مصالح پای کار و نحوه محاسبه آن طبق فهرست‌بها

مقدمه

در این مقاله قصد داریم به طور کامل در مورد مصالح پای‌کار صحبت کنیم. همان‌طور که اطلاع دارید پیمانکار در طول مدت پروژه، اقدام به تهیه مصالح مختلف برای اجرای عملیات موضوع پیمان می‌نماید، از زمان تهیه مصالح تا استفاده از آن برای انجام عملیات مرتبط، مدت زمانی به طول انجامیده و پس از انجام کامل کار، طی صورت‌وضعیت‌های کارکرد، مبلغ کار انجام شده به پیمانکار پرداخت می‌گردد. نکته پر اهمیت این است که برای پیمانکار از زمانی که هزینه تهیه مصالح را پرداخت نموده تا زمان تهیه صورت‌وضعیت، ممکن است مدت‌زمان زیادی به طول انجامد که باعث کاهش جریان نقدینگی پیمانکار و کاهش قدرت خرید و ادامه روند پروژه می‌گردد.

فرض نمایید، پیمانکار امروز از کارخانه ذوب‌آهن اصفهان، اقدامات به خرید ورق می‌نماید، ورق مربوط بایستی به کارخانه ساخت اسکلت فولادی رفته و سپس تبدیل به مقاطع تیر و ستون و … شود و نهایتاً وارد پروژه شده، سپس در طبقات مختلف اجرا گردیده و نهایت پس از اجرا، کار انجام شده در صورت‌وضعیت به پیمانکار پرداخت می‌گردد. فاصله زمانی بین خرید ورق تا انجام کامل کار، ممکن است ۳ ماه نیز به طول انجامد، در این حالت پیمانکار، هزینه زیادی را متحمل شده و جریان نقدینگی آن منفی گردیده و نهایت، قدرت کمتری برای پیشبرد پروژه خواهد داشت.

بدین منظور و به جهت جلوگیری از توضیحات فوق، کارفرما به‌منظور تقویت بنیه مالی پیمانکار، در هنگام تهیه صورت‌وضعیت‌های موقت، مبلغی را با عنوان مبلغ مصالح پای‌کار لحاظ نموده و به پیمانکار پرداخت می‌نماید. با این روند، ‌ تزریق مالی به پیمانکار صورت پذیرفته و متناسب با خریدهای مختلف، هزینه‌های مربوط به خرید مصالح، به پیمانکار صورت می‌پذیرد.

1. مصالح پای‌کار

مصالح پای‌کار به مصالحی اطلاق می‌شود که برای اجرای موضوع پیمان موردنیاز باشد و در کار نصب شود و باتوجه‌به برنامه زمان‌بندی اجرای کار طبق مشخصات فنی توسط پیمانکار تهیه و در کارگاه به طور مرتب به شکلی انبار شود که قابل‌اندازه‌گیری با شمارش باشد.

1.1. چند نکته

• هنگام ورود مصالح پای‌کار به کارگاه باید صورت‌جلسه ورود که در آن، نوع، مقدار و تاریخ و ورود مشخص شده است با حضور مهندس مشاور تنظیم شود.
• هنگام تهیه صورت‌وضعیت موقت  مقدار مصالح پای‌کار اندازه‌گیری می‌شود و برای تقویت بنیه مالی پیمانکار 70درصد بهای مصالح پایان کار و هزینه حمل بدون اعمال ضریب 0.7 با احتساب ضریب پیشنهادی پیمانکار در صورت‌وضعیت‌ها منظور می‌شود.
• مسئولیت حفظ و نگهداری مصالح پایان کار در مدت پیمان به عهده پیمانکار است.
• نرخ مصالح تعیین شده در فهرست مصالح پای‌کار تنها برای محاسبه بهای مصالح پای‌کار در صورت‌وضعیت‌های موقت در نظر گرفته شده است و قابل‌استفاده یا استناد در سایر موارد نیست.
• در آخرین صورت‌وضعیت موقت پس از تحویل موقت  و صورت‌وضعیت قطعی نباید هیچ نوع مصالح پای‌کار منظور شود. مصالح مازاد بر مصرف که در کارگاه باقی‌مانده و متعلق به پیمانکار است باید توسط پیمانکار از کارگاه خارج شود.

2.1. پیوست مصالح پای‌کار

مصالح پای‌کار به مصالحی گفته می‌شود که برای اجرای موضوع پیمان، موردنیاز باشد و در کار نصب شود و باتوجه‌به اسناد و مدارک پیمان به‌ویژه برنامه زمان‌بندی اجرای کار و مشخصات فنی، توسط پیمانکار تهیه و در انبار کارگاه یا محل انباشت مصالح به‌نحوی‌که قابل بازرسی، اندازه‌گیری و شمارش باشد انبار می‌شود. صورت‌جلسه ورود مصالح شامل نوع، مقدار و تاریخ ورود می‌بایست توسط مهندس ناظر تنظیم شود.

در پیوست مصالح پای‌کار، توضیحاتی در مورد مصالح، هزینه حمل، نحوه پرداخت در صورت‌وضعیت‌های موقت، لیست مصالح پای‌کار آن فهرست و مصالح پای‌کار ستاره‌دار بیان می‌گردد. برای مثال در پیوست مصالح پای‌کار فهرست‌بهای واحد پایه ابنیه، به موارد زیر اشاره شده است:

• در بهای واحد مصالح پای‌کار فهرست، هزینه بارگیری، حمل تا 30 کیلومتر و باراندازی مصالح در کارگاه منظور شده است و هزینه حمل مازاد بر 30 کیلومتر فقط برای موارد پیش بینی شده در فصل حمل‌ونقل تعلق می گیرد.
• در صورت‌وضعیت‌های موقت، 70 درصد بهای مصالح پای‌کار بعلاوه کل هزینه حمل مازاد بر 30 کیلومتر برای مصالح مشمول و حسب مورد با احتساب ضریب منطقه، ضریب بالاسری و ضریب پیشنهادی جزء پیمانکار (ضریب پیشنهادی کل باتوجه‌به ضوابط) منظور می‌شود.
• در صورت‌وضعیت ماقبل قطعی (بعد از تحویل موقت) و صورت‌وضعیت قطعی، نباید هیچ نوع مصالح پای‌کار منظور شود. مصالح مازاد بر مصرف در کارگاه، متعلق به پیمانکار بوده و باید توسط ایشان از کارگاه خارج شود.

2. چه مصالحی، مصالح پای‌کار تلقی می‌شود؟

به نقل از فهرست‌بها، مصالح پای‌کار به مصالحی اطلاق می‌شود که دارای شروط زیر باشد؛

• مصالح برای اجرای موضوع پیمان باشد، در کار نصب شود و با سند مشخصات فنی تطابق داشته باشد.

نکته پر اهمیتی که در ابتدا برداشت می‌شود، این است که مصالح بایستی با مشخصات فنی پروژه تطابق داشته و برای اجرای موضوع پیمان تهیه گردد، برای مثال اگر کلیه میل‌گردهای پروژه از نوع A2 در نظر گرفته شده، درصورتی‌که پیمانکار میل‌گرد A3 را وارد پروژه نماید و درخواست پرداخت به‌صورت مصالح پای‌کار نماید، ‌ این موضوع نبایستی مورد قبول دستگاه نظارت مقیم، مشاور و کارفرما قرار گیرد.

همچنین مصالح بایستی در کار نصب شود، در برخی مواقع برای تجهیز کارگاه نیز، مصالحی از قبیل آهن‌آلات، آجر و … وارد کارگاه می‌شود، باتوجه‌به این که مصالح مربوط به‌صورت موقت برای تجهیز کارگاه لحاظ شده و در انتهای پروژه، تخریب می‌گردند، این مصالح را نمی‌توان جز مصالح پای‌کار لحاظ نمود.

• مصالح پای‌کار بایستی مطابق با برنامه زمان‌بندی تفصیلی وارد کارگاه شود.

فرض نمایید پیمانکار در مرحله گودبرداری، اقدام به آوردن میل‌گرد به داخل پروژه می‌نماید، در این مرحله ناظر و سایر عوامل پروژه بایستی بررسی نمایند، آیا میل‌گرد وارد شده، در این مرحله مطابق با زمان انجام کار در برنامه زمان‌بندی تفصیلی موردنیاز است؟ پاسخ خیر است، برای مثال ‌ میل‌گرد مربوط با مشخصات میل‌گردهای سقف اول تطابق داشته، اجرای سقف اول در برنامه زمان‌بندی تفصیلی، ۶ ماه آینده لحاظ گردیده است، بنابراین مصالح مربوط طبق برنامه زمان‌بندی تفصیلی وارد پروژه نشده و جز مصالح پای‌کار لحاظ نمی‌گردد.

• صورت‌جلسه ورود مصالح پای‌کار

یکی دیگر از اقداماتی که پیمانکار بایستی در زمینه مصالح پای‌کار انجام، صورت‌جلسه ورود مصالح به کارگاه است. در واقع پیمانکار در زمان ورود مصالح پای‌کار، با حضور مهندس ناظر مقیم،  بایستی صورت‌جلسه‌ای را تنظیم نماید که در آن، نوع مصالح، مقدار مصالح و تاریخ ورود مشخص باشد. به این صورت‌جلسه اصطلاحاً صورت‌جلسه ورود مصالح پای‌کار گفته می‌شود.

• پس از ورود مصالح پای‌کار به کارگاه، پیمانکار مصالح را به محل انباشت موقت کارگاه که در طرح جانمایی تجهیز کارگاه مشخص گردیده است، حمل نموده و به نحوی انبار می‌نماید که قابل بازرسی، قابل‌اندازه‌گیری و شمارش باشد. چه ضرایبی به مصالح پای‌کار اعمال می‌شود؟

پس از انتخاب ردیف‌های مصالح پای‌کار و ضرب نمودن مقدار مصالح، ضرایب به شرح زیر به مبلغ هر ردیف اعمال می‌گردد.

• ضریب ۷۰٪ (ضریب کاهشی به جهت اطمینان که مصالح توسط پیمانکار در کار استفاده گردد)
• ضریب منطقه‌ای
• ضریب بالاسری
• ضریب پیشنهادی جز یا ضریب پیشنهادی کل پیمانکار  بر اساس ضوابط بخشنامه ۷۶۵۷۴.

همان‌طور که پیش‌تر گفتیم برای مصالحی که مطابق با فصل ۲۸ (حمل‌ونقل)، ‌ حمل مازاد بر ۳۰ کیلومتر پرداخت می‌گردد، هزینه حمل‌ونقل نیز بایستی لحاظ شود. در این صورت ضرایبی نیز برای حمل مصالح پای‌کار، به شرح زیر بایستی اعمال گردد.

• ضریب منطقه‌ای
• ضریب بالاسری
• ضریب پیشنهادی جز یا ضریب پیشنهادی کل پیمانکار بر اساس ضوابط بخشنامه ۷۶۵۷۴.

چرا ضریب ۷۰٪ به بهای حمل‌ونقل مصالح پای‌کار اعمال نمی‌گردد؟

زیرا حمل‌ونقل به طور کامل انجام گردیده و کار کامل تلقی می‌شود، ضریب ۷۰٪ ضریب کاهشی به جهت حصول اطمینان کارفرماست که پیمانکار مصالح را در کامل استفاده نماید. در این حالت که کار به طور کامل انجام شده است، ضریب ۷۰٪ موضوعیت ندارد.

• مسئولیت نگهداری مصالح پای‌کار

بر اساس بند ۶ پیوست ۱ فهرست‌بهای ۱۴۰۲، مسئولیت حفظ و نگهداری مصالح پای‌کار به‌منظور حفظ کیفیت و کمیت آن‌ها، در مدت پیمان، برعهده پیمانکار است و پیمانکار بایستی به نحوی مصالح را نگه‌داری نماید که در مقابل عوامل جوی و سایر عوامل مصون باشد.

• مصالح پای‌کار در صورت‌وضعیت قطعی و ماقبل قطعی

بر اساس بند ۸ پیوست ۱ فهرست‌بهای ۱۴۰۲، در آخرین صورت‌وضعیت موقت پس از تحویل موقت و صورت‌وضعیت قطعی، نباید هیچ نوع مصالح پای‌کار منظور شود. مصالح مازاد بر مصرف که توسط پیمانکار به هر دلیل بیشتر مورد سفارش قرار گرفته و در کارگاه باقی‌مانده، متعلق به پیمانکار است و باید توسط پیمانکار از کارگاه خارج شود.

• مصالح پای‌کار در شرایط خاتمه یا فسخ پیمان

لازم به ذکر است در مواردی که پیمان طبق ماده ۴۷ فسخ و یا طبق ماده ۴۸، خاتمه پیدا می‌کند، به ترتیب، مبلغ مصالح پای‌کار در شرایط فسخ، در صورت‌حساب نهایی و در شرایط خاتمه، در صورت‌وضعیت قطعی، لحاظ شده و پرداخت می‌گردد.

• همچنین در شرایط فسخ پیمان مطابق با ماده ۴۷، قیمت مصالح پای‌کار بر اساس نرخ متعارف روز در تاریخ خرید، مورد توافق قرار گرفته و بدون اعمال ضریب از پیمانکار خریداری می‌شود
• در حالتی که خاتمه پیمان نیز حاکم گردد، قیمت مصالح پای‌کار بر اساس نرخ متعارف روز در تاریخ خرید، مورد توافق قرار گرفته و با اعمال صرفاً ضریب بالاسری، در  صورت‌وضعیت قطعی به پیمانکار پرداخت می‌شود.

3. تعدیل مصالح پای کار چگونه محاسبه می‌گردد

پرسش در راستای اجرای یک پروژه، پیمانکار در شهریورماه سال ۱۳۸۷ اقدام به تهیه آهن‌آلات پروژه به میزان ۱۵۰ تن نموده است. صورت‌وضعیت‌های موقت شماره ۲ و ۳ از طرف پیمانکار در ماه‌های مهر و آبان ارسال گردیده است و مقدار آهن‌آلات در صورت‌وضعیت شماره دو به میزان ۶۰ تن (مصالح پای‌کار) و صورت‌وضعیت شماره سه ۱۵۰ تن (کار انجام شده) است. باتوجه‌به شاخص‌های تعدیل ابلاغ شده، شاخص‌های فصل ۷ و ۹ از سه‌ماهه دوم به سوم کاهش داشته و پیمانکار مدعی است باتوجه‌به تهیه آهن‌آلات در سه‌ماهه دوم سال مطابق بخشنامه شماره ۱۷۳۰۷۳/ ۱۰۱ مورخ ۱۵/ ۹/ ۱۳۸۲ فصل ۷ و ۹ می‌بایست طبق شاخص‌های سه‌ماهه دوم به‌عنوان مصالح پای‌کار درصورتی‌که مقادیر پای‌کار و کار انجام شده در سه‌ماهه سوم قرار می‌گیرد. باتوجه‌به شرح یاد شده، تعدیل مصالح پای‌کار چگونه محاسبه می‌گردد؟

• پاسخ

در قراردادهایی که مشمول تعدیل آحاد بهای پیمان بر اساس بخشنامه شماره ۱۷۳۰۷۳/ ۱۰۱ مورخ ۱۵/ ۹/ ۱۳۸۲ هستند، مبالغ مربوط به مصالح پای‌کار در مدت پیمان، بر اساس شاخص‌های گروهی فهرست‌بهای پایه مربوط به دوره انجام عملیات اجرایی صورت وضعیتی که مصالح پای‌کار در آن درج گردیده است، تعدیل می‌شوند؛ بنابراین در قراردادهای واجد شرایط فوق که با فهرست‌بهای واحد پایه ابنیه منعقد گردیده‌اند چنانچه در مدت پیمان به‌عنوان‌مثال آهن‌آلات خریداری شده توسط پیمانکار در قالب مصالح پای‌کار، در صورت‌وضعیت مربوط به مهرماه سال ۱۳۸۷ درج گردید تعدیل آن حسب مورد بر اساس شاخص‌های قطعی فصل ۷ یا ۹ سه‌ماهه سوم سال ۸۷ قابل‌محاسبه است و مقادیری از این آهن‌آلات که در قالب کار انجام شده در صورت‌وضعیت آبان‌ماه درج می‌شوند نیز بر اساس مبالغ کار انجام شده مربوط حسب مورد طبق شاخص‌های قطعی فصول ۷ یا ۹ سه‌ماهه سوم سال ۱۳۸۷ قابل‌تعدیل هستند. تعدیل مصالح پای‌کار و کارکرد صورت‌وضعیت‌ها که در بالا بدان اشاره شد ثابت بوده و افزایش یا کاهش شاخص‌های قطعی گروهی (فصلی) در دوره کارکرد صورت‌وضعیت نسبت به شاخص‌های نظیر در دوره تهیه مصالح، تأثیری در نحوه محاسبه تعدیل‌های مزبور ندارد.

4. چند نکته مهم

• مالکیت مصالح پای‌کار

تمام مصالح پای‌کار، پس از منظورشدن در صورت‌وضعیت، متعلق به کارفرما است و پیمانکار حق خارج‌کردن آن‌ها را از محوطه کارگاه ندارد. اما مالکیت آن‌ها پیش از منظورکردن در صورت‌وضعیت، برای پیمانکار است.

• مسئولیت نگهداری مصالح پای‌کار

در مدت پیمان، مسئولیت حفظ و نگهداری مصالح پای‌کار، از نظر کیفیت و کمیت آن‌ها، به عهده پیمانکار است و پیمانکار باید آن‌ها را در محل مناسبی که در مقابل عوامل جوی و سایر عوامل مصون باشد، انبار کند.

• مصالحی که در پیوست مصالح پای‌کار فهرست‌بها منضم به پیمان نیست

در هنگام تهیه برآورد، اقلامی از کار هستند که مصالح آن، جزء ردیف‌های پیوست مصالح پای‌کار فهرست‌بها منضم به پیمان نباشند؛ ولی لازم است جزء مصالح پای‌کار منظور گردند. ردیف‌های مناسب با آن اقلام تهیه و به‌صورت ردیف ستاره‌دار در انتهای گروه مربوط در جدول مصالح اضافه می‌گردد.

جمع‌بندی ونتیجه‌گیری

جهت آشنایی کامل با  “مصالح پای کار و نحوه محاسبه آن طبق فهرست‌بها” به پکیج “دوره جامع متره و برآورد پروژه (دکتر مترور)” در صفحه اصلی وب‌سایت مراجعه فرمایید.