نقشه چون ساخت (As-Built Map) چیست؟ اهمیت، کاربردها و تهیه نقشه‌های چون ساخت

مقدمه

آیا با نقشه‌های ازبیلت (AsBuilt) آشنایی دارید؟ آیا می‌دانید نقشه ازبیلت چیست؟ و چه کاربردی دارد؟ آیا می‌دانید این نقشه‌ها چگونه تهیه می‌شود؟ تهیه نقشه ازبیلت از بنا یکی از مراحل ساخت‌وساز پروژه‌های عمرانی می‌باشد که پس از اتمام  عملیات اجرایی جهت‌نمایش وضعیت فعلی پروژه تهیه می‌شود. این نقشه‌های کاربرد گسترده‌ای در پروژه‌های عمرانی دارند و امکان مقایسه نتیجه فعالیت‌های اتمام یافته با طرح‌ها و نقشه‌های نهایی را فراهم می‌کند همچنین پیشبرد پروژه‌های جدید یا برنامه‌ریزی برای نوسازی و نگهداری پروژه‌های موجود، بر اساس اطلاعات نقشه ازبیلت نهایی انجام می‌گیرد. در ادامه همراه ما باشید تا با کاربرد و روش ترسیم نقشه‌های ازبیلت بیشتر آشنا شوید.

1. نقشه ازبیلت چیست؟

همان‌طور که می‌دانید گاهی پروژه‌های ساختمانی، مطابق با نقشه‌های تهیه شده پیش نمی‌روند و در حین اجرای پروژه، با موانع و مشکلات مختلف مواجهه می‌شوند و این موانع باعث ایجاد تغییراتی بر روی طرح‌ها و نقشه‌های اصلی خواهد شد در این صورت باید تغییرات اعمال شده و وضعیت فعلی پروژه مستندسازی به مشاور و کارفرما ارائه شود؛ بنابراین به این منظور، برای مقایسه نحوه پیشرفت پروژه و مطابقت آن با نقشه‌های اصلی، نقشه‌هایی از وضعیت فعلی ساختمان تهیه می‌شوند که به این نقشه‌ها، نقشه ازبیلت (As-Built Drawing) می‌گویند.

در این نقشه‌ها تمام اصطلاحات و تغییرات جزئی تا کلی اعمال شده بر روی نقشه‌های اصلی، لحاظ می‌شوند. فرایند ترسیم نقشه‌های ازبیلت، معمولاً پس از تکمیل فاز اولیه ساخت‌وساز کلید می‌خورد که یک تصویر دقیق از وضعیت فعلی پروژه را به نمایش می‌گذارند. شاید برای شما سؤال باشد که تهیه نقشه ازبیلت وظیفه کیست؟ تهیه این نقشه‌های وظیفه پیمانکار و مجری پروژه است که در واقع در فرایند تهیه این نقشه‌ها، پرسنل اجرایی و در فرایند تأیید آن‌ها، مهندسان مشاور نیز نقش خواهند داشت. در اغلب پروژه‌ها، تیم نقشه‌برداری پیمانکار، وظیفه برداشت جزئیات ساختمان و ترسیم نقشه ازبیلت آن را بر عهده دارد. نقشه‌های ازبیلت، انواع مختلفی دارند و  بر اساس کاربرد، به انواع زیر تقسیم می‌شوند:

1. نقشه ازبیلت معماری
2. نقشه ازبیلت تأسیسات مکانیکی
3. نقشه ازبیلت تأسیسات الکتریکی

2. هدف از تهیه نقشه ازبیلت

اصلی‌ترین دلیل تهیه نقشه‌های ازبیلت پیش‌بینی تغییرات احتمالی آینده توسط مهندس پروژه است که در واقع نقشه‌های ساختمان می‌باشد تا در صورت ایجاد تغییرات در پایان یک مرحله از عملیات ساخت‌وساز متوجه شوید، پروژه آن‌طور که باید پیش نرفته است در این شرایط برای کسب اطمینان از وضعیت موجود و بررسی مسیری که خطا رفته، نقشه ازبیلت تهیه می‌شود. تهیه و استفاده از نقشه ازبیلت می‌تواند یکی از راه‌های  تشخیص خطاهای به وجود آمده در حین انجام پروژه باشد.

3. موارد ذکر شده در نقشه ازبیلت 

در یک نقشه ازبیلت کامل و کاربردی، تمام تغییرات المان‌های اصلی ساختمان ذکر می‌شود. این تغییرات شامل  موارد زیر می‌باشد:

1. موقعیت‌های مکانی: تمام تغییرات مربوط به جابه‌جایی محل قرارگیری درها، پنجره‌ها، لوله‌ها، نجاری‌ها و دیگر مشخصه‌های اصلی ساختمان
2. مصالح: ثبت تمام مصالح مغایر با موارد ذکر شده در نقشه‌های اصلی
3. ابعاد: یادداشت تمام اندازه‌های تغییریافته برای تمام المان‌های ساختمان
4. نصب: فهرست‌کردن تجهیزات نصبی نظیر سیستم تهویه، وسایل الکترونیکی یا پنجره‌ها
5. عضوهای سازه‌ای و غیرسازه‌ای: به‌روزرسانی مشخصات المان‌های سازه‌ای و غیرسازه‌ای نظیر ستون‌ها، تیرها، نرده‌ها و غیره

4. کاربرد نقشه ازبیلت 

نقشه‌های ازبیلت، برای پروژه‌های ساختمانی جدید، بازسازی و نگهداری کاربرد دارند که در این بخش کاربرد ازبیلت در هر یک از این پروژه‌ها را توضیح خواهیم داد:

•  کاربرد نقشه ازبیلت در پروژه‌های جدید ساختمانی:
  هنگام اجرای یک ساختمانی با طرح‌ها و نقشه‌های از پیش تهیه شده، پیمانکاران، با چالش‌های متعددی روبه‌رو می‌شود. به‌این‌ترتیب، باید پلان‌ها را با وضعیت موجود مطابقت داد. در بهترین حالت، نقشه‌های ازبیلت، در حین انجام پروژه و با اتمام هر فعالیت تهیه می‌شوند. با این رویکرد، نقشه دقیقی از وضعیت فعلی ساختمان در حین اجرا و تکمیل آن به دست می‌آید.
•  کاربرد نقشه ازبیلت در پروژه‌های بازسازی ساختمان:
  یکی از نکات مهم در اجرای اصولی پروژه‌های بازسازی، داشتن درک صحیح و کامل از وضعیت فعلی ساختمان است. به این منظور، پیمانکاران، پیش از شروع بازسازی، نیاز به رجوع به آخرین نقشه ازبیلت ساختمان دارند. این نقشه‌ها، به ایمنی و بهره‌وری بیشتر عملیات بازسازی کمک می‌کنند. پس از تکمیل بازسازی یا اتمام هر یک از مراحل آن، تغییرات اعمال شده، در نقشه ازبیلت جدید به‌روزرسانی می‌شوند.
•  کاربرد نقشه ازبیلت در نگهداری ساختمان:
  بسیاری از ساختمان‌ها، در طول عمر کاربری خود، نیاز به‌اصطلاح و بهبود خواهند داشت. وظیفه اعمال این‌گونه تغییرات، برعهده تیم تعمیر و نگهداری ساختمان است. افراد این تیم، با استفاده از نقشه‌های ازبیلت، جزئیات وضعیت کنونی ساختمان را مورد ارزیابی قرار می‌دهند. سپس، تعمیرات و اصطلاحات موردنظر را اعمال می‌کنند. در نهایت، به‌روزرسانی نقشه ازبیلت، باتوجه‌به وضعیت ساختمان پس از اتمام نگهداری صورت می‌گیرد. به‌روزرسانی ازبیلت، اهمیت بالایی برای اجرای درست برنامه‌های آتی ساختمان دارد. ازاین‌رو، هر تغییر جزئی یا کلی، باید در نسخه جدید این نقشه آورده شود.

5. نحوه ترسیم نقشه ازبیلت 

تهیه نقشه ازبیلت دارای مراحل و دستورالعمل‌هایی است که مهندس ناظر پروژه باید تمام آنها را دقیق و مرحله‌به‌مرحله انجام دهد تا بتواند نقشه‌ای دقیق و بی‌عیب‌ونقص از تغییرات اعمال شده به دست آورد، در ادامه به دستورالعمل تهیه نقشه‌های ازبیلت خواهیم پرداخت:

1. اندازه‌گیری و ترسیم پلان‌ها، نماها  مقاطع و پلان موقعیت در مقیاس مناسب و مشخص نمودن مغایرت‌ها
2. تهیه پلان مبلمان فضاها مانند پارکینگ و ترسیم استقرار خودروها و مشخص‌کردن ابعاد و نوع درب ورودی پارکینگ
3. ترسیم خرپشته به‌صورت کلی و در صورت احداث انباری محاسبه مساحت آن
4. اعلام مساحت نورگیر، راه‌پله، آسانسور در هر طبقه و مقایسه آن باتوجه‌به شیوه‌نامه و دستورالعمل تفکیک آپارتمان‌ها
5. درج مساحت بنای ساخته شده در هر طبقه بدون درنظرگرفتن درز انقطاع
6. درج مساحت کنسول‌ها و درز انقطاع در هر طبقه
7. اندازه‌گیری و ترسیم فضای تجاری و بالکن تجاری با درنظرگرفتن نوع دیوارها اعم از اختصاصی و اشتراکی مطابق با شیوه‌نامه و دستورالعمل تفکیک آپارتمان‌ها
8. تکمیل جداول و مشخصات و قید مغایرت¬های مساحی در نقشه چون ساخت با نقشه‌های مصوب
9. درج مساحت فضای مفید و تعداد واحدهای مسکونی و تجاری

برای تهیه نقشه  ازبیلت معمولاً از ابزارهای رایانه‌ای و نرم‌افزارهای مخصوص استفاده می‌شود. این ابزارها به کمک دستگاه‌های دقیق اندازه‌گیری، مانند لیزر اسکنر، کامپیوتر، نرم‌افزار طراحی گرافیک و نرم‌افزارهای طراحی سه‌بعدی مانند Revit، AutoCAD و SolidWorks کاربرد دارند. در این روش، با استفاده از لیزر اسکنر، اندازه‌گیری دقیق اجزای ساختمان انجام می‌شود و سپس با استفاده از نرم‌افزارهای گرافیکی و سه‌بعدی، اطلاعات موردنیاز به‌صورت گرافیکی و قابل‌فهم در نقشه ازبیلت نمایش داده می‌شود.

6. دستور عمل نقشه ازبیلت

نقشه‌های ازبیلت دارای مراحل و دستور عمل‌های است که مهندس ناظر پروژه باید مرحله‌به‌مرحله و دقیق ان را انجام دهد تا بتواند نقشه‌ای کامل و دقیق و بدون عیب از تغییراتی اعمال شده به دست بیاورد در ادامه راهنمای ازبیلت را برایتان لیست می‌کنیم.

• ترسیم پلان اندازه‌گیری نماها مقاطع و پلان
• موقعیت در مقیاس و مشخص نمودن مغایرت‌ها
• پلان مبلمان فضاها مانند ترسیم استقرار خودروها نوع درب وردی پارکینگ ترسیم خرپشته انباری‌ها مساحت نورگیر آسانسور راه‌پله در هر طبقه و مقایسه ان با دستور عمل‌ها و نقشه‌های مصوب
• درج مساحت کنسول‌ها و درز انقطاع
• ترسیم فضاهای اجاری و بالکن‌ها دیوارهای اختصاصی و اشتراکی
• تکمیل مشخصات و جداول و غیر مغایرت‌های مساحتی درج مساحت مفید و تعداد واحدهای مسکونی

7. کاربردهای نقشه ازبیلت

• نقشه‌برداری میکرو ژئودزی جهت کنترل تغییرات سازه‌های خاص و حساس مانند سد در طول مرحله بهره‌برداری و نگه‌داری
• نقشه‌های ازبیلت ستون‌ها
• دیوارهای حایل به‌منظور چگونگی بررسی وضعیت سازه از نظر پیچش نشست شاغولی و انتخاب روش مناسب تقویت سازه در صورت امکان رفع خطاها
• تهیه پلان نمایه ساختمان جهت اجرای طراحی نما ساختمان جدید و یا بازسازی نمای موجود که به‌تازگی انجام می‌شود و پروژه‌های بازسازی تأسیسات مکانیک و الکتریکی محل ورود و خروج لوله‌های تأسیسات و اجزای ساختمان نظیر حفره‌های کانال‌های آب و سرویس‌های بهداشتی
• مستندسازی آثار تاریخی و ملی و میراث‌فرهنگی تهیه طرح‌های احیا مرمت حفاظت سامان‌دهی بنا محوطه و بافت‌های تاریخی

8. تهیه نقشه ازبیلت وظیفه کیست؟

نقشه‌های ازبیلت یکی از مسئولیت‌های پیمانکار اصلی است که در طول پروژه ساخت ساز انجام می‌گردد کارگران میدانی اطلاعات و داده‌ها را که شامل تغییرات و اصلاحات در طول ساخت ساز می‌باشد را جمع‌آوری می‌کند لازم به ذکر است برابر قانون ساختمان‌های که مجری دارند‌ مهندس مجری مسئول صحت و دقت نقشه‌ها می‌باشد و باید به تأیید برسد و در ساختمان‌های که مجری وجود ندارد وظیفه تهیه نقش‌ها با ناظر معماری می‌باشد

9. چه چیزی در نقشه ازبیلت آورده می‌شود؟

یک ازبیلت کامل و کاربردی، تمام تغییرات المان‌های اصلی ساختمان را در برمی‌گیرد. از المان‌هایی که آوردن تغییرات آن‌ها در نقشه‌های ازبیلت ضروری است، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• موقعیت‌های مکانی: تمام تغییرات مربوط به جابه‌جایی محل قرارگیری درها، پنجره‌ها، لوله‌ها، نجاری‌ها و دیگر مشخصه‌های اصلی ساختمان
• مصالح: ثبت تمام مصالح مغایر با موارد ذکر شده در نقشه‌های اصلی
• ابعاد: یادداشت تمام اندازه‌های تغییریافته برای تمام المان‌های ساختمان
• نصب: فهرست‌کردن تجهیزات نصبی نظیر سیستم تهویه، وسایل الکترونیکی یا پنجره‌ها
• عضوهای سازه‌ای و غیرسازه‌ای: به‌روزرسانی مشخصات المان‌های سازه‌ای و غیرسازه‌ای نظیر ستون‌ها، تیرها، نرده‌ها و غیره

اطلاعات قابل‌ذکر در نقشه ازبیلت، به موارد بالا محدود نمی‌شود. مستندات تکمیلی (تاریخ‌ها، برچسب‌ها، کارهای اضافی)، یادداشت‌های راهنما و تصاویری نظیر عکس‌های دستی یا ماهواره‌ای نیز می‌توانند در نقشه‌های ازبیلت قرار گیرند.

10. نرم‌افزارهای ترسیم نقشه ازبیلت چه هستند؟

امروزه، بسیاری از نقشه‌های ساختمانی در پروژه‌های کوچک تا بزرگ، توسط نرم‌افزارهای طراحی به کمک کامپیوتر ترسیم می‌شوند. به‌عنوان‌مثال، اتوکد، یکی از بهترین و محبوب‌ترین نرم‌افزارهای مورداستفاده در ترسیم نقشه‌های ساختمانی است.

نرم‌افزار رویت نیز از دیگر ابزارهای کاربردی در زمینه مدل‌سازی اطلاعات ساختمان است. این نرم‌افزار، اغلب توسط معماران مورداستفاده قرار می‌گیرد. ترسیم نقشه‌های دوبعدی، طراحی سه‌بعدی، مستندسازی و تصویرسازی، از قابلیت‌های کاربردی رویت هستند.

از دیگر نرم‌افزارهای قابل‌استفاده برای تهیه نقشه ازبیلت، می‌توان به آرشیکد اشاره کرد. این نرم‌افزار تخصصی حوزه معماری، در مدل‌سازی اطلاعات ساختمان، تهیه نقشه‌های فنی، تصویرسازی و دیگر فعالیت‌های مرتبط با طراحی ساختمان‌ها کاربرد دارد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

جهت آشنایی کامل با “نقشه چون ساخت (As Built)” به جزوه “نقشه‌کشی و نقشه‌ خوانی مهندسی” و جهت آشنایی بیشتر با قوانین و ضوابط مربوط به این مقاله به “ استانداردهای نقشه‌کشی ساختمانی (نشریه 256) | مصوب سال 1381” در پکیج “نقشه‌برداری و نقشه‌کشی” در بخش گنجینه فایل وب‌سایت مراجعه فرمایید.