انواع شرایط عمومی پیمان
آخرین بروزرسانی: 3 بهمن 1403
دسترسی سریع به عناوین
- مقدمه
- 1. واکاوی شرایط عمومی پیمان
- 2. تفاوتهای اساسی میان قراردادهای پیمانکاری دولتی و خصوصی: بررسی جامع
- 3. انواع شرایط عمومی پیمان
- 1.3. شرایط عمومی پیمانهای متعارف، سرجمع و تجمیعی (نشریه 4311)
- 2.3. شرایط عمومی پیمانهای مهندسی، تأمین کالا و تجهیزات، ساختمان و نصب بهصورت توأم (EPC)
- 3.3. شرایط عمومی پیمانهای همسان طرح و ساخت غیرصنعتی (DB)
- 4.3. شرایط عمومی پیمانهای مهندسی، تأمین کالا و تجهیزات بهصورت توأم (EP) برای کارهای صنعتی
- 5.3. شرایط عمومی پیمانهای تأمین کالا و تجهیزات، ساختمان و نصب بهصورت توأم (PC)، برای کارهای صنعتی
- 6.3. شرایط عمومی قرارداد همسان خرید تجهیزات (P) برای خریدهای خارجی
- 7.3. شرایط عمومی پیمانهای ساختمان و نصب (C) برای تأسیسات صنعتی و زیربنایی
- 8.3. شرایط عمومی پیمانهای ساختمانی بهصورت سرجمع مترمربع زیربنا
- 9.3. شرایط عمومی پیمان سرجمع اجرای کارهای رشته راه، باند فرودگاه و زیرسازی راهآهن
- 10.3. شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات مشاوره
- 11.3. شرایط عمومی همسان قراردادهای مشاوره پژوهشی
- 12.3. شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات مدیریت طرح
- 13.3. شرایط عمومی همسان قرارداد خدمات مهندسی ارزش
- 14.3. شرایط عمومی قرارداد واگذاری لیسانس و دانش فنی برای فرایندهای تولید محصول
- 15.3. شرایط عمومی قراردادهای خدمات آزمایشگاه مستقر در کارگاه و کنترل موردی
- 16.3. شرایط عمومی قراردادهای خدمات ژئوتکنیک و مقاومت مصالح
- 17.3. شرایط عمومی قراردادهای خدمات نقشهبرداری
- 18.3. شرایط عمومی پیمان کارهای ابنیه صنعت نفت به روش فهرستبها
- 19.3. شرایط عمومی پیمانهای مهندسی، تأمین کالا و تجهیزات، ساختمان و نصب (EPC) اختصاصی صنعت نفت
- 20.3. شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات مشاوره در صنعت نفت
- 21.3. شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات پژوهشی در صنعت نفت
- 22.3. شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات مدیریت طرح در صنعت نفت
- 23.3. شرایط عمومی پیمانهای تعمیرات اساسی پالایشگاهها، تأسیسات و خطوط لوله در صنعت نفت
- 24.3. شرایط عمومی پیمانهای شرکت ملی گاز ایران
- 25.3. شرایط عمومی قراردادهای بالادستی نفت و گاز
- جمعبندی و نتیجهگیری
مقدمه
هنگامی که صحبت از شرایط عمومی پیمان میشود، اغلب ذهنها به طور ناخودآگاه به سمت نشریه شماره 4311 معطوف میگردد؛ گویی این نشریه، نماینده تمامی قوانین و مقررات پیمانکاری در کشور است. اما واقعیت این است که نشریه شماره 4311 تنها یکی از مجموعههای متعدد شرایط عمومی پیمان به شمار میرود. از گذشتههای دور تاکنون، انواع گوناگونی از شرایط عمومی پیمان توسط سازمان برنامهوبودجه کشور ابلاغ شده است که هر کدام در زمان خود، به نوعی پاسخگوی نیازهای خاص پروژهها بودهاند. این مجموعهها، با توجه به شرایط زمانی و پیشرفتهای حاصل در حوزه مدیریت پروژه و پیمانکاری، بارها ویرایش شده و تغییراتی را تجربه کردهاند.
در این مقاله جامع، قصد داریم به بررسی و معرفی 25 مورد از انواع شرایط عمومی پیمان بپردازیم و آنها را از ابعاد گوناگون مورد تجزیهوتحلیل قرار دهیم. برای ارائه دیدگاهی کاملتر، هر یک از این پیمانها از نظر تعداد مواد، جزئیات حقوقی، نوع گروهبندی و محدوده کاربرد آنها مقایسه خواهد شد. این مقایسه، علاوه بر کمک به شناخت بهتر پیمانها، اطلاعات جامعی را برای استفادهکنندگان و کارشناسان این حوزه فراهم میکند تا بتوانند متناسب با نیازهای پروژههای خود، تصمیمگیری درستی داشته باشند.
یکی دیگر از موضوعات مهمی که در این مقاله به آن پرداخته خواهد شد، شرایط عمومی پیمان در پروژههای EPC است. این نوع پیمان، که شامل مراحل طراحی و مهندسی، تهیه و تأمین تجهیزات، و اجرای پروژهها میباشد، به دلیل گستردگی و پیچیدگی خاص خود، اهمیت ویژهای دارد. درک صحیح از این شرایط عمومی، میتواند نقشی کلیدی در موفقیت پروژههای بزرگ و پیچیده ایفا کند.
شرایط عمومی پیمانها، نه تنها به عنوان یک راهنمای قانونی و حقوقی، بلکه به عنوان ابزاری برای ایجاد نظم و شفافیت در تعاملات میان کارفرمایان، پیمانکاران و مشاوران شناخته میشود. بنابراین آشنایی با این مجموعهها، بهویژه برای کسانی که در صنعت ساختوساز، پروژههای زیرساختی و حوزه مهندسی فعال هستند، امری ضروری به شمار میآید.
در ادامه، با جزئیات بیشتری به معرفی، تحلیل و مقایسه این شرایط عمومی پیمانها خواهیم پرداخت و تلاش میکنیم تصویری شفاف از کاربردها و مزایای هر یک ارائه دهیم. اگر شما نیز علاقهمند هستید تا درک عمیقتری از این موضوع پیدا کنید و با جزئیات تخصصی این اسناد آشنا شوید، این مقاله برای شما نوشته شده است.
1. واکاوی شرایط عمومی پیمان
دفترچه پیمان، بهعنوان سندی رسمی و جامع، از سه جزء اصلی موافقتنامه، شرایط عمومی و شرایط خصوصی پیمان تشکیل شده است. این اجزا در کنار هم، چارچوب حقوقی و اجرایی قراردادهای پیمانکاری را تشکیل میدهند و به طور کلی، به عنوان «پیمان» شناخته میشوند.
در میان این سه بخش، شرایط عمومی پیمان اهمیت ویژهای دارد، چرا که اصول و مقررات کلی حاکم بر قرارداد را مشخص میکند. این بخش از دفترچه شامل ۵۴ ماده است که به طور دقیق و شفاف، مسائل کلیدی و موردنیاز در قراردادهای پیمانکاری را تعریف و تبیین میکند. یکی از اهداف اصلی شرایط عمومی، رفع هرگونه ابهام از مفاهیم و تعاریف موجود در این قراردادها است تا بتواند از بروز سوءتفاهمها و اختلافات احتمالی جلوگیری کند.
شرایط عمومی پیمان به طور خاص، حقوق و تعهدات طرفین قرارداد را مشخص میکند و در زمینههای مختلفی از جمله حوادث قهری، نحوه فسخ، تعلیق یا خاتمه قرارداد، تصمیمگیریهای دقیق و منصفانهای را ارائه میدهد. حوادث قهری، به عنوان رویدادهایی که خارج از اراده و کنترل طرفین قرارداد بوده و معمولاً غیرقابل پیشبینی و غیرقابل اجتناب هستند (مانند بلایای طبیعی)، در شرایط عمومی مورد توجه قرار گرفته و راهکارهایی برای مدیریت این شرایط ارائه شده است.
با توجه به اهمیت این اسناد، قراردادهای پیمانکاری امروزه تحت شمول شرایط عمومی پیمان تنظیم میشوند. طرفین قرارداد، برای انعطافپذیری بیشتر و پاسخگویی به نیازهای خاص پروژه، میتوانند شرایط خصوصی را نیز به قرارداد اضافه کنند. شرایط خصوصی، موارد و توافقاتی است که بر اساس ماهیت پروژه و نیازهای خاص آن تنظیم شده و به تکمیل قرارداد کمک میکند. با این حال، هیچیک از مفاد درج شده در شرایط خصوصی نباید با مفاد شرایط عمومی تناقض داشته باشد یا آنها را نقض کند.
به طور کلی، شرایط عمومی پیمان به عنوان یک بخش اساسی در قراردادهای پیمانکاری، نقشی حیاتی در ایجاد شفافیت، نظم و هماهنگی میان طرفین قرارداد ایفا میکند. این بخش، بستری مناسب برای جلوگیری از اختلافات و تضمین اجرای صحیح تعهدات فراهم میآورد و به همین دلیل، یکی از مهمترین ابزارهای حقوقی و اجرایی در صنعت پیمانکاری به شمار میرود.
2. تفاوتهای اساسی میان قراردادهای پیمانکاری دولتی و خصوصی: بررسی جامع
قراردادهای پیمانکاری به دو دسته کلی دولتی و خصوصی تقسیم میشوند که هر یک ویژگیها و الزامات خاص خود را دارند. در قراردادهای پیمانکاری دولتی، یکی از طرفین معمولاً نهادهای وابسته به دولت هستند، درحالیکه در قراردادهای خصوصی هر دو طرف اشخاص حقوقی یا حقیقی مستقل از نهادهای دولتی هستند.
به دلیل آنکه قراردادهای پیمانکاری دولتی در راستای منفعت عمومی تنظیم میشوند، نقش شرایط عمومی پیمان در این قراردادها پررنگتر است. این شرایط با هدف ایجاد شفافیت و جلوگیری از دخالتهای غیرضروری تنظیم شده و چارچوبی قانونی برای اجرای پروژهها فراهم میکند.
1.2. مبانی قانونی قراردادهای دولتی
بر اساس بند ۱۱ ماده ۱ قانون برنامهوبودجه، دستگاه اجرایی شامل وزارتخانهها، مؤسسات دولتی، شهرداریها، استانداریها و دیگر نهادهای وابسته به دولت است که مسئولیت اجرای بخشی از برنامههای سالانه کشور را بر عهده دارند. همچنین، بر اساس بند ۱۰ همان ماده، طرحهای عمرانی به مجموعه عملیات و خدمات مشخصی اطلاق میشود که با مطالعات توجیهی فنی، اقتصادی یا اجتماعی آغاز و در چارچوب اعتبارات عمرانی تأمین بودجه میشود.
علاوه بر این، بند ۷ ماده ۱ قانون مذکور به اعتبارات عمرانی اشاره میکند که در برنامههای عمرانی پنجساله و بودجه عمومی دولت برای اجرای طرحهای عمرانی و توسعه برنامههای اقتصادی و اجتماعی تخصیص داده میشود. این اعتبارات به دو دسته ثابت (برای سرمایهگذاریهای پایدار) و غیرثابت (برای هزینههای جاری) تقسیم میشوند.
2.2. نظام فنی و اجرایی کشور
بر اساس ماده ۳۴ قانون احکام دائمی برنامههای توسعه کشور، نظام فنی و اجرایی کشور تحت نظارت سازمان برنامهوبودجه تدوین و اجرا میشود. این نظام شامل قواعد حاکم بر کارفرمایان، پیمانکاران، مشاوران و سایر عوامل درگیر در پروژههای مرتبط با بودجه عمومی کشور است. بنابراین، پروژههایی که از منابع مالی دولتی یا عمومی بهره میبرند، ملزم به رعایت این قواعد هستند.
3.2. تفاوتهای قراردادهای دولتی و خصوصی
در قراردادهای پیمانکاری دولتی، پیمانکار موظف است تمامی تعهدات خود را شخصاً انجام دهد و اجازه انتقال کار به پیمانکار دیگر وجود ندارد، مگر در موارد خاص و با مجوز دستگاه اجرایی. اما در قراردادهای خصوصی، چنین محدودیتی وجود ندارد و پیمانکار میتواند با موافقت کارفرما، انجام تعهدات را به پیمانکار دیگری واگذار کند.
همچنین، شرایط عمومی پیمان در قراردادهای دولتی بهصورت دقیق و غیرقابلتغییر تدوین شده و طرفین قرارداد نمیتوانند مفاد آن را نادیده بگیرند. این در حالی است که در قراردادهای خصوصی، طرفین آزادی بیشتری در تعیین شرایط و مفاد قرارداد دارند و میتوانند آن را متناسب با نیازهای خود تنظیم کنند.
4.2. اراده آزاد در قراردادهای خصوصی
در قراردادهای پیمانکاری خصوصی، چنانچه پروژهای از منابع مالی عمومی تأمین نشود، طرفین قرارداد میتوانند به طور کامل در مورد شرایط حاکم بر روابط خود تصمیم بگیرند. بنابراین، ادعای اینکه مفاد شرایط عمومی پیمان همیشه غیرقابلتغییر است، در این موارد موضوعیت ندارد.
به عنوان نمونه، در قراردادهای خصوصی، پیمانکار و کارفرما میتوانند در مورد نحوه پرداختها، مدتزمان اجرا، نحوه فسخ قرارداد و حتی جریمهها توافقاتی خارج از شرایط عمومی داشته باشند. اما در قراردادهای دولتی، تمامی این موارد باید طبق بخشنامهها و قوانین مصوب سازمان برنامهوبودجه تعیین شود.
با توجه به موارد مطرحشده، ماهیت دولتی یا خصوصی بودن قرارداد پیمانکاری نقش مهمی در تعیین شرایط عمومی و خصوصی آن ایفا میکند. در قراردادهای دولتی، پایبندی به شرایط عمومی پیمان الزامی است و این شرایط به گونهای طراحی شدهاند که منافع عمومی را تأمین کنند. اما در قراردادهای خصوصی، طرفین آزادی بیشتری در تنظیم قرارداد دارند و میتوانند متناسب با نیازهای خود، شرایط را تغییر دهند.
این تفاوتها نشاندهنده انعطافپذیری بیشتر قراردادهای خصوصی و در مقابل، الزام به رعایت اصول قانونی و نظارتی دقیق در قراردادهای دولتی است.
3. انواع شرایط عمومی پیمان
ردیف | عنوان | تعداد ماده | شماره بخشنامه | نوع گروه |
1 | شرایط عمومی پیمانهای متعارف، سرجمع و تجمیعی
(نشریه 4311) |
54 | 102/1088-54843 | اول |
2 | شرایط عمومی پیمانهای مهندسی، تأمین کالا و تجهیزات، ساختمان و نصب بهصورت توأم (EPC) برای کارهای صنعتی | 77 | 105/18929-54/7105 | اول |
3 | شرایط عمومی پیمانهای همسان طرح و ساخت غیرصنعتی (DB) | 20 فصل | 101/85428 | سوم |
4 | شرایط عمومی پیمانهای مهندسی، تأمین کالا و تجهیزات بهصورت توأم (EP) برای کارهای صنعتی | 77 | 101/62703 | سوم |
5 | شرایط عمومی پیمانهای تأمین کالا و تجهیزات، ساختمان و نصب بهصورت توأم (PC)، برای کارهای صنعتی | 77 | 100/183406 | سوم |
6 | شرایط عمومی قرارداد همسان خرید تجهیزات (P) برای خریدهای خارجی | 42 | 101/220907 | سوم |
7 | شرایط عمومی پیمانهای ساختمان و نصب (C) برای تأسیسات صنعتی و زیربنایی | 55 | 101/93008 | سوم |
8 | شرایط عمومی پیمانهای ساختمانی بهصورت سرجمع مترمربع زیربنا | 15 | 100/6405 | اول |
9 | شرایط عمومی پیمان اجرای کارهای رشته راه، باند فرودگاه و زیرسازی راهآهن بهصورت سرجمع | 13 | 100/65637 | اول |
10 | شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات مشاوره | 37 | 105/842-54/2460 | اول |
11 | شرایط عمومی همسان قراردادهای مشاوره پژوهشی | 33 | 105/1670-54/2753 | اول |
12 | شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات مدیریت طرح | 60 | 105/54-735/201 | اول |
13 | شرایط عمومی همسان قرارداد خدمات مهندسی ارزش | 30 | 100/1215919 | اول |
14 | شرایط عمومی قرارداد واگذاری لیسانس و دانش فنی برای فرایندهای تولید محصول | 45 | 101/165725 | سوم |
15 | شرایط عمومی قراردادهای آزمایشگاه مستقر در کارگاه و کنترل موردی | 37 | 100/151976 | اول |
16 | شرایط عمومی قراردادهای خدمات ژئوتکنیک و مقاومت مصالح | 37 | 101/107726 | اول |
17 | شرایط عمومی قراردادهای خدمات نقشهبرداری | 37 | 101/120757 | اول |
18 | شرایط عمومی پیمان کارهای ابنیه صنعت نفت به روش فهرستبها | 54 | ||
19 | شرایط عمومی پیمانهای مهندسی، تأمین کالا و تجهیزات، ساختمان و نصب (EPC) اختصاصی صنعت نفت | 55 | ||
20 | شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات مشاوره در صنعت نفت | 40 | ||
21 | شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات پژوهشی در صنعت نفت | 40 | ||
22 | شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات مدیریت طرح در صنعت نفت | 40 | ||
23 | شرایط عمومی پیمانهای تعمیرات اساسی پالایشگاهها، تأسیسات و خطوط لوله در صنعت نفت | 53 | ||
24 | شرایط عمومی پیمانهای شرکت ملی گاز ایران | 5 فصل | ||
25 | شرایط عمومی قراردادهای بالادستی نفت و گاز | 16 |
1.3. شرایط عمومی پیمانهای متعارف، سرجمع و تجمیعی (نشریه 4311)
شرایط عمومی پیمانهای متعارف، سرجمع و تجمیعی (نشریه 4311) ، به عنوان یکی از پایههای اصلی نظام فنی و اجرایی کشور، برای اولینبار در سال ۱۳۵۹ تحت عنوان نسخه اولیه این سند ابلاغ شد. این نسخه با هدف ایجاد استانداردهای یکپارچه و مشخص برای قراردادهای پیمانکاری تهیه شده بود و در زمان خود نقش مؤثری در نظاممند کردن پروژههای عمرانی ایفا کرد.
با این حال، با گذشت زمان و تحول در نیازها و الزامات اجرایی کشور، نواقص و کاستیهایی در نسخه اولیه نمایان شد که اصلاح و بهروزرسانی آن را ضروری ساخت. در نتیجه، در سال ۱۳۷۸ این سند مورد بازبینی قرار گرفت و نسخه کنونی آن بهعنوان یک مرجع جامع و کارآمد در قراردادهای پیمانکاری تدوین و ابلاغ شد. این نسخه، همچنان بهعنوان اصلیترین مرجع برای شرایط عمومی پیمان در پروژههای پیمانکاری و عمرانی در کشور به کار گرفته میشود.
علاوه بر این، در سالهای اخیر پیشنویسی جدید برای این بخشنامه تهیه شده است. این پیشنویس با هدف بهروزرسانی و هماهنگی بیشتر با شرایط فعلی صنعت، فناوریهای نوین، و نیازهای پروژههای بزرگتر و پیچیدهتر تدوین شده است. با این حال، پیشنویس مذکور هنوز به تصویب و ابلاغ نهایی نرسیده است و نسخه سال ۱۳۷۸ همچنان بهعنوان مرجع رسمی و قانونی مورد استفاده قرار میگیرد.
این بازنگریها و تدوین پیشنویس جدید نشان از اهمیت و پویایی شرایط عمومی پیمان دارد که با توجه به الزامات روز، همچنان در حال توسعه و تکامل است.
شرایط عمومی پیمان بهعنوان یکی از بخشهای اساسی قراردادهای پیمانکاری، ساختاری منظم و چندفصلی دارد که هر فصل به موضوعات خاصی میپردازد.
فصل اول تحت عنوان “موافقتنامه شرایط عمومی پیمان”، شامل دو بخش اصلی است. بخش اول به مواردی مانند تاریخ تنفیذ، تاریخ شروع کار و دوره تضمین اختصاص دارد و اسناد و مدارک لازم برای انعقاد قرارداد را مشخص میکند. در بخش دوم این فصل، اصطلاحات کلیدی نظیر پیمانکار، کارفرما و مشاور تعریف شدهاند تا از هرگونه ابهام در استفاده از این مفاهیم جلوگیری شود.
در فصل دوم با عنوان “تأییدات و تعهدات پیمانکار”، وظایف و مسئولیتهای پیمانکار تشریح شده است. یکی از مهمترین تعهدات پیمانکار، حفاظت از کار و اشخاص ثالث است. طبق ماده ۲۱، زمانی که کارگاه از سوی کارفرما به پیمانکار تحویل داده میشود، تجهیزات، مصالح و عملیات اجرایی نزد پیمانکار امانت است و او باید از این اموال به بهترین شکل ممکن مراقبت کند. همچنین پیمانکار موظف است افراد و تجهیزات را در برابر حوادث احتمالی بیمه کرده و مسئولیتهای مرتبط با ایمنی را بر عهده بگیرد.
فصل سوم که به “تعهدات و اختیارات کارفرما” میپردازد، وظایف و حقوق کارفرما در اجرای پروژه را مشخص میکند. تحویل کارگاه در زمان مقرر، مدیریت و نظارت بر اجرای کار، و اعمال تغییرات در مقادیر کار از جمله مسئولیتهای کارفرما است. بهطور خاص، ماده ۲۱ این فصل بیان میکند که اگر مهندس مشاور تشخیص دهد تغییراتی در مقادیر کار لازم است، این تغییرات ابتدا باید محاسبه و سپس به تأیید کارفرما برسد.
در فصل چهارم با عنوان “تضمین، پرداخت و تحویل کالا”، به موضوعات مربوط به پایان کار و تحویل پروژه پرداخته شده است. این فصل، ضمانتهای اجرایی، شرایط تحویل موقت و قطعی پروژه، و تعهدات مرتبط با دوره تضمین را بررسی میکند. تحویل موقت به معنای پایان عملیات اجرایی و شروع دوره تضمین است و در پایان این دوره، پس از رفع ایرادات احتمالی، تحویل قطعی انجام میشود.
فصل پنجم به مسائل پیچیدهتری نظیر حوادث قهری، فسخ، تعلیق، تسویهحساب و حل اختلاف اختصاص دارد. این فصل اهمیت زیادی دارد، چرا که بخش عمدهای از دعاوی و اختلافات حقوقی مرتبط با قراردادهای پیمانکاری در این حوزه رخ میدهد. مواد ۴۶ و ۴۷ این فصل به فسخ پیمان پرداخته و شرایطی را که تحت آن طرفین میتوانند قرارداد را فسخ کنند، به دقت مشخص کرده است. قانونگذار در ۱۳ بند ماده ۲۶ شرایط خاصی را برای فسخ قرارداد تعیین کرده و تأکید دارد که خارج از این موارد، طرفین حق فسخ قرارداد را ندارند.
این ساختار منسجم و شفاف در شرایط عمومی پیمان، بهوضوح نقش مهمی در ایجاد نظم، پیشگیری از اختلافات و تضمین حقوق طرفین در قراردادهای پیمانکاری ایفا میکند.
2.3. شرایط عمومی پیمانهای مهندسی، تأمین کالا و تجهیزات، ساختمان و نصب بهصورت توأم (EPC)
قراردادهای مهندسی، خرید و ساخت (EPC) به قراردادهایی گفته میشود که تمامی فعالیتهای مرتبط با مهندسی (E=Engineering)، تدارکات و تأمین کالا (P=Procurement) و ساخت و اجرا (C=Construction) به طور کامل بر عهده پیمانکار است. در این نوع قرارداد، پیمانکار متعهد است که پس از عقد قرارداد و طی مدت زمان مشخص، پروژه را بهصورت کامل تحویل کارفرما دهد. در صورتی که نصب تجهیزات ساختهشده نیز جزو تعهدات پیمانکار باشد، قرارداد به صورت EPCI (I=Installation) خواهد بود.
در مواردی که پیمانکار توانایی تأمین مالی پروژه را داشته باشد، تأمین مالی نیز به وی محول شده و قرارداد به صورت EPCF (F=Finance) منعقد میشود. همچنین اگر پیمانکار مدیریت کلی طرح یا پروژه را بر عهده بگیرد، قرارداد به شکل EPCM (M=Management) شناخته میشود.
هر یک از مراحل پروژه شامل E، P و C را میتوان به صورت جداگانه، ترکیبی و یا کامل قرارداد کرد. بر این اساس، قراردادها میتوانند به صورت E، P، C، EP، PC، EC یا حتی EPF و… تعریف شوند. در برخی موارد، ابتدا پیمانکار EP انتخاب شده و پس از تکمیل طراحی و تأمین مواد، پیمانکاران ساخت از طریق مناقصه برگزیده میشوند که در این حالت قرارداد به صورت EP+C خواهد بود.
قرارداد EPC در سالهای اخیر به دلیل رشد صنعت و نیاز به کاهش زمان اجرای پروژهها مورد استقبال زیادی قرار گرفته است. در گذشته، پروژههای بزرگ صنعتی و عمرانی عمدتاً از قراردادهایی استفاده میکردند که در آن کارفرما و پیمانکار با واسطه مشاور پروژه را مدیریت میکردند. این روش به دلیل عدم همپوشانی مراحل طراحی و ساخت، زمان اجرای پروژه را بهشدت طولانی میکرد. همچنین اصلاحات طراحی در حین اجرا بسیار زمانبر بود. بنابراین، استفاده از تخصص شرکتهای پیمانکاری و واگذاری تمامی مراحل پروژه به پیمانکار بهعنوان یک راهحل جایگزین مطرح شد.
با وجود محدودیتهایی که برای کارفرما ایجاد میشود، در روش EPC کارفرما از مسئولیتهای سنگین مدیریتی و اجرایی رها شده و امکان شروع عملیات اجرایی قبل از تکمیل طراحی فراهم میشود که به کاهش زمان اجرای پروژه کمک میکند.
نشریه ۵۴۹۰ به عنوان دستورالعمل مربوط به موافقتنامه، پیوستها، شرایط عمومی و خصوصی پیمانهای مهندسی، تأمین کالا و تجهیزات، ساختمان و نصب بهصورت توأم، در سال ۱۳۸۱ توسط سازمان برنامهوبودجه تدوین و ابلاغ شد. این سند تا سال ۱۳۹۸ به عنوان تنها سند رسمی و مدون در این زمینه شناخته میشد.
3.3. شرایط عمومی پیمانهای همسان طرح و ساخت غیرصنعتی (DB)
در این روشها، طراحی جزو مسئولیتهای پیمانکار است. پیمانکار معمولاً تمایل دارد طراحی را از جنبه هزینههای ساخت اقتصادی نماید، اما این موضوع ممکن است منجر به کاهش کیفیت شود. بنابراین، کارفرما باید متخصصان فنی مناسب و کافی در اختیار داشته باشد تا اطمینان حاصل کند که خواستههایش به درستی در مدارک مناقصه بیان شده و در عمل نیز به آنها دست یابد. در صورتی که تخصصهای لازم در دسترس نباشد، ممکن است مشکلاتی، به ویژه در خصوص تغییرات در کار، به وجود آید.
در روش طرح و ساخت، کارفرما ممکن است بهطور درونسازمانی یا با استفاده از خدمات مشاور، مطالعات و طراحیهای اولیه پروژه را انجام دهد. این کار تا زمانی ادامه مییابد که خواستههای کارفرما بهوضوح تعریف شود و مدارک مناقصه با دقت مناسب تدوین گردد. پس از این مرحله، با برگزاری مناقصه، پیمانکار طرح و ساخت انتخاب میشود تا ادامه طراحی و ساخت پروژه را انجام دهد. معمولاً پس از انتخاب پیمانکار، یک مهندس مشاور از سوی کارفرما برای نظارت و تأیید طراحیها و ساخت پروژه منصوب میشود.
مزایای این نوع قرارداد شامل موارد زیر است:
- وجود نهاد یگانه مسئولیت، که ریسک کارفرما را به حداقل میرساند.
- احتمال دستورهای تغییر کاهش مییابد و تأخیرهای ساخت کمتر خواهد بود.
- سرعت انجام پروژه افزایش مییابد. این امر به دلیل امکان همپوشانی زمانی طراحی و ساخت است، که در نتیجه ارتباطات بهبود یافته و سرعت انجام کارها افزایش مییابد.
- زمینههای نوآوری در طراحی، انتخاب مصالح و روشهای ساخت بهبود مییابد.
- به دلیل کاهش میزان خدمات اداری و مدیریتی کارفرما، وی میتواند پروژه را با منابع انسانی و مالی کمتری مدیریت کند.
- مدارک مناقصه در مقایسه با روشهای متعارف دارای جزئیات کمتری است، زیرا کارفرما خواستههای خود را بهصورت عملکردی بیان میکند و جزئیات روشهای دستیابی به آنها کمتر مورد توجه قرار میگیرد، هرچند که حساسیت این مدارک بیشتر است و بنابراین باید با دقت بیشتری تهیه شود.
- شرکتکنندگان در مناقصه دارای انگیزه لازم برای ارائه طرحهای گوناگون هستند و این ممکن است منجر به افزایش کیفیت یا کاهش هزینه برای کارفرما شود.
- با حضور پیمانکار در دوره طراحی تفصیلی، قابلیت ساختپذیری طراحی بیشتر مورد توجه قرار میگیرد.
در کنار مزایای قابل توجه روش طرح و ساخت (DB)، این روش معایبی نیز دارد که عبارتند از:
- عدم نمایندگی مستقیم طراح از سوی کارفرما: طراح بهطور مستقیم نماینده کارفرما نیست و توسط طراح-سازنده به کار گرفته میشود که ممکن است باعث بروز مشکلات در هماهنگی و رفع نیازهای کارفرما شود.
- اختلافات بین مشاور کارفرما و مشاور طراح-سازنده: در صورتی که کارفرما مسئولیتها و خدمات مشاور خود را بهطور دقیق و روشن تعریف نکند، ممکن است اختلافاتی بین مشاور کارفرما و مشاور طراح-سازنده بهوجود آید که منجر به تأخیر و هزینههای اضافی شود.
- تعهدات هزینهای نامشخص: طراح-سازنده ممکن است نسبت به هزینههای پروژه متعهد نشود، بهویژه اگر مدارک و طرحهای مورد نیاز پروژه به طور کامل تکمیل نشده باشند. این امر ممکن است باعث بروز مشکلات مالی و اجرایی شود.
- انعطافپذیری کمتر در اعمال تغییرات: در این روش، انعطافپذیری کمتری برای اعمال تغییرات در خواستهها از جانب کارفرما وجود دارد، زیرا پروژه بهطور عمده در اختیار پیمانکار قرار میگیرد و تغییرات نیاز به هماهنگی بیشتر دارند.
- استراتژیهای صرفهجویی در هزینه بدون اطلاع کارفرما: برخی استراتژیهای صرفهجویی در هزینه که توسط تیم طرح و ساخت انتخاب میشود، ممکن است منجر به کاهش کیفیت پروژه گردد و این کاهش کیفیت بدون اطلاع کارفرما انجام گیرد.
- هزینه بالاتر برای پوشش ریسکها: ممکن است مبلغ پیشنهادی مناقصهگران برای پوشش دادن ریسکهای بیشتر پیمانکار در این روش، در مقایسه با روشهای متعارف، بالاتر باشد که باعث افزایش هزینههای پروژه میشود.
- هزینه و انگیزه پایین برای شرکت در مناقصه: هزینههای بالا برای شرکت در مناقصه و تهیه پیشنهادها، انگیزه عمومی برای شرکت در مناقصه را کاهش میدهد. این امر باعث محدود شدن تعداد شرکتکنندگان در مناقصه، بهویژه در پروژههای بزرگ، میشود.
- زمان بیشتر برای ارائه پیشنهادات: به دلیل نیاز به بررسی دقیقتر اسناد مناقصه و ارائه طراحیهای مقدماتی، زمان بیشتری برای ارائه پیشنهادهای مناقصه نیاز است که ممکن است منجر به تأخیر در آغاز پروژه شود.
4.3. شرایط عمومی پیمانهای مهندسی، تأمین کالا و تجهیزات بهصورت توأم (EP) برای کارهای صنعتی
شرایط عمومی پیمانهای مهندسی، تأمین کالا و تجهیزات بهصورت توأم (EP) برای کارهای صنعتی به شرح زیر است:
پیمانکار در این نوع قرارداد موظف به انجام مجموعهای از خدمات از جمله خدمات مهندسی، تأمین مصالح و تجهیزات و سایر خدمات ضروری برای پروژه میباشد. این خدمات شامل:
- خدمات مهندسی: پیمانکار موظف است تمامی خدمات مهندسی مورد نیاز برای پروژه را بر اساس استانداردها و الزامات مشخص شده در قرارداد ارائه دهد. این خدمات ممکن است شامل طراحی، مشاوره فنی، بررسی امکانسنجی، و سایر فعالیتهای مهندسی مربوط به پروژه باشد.
- تأمین مصالح و تجهیزات: تأمین تمامی مصالح، تجهیزات و مواد مورد نیاز برای اجرای پروژه به عهده پیمانکار خواهد بود. این تأمین باید مطابق با مشخصات فنی و استانداردهای تعیین شده در قرارداد صورت گیرد.
- همکاری در نظارت بر نصب و راهاندازی: پیمانکار علاوه بر انجام خدمات مهندسی و تأمین مصالح، همکاری در نظارت بر نصب و راهاندازی پروژه را نیز برعهده دارد. این همکاری شامل نظارت بر مراحل نصب و اجرای صحیح تجهیزات و سیستمهای طراحی شده در پروژه است.
- تأمین خدمات داخلی: برخی از خدمات فنی، اجرایی، و تأمین مصالح و تجهیزات که نیاز به تأمین از داخل کشور دارند، باید توسط پیمانکار از منابع داخلی تأمین و فراهم شوند.
این نوع پیمانها معمولاً برای پروژههای صنعتی که نیاز به همکاری بین بخشهای مختلف مهندسی و تأمین کالا و تجهیزات دارند، طراحی میشوند و پیمانکار موظف است تمامی مراحل اجرایی و تأمین مورد نیاز برای تکمیل پروژه را انجام دهد.
5.3. شرایط عمومی پیمانهای تأمین کالا و تجهیزات، ساختمان و نصب بهصورت توأم (PC)، برای کارهای صنعتی
شرایط عمومی پیمانهای تأمین کالا و تجهیزات، ساختمان و نصب بهصورت توأم (PC) برای کارهای صنعتی بهگونهای طراحی شده است که پیمانکار مسئولیت تأمین کلیه مصالح و تجهیزات، انجام کارهای ساختمانی، نصب و راهاندازی سیستمها و تجهیزات را برعهده داشته باشد. در این نوع پیمان، کارفرما با توجه به اینکه طراحی و مهندسی پروژه قبلاً انجام شده است، تمرکز خود را بر روی اجرای صحیح و بهموقع پروژه قرار میدهد و پیمانکار باید مطابق با استانداردها و زمانبندی معین، پروژه را تکمیل کند.
1. تأمین مصالح و تجهیزات:
پیمانکار موظف است کلیه مصالح، مواد و تجهیزات مورد نیاز پروژه را تأمین کند. این تأمین باید مطابق با مشخصات فنی و استانداردهای تعیینشده در قرارداد انجام شود. برخی از این مصالح و تجهیزات ممکن است از داخل کشور تأمین شوند، اما در صورت نیاز به واردات کالا، پیمانکار باید مسئولیتهای مربوط به واردات و ترخیص کالا را نیز بر عهده گیرد. تأمین به موقع مصالح و تجهیزات در طول پروژه از اهمیت ویژهای برخوردار است، زیرا هرگونه تأخیر در تأمین این مواد ممکن است باعث تأخیر در روند اجرایی پروژه شود.
2. انجام کارهای ساختمانی و نصب:
پیمانکار علاوه بر تأمین مصالح و تجهیزات، مسئولیت انجام کلیه کارهای ساختمانی و نصب تجهیزات را نیز بر عهده دارد. این مسئولیت شامل ساخت بنا، پیریزی، نصب سیستمهای مکانیکی و برقی، نصب تجهیزات صنعتی، لولهکشی و دیگر کارهای اجرایی میشود. کیفیت نصب تجهیزات باید بهگونهای باشد که تمامی سیستمها به درستی عمل کنند و به هیچگونه نقص فنی برخورد نکنند. پیمانکار باید از نیروی انسانی متخصص و مجرب برای انجام کارهای اجرایی استفاده کند تا کیفیت کار به بالاترین حد ممکن برسد.
3. راهاندازی و تحویل پروژه:
یکی از مراحل مهم این نوع پیمانها، فرآیند راهاندازی پروژه است. پس از نصب تجهیزات و سیستمها، پیمانکار باید عملیات راهاندازی را انجام دهد. این مرحله شامل آزمایش عملکرد سیستمها و تجهیزات، تنظیمات لازم برای کارکرد صحیح و اطمینان از اینکه همه اجزای پروژه طبق مشخصات فنی عمل میکنند، است. پیمانکار باید تمامی تستها و بررسیها را به دقت انجام دهد و گزارشهای لازم را به کارفرما ارائه کند. پس از تکمیل مرحله راهاندازی، پروژه باید به کارفرما تحویل داده شود.
4. خدمات فنی و اجرایی:
علاوه بر تأمین کالا و تجهیزات، پیمانکار ممکن است مسئولیت بخشی از خدمات فنی و اجرایی پروژه را نیز بر عهده بگیرد. این خدمات میتوانند شامل مشاورههای فنی، نظارت بر کیفیت کار، اطمینان از مطابقت کار با استانداردهای مورد نیاز و ارائه راهحلهای فنی در مواجهه با مشکلات اجرایی باشند. هرچند که در این نوع پیمانها، عمده تمرکز بر روی ساخت و نصب است، اما خدمات فنی از جمله قسمتهای حیاتی پروژه هستند که میتوانند تضمینکننده موفقیت و کیفیت پروژه باشند.
5. مستندسازی و گزارشدهی:
پیمانکار باید مستندات و گزارشهای دقیق از تمامی مراحل اجرای پروژه را ارائه دهد. این مستندات میتوانند شامل نقشهها، گزارشهای آزمایش و تستها، گواهینامههای مربوط به کیفیت مصالح و تجهیزات، گزارشهای پیشرفت کار و دیگر اسناد مرتبط با پروژه باشند. این گزارشها به کارفرما کمک میکند تا وضعیت پروژه را بهطور دقیق پیگیری کند و در صورت نیاز، اقدامات اصلاحی لازم را انجام دهد.
6. نظارت و کنترل کیفیت:
در این نوع پیمان، پیمانکار باید نظارت مستمری بر روند انجام کارها داشته باشد تا از کیفیت انجام هر مرحله اطمینان حاصل کند. نظارت بر کیفیت ساخت و نصب و اجرای دقیق استانداردها از ضروریات این نوع قرارداد است. پیمانکار باید اقدامات کنترلی لازم را برای جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی در مراحل مختلف پروژه انجام دهد و در صورت بروز مشکل، سریعاً نسبت به رفع آن اقدام کند.
7. مدیریت ریسک:
در قراردادهای تأمین کالا و تجهیزات، ساختمان و نصب بهصورت توأم (PC)، مدیریت ریسک بهویژه در رابطه با تأمین به موقع مصالح، نصب تجهیزات و هماهنگی میان مراحل مختلف پروژه بسیار حائز اهمیت است. پیمانکار باید ریسکهای احتمالی مانند تأخیر در تأمین مصالح، مشکلات فنی در حین نصب و راهاندازی، و تغییرات در الزامات کارفرما را شناسایی کند و برای مقابله با این ریسکها برنامهریزی کند.
8. الزامات زمانی و بودجه:
پیمانکار باید پروژه را در چارچوب زمانبندی تعیینشده و با رعایت بودجه مورد توافق اجرا کند. تأخیر در تأمین تجهیزات یا نصب میتواند به تأخیر در تحویل نهایی پروژه منجر شود. از این رو، پیمانکار باید زمانبندی دقیق و قابل اجرایی را برای تمامی مراحل پروژه تعیین کند و همواره به این زمانبندی پایبند باشد.
این نوع قراردادها برای پروژههایی مناسب هستند که طراحیهای لازم از قبل انجام شده باشد و تنها نیاز به تأمین مصالح و اجرای پروژه باقیمانده باشد. از این رو، این قراردادها به کارفرما این امکان را میدهند که تمرکز خود را بر روی مدیریت پروژه و نظارت بر مراحل اجرایی قرار دهد و از پیچیدگیهای مربوط به طراحی و مهندسی رهایی یابد.
6.3. شرایط عمومی قرارداد همسان خرید تجهیزات (P) برای خریدهای خارجی
قرارداد همسان خرید تجهیزات (P) برای خریدهای خارجی بهویژه در خرید تجهیزات صنعتی که طبق مشخصات معین بهصورت سفارش ساخت خارج از کشور انجام میشود، طراحی شده است. این قرارداد بهطور کلی برای راهنمایی دستگاههای اجرایی جهت انجام خریدهای خارجی تهیه شده است و دستگاههای اجرایی میتوانند با توجه به شرایط خاص خود و با رعایت قوانین و مقررات جاری کشور از آن بهرهبرداری کنند. این قرارداد بهصورت دو زبانه (فارسی و انگلیسی) تهیه میشود، اما در صورت وجود هرگونه تفاوت یا تناقض میان متنهای فارسی و انگلیسی، متن فارسی ملاک عمل قرار خواهد گرفت. دستگاههای اجرایی که قصد استفاده از این قرارداد را دارند، باید با توجه به شرایط و مقررات ویژه خود، مفاد آن را تنظیم و تطبیق دهند.
هدف از این قرارداد، خرید تجهیزات صنعتی از خارج از کشور طبق مشخصات فنی و استانداردهای معین است. این قرارداد برای تأمین کالاها و تجهیزات مورد نیاز پروژهها و طرحهای صنعتی بهویژه آنهایی که در داخل کشور قابل تأمین نیستند، مورد استفاده قرار میگیرد. پیمانکار باید اطمینان حاصل کند که تجهیزات خریداریشده با مشخصات فنی و استانداردهای تعیینشده مطابقت دارند. در این نوع خرید، تجهیزات بهصورت سفارشی برای هر پروژه سفارش داده میشوند، بهاینمعنی که تأمینکننده خارجی موظف است تجهیزات را طبق نیازهای خاص پروژه و در زمان معین تحویل دهد. تمامی فرایندهای خرید باید مطابق با قوانین و مقررات جاری کشور انجام شوند. دستگاههای اجرایی موظف هستند که هنگام استفاده از این قرارداد، تمامی مراحل خرید از جمله فرآیند مناقصه، انتخاب تأمینکننده و قرارداد با تأمینکنندگان خارجی را مطابق با ضوابط قانونی کشور تنظیم کنند. در این قرارداد، شیوههای مختلف پرداخت و تأمین مالی برای خرید تجهیزات خارجی پیشبینی میشود.
این روشها ممکن است شامل پرداخت پیشپرداخت، اعتبار اسنادی (L/C)، پرداخت بر اساس تحویل اقساطی، یا سایر روشهای توافقی باشد که باید در قرارداد ذکر شوند. پیمانکار باید نظارت دقیقی بر فرآیند تولید، کیفیت و تحویل تجهیزات داشته باشد. این نظارت شامل آزمایشها، بازرسیها و تأسیساتی است که باید در محل تأمینکننده خارجی انجام شود تا از تطابق تجهیزات با استانداردهای مورد نظر اطمینان حاصل شود.
میزان خرید و زمان تحویل تجهیزات بهطور مشخص در قرارداد تعیین میشود. تأمینکننده باید طبق زمانبندی مشخص شده، تجهیزات را تحویل دهد. تأخیر در تحویل میتواند موجب جریمهها و خسارات برای پیمانکار یا کارفرما شود. تأمینکننده خارجی باید خدمات پشتیبانی پس از فروش و گارانتی مناسبی برای تجهیزات تأمینشده ارائه دهد. این خدمات شامل نصب، راهاندازی، تعمیرات و تأمین قطعات یدکی در مدت زمان معین پس از تحویل تجهیزات خواهد بود.
پیمانکار باید مسئولیت حمل و نقل تجهیزات از کشور تأمینکننده به داخل کشور را بر عهده بگیرد. همچنین، مسئولیت امور گمرکی و ترخیص کالا از گمرک بر عهده پیمانکار است و باید تمامی مراحل مربوط به واردات کالا را بهدرستی انجام دهد. در صورتی که هرگونه اختلاف در خصوص مفاد قرارداد پیش آید، روشهای حلوفصل اختلافات در قرارداد ذکر خواهد شد. این روشها ممکن است شامل مذاکره، میانجیگری، داوری یا دیگر روشهای حقوقی باشند. این قرارداد برای انجام خرید تجهیزات صنعتی از خارج از کشور طراحی شده است و بهعنوان یک چارچوب مرجع به دستگاههای اجرایی کمک میکند تا فرآیند خرید خود را بهصورت کارآمد و با رعایت کامل قوانین و مقررات انجام دهند. با این حال، باید توجه داشت که استفاده از قرارداد همسان خرید تجهیزات (P) باید با دقت و مطابق با شرایط خاص هر پروژه و نیازهای کارفرما تنظیم شود.
7.3. شرایط عمومی پیمانهای ساختمان و نصب (C) برای تأسیسات صنعتی و زیربنایی
شرایط عمومی پیمانهای ساختمان و نصب (C) برای تأسیسات صنعتی و زیربنایی بهطور کلی به انجام کارهای ساختمانی و نصب تأسیسات صنعتی و زیربنایی، پیش راهاندازی و همکاری با کارفرما در راهاندازی و سایر خدمات مرتبط با پروژهها اشاره دارد. در این نوع پیمانها، پیمانکار موظف است تا تمامی مراحل اجرای کارهای ساختمانی، نصب تأسیسات، و انجام عملیات پیش راهاندازی را طبق مشخصات فنی و استانداردهای معین به انجام رساند. علاوه بر این، پیمانکار باید همکاری نزدیکی با کارفرما داشته باشد تا فرایند راهاندازی تأسیسات بهصورت صحیح و مطابق با اهداف پروژه انجام شود. در این شرایط، پیمانکار نهتنها مسئول اجرای عملیات ساختمانی و نصب است، بلکه باید تمامی مراحل راهاندازی اولیه تأسیسات را با دقت و کیفیت بالا انجام دهد.
این پیمانها بهطور معمول برای پروژههای بزرگ صنعتی و زیربنایی استفاده میشود که شامل نصب تجهیزات پیچیده و اجرای ساختوسازهای زیرساختی مانند نیروگاهها، پالایشگاهها، تأسیسات آب و فاضلاب، و سایر پروژههای مشابه هستند. علاوه بر فعالیتهای ساختمانی و نصب، پیمانکار موظف است که پس از نصب، در مراحل راهاندازی تأسیسات نیز با کارفرما همکاری نماید. این همکاری شامل آزمایشها، تنظیمات اولیه و آمادهسازی تأسیسات برای عملیات کامل میشود.
بهطورکلی، این نوع پیمانها نقش بسیار مهمی در تحقق پروژههای صنعتی و زیربنایی دارند، زیرا فرآیندهای ساختمانی، نصب، و راهاندازی باید بهصورت یکپارچه و هماهنگ انجام شوند تا پروژه بهطور موفقیتآمیز به اتمام برسد. در نتیجه، در این نوع قراردادها، تأکید زیادی بر نظارت دقیق بر کیفیت ساخت و نصب و همچنین بررسی و تأیید مراحل راهاندازی تأسیسات وجود دارد.
8.3. شرایط عمومی پیمانهای ساختمانی بهصورت سرجمع مترمربع زیربنا
قراردادهای سرجمع (Lump Sum) یکی از متداولترین روشها برای انعقاد پیمان در پروژههای ساختمانی هستند که در آنها یک قیمت ثابت برای کل کارهای پروژه تعیین میشود و پیمانکار متعهد میشود که پروژه را با این قیمت تمامشده به پایان برساند. این نوع قراردادها بهویژه برای پروژههای کوچک و ساده که دارای مشخصات معین و قابل پیشبینی هستند، مورد استفاده قرار میگیرند. مهمترین ویژگی این نوع قرارداد این است که پیمانکار ریسکهای اجرایی و هزینهای پروژه را به عهده میگیرد و از آنجایی که مبلغ نهایی پروژه از قبل مشخص شده است، نیاز به تغییرات در میانه پروژه کمتر خواهد بود.
تاریخچه و تحول قراردادهای سرجمع در ایران:
استفاده از پیمانهای سرجمع در ایران از دهه 1360 آغاز شد و نخستین بخشنامه در این زمینه در سال 1375 توسط سازمان برنامهوبودجه منتشر شد. طبق این بخشنامه، قراردادهایی که برای پروژههای ساختمانی با سطح زیربنای حداکثر 2000 مترمربع منعقد میشدند، باید از ساختار سرجمع استفاده میکردند. در این مرحله، پیمانکار ملزم بود که یک قیمت کل برای پروژه تعیین کند و در نهایت بر اساس این مبلغ، پروژه را به اتمام برساند.
با گذشت زمان، با توجه به توسعه پروژهها و تغییرات ساختاری، این بخشنامهها دستخوش تغییرات مختلفی شدند. در سال 1385، بخشنامهای جدید صادر شد که سقف زیربنا را برای پروژهها تا 10000 مترمربع افزایش داد. این تغییرات به دلیل نیاز به انعطاف بیشتر در پروژههای بزرگتر صورت گرفت. سپس در سال 1389، بخشنامه جدیدی با سقف 10000 مترمربع برای قراردادهای سرجمع ایجاد شد و این بار شرایط برای پروژههای بزرگتر و پیچیدهتر کمی متفاوت بود. این بخشنامهها در سالهای بعد نیز تغییراتی را تجربه کردند و در نهایت در سال 1396 سقف زیربنا برای استفاده از قراردادهای سرجمع به 4000 مترمربع کاهش یافت.
ویژگیهای پیمانهای سرجمع:
- قیمت ثابت برای کل پروژه: در قراردادهای سرجمع، مبلغ کل پروژه از ابتدا تعیین میشود و پیمانکار باید پروژه را با این مبلغ به اتمام برساند. در صورتی که پیمانکار موفق به اتمام پروژه با هزینه کمتری شود، سود بیشتری کسب خواهد کرد.
- کاهش ریسکهای مالی برای کارفرما: با استفاده از قرارداد سرجمع، کارفرما مطمئن است که هزینههای پروژه بهصورت پیشبینیشده و در یک مبلغ ثابت در نظر گرفته میشود و هیچگونه هزینه اضافی به آن افزوده نمیشود.
- کاهش پیچیدگیها و زمان مدیریت: در این نوع پیمانها، بهجای محاسبات پیچیده برای هر ریز آیتم، تمامی فعالیتها به یک قیمت کلی تعیین میشود. این باعث سادهتر شدن مدیریت پروژه و کاهش زمان نیاز به پردازشهای مختلف میشود.
- حفظ کیفیت کار: یکی از مزایای مهم این نوع قرارداد این است که پیمانکار انگیزه دارد تا پروژه را با کیفیت بالا و در زمان مناسب انجام دهد تا از مزایای سود بیشتری بهرهبرداری کند. اگر پیمانکار پروژه را با هزینه پایینتری از مبلغ پیشنهادی انجام دهد، میتواند از این کاهش هزینه به سود بیشتری برسد.
- عدم وجود جزئیات دقیق در فهرستبها: در قراردادهای مبتنی بر فهرستبها، پرداختها بر اساس آیتمهای مشخصی انجام میشود. اما در قراردادهای سرجمع، قیمتها بر اساس کل کار تعیین میشود و جزئیات فهرستبها بهطور مستقیم نقشی در پرداختها ندارند.
تفاوتهای کلیدی بین پیمانهای سرجمع و پیمانهای فهرستبها:
- پیمانهای فهرستبها: در این نوع قراردادها، قیمت هر ریز آیتم بهطور دقیق مشخص شده و پرداختها بر اساس میزان کار انجامشده برای هر آیتم انجام میشود. برای مثال، خاکبرداری در زمینهای سخت و غیرسخت ممکن است بهطور جداگانه محاسبه و پرداخت شود.
- پیمانهای سرجمع: در این نوع قراردادها، تمامی فعالیتها در قالب یک قیمت کلی برای پروژه تعیین میشود و پرداختها بر اساس درصد پیشرفت کل کار انجام میشود. برای مثال، اگر یک آیتم مانند خاکبرداری شامل بخشهایی از زمین سخت و غیرسخت باشد، اینها بهطور کلی در یک آیتم خاکبرداری جمع میشوند و پیمانکار درصدی از مبلغ کل پروژه را پس از انجام این بخش دریافت میکند.
مزایا و معایب قراردادهای سرجمع:
مزایا:
- مدیریت سادهتر: با کاهش نیاز به محاسبات پیچیده برای هر فعالیت، مدیریت پروژه سادهتر میشود.
- محدود کردن ریسکها: ریسکهای مالی و اجرایی برای کارفرما محدود میشود زیرا مبلغ قرارداد از ابتدا مشخص است.
- انعطافپذیری زمانی: پیمانکار میتواند پروژه را با بهرهگیری از استراتژیهای خود به پایان برساند و در زمان مناسب پروژه را به اتمام برساند.
معایب:
- انعطافپذیری کمتر: این نوع قرارداد ممکن است برای پروژههایی که نیاز به تغییرات مستمر دارند مناسب نباشد.
- کاهش کیفیت: در برخی مواقع، پیمانکار ممکن است برای کاهش هزینهها، کیفیت کار را پایین بیاورد، که این میتواند برای کارفرما مشکلساز شود.
- نیاز به دقت بیشتر در تعریف شرایط: اگر شرایط پروژه بهطور دقیق و شفاف تعریف نشوند، ممکن است در آینده مشکلاتی در اجرای پروژه پیش آید.
قراردادهای سرجمع در پروژههای ساختمانی با مساحت محدود و پروژههای کوچک تا متوسط کارایی بالایی دارند و میتوانند به کاهش هزینهها و سادهسازی مدیریت پروژه کمک کنند. اما برای پروژههای بزرگ و پیچیدهتر که نیاز به تغییرات مکرر و دقت بیشتری دارند، ممکن است مناسب نباشند. با توجه به تغییرات صورتگرفته در بخشنامهها و مقررات مربوطه، استفاده از این نوع قراردادها بهویژه در پروژههای با مساحت زیربنای کمتر از 4000 مترمربع رایجتر شده است و بهطور کلی روند تطبیق آنها با نیازهای پروژههای مدرن در حال پیشرفت است.
شاخصههای ساختار فهرستبهایی:
- ریز بودن آیتمها و شفافیت مقادیر و بهای هر آیتم:
در ساختار فهرستبهایی، هر آیتم بهطور جداگانه تعریف میشود و مقادیر و بهای هرکدام بهوضوح مشخص میشود. این باعث میشود که تمام جزئیات پروژه بهطور دقیق مشخص باشند و برای هر فعالیت، هزینههای جداگانهای محاسبه و پرداخت میشود. - شفاف و روشن بودن پایش، بهلحاظ مقدار و بها:
به دلیل ریز بودن آیتمها و تفکیک آنها، پایش مقادیر انجامشده و محاسبه هزینهها کاملاً شفاف است و امکان پیگیری دقیقتر کارهای انجامشده وجود دارد. - مدیریت تغییر مقادیر با دقت بالا:
در قرارداد فهرستبهایی، تغییرات مقادیر بهطور دقیق و شفاف محاسبه میشود. حتی تغییرات کوچک مانند یک متر بیشتر یا کمتر، بر اساس فرمولهای دقیق و آیتمهای موجود، محاسبه و تنظیم میشود. - مدیریت تغییرات طرح به دلیل ریز شدن مقادیر جدید:
در صورت تغییرات طرح، مقادیر جدید به دقت محاسبه و در فهرستبها بهروزرسانی میشود. این به کارفرما اجازه میدهد که تغییرات دقیق را مدیریت کند. - وجود مکانیسم مشخص و عادلانه برای پرداخت اضافهکاریها:
در این ساختار، اضافهکاریها بر اساس ریزآیتمها پرداخت میشود و برای هر ساعت اضافهکاری، بهای مشخصی در نظر گرفته میشود که منصفانه و شفاف است. - ریسکهای مربوط به تغییر مقادیر یا بهای کارها به طرفین پیمان برمیگردد:
ریسکهای مرتبط با تغییرات مقادیر یا هزینهها به طرفین پیمان (پیمانکار و کارفرما) بازمیگردد، و این موضوع باعث میشود که کنترل دقیق بر ریزآیتمها و تغییرات اعمالشده لازم باشد.
شاخصههای ساختار سرجمع:
- مشخصشدن رقم واحد برای کل کار:
در ساختار سرجمع، مبلغ کل کار از ابتدا تعیین میشود و یک رقم ثابت برای کل پروژه به کارفرما و پیمانکار اعلام میشود. بنابراین، جزئیات دقیق آیتمها نیاز نیست و همه چیز در یک رقم کل گنجانده میشود. - سرعت بخشی به کار با پرهیز از ورود به جزئیات مقادیر کار:
هدف اصلی ساختار سرجمع، تسریع در انجام کار است. با پرهیز از بررسی جزئیات مقادیر کار، پروسه پیمان بهطور کلی سادهتر و سریعتر میشود. این مورد برای پروژههای ساده و کوچک بسیار مناسب است. - سرعت بخشی رسیدگی به صورت وضعیت:
در این نوع قرارداد، بهدلیل نبود جزئیات پیچیده، رسیدگی به صورت وضعیتهای مالی و گزارشهای اجرایی سریعتر صورت میگیرد و نیازی به تأخیر در محاسبه مقادیر نخواهد بود. - انعطاف کم در مقابل تغییرات:
از آنجایی که ساختار سرجمع بر اساس یک قیمت کلی تعیین میشود، تغییرات در مقادیر و بهای کارها میتواند انعطافپذیری کمتری داشته باشد. اگر پروژه در حین اجرا نیاز به تغییراتی داشته باشد، این تغییرات ممکن است باعث بالا رفتن هزینهها و ایجاد اختلافات شود. - متفاوت بودن مکانیسم پرداخت کارهای اضافه با روح قرارداد:
پرداخت اضافهکاریها در این نوع قرارداد معمولاً با توجه به تغییرات کلی قیمت کل کار انجام میشود و دیگر سیستم دقیق پرداخت ریزآیتمها مانند فهرستبها وجود ندارد. - هدف سرجمع این است که ریسکهای پروژه به پیمانکار برگردد:
در ساختار سرجمع، تمامی ریسکها و تغییرات احتمالی به عهده پیمانکار است. در این سیستم، کارفرما تضمین میکند که هزینههای نهایی مشخص است و تمامی تغییرات به پیمانکار تحمیل میشود.
دامنه کاربرد ساختار فهرستبهایی و سرجمع:
- قرارداد فهرستبهایی:
این نوع قرارداد بهویژه برای پروژههای پیچیده و بزرگ که نیاز به نظارت دقیق دارند مناسب است. در پروژههای بزرگ، با توجه به اینکه آیتمها و مقادیر کار بهطور دقیق تعیین شدهاند، کنترل و پایش پروژهها بهراحتی انجام میشود. همچنین تغییرات در این ساختار با دقت بالا مدیریت شده و هرگونه افزایش یا کاهش مقدار باید بهطور شفاف محاسبه و گزارش شود. در پروژههای کوچک و پیچیده، این نوع قرارداد به کارفرما این امکان را میدهد که کنترل بیشتری بر روی هزینهها و کیفیت پروژه داشته باشد. - قرارداد سرجمع:
این نوع قرارداد عمدتاً برای پروژههای کوچک و ساده که نیاز به نظارت دقیق بر جزئیات ندارند، مناسب است. در این قرارداد، با پرهیز از ورود به جزئیات، سرعت اجرایی پروژه افزایش مییابد. برای پروژههای کوچک و ساده که تغییرات زیادی در مقادیر یا طراحی پیشبینی نمیشود، قرارداد سرجمع میتواند گزینه مناسبی باشد. در این نوع قرارداد، به دلیل نبود جزئیات پیچیده، کارفرما نیازی به صرف زمان زیاد برای رسیدگی به صورت وضعیتها و تغییرات ندارد.
مقایسه ساختار فهرستبهایی و سرجمع:
- کاربرد پروژههای بزرگ و پیچیده:
قرارداد فهرستبهایی برای پروژههای بزرگ و پیچیده بهترین گزینه است، زیرا امکان کنترل دقیق مقادیر، بهای هر آیتم و مدیریت تغییرات بهطور شفاف وجود دارد. این نوع قرارداد ریسکهای پروژه را کاهش داده و برای پروژههایی که نیاز به دقت بالا در اجرای جزئیات دارند، ایدهآل است. - کاربرد پروژههای کوچک و ساده:
در مقابل، قرارداد سرجمع برای پروژههای کوچک و ساده که پیچیدگیهای زیادی ندارند، بهترین گزینه است. این قرارداد بهطور کلی برای پروژههایی که نیاز به سرعت در اجرا و کاهش پیچیدگیها دارند مناسب است. - کیفیت پروژه:
در قراردادهای فهرستبهایی، بهدلیل پایش دقیق آیتمها و مقادیر، کیفیت پروژه معمولاً بالاتر است. در حالی که در قرارداد سرجمع، به دلیل برخورد کلیتر با پروژه، ممکن است مشکلات کیفیتی در پی نداشتن نظارت دقیقتر در جزئیات بوجود آید.
9.3. شرایط عمومی پیمان سرجمع اجرای کارهای رشته راه، باند فرودگاه و زیرسازی راهآهن
پیمان سرجمع برای پروژههای بزرگ زیرساختی نظیر راهسازی، باند فرودگاه و زیرسازی راهآهن طراحی شده تا کارایی اجرایی را افزایش دهد و پیچیدگیهای نظارتی را کاهش دهد. در این نوع پیمان، مبلغ نهایی پروژه بهصورت سرجمع تعیین میشود و پیمانکار متعهد به اجرای کلیه مراحل پروژه با همان مبلغ است. مبلغ کل پیمان بر اساس برآوردهای اولیه و مشخصات فنی تعیین میشود و شامل هزینههای تمامشده کارها و خدمات پروژه از جمله تهیه مصالح، نیروی انسانی، تجهیزات و خدمات فنی است.
تمامی هزینههای اضافی یا تغییرات در مقادیر باید بر اساس توافقات مشخص با کارفرما تنظیم گردد. پیمان شامل کلیه مراحل اجرای پروژه از جمله تهیه مصالح، اجرای عملیات راهسازی، نصب تجهیزات و تکمیل کارهای اجرایی طبق استانداردهای مهندسی و فنی است. پیمانکار موظف است تأمین کیفیت مطلوب در هر مرحله از پروژه را انجام دهد و نظارت بر پروژه باید طبق دستورالعملها و استانداردهای بینالمللی و ملی انجام شود. پیمانکار موظف به تأمین مصالح با کیفیت و استانداردهای مشخص است و در صورت تغییر یا تأخیر در تأمین مصالح، باید پاسخگو باشد.
مدت زمان اجرایی پروژه باید بهطور دقیق در قرارداد مشخص شود و پیمانکار باید به این زمانبندی پایبند باشد. در صورت تأخیر، پیمانکار باید پاسخگویی لازم را انجام دهد و اقدامات جبران خسارت بر اساس مفاد قرارداد صورت خواهد گرفت. هرگونه تغییر در پروژه باید توسط کارفرما تایید شود و در صورت تغییرات منجر به افزایش یا کاهش هزینهها، این تغییرات باید در صورت وضعیتهای پرداخت پیمانکار لحاظ گردد.
پرداختها باید بر اساس برنامه زمانبندی قرارداد صورت گیرد و شرایط پرداخت برای پیمانکار باید بهطور دقیق در پیمان ذکر شود. پیشرفت کار باید بهطور مستمر توسط نهادهای نظارتی ارزیابی شود و پیمانکار موظف است گزارشهای دورهای پیشرفت را ارائه دهد. در صورت بروز اختلاف میان طرفین پیمان، باید اختلافات بهطور رسمی و بر اساس روشهای قانونی و توافقشده حلوفصل شود. پروژه باید طبق مشخصات فنی و زمانبندی تعیینشده به پایان برسد و پس از تکمیل کارها، کارفرما بررسی نهایی را انجام میدهد و در صورت انطباق با مشخصات، تأسیسات نهایی تأیید خواهد شد.
10.3. شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات مشاوره
- تعریف مهندسان مشاور: مهندسان مشاور مجموعهای از متخصصان و کارشناسان رشتههای مختلف مهندسی هستند که به دلیل داشتن دانش فنی و تخصصی، قادر به ارائه خدمات مؤثر و ارزنده برای سرمایهگذاران در اجرای طرحها میباشند. این گروه میتوانند با تجهیز خود به آخرین دستاوردهای علمی و فنی، نقشی کلیدی در بهبود بهرهوری و کیفیت اجرای پروژهها ایفا کنند. مهندسان مشاور بهعنوان اهرمهای علمی و فنی، ارتباط نزدیکی با سازندگان داخلی دارند و در زمینههای مختلف ساخت و بهرهبرداری میتوانند خدمات موثری ارائه دهند.
- استقلال تخصصی: مهندس مشاور با استقلال کامل از نظر تخصصی عمل میکند و هیچگونه نفع مالی مرتبط با اهداف سرمایهگذار ندارد. این استقلال باعث میشود که مشاوران کاملاً مصون از هرگونه تضاد منافع مالی با سرمایهگذار و پیمانکاران باشند و در نتیجه، مشاورههای آنها بیطرفانه و حرفهای باشد.
- نوع خدمات مشاوره: خدمات مشاورهای ممکن است بهصورت مستمر یا برای پروژههای خاص و مسائل ویژه ارائه شود. این خدمات میتواند شامل جنبههای مختلف پروژه مانند مدیریت پروژه، تولید، بازرسی، آزمایش، کنترل کیفیت، نظارت فنی، طراحی و یا برنامهریزی باشد. مشاورهها ممکن است بهطور تخصصی در هر کدام از این بخشها ارائه شوند و هدف آنها بهبود کیفیت و سرعت اجرایی پروژهها است.
- حیطه کاری مشاور: مهندس مشاور میتواند در تمام مراحل پروژهها از طراحی، اجرا، نظارت و بهرهبرداری مشاوره دهد. نقش مشاور در هر یک از مراحل میتواند بهطور خاص بسته به نیاز پروژه و شرایط کارفرما متفاوت باشد، اما در تمامی مراحل هدف اصلی کمک به پیشبرد پروژه با بالاترین کیفیت و بهرهوری است.
- تعهدات مشاور: مشاور باید تمامی خدمات خود را طبق استانداردها و ضوابط فنی و علمی روز انجام دهد و مسئولیت کامل در برابر کیفیت خدمات خود بر عهده دارد. در صورت بروز مشکلات یا نواقص در خدمات ارائهشده، مشاور موظف است اقدامات لازم را جهت اصلاح و بهبود انجام دهد.
- رابطه مشاور با سرمایهگذار: مهندس مشاور بهطور مستقیم و بدون هیچگونه تضاد منافع با سرمایهگذار همکاری میکند. بنابراین، مشاورهها باید با توجه به منافع پروژه و نیازهای واقعی سرمایهگذار ارائه شود. مشاور هیچگونه وابستگی به پیمانکار یا تأمینکنندگان پروژه ندارد و تمامی خدمات خود را با اتکاء به تخصص و دانش فنی ارائه میدهد.
- تعامل با پیمانکاران و سازندگان: یکی از وظایف مهم مشاور ایجاد تعامل مؤثر با پیمانکاران و سازندگان پروژه است. مشاور باید بهعنوان یک عنصر کلیدی در تیم پروژه، به هماهنگی و تسهیل ارتباطات میان تمامی بخشهای مختلف پروژه کمک کند تا از این طریق پروژه با کارایی و سرعت بالاتر پیش رود.
- پرداختها و تعهدات مالی: شرایط پرداخت مشاورهها باید بهطور مشخص در قرارداد ذکر شود و پرداختها باید بهصورت منظم و طبق توافقات انجام گیرد. مشاور در ازای خدمات خود حق دریافت دستمزد و حقالزحمه مطابق با مفاد قرارداد را دارد که این پرداختها بر اساس کیفیت و زمانبندی اجرای خدمات خواهد بود.
- حل اختلافات: در صورت بروز هرگونه اختلاف میان طرفین (مشاور و کارفرما)، باید بر اساس مفاد قرارداد و روشهای قانونی تعیینشده، اختلافات حلوفصل شود. این فرآیند میتواند شامل مشاوره حقوقی یا داوری باشد تا از بروز مشکلات قانونی جلوگیری شود.
- پایان قرارداد و ارزیابی: در پایان هر مرحله از مشاوره یا پایان قرارداد، ارزیابیهای لازم جهت سنجش کیفیت خدمات مشاورهای انجام میشود. این ارزیابیها برای اطمینان از اینکه خدمات مطابق با استانداردها و توقعات تعیینشده انجام شدهاند، ضروری است. همچنین، در پایان قرارداد مشاور باید تمامی مستندات و نتایج مشاوره را بهطور کامل و دقیق به کارفرما تحویل دهد.
11.3. شرایط عمومی همسان قراردادهای مشاوره پژوهشی
- تعریف مشاوره پژوهشی: مشاوره پژوهشی به مجموعه خدماتی اطلاق میشود که توسط پژوهشگران و متخصصان در زمینههای علمی و تحقیقاتی ارائه میگردد. هدف اصلی این مشاوره، کمک به حل مسائل علمی و کاربردی، بهبود فرآیندهای تحقیقاتی و توسعه دانش در حوزههای مختلف است. مشاور پژوهشی میتواند به سازمانها و نهادها کمک کند تا پروژههای تحقیقاتی خود را با موفقیت انجام داده و نتایج آنها را بهطور مؤثر مورد استفاده قرار دهند.
- حیطه خدمات مشاوره پژوهشی: خدمات مشاوره پژوهشی میتواند شامل مراحل مختلف یک پروژه پژوهشی باشد، از جمله:
- طراحی و برنامهریزی پژوهش
- انتخاب روشهای مناسب تحقیق
- جمعآوری دادهها
- تحلیل و ارزیابی دادهها
- نگارش گزارشهای پژوهشی
- ارائه پیشنهادات علمی و کاربردی مشاور پژوهشی باید بهطور دقیق و متناسب با نیاز پروژه، مشاورههای لازم را ارائه دهد و راهکارهایی ارائه کند که به پیشرفت و اثربخشی تحقیق کمک کند.
- استقلال و بیطرفی: همانند سایر انواع مشاوره، مشاور پژوهشی باید استقلال کامل در ارائه خدمات خود داشته باشد. او باید از هرگونه وابستگی به نهادها و افراد غیرمرتبط با پروژه پژوهشی اجتناب کند و از هر نوع تضاد منافع پرهیز نماید. این بیطرفی به مشاور این امکان را میدهد که بهترین راهکارها را بدون تاثیرپذیری از منافع شخصی یا سازمانی پیشنهاد دهد.
- پایبندی به اصول علمی و اخلاقی: مشاور پژوهشی موظف است که در تمامی مراحل پروژه پژوهشی به اصول علمی و اخلاقی پایبند باشد. رعایت استانداردهای علمی در طراحی تحقیق، تجزیه و تحلیل دادهها و نوشتار گزارشها از اهمیت ویژهای برخوردار است. همچنین، مشاور باید از تخلفاتی مانند کپیبرداری، تقلب یا دستکاری دادهها خودداری کند.
- تعهدات مشاور: مشاور پژوهشی باید تمامی خدمات خود را بهطور دقیق و بر اساس زمانبندی مشخص شده در قرارداد انجام دهد. از جمله این تعهدات میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- ارائه مشاورههای علمی و فنی در طول انجام پروژه
- مشارکت در تهیه گزارشهای تحقیقاتی
- ارائه تحلیلهای دقیق از نتایج بهدستآمده
- کمک به حل مشکلات و چالشهای علمی و تحقیقاتی
- نظارت بر پیشرفت پروژه و ارائه گزارشهای منظم به کارفرما
- تعیین اهداف و نتایج پروژه: در ابتدای پروژه پژوهشی، مشاور باید اهداف روشن و قابل اندازهگیری را با کارفرما تعیین کند. این اهداف باید بهطور دقیق مشخص شوند و مراحل مختلف پروژه با دقت برنامهریزی گردد. نتایج مورد انتظار از پروژه نیز باید با توجه به نیازهای علمی و عملی تعیین شود.
- مستندسازی و گزارشدهی: مشاور باید تمامی مراحل پژوهش را بهطور کامل مستندسازی کند. گزارشهای فنی و علمی باید بهطور مرتب به کارفرما ارائه شود تا روند پیشرفت تحقیق بهطور دقیق پیگیری شود. همچنین، در پایان پروژه، مشاور موظف است گزارشی جامع از نتایج و دستاوردهای تحقیقاتی به کارفرما ارائه دهد.
- پرداختها و شرایط مالی: شرایط مالی قرارداد باید بهطور دقیق در قرارداد ذکر شود. پرداختهای مشاوره پژوهشی ممکن است بهصورت یکجا یا بر اساس مراحل پیشرفت پروژه انجام گیرد. نرخ دستمزد مشاور نیز باید بر اساس پیچیدگی و حجم پروژه مشخص گردد. بهطور معمول، قرارداد باید شامل جدول زمانی پرداخت، شرایط پرداختهای تکمیلی و تعهدات مالی طرفین باشد.
- حقوق مالکیت معنوی: در پروژههای پژوهشی، ممکن است حقوق مالکیت معنوی نسبت به نتایج تحقیق، اختراعات یا نوآوریهای علمی به وجود آید. مشاور و کارفرما باید در قرارداد حقوق مالکیت معنوی، مانند حق نشر و استفاده از نتایج پژوهش، را بهطور شفاف تعیین کنند. این حقوق ممکن است به مشاور، کارفرما یا هر دو تعلق داشته باشد.
- حل اختلافات: در صورتی که هرگونه اختلاف یا مشکلی در حین اجرای قرارداد ایجاد شود، طرفین باید از طریق مذاکرات مستقیم یا سازوکارهای قانونی مانند داوری یا میانجیگری اقدام کنند. قرارداد باید بهطور دقیق روشهای حل اختلافات را مشخص کرده و شرایط را برای رسیدگی به مسائل احتمالی پیشبینی نماید.
- پایان قرارداد و ارزیابی: پس از اتمام پروژه پژوهشی، مشاور باید تمامی نتایج و مستندات تحقیقاتی را به کارفرما تحویل دهد. همچنین، کارفرما باید خدمات ارائهشده را ارزیابی کند تا اطمینان حاصل شود که تمامی اهداف پروژه بهطور مؤثر و مطابق با قرارداد انجام شده است.
12.3. شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات مدیریت طرح
- تعریف مدیریت طرح: مدیریت طرح به فرآیند هدایت، نظارت و کنترل بر مجموعهای از پروژههای مرتبط بهمنظور دستیابی به اهداف استراتژیک و اطمینان از اجرای صحیح پروژهها اشاره دارد. این فرآیند با بهرهگیری از دانش، مهارتها، ابزارها و فنون مدیریتی انجام میشود. مدیر طرح بهعنوان “عامل چهارم” شناخته میشود، چرا که علاوه بر سه عامل اصلی کارفرما، مشاور و پیمانکار، این عامل جدید نیز در مدیریت و هماهنگی پروژهها ایفای نقش میکند.
- نقش و وظایف مدیر طرح: مدیر طرح وظایف متعددی بر عهده دارد که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- مدیریت و هماهنگی پروژهها: مدیر طرح باید بر مجموعه پروژههای مرتبط نظارت و هماهنگیهای لازم را انجام دهد تا اهداف پروژهها به درستی و با زمانبندی مشخص تحقق یابد.
- کنترل پیشرفت پروژهها: مسئول نظارت بر پیشرفت پروژهها مطابق با برنامه زمانبندی و تخصیص منابع.
- تعریف شرح کار و اهداف: مسئول تعریف دقیق شرح کار پروژهها و اهداف استراتژیک مربوط به آنها.
- ایجاد پایگاه دانش پروژه: باید به ایجاد و نگهداری پایگاههای اطلاعاتی و دانش پروژهها بپردازد.
- ارزیابی نتایج: ارزیابی نتایج حاصل از پروژهها و اطمینان از صحت آنها بهویژه در مراحل پایانی پروژه.
- مدیریت ریسک: شناسایی، ارزیابی و مدیریت ریسکهای مربوط به پروژهها و اقداماتی برای کاهش آنها.
- چالشها و پیچیدگیها: با توسعه و پیچیدگی پروژهها، نیاز به مدیریتی کارآمد و بهروز برای نظارت و کنترل پروژهها بیش از پیش احساس میشود. دستگاههای دولتی با روشهای قدیمی و کند مواجه هستند که باعث افزایش هزینهها، زمان و کاهش کیفیت پروژهها میشود. این امر همچنین موجب میشود که مدیران سازمانها درگیر مسائل جاری پروژهها شوند و از تمرکز بر اهداف اصلی سازمان دور بمانند.
- ضرورت بهرهگیری از نیروهای متخصص: بهمنظور رفع مشکلات مذکور و بهینهسازی فرآیندهای پروژه، سازمانها باید از شرکتهای مورد اعتماد و معتبر با نیروهای متخصص با دانش فنی و مدیریتی بهرهمند شوند. این امر موجب میشود تا پروژهها با کیفیت بالاتر و در زمان مشخصتر به اتمام برسند.
- تبدیل نظام سنتی به چهار عاملی: در نظام سنتی، تنها سه عامل اصلی کارفرما، مشاور و پیمانکار وجود داشت. با توجه به پیچیدگیهای بیشتر پروژهها، نیاز به یک عنصر مدیریتی جدید به نام “مدیر طرح” بهوجود آمد. در این مدل جدید، مدیر طرح بهعنوان عامل چهارم وارد فرآیند شده و به هماهنگی و نظارت بر پروژهها و تعامل بین سه عامل دیگر میپردازد. این تغییر در مدل چهار عاملی به سازمانها این امکان را میدهد که با نظارت دقیقتر و مؤثرتر، پروژهها را با موفقیت بیشتری پیش ببرند.
- ویژگیهای مدیریت طرح:
- تمرکز بر اهداف استراتژیک: مدیر طرح باید بر اهداف کلان پروژهها تمرکز کرده و منابع را بهطور مؤثر مدیریت کند.
- هماهنگی میان تمام عوامل: مدیر طرح مسئول ایجاد هماهنگی بین کارفرما، پیمانکار و مشاور است تا از بروز مشکلات و اختلافات جلوگیری شود.
- مدیریت زمان و هزینه: مدیر طرح باید بر زمانبندی پروژه و تخصیص منابع نظارت داشته باشد تا هزینهها کنترل شده و پروژه در زمان تعیینشده به پایان برسد.
- ارتباط با ذینفعان: مدیر طرح باید ارتباط مؤثری با تمامی ذینفعان پروژه از جمله کارفرما، پیمانکاران، مشاوران و دیگر افراد ذینفع برقرار کند.
- نظام کنترل و نظارت: مدیر طرح باید سیستمی برای کنترل و نظارت دقیق بر پروژهها پیادهسازی کند تا از پیشرفت صحیح و مطابق با اهداف اطمینان حاصل کند. این سیستم باید بهگونهای طراحی شود که در صورت بروز هرگونه مشکل یا تغییر در پروژه، بتوان اقدامات لازم را به سرعت انجام داد.
- مسئولیتها و تعهدات قانونی: مدیر طرح باید تمامی مسئولیتهای قانونی خود را بر اساس قوانین و مقررات جاری در کشور و مطابق با الزامات قرارداد بهدرستی انجام دهد. همچنین، در صورت بروز هرگونه تخلف یا تغییر در شرایط قرارداد، باید اقدامات لازم برای حلوفصل مسائل انجام دهد.
- پایان قرارداد و ارزیابی عملکرد: پس از اتمام پروژه، ارزیابی عملکرد مدیر طرح باید انجام شود تا اطمینان حاصل گردد که اهداف پروژه بهطور کامل محقق شده است. این ارزیابی میتواند بهعنوان یک مبنای اطلاعاتی برای بهبود فرآیندهای مدیریتی در پروژههای آینده مورد استفاده قرار گیرد.
با این تفاسیر، مدیریت طرح بهعنوان یکی از ارکان اصلی در پروژههای پیچیده و بزرگ شناخته میشود و بهمنظور دستیابی به موفقیت در این پروژهها باید بهطور مؤثر و کارآمد پیادهسازی شود.
13.3. شرایط عمومی همسان قرارداد خدمات مهندسی ارزش
مهندسی ارزش بهعنوان یک تکنیک کارآمد و ارزشمند در فعالیتهای مهندسی شناخته میشود و بهطور گستردهای برای شناسایی و حذف هزینههای غیرضروری در پروژهها استفاده میشود. هدف اصلی این تکنیک، بهینهسازی هزینهها و حفظ کیفیت مناسب در پروژهها از طریق مقایسه و ارزیابی گزینههای مختلف است. در این فرآیند، فرض بر این است که میتوان با بررسی گزینههای مختلف، گزینهای را انتخاب کرد که بهترین نتیجه را با حداقل هزینه و کیفیت قابلقبول بهدست دهد.
- مزایای استفاده از مهندسی ارزش:
- شناسایی هزینههای غیرضروری: مهندسی ارزش به شناسایی بخشهایی از پروژه میپردازد که هزینههای غیرضروری دارند و میتواند با حذف یا بهینهسازی آنها، هزینههای پروژه را کاهش دهد.
- بهینهسازی کیفیت: این تکنیک نهتنها به دنبال کاهش هزینهها است، بلکه تأکید دارد که کیفیت پروژه همچنان در سطح قابلقبولی حفظ شود.
- انتخاب گزینههای بهینه: با مقایسه گزینههای مختلف برای انجام یک فعالیت، بهترین گزینه از لحاظ هزینه و کیفیت انتخاب میشود.
- مقرونبهصرفه بودن در پروژههای بزرگ و پیچیده: استفاده از مهندسی ارزش در پروژهها هزینههایی را بههمراه دارد، اما این هزینهها در پروژههای بزرگ و پیچیده که نیاز به سرمایهگذاری سنگینی دارند، بهمراتب مقرونبهصرفهتر خواهد بود. چراکه در این پروژهها، با اعمال مهندسی ارزش، صرفهجوییهای زیادی در هزینهها حاصل میشود که جبران هزینههای اولیه را میکند.
- نسبت صرفهجویی به هزینهها: تجربهها نشان میدهد که بهازای هر واحد هزینهای که برای مطالعات مهندسی ارزش صرف میشود، بین 15 تا 30 واحد صرفهجویی در هزینههای پروژه بهدست میآید. این نسبت، نشاندهنده تأثیر مثبت و قابلملاحظه مهندسی ارزش در کاهش هزینهها است.
- لزوم بهکارگیری مهندسی ارزش در پروژههای مختلف: با توجه به اینکه در کشور ما پروژههای مختلف و متنوع زیادی در حال اجراست و اعتبارهای زیادی برای این پروژهها اختصاص داده میشود، لزوم بهکارگیری مهندسی ارزش برای بازبینی و بهینهسازی این پروژهها بیشتر احساس میشود. بهویژه در پروژههای بزرگ، این تکنیک میتواند به کاهش هزینهها و استفاده بهینه از منابع کمک کند.
در نتیجه، مهندسی ارزش یک ابزار قدرتمند است که با استفاده صحیح از آن میتوان پروژهها را از لحاظ مالی بهینهسازی کرد و در عین حال کیفیت پروژهها را حفظ نمود. بهویژه در پروژههای بزرگ، این تکنیک میتواند موجب صرفهجوییهای قابلتوجهی شود و در نهایت به موفقیت پروژه کمک کند.
14.3. شرایط عمومی قرارداد واگذاری لیسانس و دانش فنی برای فرایندهای تولید محصول
قراردادهای واگذاری لیسانس و دانش فنی یکی از ابزارهای مهم برای انتقال تکنولوژی و دانش فنی میان طرفین مختلف است. در این قرارداد، دارنده دانش فنی و لیسانس، به گیرنده حق استفاده از تکنولوژی خود را میدهد. این نوع قرارداد بهویژه در صنعت و فرایندهای تولیدی برای انتقال تجربهها، دانش، و فناوریها از یک واحد صنعتی به واحدی دیگر ضروری است.
- مقدمه: در این قرارداد، طرفین در ابتدا مشخص میکنند که واگذارنده دانش فنی و لیسانس یک فرایند خاص تولید را در اختیار دارد و دارای تمامی مدارک، اطلاعات، نقشهها، دستورالعملها، و نرمافزارهای مربوطه است که برای پیادهسازی فرایند تولید و تولید محصول لازم است. واگذارنده همچنین اعلام میکند که این دانش فنی نه تنها برای واحد صنعتی خود، بلکه در واحدهای صنعتی دیگر نیز مورد استفاده قرار گرفته است.
- تعهدات واگذارنده:
- ارائه دانش فنی: واگذارنده موظف است اطلاعات دقیق و کامل در مورد فرایند تولید محصول، شامل نقشهها، مستندات فنی، نرمافزارها، دستورالعملها، و برنامههای لازم برای تولید را به گیرنده ارائه دهد.
- خدمات مشاورهای: واگذارنده میتواند خدمات مشاورهای در زمینه طراحی و مهندسی فرایند تولید، همچنین ساخت و راهاندازی واحد صنعتی به گیرنده ارائه دهد.
- انتقال حقوق لیسانس: واگذارنده باید تمامی حقوق مربوط به لیسانس اختراعات و تکنولوژی خود را به گیرنده منتقل کند، بهطوریکه گیرنده قادر باشد از آن در واحد صنعتی خود استفاده کند.
- تعهدات گیرنده:
- اعلام نیازها و اهداف: گیرنده باید اهداف و نیازهای خود برای احداث واحد صنعتی را به واگذارنده اعلام کند و از آن بخواهد که بسته طراحی مهندسی فرایند و سایر مدارک فنی لازم را تهیه و تحویل دهد.
- استفاده از دانش فنی: گیرنده موظف است از دانش فنی دریافتی برای تولید محصول در واحد صنعتی خود استفاده کند و مطابق با دستورالعملها و طراحیهای واگذارنده عمل کند.
- پرداخت هزینهها: گیرنده باید هزینههای مرتبط با دریافت لیسانس، خدمات مشاورهای و انتقال دانش فنی را طبق شرایط قرارداد پرداخت کند.
- مفاد انتقال دانش فنی:
- نقل و انتقال اطلاعات: واگذارنده موظف است تمامی اطلاعات فنی، نقشهها، دستورالعملها، و برنامههای تولید را بهصورت کامل و بهروزرسانی شده به گیرنده تحویل دهد.
- مجوزهای لازم: واگذارنده باید کلیه مجوزهای لازم برای انتقال حقوق اختراع و استفاده از دانش فنی را فراهم کند.
- پشتیبانی فنی: واگذارنده باید به گیرنده پشتیبانی فنی برای بهرهبرداری از تکنولوژی منتقل شده ارائه دهد و در صورت نیاز، دورههای آموزشی و مشاورهای را برگزار کند.
- محدودیتها و شرایط استفاده:
- گیرنده تنها مجاز به استفاده از دانش فنی و لیسانس در محدوده مشخص شده در قرارداد است و نمیتواند آن را به اشخاص ثالث واگذار یا برای مقاصد دیگر استفاده کند.
- این قرارداد تنها برای استفاده در پروژههای خاصی که در آن مشخص شده است، قابلاجرا خواهد بود.
- مفاد حقوقی و مالی:
- میزان حق لیسانس: قرارداد باید مشخص کند که گیرنده چه میزان حق لیسانس به واگذارنده پرداخت خواهد کرد و شرایط پرداخت چگونه خواهد بود.
- تضمینها و مسئولیتها: واگذارنده باید تضمین کند که دانش فنی بهطور قانونی و از لحاظ فنی معتبر است و گیرنده هیچگونه مسئولیتی در قبال مشکلات قانونی ناشی از نقض حقوق مالکیت نخواهد داشت.
- پایان قرارداد:
- شرایط خاتمه قرارداد، بهویژه در صورت عدم موفقیت در انتقال دانش فنی یا نقض شرایط توسط یکی از طرفین، باید بهوضوح مشخص گردد.
- همچنین ممکن است شرایطی برای تمدید یا تجدید نظر در قرارداد در نظر گرفته شود.
این قرارداد بهطور کلی برای تسهیل انتقال تکنولوژی و دانش فنی میان طرفین و در راستای احداث واحدهای صنعتی جدید یا بهرهبرداری از ظرفیتهای موجود طراحی شده است و به هر دو طرف کمک میکند تا از امکانات فنی و علمی یکدیگر بهرهمند شوند.
15.3. شرایط عمومی قراردادهای خدمات آزمایشگاه مستقر در کارگاه و کنترل موردی
قراردادهای خدمات آزمایشگاه مستقر در کارگاه و کنترل موردی بین کارفرما و مشاور بهمنظور اطمینان از کیفیت و صحت کارهای انجامشده توسط پیمانکار منعقد میشود. این قراردادها بهویژه در پروژههای حساس و بزرگ که نیاز به نظارت دقیق بر کیفیت دارند، اهمیت ویژهای پیدا میکنند. هدف اصلی این قراردادها انجام آزمایشها و بررسیهای مستمر جهت کنترل کیفیت و اطمینان از تطابق عملیات اجرایی با استانداردهای فنی و مشخصات مورد نظر است.
مشاور موظف است آزمایشها و کنترلهای کیفی را بهطور دورهای انجام دهد و نتایج را بهصورت گزارشهای مستند به کارفرما تحویل دهد. کارفرما نیز موظف است منابع و تجهیزات لازم برای برقراری آزمایشگاههای مستقر در کارگاه را تأمین کرده و هزینههای مربوطه را طبق توافق پرداخت نماید. این خدمات ممکن است شامل آزمایشهای مختلفی برای مصالح و فرآیندهای اجرایی باشد که هدف آن حفظ کیفیت پروژه و کاهش ریسکهای مرتبط با عدم تطابق با مشخصات فنی است.
مشاور باید روشهای آزمایشهای استاندارد را اعمال کرده و در صورت نیاز، راهکارهایی برای رفع مشکلات اجرایی یا کیفی ارائه دهد. قرارداد همچنین برنامه زمانبندی مشخصی برای انجام آزمایشها دارد و باید بر اساس آن آزمایشها بهموقع انجام شوند. تمامی گزارشها و مستندات آزمایشها باید بهطور دقیق ثبت و نگهداری شوند و در پایان پروژه به کارفرما ارائه گردند. بهطور کلی این قرارداد بهعنوان ابزاری برای نظارت کیفی بر پروژهها عمل میکند و میتواند بهطور مستقیم بر بهبود کیفیت و کاهش هزینهها در پروژههای ساختمانی و عمرانی تأثیرگذار باشد.
16.3. شرایط عمومی قراردادهای خدمات ژئوتکنیک و مقاومت مصالح
این نوع قرارداد بهمنظور ارائه خدمات مطالعه و طراحی، و همچنین نظارت بر مراحل مختلف ساخت و تحویل پروژهها در حیطه ژئوتکنیک و مقاومت مصالح طرحها طراحی شده است. هدف از این قرارداد، تأمین اطمینان از صحت و دقت مطالعات اولیه و طراحیهای مربوط به ویژگیهای ژئوتکنیکی و مقاومت مصالح در پروژههای مختلف است. این خدمات میتوانند شامل ارزیابی خاک، تعیین ویژگیهای فیزیکی و مکانیکی خاک، و تحلیل رفتار ساختارهای مختلف در شرایط مختلف خاک باشد.
همچنین، این قرارداد برای انجام خدمات نظارت در طول فرآیند ساخت و تحویل پروژه نیز بهکار میرود. در این حالت، مشاور یا پیمانکار نظارت بهطور مداوم بر مراحل ساخت پروژه، بهویژه در بخشهای مربوط به خاک و مقاومت مصالح، نظارت کرده و اطمینان حاصل میکند که تمامی فرایندها مطابق با استانداردها و مشخصات فنی مورد نیاز اجرا میشوند. این قرارداد بهویژه در پروژههایی که نیاز به بررسی دقیقتر شرایط ژئوتکنیکی دارند، مانند احداث پلها، تونلها، سدها و سازههای پیچیده، بسیار ضروری است. همچنین، خدمات مطالعه یا نظارت میتواند بهتنهایی و بدون نیاز به انجام تمامی مراحل پروژه ارائه شود و در این صورت، مشاور یا پیمانکار فقط مسئول بررسی و تأسیس اصول اولیه یا نظارت بر مراحل مختلف پروژه خواهد بود.
17.3. شرایط عمومی قراردادهای خدمات نقشهبرداری
شرایط عمومی قراردادهای خدمات نقشهبرداری بهمنظور تنظیم چارچوبهای قانونی و اجرایی برای انجام انواع خدمات نقشهبرداری در پروژهها طراحی شده است. این نوع قرارداد برای انجام خدمات مختلفی که در زمینه نقشهبرداری و تهیه دادههای مکانی مورد نیاز است، استفاده میشود. برخی از این خدمات عبارتند از:
- انجام مطالعات نیازسنجی و امکانسنجی در زمینه GIS: ارزیابی و تحلیل نیازها و امکانات موجود برای استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) در پروژهها، بهمنظور برنامهریزی و مدیریت بهتر دادههای مکانی.
- آمادهسازی دادههای مکانی و توصیفی برای ورود به GIS: پردازش و آمادهسازی دادهها بهگونهای که بتوان آنها را بهراحتی در سیستم GIS وارد کرده و مورد تحلیل قرار داد.
- طراحی و پیادهسازی پایگاههای داده مکانی (GeoDatabase): ایجاد و مدیریت پایگاههای داده مکانی برای ذخیرهسازی اطلاعات جغرافیایی و توصیفی پروژهها.
- عکسبرداری هوایی و تهیه نقشه با پهپاد: استفاده از تکنولوژی پهپاد برای عکسبرداری هوایی از مناطق مختلف و تهیه نقشههای دقیق بهویژه برای پروژههای بزرگ.
- تهیه مدل رقومی زمین از عکس (DTM, DSM, DEM): تولید مدلهای رقومی زمین برای تجزیهوتحلیل ویژگیهای سطح زمین از جمله ارتفاعات، عوارض طبیعی و انسانی.
- مساحی، برداشت و تفکیک اراضی: انجام عملیات دقیق نقشهبرداری برای تعیین مساحت و موقعیت دقیق اراضی در پروژهها.
- تهیه نقشههای توپوگرافی در کلیه مقیاسها: تولید نقشههای توپوگرافی که اطلاعات دقیق از ویژگیهای طبیعی و مصنوعی سطح زمین را نشان میدهند.
- تهیه نقشههای ثبت املاک – کاداستر شهری و غیرشهری: ارائه نقشههای مربوط به ثبت املاک و اراضی بهمنظور شناسایی و تعیین مرزها و محدودههای قانونی.
- پیادهسازی نقاط، ستون، فونداسیون و کنترل شاقولی ستونها: انجام عملیات دقیق نقشهبرداری و کنترل صحت نصب نقاط، ستونها و فونداسیونها در پروژههای ساختمانی و عمرانی.
- انجام امور محوطهسازی: خدمات نقشهبرداری برای محوطهسازی و تعیین موقعیت دقیق عوارض موجود در محوطههای مختلف.
- محاسبه حجم عملیات خاکی: انجام محاسبات دقیق برای تخمین و اندازهگیری حجم خاکبرداری و خاکریزی در پروژههای عمرانی.
- اجراء و کنترل دیوارههای محل خاکبرداریهای عمیق مانیتورینگ: نظارت و پیادهسازی اقدامات نقشهبرداری در پروژههایی که نیاز به خاکبرداریهای عمیق دارند و کنترل دقت اجرای دیوارههای خاکبرداری.
- نقشهبرداری و جانمایی نمای حرفهای ساختمان اسپایدر، کامپوزیت: انجام نقشهبرداری دقیق برای تعیین موقعیت و طراحی نمای ساختمانهای پیشرفته و پیچیده همچون نمای اسپایدر و کامپوزیت.
این نوع قراردادها با هدف تامین نیازهای دقیق و بهروز نقشهبرداری در پروژههای مختلف، چه در زمینه عمرانی و چه در زمینه سایر بخشها، برای کارفرما و مشاور بهعنوان راهکارهای اجرایی و فنی در نظر گرفته میشود.
18.3. شرایط عمومی پیمان کارهای ابنیه صنعت نفت به روش فهرستبها
شرایط عمومی پیمان کارهای ابنیه صنعت نفت به روش فهرستبها بهمنظور ایجاد چارچوبهای قانونی و اجرایی برای پروژههای ساختمانی و ابنیه در صنعت نفت طراحی شده است. این شرایط شامل اصول کلی، مسئولیتها، حقوق و وظایف طرفین قرارداد و روشهای پرداخت هزینهها و مدیریت پروژه است. در این نوع قرارداد، هزینههای هر بخش از پروژه بهصورت جداگانه و با استفاده از فهرستهای بهای تایید شده و استانداردهای مشخص شده توسط سازمانهای مربوطه محاسبه میشود.
این روش به کارفرما امکان میدهد که پروژههای ساختمانی را با دقت بیشتری مدیریت کرده و هزینهها را بهطور شفاف و دقیق پیگیری کند. مفاد پیمان در قراردادهای فهرستبها بهطور دقیق شامل مواردی چون فهرست دقیق آیتمهای پروژه، مقادیر دقیق کاری، بهای هر آیتم و نحوه پرداخت به پیمانکار است. این شرایط بهویژه برای پروژههای بزرگ و پیچیده در صنعت نفت اهمیت دارد. پیمانکار موظف است که پروژه را طبق زمانبندی تعیینشده پیش ببرد و هرگونه تأخیر در تحویل پروژه باید بهطور مستند و با دلایل منطقی گزارش شود. همچنین، کارفرما حق دارد که بر پیشرفت کار نظارت داشته باشد. در این قراردادها، پرداختها معمولاً بهصورت مقطعی و بر اساس میزان پیشرفت پروژه صورت میگیرد. تعدیلهای مربوط به هزینهها و نرخها میتواند در صورت تغییر شرایط اقتصادی یا نوسانات قیمتی، طبق قرارداد انجام شود.
تغییرات ممکن است بهدلیل نیازهای جدید یا شرایط محیطی پیش آیند و قرارداد باید شرایط مدیریت تغییرات را مشخص کند. پیمانکار موظف است که هرگونه تغییر در مقادیر یا طرحها را بهطور دقیق گزارش دهد. پیمانکار باید تمامی استانداردهای کیفیت مشخصشده در قرارداد را رعایت کرده و مسئولیت نظارت بر اجرای صحیح استانداردهای فنی را برعهده داشته باشد. در صورت مشاهده هرگونه مغایرت یا نقص در کیفیت، پیمانکار موظف به اصلاح آن است.
همچنین، پیمانکار باید مسئولیت تأمین تمامی مواد و تجهیزات مورد نیاز برای اجرای پروژه را برعهده گیرد و از تامینکنندگانی استفاده کند که تایید شده و استانداردهای مورد نظر را رعایت کنند. پس از اتمام پروژه، پیمانکار موظف به تحویل کار مطابق با شرایط تعیینشده در قرارداد است. تحویل باید همراه با مستندات مربوط به کیفیت کار، گواهیها و سایر مدارک مورد نیاز باشد. در این قراردادها، تمامی ریسکهای مربوط به پروژه مانند تغییرات در شرایط محیطی، تأخیرهای غیرمنتظره و مشکلات فنی بهطور مشخص مشخص و بهطور عادلانه میان کارفرما و پیمانکار تقسیم میشود. این شرایط عمومی بهمنظور ایجاد شفافیت، هماهنگی و نظارت دقیق بر اجرای پروژههای ساختمانی در صنعت نفت بهویژه در پروژههای بزرگ و پیچیده طراحی شدهاند.
19.3. شرایط عمومی پیمانهای مهندسی، تأمین کالا و تجهیزات، ساختمان و نصب (EPC) اختصاصی صنعت نفت
شرایط عمومی پیمانهای مهندسی، تأمین کالا و تجهیزات، ساختمان و نصب (EPC) اختصاصی صنعت نفت بهطور خاص بهمنظور یکپارچگی و استانداردسازی فرایندهای اجرایی در پروژههای صنعتی و نفتی کشور تدوین شدهاند. این شرایط، نقشی حیاتی در بهبود و تسهیل روندهای پروژههایی دارند که در آنها خدمات مهندسی، تأمین کالا، ساخت و نصب بهطور همزمان و در ارتباط با یکدیگر انجام میشوند. هدف این شرایط عمومی، تضمین اجرای پروژهها با بهترین کیفیت، رعایت مقررات و استانداردهای فنی، مدیریت دقیق هزینهها و زمان، و در نهایت حصول نتایج مطلوب برای کارفرما است.
در این راستا، اداره کل نظام فنی و اجرایی و ارزشیابی طرحها در وزارت نفت، با هدف بهبود کارآیی و اثربخشی پروژهها، اقدام به بازطراحی سندهای راهنمای موجود کرده است. این بازطراحی، بهویژه با توجه به تجربیات گذشته، بهعنوان یک قدم اساسی در ارتقای کیفیت اجرای پروژههای نفتی به شمار میرود. در این پروسه، علاوه بر بهرهمندی از تجربههای عملی، نظرات کارشناسان و متخصصان صنعت نفت و دانشگاهها نیز بهطور جدی مورد توجه قرار گرفته است. نتیجه این بازطراحی، ایجاد یک سند تکاملیافته و جامع بود که نهتنها نیازهای اجرایی پروژههای صنعت نفت را برآورده میکرد، بلکه به کاهش ریسکها و خطاها در فرایندهای اجرایی نیز کمک کرد.
این شرایط بهویژه برای پروژههای بزرگ که شامل مراحل مختلفی از تأمین کالا، خدمات مهندسی، ساختمان و نصب هستند، طراحی شدهاند. از جمله ویژگیهای مهم این پیمانها، تعریف دقیق وظایف هر یک از طرفین قرارداد، برنامهریزی دقیق برای تأمین و نصب تجهیزات، و نظارت مستمر بر تمامی مراحل پروژه است. این سند از طرف وزارت نفت به تمامی شرکتهای تابعه از جمله شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی گاز ایران، شرکت ملی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی ایران و شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران ابلاغ شده و بهطور الزامی در تمامی پروژههای نفتی که بهصورت خرید توأم کالا و خدمات مهندسی و ساختمان و نصب تعریف شدهاند، مورد استفاده قرار میگیرد.
با استفاده از این شرایط عمومی، میتوان پروژهها را بهطور کارآمد و دقیق مدیریت کرد. این شرایط همچنین بهعنوان ابزاری برای پیشگیری از بروز مشکلات در مراحل مختلف پروژهها عمل میکند، زیرا با تعیین دقیق الزامات اجرایی، نظارتی و فنی از ابتدا، تمامی خطرات و ریسکهای مرتبط با پروژههای نفتی بهطور مؤثری کنترل میشوند. این فرآیند نهتنها موجب افزایش بهرهوری و کیفیت پروژهها میشود، بلکه بهطور مستقیم بر کاهش هزینهها و زمان اجرای پروژهها نیز تأثیر مثبت خواهد گذاشت.
20.3. شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات مشاوره در صنعت نفت
شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات مشاوره در صنعت نفت بهمنظور استانداردسازی و بهینهسازی فرایندهای مشاوره در پروژههای مختلف نفتی و گازی طراحی شده است. این شرایط عمومی بهویژه برای پروژههایی که نیاز به مشاوره فنی، مهندسی، مدیریتی یا مشاوره در زمینههای خاص دیگر دارند، مورد استفاده قرار میگیرند. قراردادهای خدمات مشاوره در صنعت نفت معمولاً شامل مراحل مختلفی از جمله ارائه مشاورههای فنی، طراحی مهندسی، نظارت بر اجرا، ارزیابی پروژهها و ارائه راهحلهای بهینهسازی فرآیندها و سیستمها میشود.
در این نوع قراردادها، مشاورین با توجه به تخصصهای خود در زمینههای مختلف نفت و گاز، وظیفه دارند تا با استفاده از دانش فنی و تجربیات خود، به کارفرما در تصمیمگیریهای کلیدی کمک کنند و راهکارهای بهینه برای انجام پروژههای مختلف پیشنهاد دهند. این مشاوران میتوانند شامل شرکتهای مشاورهای متخصص در زمینههای خاص مانند حفاری، تولید، پالایش، انتقال نفت و گاز، مدیریت پروژه، ارزیابی زیستمحیطی، طراحی و مهندسی و غیره باشند.
از جمله نکات اساسی در شرایط عمومی این نوع قراردادها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تعریف دقیق محدوده خدمات مشاوره: این شرایط مشخص میکنند که مشاور چه نوع خدماتی را باید ارائه دهد، شامل مشاورههای فنی، طراحی، نظارت، ارزیابی، و مشاورههای مدیریتی.
- وظایف و مسئولیتهای طرفین: در این نوع قراردادها، وظایف مشاور، کارفرما و سایر طرفین پروژه بهوضوح تعریف میشود تا از بروز ابهامات و مشکلات حقوقی جلوگیری شود.
- مدت زمان قرارداد: شرایط عمومی قراردادها، مدت زمان دقیق انجام خدمات مشاوره را مشخص میکنند و این موضوع بهویژه در پروژههای پیچیده نفتی که نیاز به نظارت و مشاوره در مراحل مختلف دارند، اهمیت ویژهای دارد.
- هزینهها و روشهای پرداخت: هزینههای خدمات مشاوره و نحوه پرداخت آنها (بهصورت مقطوع، ساعتی، یا بر اساس درصدی از هزینه پروژه) طبق شرایط خاص قرارداد تعیین میشود.
- گزارشدهی و ارزیابی: مشاور باید بهطور دورهای گزارشهای پیشرفت کار و ارزیابیهای فنی و مالی از پروژه ارائه دهد تا کارفرما بتواند بر اساس آنها تصمیمات لازم را اتخاذ کند.
- حق مالکیت و حقوق معنوی: شرایط مربوط به مالکیت حقوق معنوی تولیدات حاصل از خدمات مشاوره (مانند طرحها، نقشهها، گزارشها و سایر مستندات فنی) باید بهوضوح تعیین شود.
- مدیریت تغییرات: در پروژههای نفتی به دلیل پیچیدگیهای اجرایی، تغییرات مختلفی ممکن است رخ دهد. بنابراین، شرایط قرارداد باید شامل مکانیسمی برای مدیریت تغییرات و پیشبینی نحوه اصلاح یا تغییر موارد مشاورهای و فنی باشد.
- حل اختلافات: در صورت بروز اختلافات بین طرفین، شرایط قرارداد باید روشهای حل اختلاف (مانند داوری، میانجیگری و یا مراجعه به دادگاههای محلی) را تعیین کند.
- تضمین کیفیت خدمات: مشاور باید مسئولیت ارائه خدمات با کیفیت مطابق با استانداردهای صنعتی را بپذیرد و از طرف دیگر، کارفرما نیز باید امکان نظارت بر این کیفیت را داشته باشد.
هدف از این شرایط، تسهیل فرایند مشاوره در پروژههای نفتی و گازی، تضمین کیفیت و کارایی خدمات مشاورهای، و کاهش ریسکها و هزینهها در طول مدت اجرای پروژه است.
21.3. شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات پژوهشی در صنعت نفت
شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات پژوهشی در صنعت نفت بهمنظور ایجاد چارچوبهای قانونی و عملیاتی برای انجام پژوهشهای علمی و فنی در صنعت نفت تدوین شدهاند. این قراردادها بهویژه برای پروژههای پژوهشی که در زمینههای مختلف صنعت نفت (مانند حفاری، پالایش، انتقال، ذخیرهسازی، محیطزیست و فناوریهای نوین) نیاز به تحقیق و نوآوری دارند، کاربرد دارند. هدف اصلی این قراردادها، حمایت از توسعه فناوریها و فرآیندهای جدید در صنعت نفت است تا بتوان بهوسیله آنها مشکلات موجود را حل کرده و کارایی، ایمنی، و سودآوری عملیات نفتی را بهبود بخشید.
در این نوع قراردادها، طرفین شامل کارفرما (معمولاً سازمانها یا شرکتهای نفتی) و پیمانکار (که ممکن است دانشگاهها، مراکز تحقیقاتی، شرکتهای مشاورهای یا تیمهای تحقیقاتی باشند) باید نقشها و وظایف خود را بهطور دقیق مشخص کنند. این قراردادها میتوانند شامل مراحل مختلفی از جمله مطالعات پایه، آزمایشها، توسعه فناوریها، ارزیابی نتایج پژوهشی و ارائه گزارشها باشند.
نکات اصلی شرایط عمومی این نوع قراردادها عبارتند از:
- تعریف دقیق هدف پژوهش: قرارداد باید هدف و دامنه دقیق پژوهشهای موردنظر را مشخص کند. این میتواند شامل تحقیق در زمینههای مختلف مثل بهینهسازی فرایندها، تکنولوژیهای نوین، سیستمهای حفاری، ایمنی، مهندسی محیطزیست و غیره باشد.
- تأمین منابع و دادهها: در قرارداد باید منابع مورد نیاز برای انجام پژوهش، از جمله دادههای فنی، منابع مالی و انسانی، تجهیزات آزمایشگاهی و دسترسی به سایتهای عملیاتی مشخص شود. همچنین، هرگونه تبادل اطلاعات باید بهطور شفاف در قرارداد ذکر گردد.
- مراحل و زمانبندی پژوهش: شرایط قرارداد باید شامل مراحل مختلف پروژه پژوهشی (پیشپروژه، طراحی تحقیق، انجام آزمایشها، تحلیل دادهها، نتایج نهایی و گزارشدهی) به همراه زمانبندی مشخص باشد تا طرفین بتوانند پیشرفت پروژه را ارزیابی کنند.
- هزینهها و روش پرداخت: هزینههای انجام پژوهش باید بهطور دقیق مشخص شده و نحوه پرداخت آنها (مقطوع، پرداخت بر اساس پیشرفت کار یا بر اساس فازهای پژوهشی) نیز در قرارداد تعیین گردد.
- حقوق مالکیت معنوی: در پروژههای پژوهشی، معمولاً حقوق مالکیت معنوی نتایج تحقیقاتی مانند اختراعات، نوآوریها، نرمافزارها و مستندات تولیدی مهم است. قرارداد باید مشخص کند که چه کسی مالک این حقوق است و چگونه میتوان از آنها بهرهبرداری تجاری کرد.
- گزارشدهی و ارزیابی نتایج: پیمانکار موظف است در فواصل زمانی معین گزارشهای دقیق از پیشرفت کار و نتایج اولیه تحقیق را به کارفرما ارائه دهد. این گزارشها باید شامل تحلیلها، نتایج آزمایشها و پیشنهادات اجرایی باشند.
- کنترل و نظارت بر فرآیند تحقیقاتی: کارفرما باید حق نظارت و کنترل بر روند تحقیقاتی را داشته باشد تا اطمینان حاصل کند که پژوهش در مسیر درست انجام میشود و به اهداف موردنظر میرسد. این شامل بررسی مراحل اجرایی، ارزیابی کیفیت دادهها و تحلیلها است.
- حل اختلافات: شرایط قرارداد باید نحوه حل اختلافات احتمالی میان طرفین را مشخص کند، که میتواند از طریق میانجیگری، داوری یا مراجعه به مراجع قضائی انجام گیرد.
- محرمانگی و امنیت اطلاعات: در پروژههای پژوهشی نفتی، اطلاعاتی که در حین تحقیق بهدست میآید، میتواند حساس و محرمانه باشد. بنابراین، قرارداد باید شرایطی را برای حفظ محرمانگی اطلاعات و جلوگیری از افشای آنها تنظیم کند.
- تعهدات محیطزیستی و ایمنی: با توجه به حساسیتهای محیطزیستی و ایمنی در صنعت نفت، پیمانکار باید تمامی استانداردها و مقررات زیستمحیطی و ایمنی را در طول انجام پژوهش رعایت کند.
- پایان پروژه و تحویل نتایج: در پایان پروژه، پیمانکار باید نتایج نهایی پژوهش را بهصورت گزارشها، مستندات، نرمافزارها یا طرحهای عملیاتی تحویل دهد. کارفرما میتواند از این نتایج برای بهبود عملکردهای عملیاتی استفاده کند.
این شرایط عمومی برای کمک به تسهیل فرایند پژوهشی و انجام پروژههای تحقیقاتی با کیفیت بالا در صنعت نفت طراحی شدهاند تا با استفاده از دانش و فناوریهای نوین، روند توسعه و بهبود عملکرد صنعت نفت تسریع یابد.
22.3. شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات مدیریت طرح در صنعت نفت
شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات مدیریت طرح در صنعت نفت بهمنظور تعیین چارچوبهای قانونی و اجرایی برای مدیریت پروژهها و طرحهای بزرگ صنعتی در بخش نفت و گاز تدوین شدهاند. این قراردادها بهویژه در پروژههای پیچیده نفتی، پالایشی، گازی، پتروشیمی و دیگر بخشهای مرتبط، بهمنظور نظارت و هماهنگی مؤثر بین تمامی ذینفعان پروژه، از جمله کارفرما، پیمانکاران، مشاوران و دیگر عوامل اجرایی، طراحی شدهاند.
مدیریت طرح در صنعت نفت بهطور خاص شامل نظارت بر تمامی مراحل پروژه، از ابتدا تا انتها، برای اطمینان از تحقق اهداف استراتژیک، بهرهبرداری بهینه از منابع، کنترل هزینهها، زمانبندی دقیق و رعایت استانداردهای کیفی است. برای این منظور، این قراردادها بهطور مشخص وظایف و مسئولیتهای هر یک از طرفین را تعریف میکنند و فرآیندهای مدیریتی مورد نیاز را مستندسازی مینمایند.
نکات اصلی شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات مدیریت طرح در صنعت نفت عبارتند از:
- تعریف هدف و دامنه پروژه: در ابتدای قرارداد باید هدف پروژه بهطور دقیق و واضح مشخص شود. این هدف میتواند شامل ساخت، نصب، راهاندازی یا ارتقاء تاسیسات نفتی، پالایشی، پتروشیمی، و گازی باشد. دامنه پروژه باید تمامی اجزای مربوط به طراحی، تأمین منابع، اجرای ساخت، نصب، آزمایشها، تحویل و بهرهبرداری را پوشش دهد.
- وظایف و مسئولیتها: در این قرارداد، نقش و مسئولیتهای مدیر طرح بهطور مشخص تعریف میشود. مدیر طرح معمولاً مسئول هماهنگی بین پیمانکاران مختلف، نظارت بر رعایت استانداردهای فنی، کنترل بودجه، زمانبندی و کیفیت پروژه است. همچنین، وی باید بهطور مستمر از وضعیت پروژه گزارشهای دقیق و شفاف به کارفرما ارائه دهد.
- برنامه زمانبندی و کنترل پیشرفت پروژه: قرارداد باید شامل برنامه زمانبندی مشخص و دقیق برای تمامی مراحل پروژه باشد. مدیر طرح موظف است تا پیشرفت پروژه را بر اساس این زمانبندی کنترل کرده و در صورت بروز تأخیر یا مشکلات، اقدامات اصلاحی لازم را اتخاذ کند.
- مدیریت منابع و تأمین کالا: تأمین منابع مورد نیاز برای اجرای پروژه از جمله نیروی انسانی، تجهیزات، مواد اولیه و فناوریها باید بهطور دقیق در قرارداد مشخص شود. مدیر طرح باید از تأمین بهموقع و مناسب منابع اطمینان حاصل کند و در صورت بروز مشکلات، اقدامات لازم را انجام دهد.
- مدیریت هزینهها و کنترل بودجه: در این قرارداد، باید جزئیات دقیقتری در خصوص مدیریت هزینهها و منابع مالی پروژه ارائه شود. مدیر طرح مسئول نظارت بر انطباق هزینهها با بودجه پیشبینی شده است و باید هرگونه انحراف مالی را به کارفرما گزارش کند.
- کیفیت و ایمنی: رعایت استانداردهای کیفیت، ایمنی و محیطزیست از مهمترین مسائلی است که در این قراردادها به آن توجه میشود. مدیر طرح باید اطمینان حاصل کند که تمامی فعالیتهای اجرایی مطابق با استانداردهای ملی و بینالمللی انجام میشود.
- حل اختلافات و روشهای قانونی: قرارداد باید راهکارهای دقیقی برای حل و فصل اختلافات بین طرفین پروژه در نظر بگیرد. این روشها میتوانند شامل مذاکرات، میانجیگری، داوری یا مراجعه به مراجع قضائی باشند.
- گزارشدهی و ارزیابی عملکرد: مدیر طرح موظف است گزارشهای منظم در مورد وضعیت پروژه، مشکلات پیشآمده، پیشرفت کار و نیازمندیهای مختلف به کارفرما ارائه دهد. این گزارشها باید بهطور شفاف و دقیق شامل اطلاعات مالی، زمانی و کیفی باشند.
- خدمات پشتیبانی و مشاوره: مدیر طرح باید در طول پروژه، خدمات مشاورهای و پشتیبانی در زمینههای مختلف از جمله مدیریت ریسک، مدیریت منابع انسانی، برنامهریزی و کنترل کیفیت را ارائه دهد.
- حقوق مالکیت معنوی و مستندات پروژه: در قرارداد باید مشخص شود که حقوق مالکیت معنوی مستندات، طراحیها، اختراعات و دیگر محصولات فکری پروژه به چه نحوی تعلق خواهد گرفت. این مسائل بهویژه در پروژههای تحقیقاتی یا نوآورانه اهمیت دارند.
- پایان پروژه و تحویل نهایی: قرارداد باید شرایط مربوط به تحویل پروژه نهایی به کارفرما را مشخص کند. این شامل ارزیابیهای نهایی، بازبینی و تأیید تمامی نتایج پروژه بهصورت رسمی است. در صورتی که پروژه بهطور کامل تحویل داده شود، مدیر طرح باید گزارشی از کلیه مراحل پروژه به کارفرما ارائه دهد.
این شرایط عمومی بهمنظور تسهیل مدیریت مؤثر پروژههای پیچیده و بزرگ در صنعت نفت طراحی شدهاند تا پروژهها در زمان مقرر، با هزینههای کنترلشده و با کیفیت مطلوب بهپایان برسند.
23.3. شرایط عمومی پیمانهای تعمیرات اساسی پالایشگاهها، تأسیسات و خطوط لوله در صنعت نفت
شرایط عمومی پیمانهای تعمیرات اساسی پالایشگاهها، تأسیسات و خطوط لوله در صنعت نفت بهمنظور مدیریت مؤثر و کارآمد پروژههای تعمیرات اساسی در این صنایع حساس و پیچیده طراحی شده است. در این اسناد، تلاش شده است که تمامی جنبههای مرتبط با انجام کار، پرداختها، تأمین قطعات و ماشینآلات، بیمهها، ایمنی، حفاظت محیطزیست، و تعهدات طرفین پیمان بهطور جامع و شفاف پیشبینی شوند تا در شرایط مختلف قابلاجرا و تطبیق باشند.
در این پیمانها، نکات کلیدی و مؤلفههای اصلی بهشرح زیر تعریف میشوند:
- چگونگی انجام کارها و فعالیتها: این بخش شامل دستورالعملها و فرآیندهای دقیق برای انجام تعمیرات اساسی، نوسازی، بهینهسازی و نگهداری تأسیسات پالایشگاهها و خطوط لوله است. مشخص کردن نوع و میزان فعالیتهای فنی، فرآیندهای لازم برای تعمیر و اصلاح سیستمها و تجهیزات، و مدیریت زمانبندی دقیق جهت کاهش توقفات تولید از نکات حیاتی در این بخش است.
- پرداختها و شرایط مالی: شرایط پرداخت بهطور واضح و دقیق تعریف میشود، از جمله نحوه تسویهحسابها، زمانبندی پرداختها، شرایط پیشپرداخت و پرداختهای مرحلهای و همچنین پیشبینیهای مالی در صورت بروز تأخیر یا تغییر در شرایط پروژه. این بخش باید بهگونهای باشد که هر دو طرف پیمان، یعنی کارفرما و پیمانکار، در مدیریت منابع مالی پروژه اطمینان حاصل کنند.
- تأمین قطعات عمومی و اختصاصی: در این بخش، الزامات مربوط به تأمین قطعات یدکی و ماشینآلات مورد نیاز برای اجرای تعمیرات اساسی پیشبینی میشود. این شامل تأمین قطعات عمومی و اختصاصی، واردات یا تولید محلی آنها و همچنین فرآیندهای نگهداری و تأمین بهموقع قطعات از جانب پیمانکار است.
- بیمهها و پوششهای بیمهای: شرایط مربوط به بیمهها و پوششهای مختلف برای تأمین خسارتهای احتمالی به تجهیزات، پرسنل و تأسیسات حین اجرای پروژه در این بخش تعریف میشود. این شامل بیمههای مسئولیت مدنی، بیمه حوادث، بیمه تجهیزات و ماشینآلات، بیمه آتشسوزی و سایر پوششهای بیمهای مرتبط است.
- آموزش و توسعه مهارتها: یکی از بخشهای مهم این پیمانها به آموزش کارکنان و نیروهای فنی و تخصصی اختصاص دارد. آموزشهای لازم جهت آشنایی با تجهیزات، فرآیندهای جدید تعمیرات و رعایت استانداردهای ایمنی در حین اجرای پروژهها باید بهصورت مداوم و بهروز انجام شود.
- استانداردهای HSE (سلامت، ایمنی و محیطزیست): این بخش شامل رعایت تمامی الزامات ایمنی و محیطزیستی در طول پروژه است. نظارت بر رعایت استانداردهای HSE، انجام ارزیابیهای خطر و برنامهریزی برای کاهش ریسکهای مربوط به عملیات تعمیراتی و تأسیساتی از نکات مهم در این بخش است.
- حراست و امنیت پروژه: حراست از تأسیسات و تجهیزات پروژه و همچنین تضمین امنیت افراد حاضر در محل از اهمیت بالایی برخوردار است. این شامل پیشبینی تدابیر امنیتی و حفاظتی، نظارت بر دسترسی به اطلاعات و تجهیزات حساس و نیز اقدامات لازم برای جلوگیری از وقوع مشکلات امنیتی میباشد.
- تعهدات و مسئولیتهای طرفین پیمان: در این بخش، حقوق و تعهدات دقیق هر یک از طرفین پیمان، اعم از کارفرما و پیمانکار، بهطور کامل و شفاف تعیین میشود. این شامل مسئولیتهای فنی، زمانی، مالی و قراردادی است که به هر یک از طرفین محول میشود و باید بهطور دقیق رعایت گردد.
- قابلیت کاربرد در صنایع مختلف نفت: شرایط عمومی این پیمان بهگونهای طراحی شده است که قابلیت انعطافپذیری و کاربرد در پروژههای مختلف تعمیرات اساسی در بخشهای مختلف صنعت نفت، از جمله پالایشگاهها، خطوط لوله، تأسیسات تولید و توزیع، را داشته باشد. این موضوع باعث میشود که این شرایط برای طیف وسیعی از پروژهها و شرایط اجرایی مختلف مناسب باشد.
- قوانین و مقررات مرتبط: کلیه شرایط و تصمیمات در این پیمان با توجه به قوانین و مقررات جاری کشور و بخشنامههای دولتی مرتبط با صنعت نفت و تعمیرات اساسی تدوین میشود. این شامل تطبیق با قوانین مالی، محیطزیستی، ایمنی و استانداردهای فنی است.
در نهایت، این اسناد بهگونهای طراحی میشوند که بتوانند با توجه به نیازهای خاص هر پروژه، شرایط خصوصی و پیوستهای مربوطه را مطابق با نظر متخصصان هر رشته و مطابق با وضعیت پروژه تکمیل نمایند. این شرایط به کارفرما و پیمانکار این امکان را میدهند که با اطمینان و شفافیت کامل در پروژههای تعمیرات اساسی صنعت نفت بهویژه در بخشهای پالایشگاهی و خطوط لوله، فعالیت کنند.
24.3. شرایط عمومی پیمانهای شرکت ملی گاز ایران
شرایط عمومی پیمانهای شرکت ملی گاز ایران بهطور کلی به مجموعهای از قواعد و اصولی اطلاق میشود که در قراردادهای مختلف شرکت ملی گاز ایران برای اجرای پروژهها و خدمات مختلف، بهویژه در زمینه تأسیسات گاز، خطوط لوله، پالایشگاهها، شبکههای توزیع گاز، و سایر پروژههای مرتبط با صنعت گاز تدوین شده است. این شرایط با هدف ایجاد انسجام، شفافیت، و اطمینان در فرآیندهای اجرایی قراردادها، رعایت استانداردها، و تضمین حقوق طرفین پیمان در نظر گرفته میشود.
در این راستا، شرایط عمومی پیمانهای شرکت ملی گاز ایران شامل موارد زیر میباشد:
- تعریف و محدوده پروژه: این بخش شامل تعریف دقیق پروژه، شرح کارهای اجرایی، نوع خدمات و پروژههای مربوطه، محدوده فعالیتها، و اهداف کلی پروژه میباشد. هر نوع پروژه از تأسیسات گاز و خطوط لوله تا تجهیزات پالایشگاهی در این قسمت مشخص میشود.
- الزامات فنی و استانداردها: تمامی پروژهها باید مطابق با استانداردهای ملی و بینالمللی و مقررات فنی مرتبط با صنعت گاز اجرا شوند. در این بخش به شرح الزامات فنی، معیارهای کیفیت، روشهای اجرا، و نظارتهای مربوط به تأسیسات گازی پرداخته میشود.
- تأمین مصالح و تجهیزات: شرایط مربوط به تأمین مصالح و تجهیزات، نحوه تهیه و تأمین اقلام ضروری برای پروژه، فرآیند تأمین، واردات، انبارداری، و مسئولیتهای پیمانکار و کارفرما در این زمینه بهطور دقیق مشخص میشود.
- پرداختها و شرایط مالی: در این بخش، شیوههای پرداخت هزینهها، جدول زمانبندی پرداختها، پیشپرداختها، و شرایط پرداخت بر اساس پیشرفت کار تعیین میشود. همچنین، شرایط پرداخت برای کارهای اضافی، تغییرات در پروژه، و تأخیرات نیز در این قسمت پیشبینی میشود.
- مدت زمان پروژه و جریمهها: زمانبندی پروژهها و مدت زمان اجرای هر فاز از پروژهها مشخص میشود. این بخش شامل برنامهریزی زمانی برای اجرای پروژه و تعیین جریمهها یا پاداشها برای تأخیرات یا تکمیل زودتر از موعد است.
- مدیریت ایمنی و محیطزیست (HSE): در تمامی پروژههای گازی، رعایت اصول ایمنی و محیطزیست از اهمیت ویژهای برخوردار است. این بخش شامل الزامات مربوط به ایمنی کارکنان، حفاظت از محیطزیست، و اقدامات لازم برای جلوگیری از حوادث و آسیبهای زیستمحیطی میباشد.
- بیمهها: شرایط بیمه برای پروژهها شامل بیمههای مختلف مانند بیمه مسئولیت مدنی، بیمه حوادث، بیمه تجهیزات، و بیمههای دیگر است که بهمنظور پوششدهی به خطرات و ریسکهای مختلف در طول پروژه، پیشبینی میشود.
- نظارت و کنترل کیفیت: در این بخش به نظارت مستمر بر پیشرفت پروژه و کنترل کیفیت کارهای انجامشده پرداخته میشود. این نظارت میتواند شامل بازرسیهای دورهای، آزمایشها، و تایید کیفیت مواد و مصالح باشد.
- اختلافات و حلوفصل آنها: شرایط رسیدگی به اختلافات احتمالی بین کارفرما و پیمانکار، روشهای حلوفصل اختلافات، استفاده از داوری، و سایر روشهای قانونی برای حلوفصل مشکلات قراردادی در این بخش تعریف میشود.
- تغییرات و اصلاحات: این بخش به شرایطی پرداخته میشود که در آن تغییرات در پروژه اعمال میشود. این تغییرات میتواند شامل تغییرات در مقدار کار، تغییر در نوع مصالح، یا تغییرات فنی باشد. شرایطی برای پرداخت بهازای تغییرات و روشهای مدیریت تغییرات در پروژه نیز در این قسمت گنجانده میشود.
- تعهدات و مسئولیتهای طرفین: تمامی تعهدات و مسئولیتهای پیمانکار و کارفرما در پروژهها بهطور واضح تعریف میشود. این شامل مسئولیتهای پیمانکار در قبال اجرای درست پروژه و مسئولیتهای کارفرما در قبال تأمین منابع و حمایت از پروژه میباشد.
- فسخ قرارداد و شرایط آن: در صورتی که شرایطی مانند تأخیر در انجام کارها یا نقض تعهدات پیمانکار رخ دهد، شرایط فسخ قرارداد و نحوه اجرای آن توضیح داده میشود.
این شرایط بهطور کلی برای تضمین شفافیت، کارآمدی، و مدیریت ریسک در پروژههای گاز و نفت ایران طراحی شدهاند تا هر دو طرف پیمان (کارفرما و پیمانکار) از الزامات، حقوق، و تعهدات خود بهطور کامل آگاه باشند.
25.3. شرایط عمومی قراردادهای بالادستی نفت و گاز
شرایط عمومی قراردادهای بالادستی نفت و گاز به قراردادهایی اطلاق میشود که در صنعت نفت و گاز برای فعالیتهای مرتبط با اکتشاف، توسعه، تولید و استخراج منابع نفت و گاز در میادین نفتی و گازی تنظیم میشوند. این قراردادها معمولاً بین دولت (یا شرکتهای دولتی نفت و گاز) و شرکتهای پیمانکار یا مشاور برای انجام پروژههای بالادستی صنعت نفت و گاز منعقد میشوند. این نوع قراردادها بهویژه برای تعیین نحوه بهرهبرداری از منابع نفت و گاز، میزان تولید، شرایط مالی، و مسئولیتهای طرفین کاربرد دارند.
شرایط عمومی قراردادهای بالادستی نفت و گاز معمولاً شامل موارد زیر میباشند:
- تعریف طرفین قرارداد: در این بخش، هویت طرفین قرارداد شامل کارفرما (معمولاً دولت یا شرکتهای دولتی نفت و گاز) و پیمانکار (شرکتهای خصوصی یا بینالمللی نفتی) مشخص میشود.
- موضوع قرارداد: این بخش شامل شفافسازی دقیق موضوع قرارداد است. بهطور معمول، در قراردادهای بالادستی نفت و گاز، موضوع قرارداد شامل فعالیتهای اکتشافی، توسعه، تولید، حفاری، استخراج نفت و گاز، ساخت تاسیسات و تأسیسات مرتبط با فرآیند استخراج میباشد.
- مدت قرارداد: مدت زمان اجرایی پروژه و قرارداد، شامل فازهای مختلف پروژه نظیر اکتشاف، توسعه، تولید، و بهرهبرداری، در این بخش تعریف میشود. همچنین شرایط تمدید یا فسخ قرارداد نیز در این قسمت بیان میشود.
- تعهدات و مسئولیتهای طرفین: تمامی مسئولیتها و تعهدات طرفین قرارداد در اجرای پروژهها، نظارت بر مراحل مختلف و همچنین مدیریت ریسکها و مشکلات احتمالی مورد توجه قرار میگیرد. پیمانکار باید اطمینان حاصل کند که کلیه فرآیندهای فنی و اجرایی مطابق با استانداردهای صنعت نفت و گاز اجرا میشود.
- ملاحظات فنی و اجرایی: شرایط فنی و استانداردهای مربوط به اکتشاف، تولید، حفاری، ساخت تأسیسات، عملیات تعمیرات و نگهداری، و ایمنی در این بخش لحاظ میشود. همچنین الزام به رعایت الزامات زیستمحیطی و مسئولیتهای زیستمحیطی در پروژههای نفتی نیز در این قسمت قرار دارد.
- پرداختها و شرایط مالی: شرایط پرداخت و نحوه محاسبه هزینهها، هزینههای اضافی، و پرداختهای مربوط به تکمیل مراحل مختلف پروژه بهطور دقیق در این بخش بیان میشود. این موارد ممکن است شامل پیشپرداختها، پرداخت بر اساس پیشرفت پروژه، پرداخت برای تجهیزات و مواد اولیه، و تسویه حساب نهایی باشد.
- مدیریت مالی و حسابداری: در این بخش، اصول حسابداری، گزارشدهی مالی، و نظارت بر هزینهها و درآمدها مشخص میشود. همچنین شرایط مربوط به مدیریت مالی پروژه، بهویژه در مورد هزینههای غیرمنتظره یا تغییرات در برنامهریزی پروژه نیز تعریف میشود.
- بیمه و مسئولیتها: بیمههای مختلف، از جمله بیمه مسئولیت مدنی، بیمه تجهیزات، بیمه کارکنان، و بیمههای خطرات مختلف پروژه، در این بخش شرح داده میشود.
- ایمنی، بهداشت و محیط زیست (HSE): در پروژههای نفت و گاز، رعایت اصول ایمنی و بهداشت حرفهای از اهمیت ویژهای برخوردار است. شرایط مربوط به حفظ ایمنی در فرآیندهای کاری، حفاظت از کارکنان، و پیشگیری از حوادث و آلودگیهای زیستمحیطی در این بخش گنجانده میشود.
- نظارت، گزارشدهی و ارزیابی پروژه: شرایط مربوط به نظارت بر مراحل مختلف پروژه و نحوه گزارشدهی پیشرفت کار به طرفین قرارداد مشخص میشود. این میتواند شامل بازرسیهای دورهای، ارائه گزارشهای مالی، گزارشهای فنی و غیره باشد.
- حل اختلافات و داوری: این بخش شامل روشهای حلوفصل اختلافات احتمالی بین طرفین قرارداد میشود. این روشها معمولاً شامل مذاکره، داوری یا مراجعه به مراجع قضائی خاص است.
- فسخ قرارداد: شرایط فسخ قرارداد در صورت بروز تخلف، تأخیرات طولانی، عدم انجام تعهدات یا مشکلات فنی و مالی بیان میشود. همچنین فرآیند خاتمه قرارداد و حقوق و تعهدات طرفین پس از فسخ قرارداد نیز ذکر میگردد.
- حفاظت از اطلاعات و مالکیت معنوی: در پروژههای نفت و گاز، اطلاعات فنی و تجاری بسیار حساس هستند. این بخش به حفظ و حفاظت از اطلاعات اختصاص دارد و مواردی مانند حقوق مالکیت معنوی، اسرار تجاری، و نحوه استفاده از اطلاعات میان طرفین قرارداد مشخص میشود.
- مشارکت و توزیع سود و زیان: شرایط نحوه تقسیم سود حاصل از پروژه میان کارفرما و پیمانکار یا سایر ذینفعان پروژه بیان میشود. همچنین نحوه محاسبه سهم هر طرف در سود یا زیانهای پروژه نیز در این بخش پیشبینی میشود.
- استانداردها و قوانین حاکم: این بخش به قوانین و مقررات ملی و بینالمللی که باید در طول پروژه رعایت شود، اشاره میکند. بهویژه در پروژههای بینالمللی نفت و گاز، استانداردهای فنی و قانونی میتوانند شامل الزامات زیستمحیطی، ایمنی، و قوانین تجاری باشند.
این شرایط عمومی بهمنظور تضمین شفافیت، اجرای موفق پروژهها، رعایت حقوق طرفین قرارداد، و دستیابی به اهداف توسعه و تولید در صنعت نفت و گاز طراحی شده است.
جمعبندی و نتیجهگیری
شرایط عمومی قراردادهای بالادستی نفت و گاز شامل مجموعهای از مفاد و ضوابط است که برای تنظیم و اجرای قراردادهای مربوط به فعالیتهای اکتشافی، توسعه، تولید و استخراج منابع نفت و گاز در میادین مختلف نفتی و گازی تدوین شده است. این قراردادها معمولاً میان دولت یا شرکتهای دولتی نفت و گاز و شرکتهای خصوصی یا بینالمللی نفتی بهمنظور انجام پروژههای بالادستی صنعت نفت منعقد میشوند. در این نوع قراردادها، ابتدا طرفین قرارداد شامل کارفرما (دولت یا شرکتهای دولتی نفت و گاز) و پیمانکار (شرکتهای خصوصی یا بینالمللی نفتی) معرفی میشوند و موضوع قرارداد نیز بهطور دقیق شفافسازی میشود که عموماً شامل فعالیتهایی مانند اکتشاف، حفاری، تولید و استخراج نفت و گاز، ساخت تأسیسات و سایر خدمات مرتبط است.
مدت قرارداد و شرایط تمدید یا فسخ آن در بخشهای مختلف پیشبینی میشود و همچنین مسئولیتهای طرفین در زمینههای مختلف نظیر عملیات اجرایی، نظارت و کنترل پروژه، همچنین مدیریت ریسکها و مشکلات احتمالی بر عهده پیمانکار قرار میگیرد. تعهدات فنی و اجرایی نیز در این قراردادها بسیار مهم است و پیمانکار باید از استانداردهای بینالمللی و ملی در پروژههای نفتی تبعیت کند.
در بخش مالی، شرایط پرداختها، نحوه محاسبه هزینهها و تسویهحسابها بهطور دقیق بیان میشود و همچنین ملاحظات بیمهای از قبیل بیمههای مسئولیت مدنی، تجهیزات و کارکنان در این قراردادها پیشبینی میگردد. در زمینه ایمنی و بهداشت (HSE) نیز الزام به رعایت استانداردهای ایمنی و بهداشت حرفهای از اهمیت بالایی برخوردار است و پروژهها باید با رعایت اصول حفاظت از محیطزیست و پیشگیری از حوادث طبیعی و انسانی اجرا شوند. نظارت بر پروژه و گزارشدهی بهصورت دورهای به طرفین قرارداد، شامل ارائه گزارشهای مالی، فنی و مدیریتی نیز در این نوع قراردادها ضروری است. برای حل اختلافات احتمالی، روشهای مختلف از جمله داوری یا مراجعه به مراجع قضائی پیشبینی میشود.
این قراردادها همچنین به حفاظت از اطلاعات فنی و تجاری پرداخته و حقوق مالکیت معنوی و اسرار تجاری طرفین قرارداد را تأمین میکنند. در نهایت، در این قراردادها شرایطی برای تقسیم سود و زیان حاصل از پروژه میان طرفین و نحوه محاسبه سهم هر یک از آنها در نظر گرفته شده و قوانین و مقررات حاکم بر قرارداد، چه در سطح ملی و چه بینالمللی، نیز باید بهدقت رعایت شوند تا پروژههای نفتی با موفقیت به انجام برسند و حقوق طرفین بهطور کامل رعایت گردد.
جهت آشنایی بیشتر با قوانین و ضوابط مربوط به این مقاله به پکیج “نشریه ۴۳۱۱ ” در بخش گنجینه فایل وبسایت مراجعه فرمایید.