انواع روش‌های متره

مقدمه

متره و برآورد، همان درس ۲ یا ۱ واحدی معروفی که در دانشگاه، اهمیتی به آن نمی‌دهند! اما در مقابل در بازار کار یکی از تخصص‌های اصلی هر مهندسی به شمار می‌آید و تمام شرکت‌های مهندسی در صنعت احداث چه پیمانکار، چه مهندسان مشاور و چه سازمان‌های کارفرمایی، به تسلط بر متره و برآورد و مهندس مترور (کارشناس دفتر فنی) نیاز دارند. امروزه با افزایش هزینه‌های و ساخت، متره و برآورد از اهمیت بسیار بیشتری برخوردار شده و توجه ویژه‌تری به کارشناس دفتری یا همان مهندس مترور می‌شود. باید توجه داشته باشید اگر شما بخواهید هزینه تمام شده یک پروژه را مورد محاسبه قرار بدید، بایستی به متره و برآورد مسلط باشید

1. تعریف و توضیح لغوی واژه متره

متره در واقع یک واژه لاتین و به‌صورت ریشه ای یک نوع واژه فرانسوی است، که معنای لغوی آن به معنی متر کردن، اندازه گرفتن، شمردن، محاسبه کمیت و یا تعداد یک شی، مصالح، و یا یک فعالیت است، این واژه در تمامی فعالیتهای اجتماعی و روزمره شما استفاده می‌شود و شما شاید از آن خبر ندارید، به‌عنوان‌مثال وقتی شما می‌خواهید غذایی تهیه کنید قبل از آنکه بخواهید آن غذا را درست کنید باید یک قلم و کاغذ آماده کنید و در آن لیست مصالح و مواردی را که برای پخت آن غذا نیاز دارید را لیست نمایید و سپس آنها را از فروشگاه تهیه کنید.

در واقع این یک مثال بسیار کوچک از متره بود که شما در آشپزی از آن استفاده می کنید، حالا ببینید در چه موارد دیگری شما از این علم استفاده می کنید که خودتان هم خبر ندارید، در علوم مهندسی ساختمان، معماری، برق، مکانیک، مواد، شیمی و غیره به‌صورت بسیار محسوس این علم کاربرد فراوانی دارد. حالا قصد دارم یک پروژه دیگر را خدمتتان توضیح بدهم، فرض کنید شما قصد دارید تا یک ساختمان را بسازید

ابتدا با استفاده از متره کردن مصالح، ماشین‌آلات، نیروی انسانی که برای ساخت آپارتمان نیاز است را لیست نموده تا بتوانیم تصمیم درستی بگیریم و این لیست نمودن مقادیر کارها همان متره نمودن کارها است، بنابراین یکی از مراحل مهم در ابتدای یک پروژه همان متره نمودن کارها است که شخصی به نام مترور این کار را انجام می‌دهد، در واقع مترور شخصی است که دارای تجربه کافی و تَبحر در همان کار بوده و می‌تواند مصالح و مواد و یک عملیات عمرانی و یا سایر پروژه‌ها را متره و سنجش می‌نماید و به‌عنوان یک مثال پایه‌ای یک آشپز می‌تواند قبل از پختن غذا موادی که نیاز دارد تا با آن غذا را بپزد را تشخیص دهد و غذا را تهیه نماید، یک مورد خیلی ساده از این متره در عملیات اجرایی ساخت یک سقف بتنی است که قبل از شروع عملیات شما ابتدا باید حجم سقف را محاسبه نمایید، برای محاسبه این حجم باید ابتدا مساحت آن سقف را محاسبه نمایید و پس از محاسبه آن می‌توانید مقدار یونولیت، تیرچه، بتن سقف و غیره را محاسبه نمایید.

اگر بخواهیم به‌عنوان یک مثال بتن سقف را محاسبه نماییم باید مساحت را در ضخامت بتنی که روی سقف قرار می‌گیرد و معمولاً 5 سانتیمتر است ضرب نموده و در نهایت وقتی حجم نهایی را حساب کردیم می‌توانیم مقدار بتن لازم را سفارش دهیم، باتوجه‌به اینکه هر ماشین میکسر بتن حدود 4 تا 5 مترمکعب بتن است حتی می‌توانیم به‌صورت دقیق مقدار ماشین‌هایی که نیاز داریم را هم حساب نماییم.

2. تعریف برآورد

برآورد یک واژه عمومی‌تری است که نسبت به معنی این لغت در فرهنگ لغت وارد شده است، در واقع برآورد همان تخمین، سنجش، تعیین حدود قیمت و یک پیش‌بینی است، برآورد مرحله بعد از متره است که شما پس از اینکه احجام را محاسبه کردید، باید در قیمت هریک از مصالح ضرب نموده تا برآورد ریالی آن پروژه را محاسبه نماییم، در واقع شما زمانی که قصد دارید قبل از ساخت یک ساختمان آن را برآورد نمایید، باید هزینه‌های مختلفی را که معمولاً به 4 عامل نیروی انسانی، مصالح، ماشین‌آلات و حمل تقسیم‌بندی می‌شود را محاسبه نموده و در قیمت هر کدام از آن عوامل ضرب نمایید، در اینجا باید دقت نمایید که قیمتی را که شما استخراج می‌نمایید از کجا آمده است؟

قیمت‌ها یا از دفترچه‌هایی به نام فهرست‌بها استخراج می‌شود و یا به‌صورت قیمت روز در مقادیر ما ضرب می‌شود. اگر قیمت‌هایی را که در مقادیر به‌دست‌آمده ضرب می‌نماییم از دفترچه‌های فهرست‌بها باشد نمی‌توانیم مقادیر ریالی قیمت‌ها را تغییر دهیم؛ زیرا فهرست‌بهاها هر ساله از طرف سازمان برنامه‌وبودجه ابلاغ می‌شود و دارای قیمت‌های ثابتی برای واحدهای عملیات اجرایی دارند، اما اگر از قیمت‌های روز یا آنالیز روز استفاده نماییم می‌توانیم با قیمت‌های متغیر روز برآورد پروژه را انجام دهیم.

3. واحد متره و برآورد

واحدهای اندازه‌گیری در متره و برآورد پروژه بر اساس واحدهایی مانند متر، کیلوگرم، مترمربع، مترمکعب، دسیمتر مکعب، دستگاه و غیره مشخص می‌شود، به‌عنوان‌مثال فرض کنید می‌خواهید حجم یک دیوار را در قسمت متره محاسبه نمایید، اگر دیوار شما دارای ضخامت 22 سانتیمتر به بالا باشد از واحد مترمکعب و اگر ضخامت دیوار تا 22 سانتیمتر باشد از واحد مترمکعب برای محاسبه حجم دیوار استفاده می‌نماییم، برای مشاهده واحدهای عملیات اجرایی می‌توانیم از دفترچه‌های فهرست‌بها نیز استفاده نماییم، این دفترچه‌ها دارای فصل‌های مشخص و مرتب بر اساس عملیات اجرایی هستند؛ مثلاً برای اجرای ساختمان از تخریب شروع می‌کنیم و سپس عملیات پی‌سازی و آرماتوربندی و به همین ترتیب تا نازک‌کاری ساختمان در فهرست ابنیه وجود دارد، در واقع ابتدا سفت‌کاری و سپس نازک‌کاری را متره می‌کنیم که بر اساس این فصول به ترتیب قیمت‌های فصول و عملیات در فهرست‌بها آمده است.

4. تقسیم‌بندی انواع متره و تعاریف ویژه آن

همان‌طور که در قسمت بالا گفته شد، در کل باتوجه‌به نوع قراردادهایی که وجود دارد، 2 نوع متره داریم، متره ای که بر اساس قیمت‌های فهرست‌بها باید برآورد شود و متره ای که بر اساس قیمت‌های روز برآورد مالی خواهد شد، متره نوع اول را متره قیمت بسته و متره نوع دوم را متره قیمت باز می‌گویند، یعنی در حالت اول بر اساس قیمت‌های فهرست‌بها تعیین می‌شود، یعنی این قیمت‌ها را از فهرست‌بها وارد برآورد می‌نماییم، و در این حالت نمیتونیم قیمت‌ها را تغییر دهیم، البته میتونیم قیمت‌های ستاره دار و یا قیمت جدید را تعریف نماییم در در مقالات بعدی مفصل صحبت خواهیم کرد، و در حالت دوم با استفاده از متره باز قیمتگذاری را انجام خواهیم داد، در این حالت با استفاده از قیمت‌های روز برآورد پروژه را انجام خواهیم داد، یعنی عوامل پروژه را استخراج کرده و سپس قیمت‌های روز آنها را قیمت گذاری می‌کنیم و بر اساس این نوع قیمت‌ها، برآورد پروژه را انجام می‌دهیم.

5. متره و برآورد اولیه در مناقصات

زمانی که کارفرما قصد تهیه برآورد جهت مناقصه را دارد باید در ابتدا با استفاده از نقشه‌های کارگاهی پروژه را متره نماید و سپس آن را جهت مناقصه با احتساب برآوردش در مناقصات آماده نماید، این برآورد می‌تواند با تقریب حدودی 10 درصد بالا و پایین آماده شود و البته که باید دقت خوبی داشته باشد و این نوسان هم به علت تغییرات نقشه و مسائل دیگر امری عادی است، احجام خام پس از اینکه با استفاده از نرم‌افزارهای کاربردی و البته نوع پروژه (فهرست بهایی یا مترمربعی) مشخص شد، در قیمت‌های واحد ضرب شده و سپس ضرایب، پیمان که در ادامه دررابطه‌با آنها توضیح بیشتری خواهیم داد، ضرب شده و نهایتاً مبلغ برآوردی پروژه محاسبه خواهد شد.

6. چه ضرایبی در متره و برآورد اولیه پیمان ضرب خواهد شد؟

ضرایب برآوردی با ضرایب قراردادی فرق دارد، در واقع ضرایب برآوردی ضرایبی هستند که تنها در مرحله برآورد و تخمین قیمت به آن ضرب شده و ضرایب قراردادی هم ضرایبی هستند که در مرحله‌ای که قرارداد منعقد می‌شود، به‌صورت وضعیت‌ها ضرب می‌شود، بنابراین یک تفاوتی با هم دارند که قصد داریم به‌وضوح این مطلب را توضیح دهیم تا برای شما خوب مشخص شود، در ابتدا نیاز است تا با ضرایب برآوردی و قراردادی و یا پیمان آشنا شویم، ضرایبی مانند ضریب بالاسری، ضریب پیشنهادی، ضریب طبقات، ضریب منطقه، ضریب شب‌کاری و غیره که در بسیاری از پیمان‌ها و برآورد این ضرایب مشترک خواهد بود.

7. تعریف ضریب بالاسری

معمولاً در حین اجرای پروژه‌هایی که فهرست بهایی هستند، هزینه‌هایی وجود دارند که شاید کمتر دیده شوند؛ ولی در اصل وجود دارند و باید ضریبی را برای آنها در نظر بگیریم، این ضریب معمولاً در فهرست‌بها به 2 صورت ضریب بالاسری عمومی و کار تقسیم‌بندی شده اند، معمولاً ضریب بالاسری عمومی برای کارهایی در نظر گرفته میشوند که آنها را نمیتوان به کار مشخص و خاصی نسبت دهیم، مانند هزینه پذیرایی پیمانکار در دفتر، هزینه پرینت اسناد مناقصه، هزینه‌های دفتر مرکزی و غیره اما هزینه بالاسری کار به هزینه‌هایی گفته می‌شود که مربوط به کار خاضی هستند و بیشتر مربوط به خود پروژه و کار مرتبط هستند، مانند هزینه بیمه، مالیات، هزینه نقشه‌های کارگاهی و ازبیلت و غیره. معمولاً ضریب بالاسری در پروژه ها بر اساس عمرانی و غیرعمرانی بودن نوع پروژه مشخص می‌شود.

8. تعریف طرح عمرانی و غیرعمرانی

طرح عمرانی طرحی است که دارای 2 ویژگی تواما باشد، 1) ردیف بودجه آن دولتی، استانی و ملی باشد 2) عقد قرارداد بر اساس فهرست برامه بودجه باشد، درصورتی‌که طرح دارای 2 ویژگی فوق باشد به‌عنوان طرح عمرانی در نظر گرفته می‌شود.

9. چه ضرایبی در تقسیم‌بندی ضریب بالاسری در نظر گرفته می‌شود؟

در  صورتی که طرح عمران باشد و کار از طریق مناقصه عمومی و محدود واگذار شود ضریب بالاسری 1/3 و اگر از طریق روش ترک تشریفات واگذار شود، ضریب 1/2، در حالتی که طرح غیرعمرانی و واگذاری کار از طریق مناقصه عمومی یا محدود باشد، ضریب بالاسری 1/41 و در حالت ترک تشریفات 1/3 خواهد بود.

10. تفاوت در ضرایب بالاسری طرح‌ها

تفاوت در این ضریب باتوجه‌به آنالیز ضریب بالاسری است که باید به‌عنوان‌مثال مقدار سود پیمانکار، بیمه طرح، و سایر عوامل را طبق جدول ذیل مشخص نمایید و سپس با استفاده از فرمول مشخص شده ضریب را تعیین نمایید که تفاوت اصلی در بیمه طرح‌ها است.

11. تعریف ضریب پیشنهادی متره و برآورد

یکی دیگر از ضرایب مهمی که تنها در مرحله قرارداد و صورت‌وضعیت نویسی به کارکرد مالی ضرب می‌شود و در مرحله برآورد این ضریب را در ردیف‌های برآورد ضرب نمی‌کنیم، ضریب پیشنهادی یا ضریب پیمان است، این ضریب یکی از مهم‌ترین ضرایبی است که در واقع پیمانکار با استفاده از بخشنامه‌های آنالیز قیمت و در مجموع بر اساس آنالیز پروژه، آن را به کارفرما پیشنهاد بدهد، به این ضریب، ضریب کل هم می‌گویند.

از لحاظ جبری عبارت است از جمع ریالی پیشنهادی مبلغ پیمانکار تقسیم بر جمع ریالی برآوردی پیمانکار که اگر عدد به‌دست‌آمده بزرگ‌تر از یک باشد به آن پلوس، اگر کمتر از یک باشد، مینوس و اگر برابر یک باشد به آن نت می‌گویند، لازم به توضیح است که پیشنهاددهندگان باید در محدوده قیمت عادله در مناقصه این ضریب را پیشنهاد بدهند، تا بتوانند برنده مناقصه بشوند.

12. تعریف ضریب منطقه‌ای در پیمان‌ها و همچنین در علم متره و برآورد

از سال 88 الی 94 ضریب منطقه‌ای حذف شده بود و مجدداً از مرداد ماه 1394 این ضریب با ابلاغ بخشنامه جدید، به ضرایب برآورد اضافه گردید، داستان این ضریب به این شکل است که باتوجه‌به اینکه قیمت‌های فهرست‌بها و کلاً دفترچه‌های فهرست‌بها برای شهر تهران تدوین شده است، و عواملی همچون بدی شرایط آب و هوایی، سختی کار در مناطق صعب العبور و شرایط محیطی نامناسب، سبب شد تا ضریب جدید به نام منطقه‌ای به جمع ضرایب برآوردی و قراردادی اضافه شود، این ضریب در هر دو مرحله به کار گرفته می‌شود، یعنی در مرحله برآورد و قرارداد، اینکه ضرایب منطقه‌ای از کجا استخراج می‌شود، می‌توانید از طریق بخشنامه  69416 مورخه 1394/04/30، این ضرایب را به دست بیاورید و در برآوردهایتان از آن استفاده نمایید، نکته مهم این است که ضرایب نطقه ای برای شهرها و مراکز استانها معمولاً عدد یک است.

13. تعریف ضریب طبقات و ارتفاع در پیمان‌ها و همچنین در علم متره و برآورد

در ابتدا به ضریب ارتفاع بپردازیم که این ضریب از سال 1388 حذف شده است و تا کنون که سال 1401 است هیچ ابلاغیه جدیدی از سازمان برنامه‌وبودجه مبنی بر اضافه نمودن این ضریب نداشته ایم، در مورد ضریب طبقات نیز باید در ایبتدا به این نکته بپردازیم که قیمت‌های موجود در فهرست‌بها برای طبقات همکف و زیر همکف دیده شده است و برای طبقات بالاتر این موضوع دیده نشده و باید این ضریب را در نظر بگیریم، برای محاسبه ضریب طبقات باید با استفاده از یک فرمول که در ادامه آن را اضافه میکنیم، ضریب طبقات را به دست آوریم، ضریب طبقات برای کارهای محوطه سازی تعلق نمیگیرد و برای کارهای ابنیه بیشتر در نظر گرفته می‌شود.

14. نحوه چیدمان برآورد پس از متره و محاسبه برآورد ریالی پروژه‌ها

زمانی که قصد داریم یک برآورد ریالی را از جانب طرف کارفرمایی انجام دهیم در ابتدا باید چیدمان برآورد را بدانیم، البته این چیدمان با ترتیب صورت‌وضعیت نویسی یکسان است؛ اما یک تفاوت کوچکی دارد که در اینجا شرح می‌دهیم، چیدمان تهیه برآوردها به‌صورت زیر است،

الف) ریزمتره

ب) خلاصه متره

پ) برگ مالی

ت) مبالغ فصول

ث) دفترچه‌ها

در ابتدا باید مقادیر برآوردی پروژه را از قسمت ریزمتره به‌عنوان داده‌های اولیه وارد نموده و سپس طی مراحل بالا به قسمت دفترچه‌ها می‌رسیم که در این قسمت مبلغ نهایی پروژه مشخص می‌شود، در قسمت‌های بعدی به طور کامل در مقاله‌ای جداگانه این قسمت‌ها را توضیح خواهیم داد؛ اما در اینجا این موضوع مهم است که در زمانی که شما اسناد برآوردی را آماده می‌کنید، نیازی به پرینت گرفتن گزارش ریزمتره و خلاصه متره نمی‌باشد، اما درزمانی که قصد تهیه صورت‌وضعیت یا همان سیتواسیون را دارید نیاز به ارائه ترتیب بالا را دارید و حتماً باید صورت‌وضعیتتان دارای ریزمتره و خلاصه متره و البته بخش‌های ادامه آن نیز باشد.

کارشناسان دفتر فنی پیمانکار یا کارفرما باید به طور کامل با این قسمت‌ها در زمان متره و برآورد پروژه‌ها آشنا باشند تا بتوانند پروژه را به طور کامل برآورد نموده تا دچار اشتباه هم نشوند، در متره و برآورد و علی الخصوص قسمت ریزمتره و احجام برخی اوقات می‌توان به‌صورت سرانگشتی این احجام را محاسبه نمود و نیازی به محاسبه دقیق نمی‌باشد، ازآنجاکه این امر یک روش تقریبی است، بنابراین تغییرات و اختلاف در حدود 10 درصد مثبت و منفی مشکلی را در برآورد ما ایجاد نمی‌کند، تنها لازم است که تمام عملیات اجرایی را در برآورد خودمان ببینیم تا در اضافه نمودن آیتم‌های فهرست بهایی در آینده دچار مشکل نشویم.

برخی اوقات کارفرما باتوجه‌به نقشه‌های کارگاهی قبل از اجرای پروژه آیتم‌هایی را در نظر می‌گیرد که می‌داند آن آیتم ردیف قیمتی در فهرست‌بهای منضم به پیمان ندارد، یک روش دیگری را انجام میدهد و آن ردیف را به صورت ردیف ستاره دار و از طریق روش تعدیل معکوس قیمت روز را به قیمت فهرست یا پایه قراردادی تبدیل می‌کند و سپس در برآورد منضم درج می‌نماید. اگر در حین اجرای پروژه آیتم‌های جدیدی طاهر شوند که نه در برآورد و نه در فهرست‌بها باشند، می‌توان از طریق روش آنالیز قیمت جدید یا تهیه قیمت فاکتوری این کار را انجام دهد.

15. تسلسل و ترتیب ضرب نمودن ضرایب قراردادی در برآوردها به چه صورتی است؟

تسلسل قیمت‌ها و ضرایب در برآوردها به این صورت است که در ابتدا باید ردیف‌هایی که به‌عنوان متره از پروژه استخراج نموده‌ایم در فرم برگ مالی به قیمت‌های هر ردیف از فهرست‌بها ضرب شده و در نهایت به ضریب بالاسری، منطقه‌ای و طبقات ضرب شود تا مقدار برآورد نهایی پروژه مشخص شود، این برآورد به این صورت است که حالت تسلسل دارد و ضرایب پشت سر هم ضرب می‌شوند، پس از اینکه  مبلغ کل پروژه در قسمت برآورد تعیین شد، باید آن را در ضریب تجهیز و برچیدن کارگاه که حدوداً تا 4 درصد است ضرب نماییم، البته در مورد تجهیز و برچیدن کارگاه در مقالات بعدی به‌صورت مفصل صحبت خواهیم کرد.

همان‌طور که در قسمت‌های بالا توضیح دادیم، ضریب پیشنهادی در برآورد ضرب نخواهد شد، این از بدیهیات است زیرا برآورد هنوز به مرحله مناقصه نرسیده است، ابتدا به مرحله مناقصه رفته و پس از تعیین برنده مناقصه و تعیین ضریب پیشنهادی، آن ضریب به مبلغ برآورد کارفرما ضرب شده و در نهایت مبلغ قرارداد مشخص خواهد شد، که ضریب پیشنهادی به مبالغ صورت‌وضعیت پیمانکار ضرب خواهد شد، در مورد ضریب پیشنهادی به‌صورت کامل در سطرهای بالا صحبت شد.

16 ه ارتباطی بین آنالیز قیمت و متره و برآورد وجود دارد؟

همان‌طور که می‌دانید تمامی آیتم‌های موجود در فهرست‌بها  دارای یک منطق به جهت قیمت درج شده آنها است، یعنی به‌عنوان‌مثال وقتی در فهرست‌بها ابنیه شما مشاهده می‌کنید روبروی عملیات سنگ‌کاری در سطوح افقی قیمت 400 هزارتومانی درج شده است، باید یک منطقی داشته باشد، همان‌طور که در بخش‌های قبلی توضیح دادیم، هر یک از آیتم‌های فهرست‌بها دارای 4 عامل نیروی انسانی، ماشین‌آلات، مصالح و حمل است که نتیجتاً قیمت‌های فهرست بر اساس این 4 عامل تجزیه بها می‌شود

17.  ترور در پروژه‌ها چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟

یک مترور یا فردی که کارشناس متره و برآورد است باید دارای تخصص خوب، دقت عالی، حوصله و نظم خوبی در پروژه‌ها باشد، شاید به نظرتان مواردی که ذکر کردیم ساده باشد؛ اما بسیار مهم است و باید به آنها دقت شود، کیفیت و دقت حرف اول را می‌زند، اگر قصد دارید یک کارشناس مترور بسیار حرفه‌ای شوید موارد بالا را در نظر بگیرید.

18. متره  و صورت‌جلسه چه ارتباطی با یکدیگر دارند؟

معمولاً پیمانکاران پس از انجام کارهای اجرایی خود، احجام مربوطه را صورت‌جلسه و یا صورت‌مجلس می‌کنند، صورت‌جلسه یک واژه کلی‌تری از متره عملیات است و به این معنی است که در ابتدا ریزمتره کارها را مشخص نموده و سپس جمع عملیات را روی روکش صورت‌جلسه می‌آوریم، صورت‌جلسه را می‌توان گفت سندی است که گواه انجام عملیات اجرایی را می‌دهد و نمی‌توان تنها به برآورد استناد نمود؛ زیرا امکان دارد یک پیمانکار حتی نسبت به برآورد پروژه بیشتر و یا کمتر کار اجرایی کرده باشد، و یا اینکه آیتمی را اصلاً کارنکرده باشد، بنابراین باید حتماً صورت‌جلسه کارگاهی را در پروژه داشته باشیم تا دقیقاً بدانیم که پیمانکار چقدر کارکرده است تا در مرحله بعدی صورت‌جلسه کارگاهی آن را بررسی نماییم.

19. دستور کار چیست و چه کاربردی در بحث‌های متره و برآوردی و پروژه دارد؟

فرض کنید در حین پروژه به دلایلی، نقشه‌ها تغییر نموده است و یا مدیریتی در کارفرما به دلایل کاربری و غیره نوع نقشه را تغییر می‌دهد، در این گونه موارد باید یک دستور کار جدید صادر شود تا این نوع تغییرات به پیمانکار ابلاغ شود، هرچه دستور کار دقیق‌تر و جزئی‌تر باشد در زمان رسیدگی به‌صورت جلسات پیمانکاری، کارتیم مشاور و کارفرما راحت‌تر است.

20. متره و برآورد در زندگی و نقش مهم آن

باتوجه‌به توضیحات بالا متره و برآورد نقش مهمی را  نه‌تنها در پروژه‌ها بلکه در زندگی خصوصی ما دارد، هرچقدر سعی نماییم برآورد بهتری را در تمامی ابعاد زندگی‌مان داشته باشیم، کیفیت بهتری را در زندگی تجربه خواهیم کرد، همان‌طور که اگر در متره و برآورد یک ساختمان اشتباهی کنیم، باعث ضرر بسیار زیادی به بودجه و شرکت مربوطه خواهد شد، اشتباه در متره و برآورد تمام ابعاد زندگی هم می‌تواند شما را کلی به عقب ببرد و دقت در این مسیر بسیار برای شما عالی و لذت‌بخش بوده و باعث بالاتر رفتن زندگی شما در تمامی مراحل و حتی کسب‌وکارتان خواهد شد.

21. متره باز و بسته

• متره باز

در متره باز برای انجام تجزیه هر یک از اقلام، علاوه بر محاسبه مقادیر و احجام، لازم است هزینه چهار بخش‌ نیروی انسانی، ابزار و ماشین‌آلات، مصالح و حمل را نیز محاسبه کرد.

اما این هزینه‌ها را از کجا باید به دست آوریم؟  در پاسخ باید بگوییم 4 راه برای به‌دست‌آوردن این قیمت‌ها داریم که عبارت‌اند از:

• تجربه افراد کارگاهی
• آنالیزهای معتبر در کتب مرجع دانشگاه‌ها
• آنالیزهای منتشر شده توسط سندیکای شرکت‌های ساختمانی
• آنالیزهای منتشر شده توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور

• بنابراین، در متره باز جزئیات هر فعالیت را به‌دقت بررسی کرده و هر یک از موارد نیروی انسانی، ماشین‌آلات، مصالح و حمل مصالح را آنالیز می‌کنیم. سپس این اطلاعات را به‌صورت جداگانه و به تفکیک در جداولی قرار می‌دهیم.
• در ادامه با اعمال قیمت واحد هر یک از اقلام به‌صورت تفکیک شده و جمع جبری ردیف‌ها، قیمت خالص هر فعالیت به دست می‌آید. پس از جمع قیمت‌های خالص هر فعالیت، قیمت خالص پروژه به دست خواهد آمد.
• اگر به این قیمت، ضرایب مربوطه یعنی ضریب بالاسری، ضریب پیشنهادی پیمانکار، ضریب ارتفاع و ضریب سختی کار اعمال شود و حاصل با مبلغ تجهیز و برچیدن کارگاه جمع گردد، قیمت کل پروژه به دست می‌آید.

مثال متره باز

برای این که بهتر با مفهوم متره باز آشنا شوید در یک مثال آنالیز ردیف 080107 در فهرست‌بهای ابنیه 1400 یعنی آیتم تهیه و اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته با مقاومت فشاری مشخصه  30 مگاپاسکال را آورده‌ایم.

مبلغ نهایی این آیتم به روش متره باز به شکل زیر به دست می‌آید.

باتوجه‌به آنالیز بها 1400 که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید برای ردیف مورد نظر که در آنالیز بها با ردیف 11080107 مشخص شده مقادیر زیر را داریم. (عدد 11 ابتدای شماره ردیف بیان‌گر فهرست‌بهای ابنیه است.)

همان‌طور که می‌بینید ردیف‌های نیروی انسانی، ماشین‌آلات و ابزار، مصالح و حمل مصالح برای آیتم تهیه و اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته با مقاومت فشاری مشخصه  30 مگاپاسکال مشخص شده است.

• متره بسته 

در متره بسته مقادیر کارها را باتوجه‌به واحدهای موردنیاز و بر اساس ترتیب ردیف‌ها و فصول فهرست‌بهای مورداستفاده، از روی نقشه‌ها و اسناد پیمان برای هر بخش یا ساختمان محاسبه و در جدول‌های ریزمتره وارد می‌کنند.

به عبارت ساده‌تر متره بسته در پروژه‌هایی که قیمت آن‌ها بر اساس فهرست‌بهای منتشر شده از طرف سازمان برنامه‌وبودجه است کاربرد دارد.

در متره بسته مقدار هزینه نیروی انسانی موردنیاز و ماشین‌آلات اهمیتی ندارد و مهندس دفتر فنی فقط حجم و مقدار عملیات را محاسبه کرده و به‌ازای هر واحد آن پول می‌گیرد.

برای مثال پروژه‌ای داریم که با قیمت‌های مندرج در فهرست‌بها ابنیه سال 1402 برآورد شده و  این فهرست‌بها منضم به پیمان است. بنابراین دستمزد تمام کارهایی که پیمانکار در پروژه انجام می‌دهد باتوجه‌به قیمت‌های این فهرست‌بها و ضرایب پیمان به پیمانکار پرداخت خواهد شد. برای محاسبه مقادیر مصرفی این کار در زمان برآورد و اجرای پروژه از روش متره بسته استفاده خواهد شد.

• به‌عنوان‌مثال 

رسته: ساختمان و ساختمان صنعتی

رشته: ابنیه سال 1402

فصل: کارهای فولادی با میل‌گرد

کد ردیف: ٠٧٠٢٠٢

شرح ردیف: تهیه، بریدن، خم‌کردن و کارگذاشتن میل‌گرد آج‌دار به قطر ١٢ تا ١٨ میلیمتر، برای بتن مسلح با سیم پیچی لازم.

واحد: کیلوگرم

بهای واحد: ٢۵١,۵٠٠ ریال

• مشخص‌کردن واحد هر عملیات در متره بسته

در متره بسته باید مشخص شود که هر عملیات را با چه واحدی باید محاسبه کرد.

وقتی واحد مشخص شد، محاسبه مقادیر کار به توان ریاضی، مهندسی و تجربه شخصی مترور بستگی دارد که بتواند به بهترین شکل محاسبات مربوطه را انجام دهد. در قیمت‌های واحد پایه فهرست‌بها، هزینه تهیه کل مصالح، ماشین‌آلات، نیروی انسانی، بارگیری و حمل مصالح تا پای‌کار و باراندازی، اتلاف مصالح، تهیه آب، سوخت، تعمیر و استهلاک ماشین‌آلات برای اجرای صحیح و کامل کارها طبق نقشه و مشخصات آمده است، بنابراین برای محاسبه مقادیر مصالح مصرفی در پروژه به روش متره بسته، باید واحدهای مربوطه مشخص شود.

در این قسمت به شرح برخی از این واحدهای مربوطه می‌پردازیم.

• کارهایی که به مترمکعب محاسبه می‌شوند:

مانند عملیات خاک‌برداری، خاکریزی‌ها، بتن‌ریزی، سنگ‌چینی، شفته‌ریزی

• کارهایی که به مترمربع محاسبه می‌شوند:

مانند اندودهای مختلف داخلی و خارجی، کاشی‌کاری، عایق‌کاری، سقف تیرچه‌بلوک، طاق ضربی، شیشه، آسفالت، نماسازی

• کارهایی که با متر طول محاسبه می‌شوند:

مثل قرنیزها، انواع لوله‌کشی‌ها، واتر استاپ

• کارهایی که با وزن محاسبه می‌شوند:

مانند کلیه عملیات فلزی، آرماتوربندی، سیمان مازاد در مترمکعب بتن

• کارهایی که با عدد محاسبه می‌شوند:

مثل کلیه ادوات برقی، لوازم بهداشتی

• کارهایی که با ترکیب دو واحد محاسبه می‌گردند:

مثل مترمکعب/کیلومتر برای حمل مصالح حاصل از خاک‌برداری و تن/کیلومتر برای حمل مازاد بر 30 کیلومتر در فصل حمل و نقل

در ادامه با ما همراه باشید تا به چگونگی متره کردن به روش بسته را شرح دهیم.

• مثال متره بسته

اگر در طول پروژه‌ای، نیاز به 1000 مترمکعب اجرای بتن با شن و ماسه شسته طبیعی یا شکسته، با مقاوت فشاری 35 مگا پاسکال داشته باشیم، هزینه این بخش از پروژه چقدر می‌شود؟

در قدم اول باتوجه‌به فهرست‌بهای ابنیه سال 1402 ردیف مربوط به آن یعنی ردیف 080108 را پیدا کرده و سپس در حجم موردنیاز ضرب می‌کنیم.

ریال 10,373,000,000 =  1000× 10,373,000

به این نکته دقت داشته باشید که به بهای واحد ذکر شده در مثال بالا، ضریب بالاسری، جز‌ء فصل، منطقه، طبقات و غیره هم که در پیمان دیده شده است تعلق می‌گیرد.

22. تفاوت متره باز و بسته چیست؟

حالا به سؤال فرق متره باز و بسته چیست؟ می‌رسیم. اگر بخواهیم با زبان ساده‌تری مفهوم متره باز و بسته را توضیح دهیم باید بگوییم در واقع ما با انجام هر متره بسته­، به‌صورت غیرمستقیم چندین متره باز را در دل متره بسته خود انجام می‌دهیم.

با توضیحاتی که در مورد متره باز و بسته دادیم، مشخص است که متره باز، کار بسیار زمان ­بر و سخت‌تری است و به طور معمول در پروژه‌های بزرگ مورداستفاده قرار نمی‌گیرد.

معمولاً در دو حالت از متره باز استفاده می‌شود:

• شرایطی که پروژه کوچک یا شخصی باشد.
• فعالیتی در پروژه باید اجرا شود که برای هزینه آن در فهرست‌بها ردیفی دیده نشده است؛ یعنی آیتم ستاره‌دار در زمان برآورد و آیتم قیمت جدید در حین اجرای کار باشد.

بنابراین، در متره بسته فقط می­‌خواهیم به‌سرعت به یک قیمت نهایی از کار دست پیدا کنیم و این تنها با داشتن فهرست‌بها انجام‌شدنی است.

این در صورتی است که روش متره باز نیاز به‌وقت و دقت زیادی دارد و متقابلاً خروجی حجمی و مالی نهایی، مقدار دقیق‌تری را در اختیار ما قرار می­‌دهد.

پس به طور خلاصه تفاوت متره باز و بسته به شرح زیر است:

• متره باز 

1. برای آیتم‌های ستاره‌دار که در فهرست‌بها نیستند
2. دقت بالاتر در محاسبات
3. زمان بر بودن

• متره بسته

1. برای آیتم‌های موجود در فهرست‌بها
2. سرعت بالاتر
3. اتکا به فهرست‌بها

جمع‌بندی ونتیجه‌گیری