌تنها از لحاظ زیبایی‌شناسی اهمیت دارد، بلکه باعث ایجاد هویت یکپارچه‌ای در سطح شهر می‌شود.
• قرارگیری آبچکان در پشت بام به صورتی که از لغزش آب بر روی نما جلوگیری شود: آبچکان‌ها باید به‌گونه‌ای نصب شوند که از لغزش آب بر روی نما جلوگیری کنند. این امر از نظر عملکردی برای حفظ زیبایی و دوام نما بسیار مهم است. آب‌های بارندگی که به درستی هدایت نمی‌شوند، می‌توانند باعث آسیب به مصالح نما و حتی نمای بیرونی ساختمان‌ها شوند. بنابراین، قرار دادن آبچکان به شکل مناسب و متناسب با طراحی بام از اصول مهم در جلوگیری از مشکلات ناشی از آب‌ریزی است.

3.6. احکام توصیه‌ای

• استفاده از پوشش گیاهی مناسب بر روی بام ساختمان با رعایت جزئیات اجرایی: یکی از روش‌های مناسب برای طراحی پشت بام، استفاده از پوشش‌های گیاهی است که علاوه بر افزایش زیبایی، می‌تواند به بهبود کیفیت محیط زیست نیز کمک کند. گیاهان می‌توانند به بهبود عایق‌بندی بام کمک کرده و در فصول مختلف از تغییرات دما در ساختمان جلوگیری کنند. این پوشش‌ها باید با رعایت اصول اجرایی صحیح نصب شوند تا هم‌زمان با زیبایی، کارکرد مناسبی نیز داشته باشند.
• هماهنگی و تناسب کفسازی پشت بام با ساختمان‌های همجوار: طراحی و کفسازی پشت بام باید با ساختمان‌های مجاور هماهنگ باشد. این هماهنگی باعث می‌شود که پشت بام‌ها به‌طور یکپارچه در محیط شهری دیده شوند و از شکاف‌های بصری و ناهماهنگی جلوگیری شود. همچنین، این هماهنگی به ساختار کلی شهری و چشم‌انداز آن کمک خواهد کرد.

این ضوابط طراحی نما در پشت بام، نه تنها از لحاظ زیبایی‌شناسی، بلکه از نظر فنی و عملکردی نیز اهمیت زیادی دارد. رعایت این اصول به هماهنگی و یکپارچگی در فضای شهری کمک کرده و باعث ایجاد فضایی منظم و قابل قبول از نظر بصری خواهد شد.

7. سایر ضوابط طراحی نمای ساختمان

شهرداری موارد زیر را به عنوان توصیه‌های مهم به سازندگان برای طراحی نمای ساختمان مطرح کرده است:

1. سازگاری نمای ساختمان با بافت شهری: طراحی نما باید به گونه‌ای باشد که با بافت و هویت شهری هماهنگ باشد. نمای ساختمان باید نه تنها جذاب باشد، بلکه با محیط و ساختمان‌های اطراف نیز هم‌خوانی داشته باشد. این هماهنگی باعث ایجاد یک منظر شهری یکپارچه و زیبا می‌شود و از ایجاد تضادهای بصری که ممکن است تأثیر منفی بر محیط داشته باشد، جلوگیری می‌کند.
2. استفاده از نورپردازی اصولی به خصوص برای ساختمان‌های مجاور خیابان‌های اصلی: نورپردازی نمای ساختمان نقش زیادی در زیبایی و جذابیت بصری آن دارد. به‌ویژه برای ساختمان‌هایی که در کنار خیابان‌های اصلی قرار دارند، نورپردازی باید به‌گونه‌ای طراحی شود که علاوه بر روشنایی مناسب، جلوه‌ای زیبا و هماهنگ با محیط شهری ایجاد کند. این نورپردازی‌ها می‌توانند تأکید بیشتری بر جزئیات معماری نمای ساختمان داشته باشند و در شب، نما را به‌طور چشمگیر و جذابی نمایش دهند.
3. استفاده از رنگ و سایه روشن در نما به صورتی که بر جذابیت بصری تأکید گردد: رنگ‌ها و سایه روشن‌ها می‌توانند تأثیر زیادی در جذابیت بصری نما داشته باشند. استفاده از رنگ‌های مناسب و ترکیب آن‌ها با سایه روشن‌های به‌جا باعث می‌شود نما از نظر بصری جذاب‌تر و متنوع‌تر به نظر برسد. این طراحی باید به‌گونه‌ای انجام شود که با محیط اطراف هماهنگ باشد و تضادی با سایر ساختمان‌ها نداشته باشد.
4. کفسازی معابر و محدوده جلوی ساختمان باید با نمای ساختمان و ساختمان‌های مجاور سازگار باشد: طراحی کف معابر و مناطق جلوی ساختمان باید به‌گونه‌ای باشد که با نمای ساختمان و ساختمان‌های مجاور هم‌خوانی داشته باشد. کفسازی‌هایی که با نمای ساختمان هماهنگ نباشند، می‌توانند ناهماهنگی و آشفتگی در محیط شهری ایجاد کنند. بنابراین، مهم است که در انتخاب مواد و رنگ‌های مورد استفاده برای کفسازی، به هماهنگی و انسجام با نمای ساختمان توجه شود.
5. هماهنگی با شهرداری منطقه پیش از اجرای ضوابط: در تمام مواردی که ذکر شد، پیش از اجرای هرگونه تغییر یا طراحی در نمای ساختمان، لازم است با شهرداری منطقه هماهنگی صورت گیرد. این هماهنگی باعث می‌شود که طراحی‌ها با ضوابط و مقررات منطقه‌ای مطابقت داشته باشد و از بروز مشکلات قانونی یا تأخیرهای احتمالی جلوگیری شود.

رعایت این ضوابط و توصیه‌ها به بهبود کیفیت نماهای ساختمان‌ها، حفظ هویت شهری و ایجاد فضایی زیبا و منظم در شهر کمک می‌کند.

8. عدم رعایت ضوابط؛ جریمه توسط کمیسیون ماده 100

در صورتی که سازنده پس از دریافت تأیید کمیته نما برای طراحی نمای ساختمان، به هر دلیلی به اجرای نمایی برخلاف آنچه که تایید شده است، اقدام کند و ضوابط طراحی نما را نادیده بگیرد، این تخلفات ممکن است منجر به جریمه توسط کمیسیون ماده 100 شود. این کمیسیون مسئول رسیدگی به تخلفات ساختمانی در سطح شهرداری است و در صورتی که نمای ساختمان به‌طور کامل یا جزئی مغایر با مقررات و ضوابط شهرداری باشد، بررسی و جریمه‌های مربوطه را اعمال می‌کند.

برای مثال، اگر نمای ساختمان به‌طور غیرمجاز و بدون هماهنگی قبلی، نمای تمام شیشه‌ای اجرا شود یا رنگ‌های ناهمگون و غیرمجاز در طراحی نما به کار رود، سازنده به دلیل عدم رعایت الزامات طراحی نما ممکن است جریمه شود. در این شرایط، برای اینکه سازنده بتواند «پایان کار» را دریافت کند (که مجوزی است برای تکمیل پروژه و استفاده از ساختمان)، باید جریمه مشخص‌شده توسط کمیسیون ماده 100 را پرداخت کند. پس از پرداخت جریمه، سازنده می‌تواند روند گرفتن پایان کار را تکمیل کند و پروژه به طور رسمی به پایان برسد.

1.8. فرآیند درخواست تغییرات ضوابط

همچنین، در برخی موارد، ممکن است سازنده یا مالک ساختمان دلایل خاصی داشته باشند که به موجب آن بخواهند از برخی الزامات یا ضوابط مربوط به طراحی نما (که در احکام سلبی یا ایجابی آمده است) صرف‌نظر کنند. در چنین شرایطی، مالک می‌تواند به‌صورت کتبی درخواست خود را به شهرداری ارائه دهد. این درخواست معمولاً همراه با دلایل معتبر از سوی مهندس طراح نما خواهد بود که ممکن است به دلیل شرایط خاص فنی یا مهندسی، پیشنهاد دهد که برخی از ضوابط نادیده گرفته شوند.

در این صورت، معاونت شهرسازی و معماری منطقه می‌تواند با بررسی دقیق درخواست و شرایط مطرح‌شده، اقدام به بررسی تغییرات پیشنهادی کند. این بررسی‌ها معمولاً شامل حضور مالک و طراح نما برای توضیح دلایل درخواست و ارزیابی شرایط ساخت و طراحی پروژه است. تصمیمات نهایی پس از ارزیابی صلاحیت و ضرورت رعایت اصول شهرسازی و معماری اتخاذ خواهد شد. این امکان به مالک و طراح اجازه می‌دهد تا در شرایط خاص و با دلایل موجه، برخی از ضوابط تغییر داده شوند، اما این تغییرات باید به تایید مسئولین و مطابق با سیاست‌های عمومی شهرسازی و زیباسازی شهری صورت گیرد.

2.8. چرا کمیسیون ماده 100 و جریمه‌ها مهم هستند؟

کمیسیون ماده 100 به‌طور خاص به‌منظور جلوگیری از تخلفات ساختمانی و حفظ انسجام شهری تشکیل شده است. این کمیسیون با هدف نظارت بر تطابق ساخت و سازها با ضوابط و مقررات شهری عمل می‌کند. رعایت ضوابط طراحی نما از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا نمای ساختمان‌ها نه‌تنها تأثیر زیادی در زیبایی و هویت شهری دارند، بلکه به‌طور مستقیم بر شرایط ایمنی، محیط زیست، کیفیت زندگی شهروندان و هماهنگی بین ساختمان‌ها و فضاهای عمومی نیز تأثیرگذارند.

تخلف از ضوابط طراحی نما می‌تواند به آشفتگی در منظر شهری منجر شود و همچنین مشکلاتی مانند آسیب به نمای ساختمان‌ها، عدم هم‌خوانی با ویژگی‌های معماری منطقه، و حتی مشکلات ایمنی را ایجاد کند. بنابراین، جریمه‌ها و نظارت‌های کمیسیون ماده 100 به‌عنوان ابزاری برای اطمینان از رعایت ضوابط طراحی نما، به ایجاد شهری زیبا، منظم و ایمن کمک می‌کنند.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

ضوابط طراحی نما یکی از جنبه‌های حیاتی در ساخت و ساز شهری است که نه‌تنها بر ظاهر ساختمان‌ها تأثیر می‌گذارد، بلکه به هماهنگی و یکپارچگی محیط شهری و حفظ هویت فرهنگی و معماری آن نیز کمک می‌کند. این ضوابط به‌طور کلی به سه دسته تقسیم می‌شوند: احکام سلبی (الزامات)، احکام ایجابی (اقدامات)، و احکام توصیه‌ای. هرکدام از این دسته‌ها اهداف خاص خود را دارند؛ از الزاماتی که باید رعایت شوند گرفته تا توصیه‌هایی که به بهبود کیفیت طراحی نما کمک می‌کنند.

شهرداری برای نظارت بر رعایت این ضوابط، کمیسیون ماده 100 را راه‌اندازی کرده است. این کمیسیون به تخلفات ساختمانی رسیدگی می‌کند و در صورت مشاهده هرگونه مغایرت با ضوابط طراحی نما، سازنده را به پرداخت جریمه ملزم می‌کند. همچنین، در شرایط خاص و با دلایل معتبر، امکان درخواست تغییر در ضوابط و بررسی آن توسط مسئولین شهرداری نیز وجود دارد.

رعایت اصول طراحی نما به دلایل مختلفی از جمله حفظ زیبایی شهری، هم‌خوانی با معماری منطقه، و افزایش ایمنی و عملکرد ساختمان‌ها ضروری است. ضوابط مختلف از جمله استفاده صحیح از مصالح، هماهنگی رنگ‌ها، طراحی مناسب برای نماهای مختلف و جلوگیری از نصب تجهیزات نمایان تأسیسات، همگی به ایجاد محیطی مناسب و متناسب با نیازهای شهری کمک می‌کنند.

در نهایت، با رعایت این ضوابط، نه‌تنها به بهبود کیفیت زندگی شهری کمک می‌شود، بلکه بر توسعه پایدار و زیبایی‌شناسی شهری نیز تأثیر مثبت خواهد گذاشت. بنابراین، همکاری سازندگان با شهرداری و رعایت ضوابط طراحی نما، یکی از ارکان اصلی در ساخت شهری منظم و زیبا است. جهت آشنایی کامل با “ضوابط طراحی نما در شهرداری” به جزوه “نماهای ساختمانی” و جهت آشنایی بیشتر با قوانین و ضوابط مربوط به این مقاله به “دستورالعمل طراحی سازه‌ای نمای ساختمان‌ها (نشریه 714) | مصوب سال 1395” در پکیج “استانداردهای صنعت ساخت” در بخش گنجینه فایل وب‌سایت مراجعه فرمایید.