بررسی روش‌های مختلف ارزیابی ریسک یک پروژه

مقدمه

اگرچه داشتن اعتمادبه‌نفس در مورد موفقیت پروژه بسیار عالی است، اما در صورت خراب‌شدن و بروز مشکلات نیز، داشتن یک برنامه ضروری است. امیدوارکننده‌ترین پروژه‌ها نیز می‌توانند با موانع جدی روبرو شوند، بنابراین یک مدیر اجرایی خوب باید آماده مقابله با همه موارد باشد و از روش‌های مدیریت ریسک پروژه استفاده نماید.

ریسک یک وضعیت بالقوه است که در صورت بروز می‌تواند تأثیر منفی بر موفقیت پروژه داشته باشد. در مدیریت ریسک پروژه چهار روش اساسی برای اقدام متقابل با ریسک وجود دارد که هر کدام متناسب با امکانات پروژه و سطح خطری که ریسک برای پروژه ایجاد می­کند، متفاوت است. در این مقاله می­خواهیم با انواع مدیریت ریسک باتوجه‌به شرایط به‌علاوه نکاتی در مورد چگونگی اجرای موفقیت‌آمیز هر یک از آنها آشنا شویم و مثال‌هایی مرتبط با هر کدام از این روش‌ها را نیز بررسی نماییم.

1. ارزیابی و برنامه‌ریزی ریسک

مدیریت ریسک پروژه، به این معناست که در ابتدا هنگام برنامه‌ریزی یک پروژه جدید، باید خطرات پروژه را به دقیق‌ترین شکل ممکن تعریف کنید. به‌این‌ترتیب اگر همه چیز اشتباه پیش برود، آماده خواهید بود که به‌خوبی از عهده مشکلات برآیید. در حالت ایدئال، شما باید یک پروژه جدید را با لیستی از خطرات احتمالی به‌علاوه یک برنامه دقیق برای نحوه مقابله با هر خطر در صورت تحقق آن، شروع کنید.

هنگام ارزیابی ریسک‌ها، به هر ریسکی باید نمره­ای از احتمال وقوع آن، به‌علاوه تأثیری که بر نتیجه موفقیت‌آمیز پروژه دارد، داده شود. بر اساس مقادیر ارزیابی ریسک، شما قادر خواهید بود ریسک‌ها را با بالاترین احتمال و تأثیر در استراتژی مدیریت ریسک، اولویت‌بندی کنید.

علاوه بر این، شما باید درحال‌توسعه پروژه در لیست خطرات به‌روزرسانی‌هایی نیز انجام دهید، زیرا پیشرفت‌های جدید می‌تواند ریسک جدیدی را به همراه داشته باشد.

2. چهار روش اصلی مدیریت ریسک‌ها

1.2. اجتناب از ریسک

در مورد ریسک‌هایی که احتمال و اثر بالایی بر پروژه دارند یعنی نمره احتمال وقوع و تاثیر آن به عدد 10 نزدیک­تر است، بهتر است استراتژی پروژه را اصلاح کنید تا از وقوع این ریسک­‌ها جلوگیری شود.

مثال اول: بیماری به یک عمل جراحی با بیهوشی نیاز دارد؛ ولی دارای بیماری قلبی زمینه­ ای بوده و بیهوشی ممکن است باعث ایجاد حمله قلبی در حین عمل جراحی شود.  جراح برای دوری از خطر حمله قلبی، به‌طورکلی عمل جراحی را لغو می­کند.

مثال دوم: برای شروع پروژه‌ای، به وجود تخصصی خاص و  یا فناوری ویژه‌ای برای موفقیت پروژه نیاز است، اما این منابع در حال حاضر در دسترس نیستند. در این صورت باید برای جلوگیری از خطر، شروع پروژه را تأخیر انداخته سپس کارشناسان مناسب را استخدام کنید یا فناوری مناسب را خریداری کرده و بعد پروژه را آغاز نمایید.

2.2. انتقال ریسک

اگر پروژه چندین شریک داشته باشد، انتقال برخی از ریسک‌ها به طرف­های دیگر امکان‌پذیر است. اگر این گزینه را انتخاب کردید، مطمئن شوید که انتقال ریسک در قراردادی که با یک شریک دیگر امضا کرده­اید به‌درستی ثبت شده است.

مثال اول: یک نمونه متداول در این مورد زمانی است که شرکت برای کار با یک فناوری خاص، با یک شرکت خارجی استخدام یا شریک می‌شود. در این صورت، کلیه ریسک‌های مرتبط با آن فناوری به شرکت همکار منتقل شود.

مثال دوم: متداول‌ترین نمونه مدیریت ریسک از نوع انتقال ریسک، بیمه است. برای مقابله با ریسک‌های خاص می‌توانید قراردادهایی با شرکت‌های بیمه ببندید تا دیگر نگران مدیریت آنها نباشید. البته موارد همکاری با شرکت‌های دیگر و بیمه باید به‌صورت قراردادی با جزئیات کامل ثبت شود.

3.2. کاهش ریسک

کاهش خطر یا ریسک به این معنی است که شما برنامه‌ای برای کاهش تأثیر یک خطر خاص در صورت بروز آن، در نظر گرفته‌اید. به‌عبارت‌دیگر، مشکل ناشی از خطر، به دلیل کاهش خطر کوچک‌تر خواهد بود.

مثال: یک نمونه خوب برای استفاده از استراتژی کاهش ریسک، مشکل «تقاضای بالا» است. مثلاً شما تولیدکننده کالایی خاص هستید که تقاضا برای آن کالا در هفته پایانی سال بسیار بالا خواهد رفت. هدف برنامه‌ریزی برای احتمالی است که شما ظرفیت کافی یا تجهیزات کافی برای مقابله با «تقاضای بسیار بالا» را نخواهید داشت. در این صورت، شما باید یک استراتژی کاهش ریسک داشته باشید که به شما امکان دهد سریع ظرفیت خود را مقیاس‌بندی کرده، یا برخی از کارها را با طرفین دیگر انجام دهید تا تقاضای زیاد را برآورده کنید. مثلاً سفارش‌های اضافی را از شرکت‌های همکار تأمین کنید.

اگر با شرکای دیگر کار می‌کنید، یک ریسک دیگر که باید برای آن برنامه‌ریزی کنید این است که طرفین ممکن است طبق قول خود عمل نکنند. در این حالت، استراتژی کاهش ریسک، شامل گزینه تغییر شریک خواهد بود.

4.2. پذیرش ریسک

همان‌طور که از نام آن پیداست، پذیرش ریسک به این معنی است که سعی نمی‌کنید از خطری جلوگیری کنید یا آن را کاهش دهید، بلکه در عوض ادامه کار با عواقب ریسک احتمالی را انتخاب می‌کنید. اگر تأثیر خطر اندک باشد، این استراتژی بهترین انتخاب است.

مثال: یک نمونه معمول از پذیرش ریسک، برنامه‌ریزی برای تأخیرهای احتمالی تولید (در یک بازه زمانی معقول) است؛ زیرا پیش‌بینی یک برنامه دقیق تحویل از قبل اغلب دشوار است. پذیرش ریسک فعال با انجام‌ندادن کاری متفاوت است، زیرا شما از قبل در معرض خطر هستید و این موضوع را از قبل می‌دانید.

در این نمونه مدیریت ریسک، شما به برنامه خود ادامه می‌دهید؛ زیرا از قبل عواقب این ریسک به‌خصوص را محاسبه کرده­ و با آن کنار آمده ­اید.

3. انتخاب بهترین استراتژی

مهم‌ترین مهارت در مدیریت ریسک هماهنگ‌کردن یک ارزیابی دقیق ریسک، با یک استراتژی مناسب مدیریت ریسک است. به‌عبارت‌دیگر، شما باید تعیین کنید که با وجود کدام ریسک‌ها می‌توان باز هم به کار ادامه داد (در این صورت احتمالاً پذیرش گزینه خوبی است)، و کدام ریسک‌ها پروژه را به‌طورجدی به خطر می‌اندازد (در این صورت شما باید یک برنامه مؤثر برای مقابله با عواقب داشته باشید).

اگر بخواهید در صورت پیش‌بینی و بروز جدید­ترین ریسک‌ها، باز هم از عواقب آنها در امان باشید، می‌توانید چندین برنامه پاسخ به ریسک تنظیم کنید. یک نمونه مدیریت ریسک چندگانه با این روش، احتمال ازدست‌رفتن اطلاعات مهم به دلیل حملات سایبری است. هر شرکت معمولاً نرم‌افزاری برای محافظت در برابر این حملات (اجتناب)، یک سرویس پشتیبان‌گیری خارجی (انتقال) و یک استراتژی برای پاک‌کردن کل سیستم و بازگرداندن اطلاعات از نسخه پشتیبان در صورت موفقیت در حمله (کاهش) در اختیار دارد.

1.3. ریسک‌های فنی

ریسک‌های فنی شاید رایج‌ترین ریسک‌هایی هستند که مدیران سایت با آن مواجه می‌شوند و در نهایت کیفیت محصول نهایی را با مشکل مواجه می‌کنند که منجر به دوباره‌کاری پرهزینه، ازدست‌رفتن جدول زمانی و حتی اختلاف با مشتری می‌شود. برخی از رایج‌ترین علل شناسایی ریسک در پروژه‌های ساختمانی عبارت‌اند از:

• عدم قطعیت منابع و دردسترس‌بودن مواد
• انتخاب نادرست مصالح
• طراحی ناقص
• خطاها یا حذفیات طراحی
• بررسی ناکافی سایت
• تغییرات در محدوده پروژه و الزامات
• شرایط زمین‌شناسی و ژئوتکنیکی زیرسطحی
• برآورد بودجه و زمان نادرست
• رویه‌های ساخت‌وساز معیوب

2.3. ریسک‌های مالی

پروژه‌های ساختمانی، کوچک و بزرگ تا حد زیادی به جریان ثابت بودجه بستگی دارد. هر گونه اختلال در امور مالی می‌تواند منجر به پیامدهای جدی مانند تأخیر در برنامه‌های تضعیف‌کننده و اختلالات شود. در اینجا دلایلی که منجر به خطرات مالی می‌شود آورده شده است:

• تورم
• تنگناها در تأمین مالی
• آگاهی ناکافی از مالیات‌های محلی
• نوسانات ارز (در مورد پروژه‌های بین‌المللی)
• اشتباهات بودجه‌بندی

3.3. خطرات زیست‌محیطی

خطرات زیست‌محیطی شامل آب‌وهوای غیرقابل‌پیش‌بینی، بلایای طبیعی و پیامدهای فصلی است و می‌تواند منجر به تأخیر و خسارات احتمالی در پروژه‌ها شود. برخی از علل شایع این امر عبارت‌اند از:

• تحلیل محیطی ناقص یا نادرست
• کمبود نیروی متخصص
• تالاب‌های داخل و خارج از سایت
• زباله‌های خطرناک
• بلایای طبیعی غیرمنتظره
• بررسی سایر موارد در شناسایی ریسک در پروژه‌های ساختمانی

4.3. ریسک‌های مرتبط با مدیریت

ریسک‌های مرتبط با مدیریت می‌توانند منجر به زیان‌های فاجعه‌بار، هم مالی و هم اعتباری شوند. رایج‌ترین ریسک مدیریتی به بهره‌وری نامشخص منابع مربوط می‌شود. علل شناسایی ریسک در پروژه‌های ساختمانی عبارت‌اند از:

• تعریف ضعیف اهداف قابل‌تحویل
• برآوردهای نادرست از هزینه‌ها و جدول زمانی
• عدم کنترل بر عملکرد و اولویت‌های کارکنان
• خطاهای برنامه‌ریزی‌شده
• تأخیر در فعالیت مشاور و پیمانکاران
• خرابی‌های ارتباطی
• پروژه‌های متعدد
• عدم هماهنگی
• منابع بی‌تجربه

5.3. ریسک‌های سازمانی

در بررسی و شناسایی ریسک در پروژه‌های ساختمانی باید بدانید که ریسک‌های سازمانی ریسک‌هایی هستند که در سطح سازمانی وجود دارند و موجب تضعیف بنیان شرکت و تأثیرگذاری بر شهرت برند می‌شوند. برخی از علل رایج این امر عبارت‌اند از:

• کارکنان بی‌تجربه در کشتی
• بار پیش‌بینی‌نشده بر روی مدیران پروژه
• زمان ناکافی برای برنامه‌ریزی پروژه‌ها
• ازدست‌دادن منابع حیاتی در مراحل حیاتی پروژه‌ها
• عدم وجود آخرین فناوری‌ها و برنامه‌های کاربردی
• تغییر اولویت‌ها

6.3. خطرات بهداشتی و ایمنی

خطرات بهداشتی و ایمنی احتمال آسیب احتمالی به کارگران را افزایش داده و روحیه آنها را نیز کاهش می‌دهد. علاوه بر این، حوادث جدی می‌تواند منجر به تأخیر یا حتی اختلال در پروژه‌ها شود. کسب‌وکار ممکن است با یک ضربه مالی بزرگ روبرو شود؛ زیرا آنها باید به کارکنان آسیب‌دیده غرامت بپردازند یا با دعوی قضایی روبرو می‌شوند. در اینجا دلایل رایج شناسایی ریسک در پروژه‌های ساختمانی ذکر شده است:

• کارگران بی‌تجربه
• عدم آموزش
• تکنیک‌ها و تجهیزات قدیمی
• عدم توجه کافی به اجرای اقدامات ایمنی

7.3. خطرات امنیتی

یکی از نگرانی‌هایی که مدیران پروژه اغلب نسبت به آن راضی می‌شوند، خطرات امنیتی است که احتمال آسیب به اموال، تجهیزات و افراد در محل را افزایش می‌دهد. برخی از دلایل منجر به خطرات امنیتی برای پروژه‌ها عبارت‌اند از:

• وندالیسم
• سرقت مواد یا تجهیزات
• ضرب‌وجرح و جراحت کارگران
• تروریسم
• نفوذ
• فساد
• آتش‌سوزی‌ها

4. نکات بسیار حائز اهمیت در شناسایی ریسک در پروژه‌های ساختمانی

ریسک به‌عنوان یک عنصر اساسی در برنامه‌ریزی و تحقق یک پروژه ساختمانی در نظر گرفته می‌شود. روش‌ها و ابزارهای تحلیلی مختلفی در حال جستجو هستند و به طور متوالی توسعه می‌یابند تا ارزیابی جامع و جامعی از ریسک ارائه کنند. در شناسایی ریسک در پروژه‌های ساختمانی اغلب یک دلیل تجاری برای انجام یک پروژه ساختمانی خاص است.

محدوده شناسایی عوامل خطر بستگی به نوع پروژه ساخت‌وساز دارد. همه عوامل در یک پروژه ساختمانی خاص مهم نیستند؛ بنابراین، اولین مرحله ارزیابی پروژه ساختمانی باید مطالعات مستندسازی به‌منظور شناسایی عوامل خطر کلیدی باشد. مرحله بعدی ارزیابی عوامل از نظر کمی‌سازی آنها (امکان ارزیابی عاملی به‌صورت کمی) است. آخرین مرحله ارزیابی ریسک مناسب و سلسله‌مراتب انواع یک پروژه ساخت‌وساز برنامه‌ریزی شده است.

از طیف گسترده‌ای از روش‌های مورداستفاده در ارزیابی ریسک در انتخاب پروژه ساخت‌وساز از جمله: ماتریس ریسک، ثبت ریسک، تصمیم‌گیری چندمعیاره، روش‌هایی در زمینه تحقیقات عملیاتی و… استفاده می‌گردد.

5. بهینه‌سازی مدیریت ریسک

سیستم MissionOS یک ابزار مدیریتی بسیار ارزشمند است که منابع ریسک و عدم قطعیت را شناسایی می‌کند، تأثیر آن‌ها را تعیین می‌کند و به‌سرعت اقدامات اصلاحی مناسب را برای کاهش و به‌حداقل‌رساندن سطوح ریسک ایجاد می‌کند.

MissionOS مدیریت ریسک کامل یک پروژه را در طول چرخه کامل امکان‌پذیر می‌کند

Mission OS مدیریت ریسک فعال را ارائه می‌دهد

از طریق نشان‌دادن مدیریت ریسک فعال، MissionOS موفقیتی را در بیمه‌نامه در سطح پروژه به دست آورده است.

چرخه مدیریت ریسک در شناسایی ریسک در پروژه‌های ساختمانی

در شناسایی ریسک در پروژه‌های ساختمانی ارزیابی سیستماتیک مدیریت ریسک معمولاً به پنج دسته اصلی تقسیم می‌شود:

MissionOS مدیریت ریسک کامل یک پروژه را در طول چرخه کامل امکان‌پذیر می‌کند

1.5. . طبقه‌بندی ریسک‌ها

مدیریت ریسک با طبقه‌بندی تمام خطرات مختلف در یک پروژه و تعیین مؤثرترین درمان این خطرات در طول مدت آن شروع می‌شود.

سیستم MissionOS درک کامل ریسک‌ها، طبقه‌بندی و ارزیابی این ریسک‌ها و تصمیم‌گیری مناسب را برای اطمینان از ایجاد کنترل‌های مؤثر برای یک پروژه امکان‌پذیر می‌سازد.

2.5. شناسایی خطر

شناسایی ریسک تعیین می‌کند که چه اتفاقی می‌تواند روی اهداف پروژه تأثیر بگذارد و این رویدادها چگونه ممکن است رخ دهند. این یک فرایند تکراری است؛ زیرا خطرات جدید ممکن است تنها زمانی که پروژه در چرخه عمر خود پیشرفت می‌کند شناخته شود.

MissionOS پارامترهای پروژه را از زمان شروع تا کل مراحل پیاده‌سازی شناسایی، ردیابی و گزارش می‌دهد. این سیستم داده‌ها را در زمینه مناسب برای بهبود درک ترکیب و ارائه می‌کند.

3.5.  تحلیل ریسک

در شناسایی ریسک در پروژه‌های ساختمانی، برنامه مدیریت ریسک معمولاً توسط یک نفر، اغلب مدیر ریسک‌های پروژه، همراه با مدیر پروژه یا سایر پست‌های سطح بالا اجرا می‌شود.

MissionOS اجازه ایجاد سلسله‌مراتب پروژه مقاوم سازی را می‌دهد تا مسئولیت ریسک فردی را بتوان به آن اختصاص داد. آنها می توانند به‌صورت دوره ای توسط مدیر ریسک پروژه بررسی شوند و در مدل سیستم گنجانده شوند.

6. پردازش ریسک در پروژه‌های ساختمانی

جنبه‌های زیادی از خطرات و خسارات احتمالی در طول پروژه‌های ساخت‌وساز و همچنین ترکیبی متنوع از تعاملات وجود دارد که ممکن است بر آنها تأثیر بگذارد. این روابط پیچیده شامل خطرات مستقیم، غیرمستقیم، آشکار، ضمنی یا غیرقابل‌پیش‌بینی است. کنترل کیفیت، زمان و هزینه سه هدف کلیدی مدیریت پروژه است. مدیریت ریسک و زیان دوره ساخت‌وساز یک عنصر کلیدی در مدیریت ریسک یا مخاطرات ساختمانی است. عملکرد در برابر برنامه زمانی پروژه ارتباط نزدیک و جدایی‌ناپذیری با هزینه هدف برنامه‌ریزی شده دارد.

7. نقش بررسی و شناسایی ریسک در پروژه‌های ساختمانی

مدیریت ریسک یکی از نه حوزه دانشی است که توسط مؤسسه مدیریت پروژه منتشر شده است. علاوه بر این، مدیریت ریسک در زمینه مدیریت پروژه ساخت‌وساز یک روش جامع و سیستماتیک برای شناسایی، تجزیه‌وتحلیل و پاسخ به ریسک‌ها برای دستیابی به اهداف پروژه است. از مزایای فرایند مدیریت ریسک در شناسایی ریسک در پروژه‌های ساختمانی می‌توان به شناسایی و تجزیه‌وتحلیل ریسک‌ها و بهبود فرایندهای مدیریت پروژه‌های ساختمانی و استفاده مؤثر از منابع اشاره کرد.

پروژه‌های ساختمانی می‌توانند بسیار پیچیده و مملو از عدم قطعیت باشند. ریسک و عدم قطعیت به طور بالقوه می‌تواند پیامدهای مخربی برای پروژه‌های ساختمانی داشته باشد؛ بنابراین امروزه تجزیه‌وتحلیل و مدیریت ریسک همچنان یکی از ویژگی‌های اصلی مدیریت پروژه‌های ساختمانی در تلاش برای مقابله مؤثر با عدم قطعیت‌ها و رویدادهای غیرمنتظره و دستیابی به موفقیت پروژه است.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

پروژه‌های ساخت‌وساز همیشه منحصربه‌فرد هستند و خطرات از منابع مختلف ناشی می‌شوند. پروژه‌های ساخت‌وساز ذاتاً پیچیده و پویا هستند و شامل فرایندهای بازخورد چندگانه می‌شوند. بسیاری از شرکت‌کنندگان، افراد و سازمان‌ها به طور فعال در پروژه ساخت‌وساز درگیر هستند و منافع آنها ممکن است به طور مثبت یا منفی در نتیجه اجرای پروژه یا تکمیل پروژه تحت‌تأثیر قرار گیرد.

شرکت‌کنندگان مختلف باتجربه و مهارت‌های متفاوت معمولاً انتظارات و علایق متفاوتی دارند. این امر به طور طبیعی حتی برای مجرب‌ترین مدیران پروژه و پیمانکاران نیز مشکلات و سردرگمی ایجاد می‌کند

جهت آشنایی کامل با  “روش‌های مختلف ارزیابی ریسک یک پروژه” به کتاب “مدیریت طرح‌های عمرانی” در بخش گنجینه فایل وب‌سایت مراجعه فرمایید.