اجرای پروژه به روش امانی چگونه انجام می‌گیرد؟

مقدمه

کسی که به‌عنوان حسابدار در شرکت پیمانکاری کار می‌کند، قطعاً با انواع قراردادهای پیمانکاری روبه‌رو شده است. قرارداد پیمانکاری شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و خدمات است که از طرف کارفرما تحت شرایط خاص و در زمان معین یا نامعین به فرد یا شرکتی به‌عنوان پیمانکار محول می‌شود. به‌عنوان یک حسابدار باید بتوانید انواع قراردادهای پیمانکاری را در دفاتر مالی ثبت کنید. در این مطلب با نوع قرارداد پیمانکاری امانی آشنا خواهید شد. با آموزشگاه حسابداری پکت همراه باشید.

1. قرارداد پیمانکاری امانی

کارفرما می‌تواند شرایط، اختیارات و ویژگی‌های متعددی را تحت عنوان قرارداد به پیمانکار پیشنهاد کند. هر کدام از این قراردادها، قوانین خاص خود را دارد و این‌طور نیست که انجام آن برای پیمانکار ناممکن باشد. قطعاً شرکتی که به‌عنوان شرکت پیمانکاری فعالیت می‌کند، می‌کند باید روبروشدن با انواع قراردادهای پیمانکاری را داشته باشد. قرارداد پیمانکاری امانی هم ازاین‌دست قراردادها است.

در این نوع از قرارداد پیمانی، نقش پیمانکار بسیار کم و تقریباً نزدیک به صفر است و او تنها وظایف کوچکی را در پروژه بر عهده می‌گیرد. اما از طرف دیگر، تأمین مالی پروژه، طراحی، ساخت و مدیریت پروژه به عهده کارفرما است. در واقع کارفرما صفر تا صد پروژه را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم می‌کنند و هر کدام از آن را برعهده شخصی می‌گذارد. هزینه‌ها و مخارج تماماً از طرف کارفرما انجام می‌شود و هدایت و برنامه‌ریزی برای کارکنان هم به عهده کارفرما است.

2. مزایا و معایب قرارداد امانی

بررسی مزایا و معایب قرار امانی پیمانکاری به کارفرمایان کمک خواهد کرد که برای ثبت این نوع از قرارداد، بهتر تصمیم بگیرند. قطعاً هر نوع قرارداد پیمانکاری، مزایا و معایب خاص خود را دارد و قرارداد امانی هم از این قاعده خارج نیست. برای اینکه بخواهید بهتر و دقیق‌تر درباره بستن یا نبستن قرارداد پیمانی امانی تصمیم بگیرید، باید تمامی جوانب را در نظر داشته باشید.

1.2. مزایا قرارداد امانی

بستن قرارداد امانی برای این صورت می‌گیرد که در مرحله اول هزینه‌های پروژه کاهش پیدا کند و در مرحله دوم امکان نظارت بیشتر و کنترل دقیق‌تر به وجود بیاید. مزایای قرارداد امانی را می‌توان به موارد زیر خلاصه کرد:

• حذف دردسرهای انتخاب مجری یا پیمانکار
• کاهش هزینه دستمزد پیمانکار
• امکان استفاده از نیروهای استخدامی
• امکان خرید مصالح، مواد اولیه و محصولات باکیفیت
• کاهش هزینه‌های مربوط به بازرسی و نظارت
• صرفه‌جویی نسبی در زمان

2.2. معایب قرارداد پیمانکاری امانی

هیچ کاری بدون عیب‌وایراد نمی‌شود. البته منظور از معایب قرارداد پیمانکاری امانی، این است که بسته به نوع قرارداد باید مخاطرات و مشکلاتی را هم بپذیرید. معایب قرارداد امانی پیمانکاری به موارد زیر خلاصه می‌شود:

• با کاهش حضور و حتی نبود پیمانکار، همه کارها به دوش کارفرما می‌افتد
• در صورت عدم برنامه‌ریزی درست، امکان تأخیر در اتمام پروژه وجود دارد
• در صورت عدم استفاده از نیروهای زبده و باتجربه، امکان ناتمام‌ماندن و حتی شکست پروژه وجود دارد
• در صورت عدم استفاده از نیروهای باکیفیت و مواد اولیه خوب، درصد خسارت بالا می‌رود
• ممکن است به دلیل تعدد مسئولیت‌های کارفرما و سختی کار، کیفیت کار نهایی پایین بیاید
• معمولاً زمان اتمام پروژه در قراردادهای امانی طولانی‌تر است (به دلیل عدم هماهنگی اجرا و تدارکات)
• امکان به‌وجودآمدن هزینه‌های پنهان اجرایی وجود دارد
• به‌وجودآمدن ضایعات، دورریز و مواد اولیه پرت در این‌گونه از قراردادها رایج است
• تخمین هزینه اولیه اتمام پروژه، مشکل است

3. اشکال قرارداد پیمان امانی

اشکال قراردادهای پیمان امانی، بسته به نوع کار تعریف می‌شود. یعنی فرقی بین شکل قرارداد و نحوه نوشتن آن نیست. تنها تفاوت در مفاد جزئی و نوع پروژه است. یعنی مثلاً قرارداد پیمانکاری امانی ساختمان با قرارداد پیمانکاری امانی تعمیرات تفاوت دارد و این تفاوت، در شکل پروژه است. برای تنظیم درست قرارداد امانی، باید بتوانید بند‌های اصلی را به همراه ویژگی‌ها و مفاد مورد توافق در یک قرارداد کلی بگنجانید.

همچنین باید نوع شخص حقیقی یا حقوقی را بین دو طرف مشخص کنید. همین تفاوت ممکن است شرایط پرداخت هزینه متفاوتی را برای طرفین ایجاد کند. از طرف دیگر مدت‌زمان قرارداد و موارد فسخ قانونی هم باید در متن قرارداد پیمانکاری نوشته شود. به‌طورکلی یک قرارداد پیمانکاری امانی باید شامل بندهای زیر باشد:

• عنوان قرارداد
• ماده ۱- مشخصات طرفین
• ماده ۲- موضوع قرارداد
• ماده ۳- مدت قرارداد
• ماده ۴- مبلغ قرارداد
• ماده ۵- نحوه پرداخت
• ماده ۶- تعهدات کارفرما
• ماده ۷- تعهدات پیمانکار
• ماده ۸- شرایط فسخ قرارداد
• ماده ۹- سایر موارد قراردادی
• ماده ۱۰- حل اختلاف و داوری
• ماده ۱۱- تعداد نسخ قرارداد
• امضا یا اثر انگشت کارفرما
• امضا یا اثر انگشت پیمانکار

4. تفاوت پروژه امانی و پیمانی

متن قرارداد امانی، بسته به توان، منابع و نیروهای یک سازمان یا شرکت دولتی و خصوصی نوشته می‌شود. یعنی تمام پروژه باید توسط شرکت انجام شود. کنترل روی فعالیت کار پیمانکار امانی هم سخت و دشوار است. حتی بررسی کیفیت کار او هم وابسته به پایان کار است. اما در پروژه‌های پیمانی، 3 راس مشاور، کارفرما و پیمانکار، کار را انجام داده و در هر لحظه می‌توان عملکرد را ارزیابی و نظارت کرد. کنترل روی قراردادهای پیمانی هم راحت‌تر و آسان‌تر است.

5. انواع قرارداد پیمان امانی

قرارداد پیمانکاری امانی، یک نوع قرارداد بر اساس هزینه‌های انجام شده است. در آموزش حسابداری پیمانکاری، انواع قرارداد امانی و نحوه نوشتن متن قرارداد امانی، یاد داده می‌شود.

1- قرارداد پیمان امانی با سقف هزینه

در این نوع از قرارداد، حداکثر هزینه‌های اولیه محاسبه شده توسط پیمانکار و هزینه‌های واقعی انجام شده توسط او، با درنظرگرفتن مورد توافق کارفرما، سرشکن و پرداخت خواهد شد.

2- قرارداد پیمان امانی ذی نفع

در این نوع از قرارداد پیمانکاری امانی، سود و دستمزد پیمانکار به روی هزینه‌های انجام شده توسط او اضافه می‌شود و کارفرما ملزم به پرداخت آن است.

3- پیمان امانی ذی نفع با مبلغ ثابت

کنترل‌شده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین نمونه قرارداد امانی، همین نوع است. کارفرما الزام به پرداخت هزینه مازاد نسبت به مبلغ توافق شده در ابتدای قرارداد ندارد و پیمانکار هم نمی‌تواند درخواست بیشتری از این مبلغ داشته باشد.

4- قرارداد پیمان امانی ذی نفع با درصد سود

درصورتی‌که مدت‌زمان انجام قرارداد طولانی، پیمانکار می‌تواند درخواست خود را برای دریافت هزینه‌ها با درصد سود مشخص به کارفرما اعلام کند. در صورت تأیید کارفرما، پرداخت هزینه‌ها و مخارج به پیمانکار با همان درصد سود انجام می‌شود.

5- قرارداد پیمان امانی ذی نفع با قیمت ثابت و پاداش

درنظرگرفتن پاداش در این قرارداد تنها برای انگیزه بیشتر پیمانکار است. در طول پروژه ممکن است بخش یا تمام پاداش به پیمانکار پرداخت شود. اما در نهایت، قیمت انجام کار همان قیمت ثابتی‌ست که در قرارداد ذکر شده است.

6. تفاوت قرارداد امانی با پیمانی ساده

قرارداد امانی با قرارداد پیمانکاری ساده تفاوت دارد. این موضوع کاملاً مشخص است و دلیل آن هم قصد کارفرما برای کاهش هزینه‌هاست. هنگامی که کارفرما توانایی پرداخت هزینه‌ها و دستمزد پیمانکار را نداشته باشد؛ یا اینکه خود به‌تنهایی بتواند کنترل، برنامه‌ریزی، اجرا و نظارت پروژه را انجام دهد؛ یا اینکه نیروهای استخدامی او آماده انجام پروژه‌های زیر دستش باشند، این قرارداد به‌صرفه است. در واقع، قرارداد امانی، برای مدیریت هزینه بیشتر و بهتر بسته می‌شود.

به یاد داشته باشید هدف از انجام برون‌سپاری کارها و تقسیم‌کردن آنها به کارهای جزئی‌تر برای دادن آن به پیمانکار‌های مختلف، بالاتر بردن کیفیت انجام کار و داشتن برنامه‌ریزی و زمان‌بندی دقیق است. هنگامی که از قرارداد پیمانکاری امانی استفاده می‌کنید، باید بعضی از مخاطرات و مشکلات آن را هم بپذیرید. در مثال قرارداد امانی ساختمان، اگر پروژه باکیفیت پایینی انجام شود (مثلاً کیفیت ساختمان خوب نباشد یا نقشه ساختمان ظرافت موردنیاز را نداشته باشد) یا اگر هزینه‌های جاری بیشتر از پیش‌بینی‌های اولیه باشد، پروژه با شکست مواجه خواهد شد.

7. مدیریت هزینه در پروژه چگونه انجام می‌شود؟

اگر حسابداری مخارج پیمانکاری به‌درستی انجام شود، می‌تواند مدیریت هزینه‌ها در پروژه را راحت‌تر کند. بودجه شرکت‌های پیمانکاری باید برای هر پیمان تخمین زده شود تا منابع مالی تخصیص پیدا کند. اصول مدیریت هزینه در پروژه باهدف صرفه‌جویی در هزینه‌های مالی و زمانی پیاده‌سازی می‌شود؛ بنابراین اولین کار حسابدار تخمین هزینه‌های پروژه خواهد بود. محاسبه هزینه پیمانکاری ساختمان و حوزه‌های دیگر پیمانکاری برای یک حسابدار خبره و کارکشته کار سختی نیست.

علاوه‌برآن حسابدار باید الگویی برای نظارت و کنترل هزینه‌های پروژه تعریف کنند. برای تعریف این الگو، اطلاع از تعداد نیروی کار، زمان پروژه، مواد و منابع موردنیاز الزامی است. حسابدار باید نهایت دقت و جزئی‌نگری را در محاسبه هزینه‌ها داشته باشد. حتی گِرد کردن و رُند کردن اعداد هم می‌تواند باعث به‌وجودآمدن خطا شود؛ بنابراین مهم است که از واحد‌های اندازه‌گیری دقیق و درست استفاده شود.

یکی از نکات مهم در حسابداری مخارج پیمانکاری، نحوه سنجش عملکرد پروژه است. در پایان هر پروژه باید مشخص شود که آیا اهداف و انتظارات پروژه برآورده شده است یا نه. در انتها از حسابدار انتظار می‌رود که با ارائه نمودارها، صورت‌حساب‌ها و اسناد مالی گزارش خود را به کارفرما و مدیر ارشد شرکت نشان دهد.

8. نحوه ثبت هزینه پیمانکاری در سند و نرم‌افزار حسابداری

با در نظر گرفتن اینکه هزینه‌ها در شرکت پیمانکاری به دو دسته هزینه‌های عملیاتی و هزینه‌های غیرعملیاتی تقسیم می‌شوند، ثبت در اسناد کاغذی و نرم‌افزار هم باید به همین شیوه باشد. در حسابداری مخارج پیمانکاری 3 حساب برای پیمانکار وجود دارد. هر کدام از این حساب ها، جریان نقدینگی و محاسبه سود و زیان مخصوص به خود را می‌طلبد.

بنابراین چه در سند حسابداری و چه در نرم افزار حسابداری پیمانکاری، حساب‌ها باید برای هر پیمان مجزا و مشخص باشد. صدور فاکتور خرید یا فاکتور فروش در اسناد کاغذی و وارد کردن آن در دفتر روزنامه و دفتر کل، بر عهده حسابدار است. حسابداران با تجربه و ماهر، در کمترین زمان این کار را انجام می‌دهند.

اما با ورود سیستم‌های کامپیوتری و نرم افزارهای حسابداری باید ثبت سیستمی و الکترونیکی این اسناد هم انجام شود. مراحل ثبت سند هزینه پیمانکاری در نرم افزار می‌تواند با در نظر گرفتن شرکت طراح و ماژول‌های نرم افزار متفاوت باشد. چیزی که از حسابدار پیمانکاری انتظار می‌رود، یادگیری سریع نرم‌افزار است. نرم افزار‌های حسابداری هم مثل دفتر کل دارای ستون‌های کد حساب، شرح هزینه و مخارج، مبلغ هزینه، بدهکار و بستانکار است.

جمع‌بندی  و نتیجه‌گیری

هدف از بررسی این نوع از قرارداد، آشنایی بیشتر حسابداران شرکت‌های پیمانکاری با نحوه تنظیم و مفاد آن بود. به‌عنوان یک حسابدار ممکن است از شما خواسته شود تا قرارداد موردنیاز را تنظیم کنید؛ یا اینکه به‌عنوان حسابدار، روی نحوه پرداخت‌ها و محاسبه هزینه‌ها نظارت داشته باشید؛ همچنین باید ثبت انواع قراردادهای حسابداری را در دفاتر مالی مرتب انجام؛ بنابراین بر این هر چقدر که بتوانید کار با انواع قراردادهای موجود را یاد بگیرید، تواناتر و ماهرتر خواهید بود.

جهت آشنایی کامل با “اجرای پروژه به روش امانی” به کتاب “اصول مدیریت ساخت” و جهت آشنایی بیشتر با قوانین و ضوابط مربوط به این مقاله به “راهنمای انتخاب روش تدارک پروژه (نشریه 717) | مصوب سال 1395” در پکیج “نقشه‌برداری و نقشه‌کشی” در بخش گنجینه فایل وب‌سایت مراجعه فرمایید.