بخشنامه سرجمع چیست؟

مقدمه

حتما در مورد قرارداد سرجمع و فهرست بهایی شنیده‌اید. اما آیا با مفهوم و کاربرد هر کدام آشنایی دارید؟ می‌‌دانید تفاوت قرارداد سرجمع و فهرست بهایی در چیست یا این که تعدیل قراردادهای سرجمع چگونه محاسبه می‌شوند؟ بخشنامه سرجمع جدید چیست و اصلا هر ساله منتشر می‌شود؟ به تفسیر چه موضوعاتی می‌پردازد؟ در این مقاله صفر تا صد هر آن چه که به قرارداد سرجمع جدید و تعدیل آن مربوط می‌شود را بیان کرده‌ایم. پس تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.

یکی از روش‌های انعقاد پیمان برای اجرای کارهای ساختمانی با سطح زیربنا تا 4000 متر مربع (و در مواردی بیشتر)، قرارداد سرجمع یا lump sum می باشد. در این روش ساختار شکست عملیات اجرایی یک کار مشخص به تفکیک وزن ذکر شده و براساس پیشرفت کار پیمانکار پرداخت صورت می‌گیرد.

 

1. دلایل استفاده از بخشنامه سرجمع

1. تسهیل و تسریع در امور اجرایی کارهای ساختمانی در مرحله مناقصه
2. مشخص بودن قیمت تمام شده پروژه در صورت تکمیل بودن نقشه ها
3. ساختار پرداختی راحت تر در خصوص تهیه و پرداخت صورت وضعیت های پیمانکار

2. شاخصه‌های ساختار سرجمع

1. مشخص شدن رقم واحد برای کل کار
2. سرعت بخشی به کار با پرهیز از ورود به جزییات مقادیر کار
3. سرعت بخشی رسیدگی به صورت وضعیت
4. انعطاف کم در مقابل تغییرات به دلیل معادل نبودن مقادیر و بها در جدول ساختار شکست
5. متفاوت بودن مکانیسم پرداخت کارهای اضافه با روح قرارداد
6. هدف سرجمع این است که ریسکهای پروژه به پیمانکار بر گردد

3. دامنه کاربرد بخشنامه سرجمع

1. برای کارهای ساختمانی با سطح زیربنای حداکثر ۴۰۰۰ مترمربع الزامی است
2. در صورت صلاحدید دستگاه اجرای برای ساختمان با سطح زیربنای بیشتر از ۴۰۰۰ متر مربع نیز می ­توان از این روش استفاده نمود
3. انعقاد کارهای نیمه تمام (در مرحله سفت کاری) پس از تایید شورای فنی استان (اعتبار استانی) و یا تایید امور نظام فنی اجرایی (اعتبار ملی) از این روش مستثنی می‌باشد
4. انعقاد کارهای صرفا محوطه‌سازی ، تعمیراتی ، مرمتی و نیز کارهایی که درآنها مجموع برآورد ابنیه، تاسیسات مکانیکی، تاسیسات برقی، کمتر از 25 درصد برآورد کل کار باشد از این دستورالعمل مستثنی می باشد

4.سیستم پیمان سرجمع بهتر است یا فهرست بهایی؟

در بخشنامه شماره ۱۲۹۹۱۸۸/۹۶ مورخ ۰۴/۰۵/۱۳۹۶ سقف الزام متراژ به ۴۰۰۰ مترمربع کاهش یافت. ویرایش‌های مهمی که نسبت به قبلی انجام‌گرفته به جز بحث متراژ، اضافه‌شدن تعدیل به پیمان سرجمع است که پیش‌ازاین به این شکل وجود نداشت و ضمناً بندهای سخت‌گیرانه مهمی نیز نسبت به کارفرما به این بخشنامه اضافه شده است. از جمله جبران خسارت دیرکرد (ماده ۱۲ پیمان سرجمع، بند “و”، صفحه ۹) و اگر دیرکرد پرداخت‌ها ادامه یابد پیمانکار می‌تواند پس از اخطار کتبی به کارفرما، درخواست خاتمه پیمان نماید (همین بند) و همچنین یک صفحه و نیم در خصوص حل اختلافات بین پیمانکار و کارفرما به این بخشنامه اضافه شده که در نوع خود قابل تأمل است. (ماده ۱۷ پیمان سرجمع، صفحه ۱۲ و ۱۳ پیمان) این بند به‌تازگی اضافه شده و نشان می‌دهد دامنه اختلافات در این مدت وسیع بوده است.

5. تهیه و تنظیم ساختار شکست کار در پیمان های سرجمع و قرارداد سرجمع

در پیمان های سرجمع یکی از اسناد مهمی که در زمان برآورد هزینه اجرای کار بایستی ضمیمه اسناد مناقصه گردد، ساختار شکست و تعیین درصدهای ریالی فعالیت هاست.

ساختار شکست کار یا (WBS) که مخفف اصطلاح Work Breakdown Structure می­ باشد، در واقع ساختاری است که توسط آن عملیات های اجرایی پروژه به صورت سلسله مراتبی مرتب گردیده و نمایانگر فعالیت‌های پروژه می­ باشد.

در واقع با استفاده از ساختار شکست کار، فرآیندها و فعالیت‌هایی تحویل شدنی در پروژه مشخص می‌گردد.

برای مثال در پروژه‌ای ساختمانی مراحل کلی کار شامل، تجهیزکارگاه، خاک­برداری، فونداسیون، اسکلت، سقف‌سازی و … می‌باشد در واقع مراحل فوق، مراحل کلی اجرای کار است که هرکدام به فعالیت‌های کوچک­تری تقسیم بندی می‌گردد.

6. دلیل مستثنی دانستن کارهای محوطه سازی، تعمیراتی و مرمرتی در پیمان های سرجمع چیست؟

دلیل این امر این است که در این دست‌کارها و عملیات‌های اجرایی مرتبط، عمدتاً فعالیت‌های اجرایی مشخص نیست، برای مثال در کارهای مرمرتی در حین عملیات ممکن است شرایطی ایجاد شود که با شرایط پیش‌بینی‌شده در زمان انعقاد قرارداد، مطابقت نمی‌نماید و یا در کارهای صرفاً محوطه‌سازی، برای مثال ممکن است پیمانکار با رفتن به اعماق خاک با شرایطی برخلاف شرایط پیش‌­بینی شده در زمان مناقصه روبرو گردد و به‌واسطه این­که این نوع پیمان‌ها، برای زمانی کاربرد دارد که نقشه‌ها، مشخصات فنی و همچنین عملیات اجرایی قابل‌پیش‌بینی بوده و پیشنهاد قیمت متناسب با شفاف‌بودن موارد پیش­گفته ارائه می‌شود، در نتیجه این روش انعقاد قرارداد برای موارد یادشده، مستثنی شده است.

7. نکات قبل انعقاد قرارداد از جانب پیمانکار در پیمان‌های سرجمع و قرارداد سرجمع

در پیمان‌های سرجمع، پیمانکار موظف به ارائه پیشنهاد قیمت بر اساس جزئیات نقشه‌های منضم به پیمان و مشخصات فنی عمومی و خصوصی می‌باشد.

برآورد ارائه شده در اسناد مناقصه به‌عنوان فهرست‌بهای منضم به پیمان، جز اسناد پیمان محسوب می‌شود و استناد به مقادیر آن (به جز در تبصره بند ب 18)، حقی برای طرفین پیمان ایجاد نمی‌کند.

8. در صورتی که انجام بخشی از کار، نقشه ها و جزئیات اجرای منضم به پیمان نباشد، رفتار قراردادی به چه صورت می ­باشد؟

در پیمان‌های سرجمع، پیمانکار موظف به ارائه پیشنهاد قیمت بر پایه تجزیه بهای کار بر اساس ضوابط بخشنامه شماره 1232579/96 مورخ 31/03/1396 یا اصلاحیه های بعدی می باشد.

در پیمان‌های سرجمع جدید، پیش‌بینی تعدیل در پیمان ضروری است و قرارداد سرجمعی که فاقد تعدیل منعقد گردد، تخلف دستگاه اجرایی می‌باشد، در نتیجه پیمانکاران در زمان پیشنهاد قیمت به این نکته ویژه توجه نمایند، چراکه بخشنامه قبلی سرجمع، فاقد تعدیل می‌باشد.

نکته: در سال‌های اخیر باتوجه‌به تغییراتی که در سیستم پروژه‌ها و همچنین بهای سازمان برنامه‌وبودجه‌ی دفترهای فنی رخ‌داده است اهمیت کارشناس دفتر فنی به طرز بالایی افزایش‌یافته است؛ از همین رو بهتر است که با تکمیل توانایی‌هایتان به‌عنوان یک مهندس مترور تمام‌عیار  آنچه که شرکت‌ها و بازار از شما انتظار دارند بدرخشید.

9. نکات پس از انعقاد پیمان های سرجمع

درصورتی‌که کارفرما محل کل زمین مشخص شده در اسناد و مدارک پیمان را تغییر دهد، با درخواست پیمانکار مطابق ماده 48 شرایط عمومی پیمان خاتمه می‌یابد.

در پیمان‌های سرجمع خط‌کشی‌هایی در خصوص عملکرد مهندس مشاور و ناظر  در قبال پیمانکار پیش­‌بینی شده است که برای پیمانکار بسیار پراهمیت می‌باشد، مهندس مشاور حداکثر 7 روز بعد از مبادله پیمان، مقاطعی از اجرای عملیات را که پیمانکار قبل از اجرای فعالیت‌های مربوط به آن باید مجوز انجام کار از مهندس ناظر دریافت کند، تهیه و به پیمانکار ابلاغ می‌کند و پیمانکار موظف است ظرف مدت حداکثر 24 ساعت قبل از شروع هر فعالیت اجرایی که نیاز به اخذ مجوز انجام کار دارد، درخواست خود را به مهندس ناظر تحویل دهد، مهندس ناظر نیز ظرف مدت حداکثر 24 ساعت پس از دریافت درخواست، در مورد آن اعلام نظر می‌کند.

موضوع فوق در خصوص تهیه، تنظیم و ابلاغ پرمیت‌ها  برای عملیات اجرایی می‌باشد.

نکته مهم آنکه عدم اعلام نظر مهندس ناظر ظرف مدت مذکور، به منزله تأیید درخواست مجوز انجام کار توسط وی می‌باشد.

برنامه زمان‌بندی تفصیلی توسط پیمانکار در چارچوب برنامه زمانی کلی و ظرف مدت حداکثر 21 روز از تحویل کارگاه طبق برنامه زمانی کلی و شروع کار، به مهندس مشاور ارائه می‌شود.

نکته مهم آنکه پرداخت صورت‌وضعیت‌های موقت، منوط به ارائه برنامه زمانی تفصیلی توسط پیمانکار به مهندس مشاور است.

مهندس مشاور ظرف حداکثر 7 روز، برنامه زمانی تفصیلی پیمانکار را از نظر انطباق آن با برنامه زمانی کلی بررسی و در صورت نداشتن مغایرت، آن را مهر و امضا کرده و برای تایید و ابلاغ به کارفرما، همراه با نسخه رونوشت به پیمانکار، ارسال می­ کند. در صورت عدم وجود مغایرت در برنامه زمان­بندی تفصیلی نسبت به برنامه زمان بندی کلی، کارفرما ظرف مدت حداکثر 7 روز، برنامه زمانی تفصیلی را بررسی و در صورت تایید، با مهر “تصویب برای اجرا” به پیمانکار و مهندس مشاور ابلاغ می­ کند.

درصورتی‌که برنامه زمانی تفصیلی ارائه شده توسط پیمانکار به مهندس مشاور، با برنامه زمانی کلی انطباق نداشته باشد، مهندس مشاور ظرف مدت 7 روز، برنامه زمانی را با کسب نظر پیمانکار تصحیح کرده و برای تایید و ابلاغ، به کارفرما همراه با نسخه رونوشت برای پیمانکار، ارسال می ­کند.

چنانچه پس از 28 روز از تحویل برنامه زمانی توسط پیمانکار، برنامه تفصیلی مصوب کارفرما توسط وی ابلاغ نشود، برنامه زمانی تفصیلی ارائه شده توسط پیمانکار یا اصلاح شده توسط مشاور (هریک که در مهلت مقرر و موخر باشد)، مصوب تلقی می ­شود.

نکته مهم آنکه در پیمان‌های سرجمع، به جهت مستندسازی و شفافیت کارها، لازم است حداکثر هر شش ماه یک­بار به تأخیرات رسیدگی و میزان تأخیرات مجاز و غیرمجاز مشخص و مستند شود.

بدین منظور پیمانکار باید در پایان هر دوره حداکثر ۶ماهه، گزارش تأخیرات را با ارائه محاسبه و دلایل توجیهی، به مهندس مشاور تسلیم کند. زمان رسیدگی توسط مشاور و اظهارنظر و تصویب کارفرما برای هر دوره شش‌ماهه، حداکثر 1 ماه از تاریخ ارائه گزارش تاخیرات توسط پیمانکار می ­باشد.

البته پیشنهاد می‌گردد موضوع فوق، در پیمان با نشریه 4311 نیز اجرایی گردد چراکه برای آنالیز و رسیدگی به تاخیرات بسیار کمک کننده خواهد بود.

 

10.تعدیل آحاد بها در پیمان های سرجمع

در پیمان‌های سرجمع جدید برخلاف بخشنامه سرجمع قبلی، تعدیل آحاد بها پیش­بینی شده است، برای هر فعالیت مندرج در ساختار شکست کار، مطابق با فصل پیش­بینی شده، تعدیل آحاد بها بر اساس بخشنامه شماره 173073/101 مورخ 15/09/1382 تعلق می­گیرد.

درصورتی‌که در فعالیتی، چند فصل از فهرست‌بهای رشته مربوط وجود داشته باشد، فصل متناظر با آن فعالیت، فصلی است که از نظر ریالی، بیشترین وزن را برآورد ریالی آن فعالیت تشکیل دهد.

برای مثال فعالیتی با عنوان اتصالات، جوشکاری و ضدزنگ که در فصل‌های 9 و 25 فهرست بهای واحد پایه رشته ابنیه، دارای ردیف می ­باشد، برای تعیین فصل متناظر این فعالیت، بایستی وزن برآورد ریالی هر کدام از موارد یاد شده (اتصالات، جوشکاری و ضد زنگ) را مورد محاسبه و قرارداد و فصل مرتبط با فعالیتی را که بیشترین وزن را در برآورد ریالی دارد، فصل متناظر در نظر گرفت، که برای مثال در چنین حالتی وزن ریالی اتصالات و جوشکاری که مرتبط با فصل 9 فهرست بهای واحد پایه رشته ابنیه می­ باشد، بیشتر بوده در نتیجه فصل متناظر، فصل 9 می ­باشد.

تبصره: برای کارهای جدید ابلاغی که بهای آن­ها در فهرست‌بها منضم به پیمان موجود نمی‌باشد، در زمان تعیین قیمت جدید، رشته و فصل متناظر برای استفاده از شاخص تعدیل تعیین می‌شود. درصورتی‌که کار جدید، ترکیبی از چند فصل باشد، فصلی که بیشترین وزن را (در زمان تعیین قیمت) دارد ملاک شاخص تعدیل قرار می­گیرد.

11. صورت وضعیت نویسی در پیمان های سرجمع

پرداخت‌های موقت در پیمان‌های سرجمع، بر اساس درصدی از مبلغ هر یک از زیر پروژه‌ها به‌صورت ماهانه صورت خواهد پذیرفت. بهای مصالح پای‌کار، بر اساس پیوست مصالح پای‌کار و شرایط تعیین شده در فهرست‌بهای واحد پایه سالی که برآورد بر اساس آن تهیه شده است، منظور می‌شود.

12.در ساختار سرجمع، منظور از انتقال ریسک پروژه به پیمانکار چیست؟

زمانی که پیمانکار می‌پذیرد کل کار را با قیمت ثابتی انجام دهد، می‌پذیرد که در ادامه ممکن است کم‌وزیاد شدن قیمت‌ها و یا هر عامل ناشناخته دیگری بر هزینه‌های تمام شده پروژه اثر بگذارد و لذا ریسک‌های تغییرات بها متوجه پیمانکار است. باید در حاشیه این موضوع توجه داشت که درصورتی‌که پروژه‌های این‌چنینی، از صرفه خارج شوند، پیمانکار به شیوه‌های مختلف این ریسک را به کارفرما برمی‌گرداند و مصونیت قاطعی دراین‌رابطه وجود ندارد.

13. قراردادهای سرجمع و جبران خسارت دیرکرد در پرداخت‌ها

در قراردادهای سرجمع هرگاه کارفرما در پرداخت پیش‌پرداخت‌ها، صورت‌وضعیت‌ها (موقت، قطعی و تعدیل) و سپرده‌ها تأخیر نماید، به‌منظور جبران خسارت ناشی از تأخیر در تأدیه اصل بدهی، کارفرما بر اساس نرخ تورم اعلامی مرکز آمار ایران، به پیمانکار خسارت می‌پردازد.
مدت تأخیر در هر پرداخت، از تاریخ آخرین مهلت مندرج در ماده ۳۷ شرایط عمومی پیمان تا تاریخ تحویل چک به پیمانکار یا واریز وجه به حساب وی (هرکدام که مقدم باشد) خواهد بود. نکته: حداکثر خسارت پرداختی به پیمانکار بابت جبران خسارت دیرکرد در پرداخت‌ها، ۲٫۵ درصد مبلغ اولیه پیمان است و مازاد بر آن قابل پرداخت نیست. البته در صورت احراز شرایط زیر، محدودیت پرداخت خسارت به پیمانکار تا سقف ۲٫۵ درصد مبلغ اولیه پیمان برداشته می‌شود:
الف) پروژه‌های با پیشرفت ریالی ۹۰ درصد مبلغ اولیه پیمان و بیشتر (در محاسبه پیشرفت ریالی، مبالغ ناشی از تعدیل لحاظ نمی‌شود)؛
ب) پیمان‌هایی که با اعمال ماده ۴۸ شرایط عمومی پیمان خاتمه داده‌شده‌اند (در مدت پس از ابلاغ خاتمه پیمان تا زمانی که مطالبات تسویه نشده باشد).

1.13. تبعات تاخیر در پرداخت در پیمان‌های سرجمع

• تمدید مدت پیمان

اما در بند «ز – تأخیرات» از ماده ۱۲، تصریح می‌نماید؛

کارفرما موظف به پرداخت خسارت تأخیر در پرداخت بر طبق بند «و» است. ضمناً تأخیر در پرداخت صورت‌حساب موجب تمدید مجاز مدت پیمان می‌شود و این مدت معادل ۵۰٪ زمان محاسبه شده بر اساس بخشنامه ۵۰۹۰ مورخ ۰۲/۰۹/۱۳۶۰ (و اصلاحیه‌های بعدی آن) است.

در واقع مدنظر فوق این است، علاوه‌برآن که خسارت تأخیر در پرداخت‌ها (تأخیر در تأدیه اصل بدهی)، بایستی به پیمانکار پرداخت گردد، تأخیر در پرداخت‌ها، باعث تمدید مدت پیمان نیز می‌گردد.

به جهت تمدید مدت پیمان، بایستی محاسبات مربوط از طریق بخشنامه ۵۰۹۰ صورت پذیرفته و معادل ۵۰٪ زمان تمدید به‌دست‌آمده از بخشنامه مزبور، مدت پیمان تمدید می‌گردد.

• خاتمه پیمان

“چنانچه مجموع مطالبات ناخالص تأیید شده پیمانکار که به تأخیر افتاده از پانزده درصد مبلغ اولیه پیمان بعلاوه 25 درصد مبلغ مستهلک نشده پیش‌پرداخت (مندرج در ماده 11 پیمان) تجاوز نموده  یا حداکثر خسارت محاسبه شده (به‌صورت ناخالص) به پیمانکار از ۲.۵٪ مبلغ اولیه پیمان فراتر رود و کارفرما ظرف مدت حداکثر یک ماه از تاریخ رسیدن این مطالبات، نسبت به پرداخت آن اقدام ننماید، پیمانکار ابتدا اخطار کتبی به کارفرما داده و در صورت عدم رفع مشکل از سوی کارفرما پس از یک هفته، با اعلام کتبی پیمانکار، قرارداد طبق ماده 48 شرایط عمومی پیمان خاتمه می‌یابد. در صورت تمایل پیمانکار برای ادامه کار و سپری‌شدن حداقل 4 هفته از ارائه اخطار کتبی وی به کارفرما و عدم اعلام خاتمه پیمان توسط پیمانکار، حق خاتمه پیمان توسط پیمانکار در این مرحله سلب می‌شود.”

 

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

امیدواریم در پایان این مقاله به جواب سؤال‌های خود در مورد قرارداد سرجمع رسیده باشید و از اینکه تا پایان مقاله با ما همراه بودید، تشکر می‌کنیم. نظرات خود را در مورد این مقاله با ما به اشتراک بگذارید. جهت آشنایی کامل با ضوابط مربوط به “بخشنامه سرجمع” به پکیج “بخشنامه سرجمع” در بخش گنجینه فایل وب‌سایت مراجعه فرمایید