قوانین بیمه تامین اجتماعی در ساختمان سازی

مقدمه

در همین ابتدا دررابطه‌با قوانین بیمه تأمین اجتماعی برای کارگران ساختمانی، باید گفت که مشاغل ساختمانی از جمله خطرناک‌ترین کارها هستند و کارگران ساختمانی بیش از سایر مشاغل در معرض انواع حوادث قرار دارند و این مشاغل به‌واسطهٔ آمار، یکی از پرحادثه‌ترین مشاغل به شمار می‌روند. ازاین‌رو بیمه آنان به‌ویژه در حوزه حوادث ناشی از کار، امری حیاتی برای آن‌ها محسوب می‌شود.

1. قوانین بیمه تأمین اجتماعی کارگران ساختمانی

قانون بیمه اجتماعی کارگران ساختمانی در تاریخ ۹/۸/۱۳۸۶ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، ولی اجرای آن به دلایل، اجرایی و بار مالی بیش از ۲ سال به تعویق افتاد. این قانون کلیه کارگران ساختمانی را تحت پوشش کامل بیمه‌های اجتماعی قرار می‌دهد و پیش‌بینی می‌شود بیش از ۵/۱ میلیون نفر را تحت پوشش خدمات بیمه‌ای قرار دهد. در حال حاضر بیش از، ۸۰۰ هزار نفر توسط این قانون بیمه شده‌اند و تقاضا برای بیمه‌شدن در دستور کار این قانون هنوز هم زیاد است.

2. حق بیمه مربوط به کارگران چگونه تأمین می‌شود؟

در حال حاضر حق‌ بیمه مربوط به بیمه کارگران ساختمانی با اخذ درصدی از عوارض صدور پروانه ساخت (حق بیمه سهم کارفرما)، توسط شهرداری‌ها تأمین می‌شود. کارگر مربوطه نیز با دریافت کارت مهارت فنی از سازمان فنی و حرفه‌ای در یکی از شاخه‌های مشاغل ساختمانی، و ارائه آن به شعب تأمین اجتماعی و پرداخت حق‌بیمه‌ی سهم بیمه‌شده توسط خود (۷ درصد) می‌تواند مشمول خدمات بیمه‌ای شود.

در صورت بروز  هرگونه حوادث ناشی از کار که منجر به مصدومیت، فوت یا ازکارافتادگی کارگر ساختمانی شود؛ ولی کارفرما با وجود الزام به گرفتن پروانه نسبت به اخذ آن اقدام نکرده باشد، سازمان تأمین اجتماعی علاوه بر اخذ حق بیمه مربوطه، جریمه‌ای معادل ۲۵ درصد اصل حق بیمه محاسبه و از مالک ساختمان وصول خواهد کرد. درهرحال همواره کارگر حادثه‌دیده از تمامی تعهدات مندرج در قانون بهره‌مند خواهد شد و ضرری مشمول او نخواهد شد.

در شرایط فعلی اجرای دقیق، عادلانه و کامل این قانون به دلیل پیچیدگی‌های خاص نوع کار این قشر از نیروهای زحمت‌کش جامعه دچار اختلال‌هایی در اجرای آن است. امیدواریم که باگذشت زمان و تجربه بیشتر در نحوه اجرای آن شاهد پوشش بیمه‌ای کامل این عزیزان باشیم.

قبل از این مصوبه، قانون بیمه اجباری کارگران ساختمانی، مصوب ۱۳۵۲ بر این قشر از کارگران حاکم بود و آنان را به‌ازای حق بیمه‌ای که از کارفرمایان مربوطه دریافت می‌شد، در برابر حوادث ناشی از کار تحت پوشش حمایت‌های درمانی و بیمه‌ای قرار می‌داد. این قانون شامل مزایایی از قبیل بازنشستگی و… نمی‌شد و فقط مزایا و حمایت‌های مربوط به حوادث ناشی از کار را پوشش ‌می‌داد؛ از جمله: مستمری ازکارافتادگی و فوت ناشی از کار و هزینه‌های درمانی ناشی از حوادث کاری مشمولان.

ازآنجاکه این قانون بیمه کاملی نبود، همواره تلاش برای تصویب قانونی کامل‌تر در دستور دولت قرار داشت. نیاز به حمایت‌های بیمه‌ای و قانونی از این قشر در آن زمان (سال ۵۲)، به دلیل افزایش روزافزون ساختمان‌سازی در مناطق شهری موردتوجه قرار گرفت و مسئولان قرار را بر این گذاشتند تا با عنایت به زمینه‌های وقوع حادثه در این‌گونه از مشاغل، قانون فوق را تصویب کنند و آن را به مرحله اجرا بگذارند.

این قانون به مقدار کمی مورد اصلاح قرار گرفته و تنها در سال ۷۹ اعداد و ارقام مربوط به حق بیمه کارگران ساختمانی، از حالت مقطوع به شناور تغییر داده شد. بیمه کارگران ساختمانی فعالیت‌های همچون: ایجاد ساختمان، توسعهٔ ساختمان، تجدید بنا یا تخریب را شامل می‌شود که در صورت بروز حادثه در هر یک از این فعالیت‌ها، کارگر آسیب‌دیده می‌تواند از سهم بیمه خود استفاده کند.

3. پوشش‌های بیمه کارگران ساختمانی

همه کارگرانی که زیر نظر بیمه کارگران ساختمانی قرار داشته باشند، از پوشش‌های زیر برخوردار می‌شوند:

• حوادث کاری و بیماری‌ها
• غرامت دستمزد
• ازکارافتادگی
• بازنشستگی
• فوت

4. لیست مشاغل ساختمانی تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی

مشاغل ذکر شده در جدول زیر از مفاد قوانین بیمه تأمین اجتماعی بهره خواهند برد:

۱-آرماتوربند	الف) کارگر عمومی آرماتوربند ب)کمک آرماتوربند ج)استاد کار آرماتوربند
۲-اسکلت ساز	الف) کارگر عمومی اسکلت ساز ب)کمک اسکلت ساز ج)استاد کار اسکلت ساز
۳-لوله‌کش و نصاب وسایل بهداشتی	الف) کارگر عمومی لوله‌کش و نصاب وسایل بهداشتی ب)کمک لوله‌کش و نصاب وسایل بهداشتی ج) استاد لوله‌کش و نصاب وسایل بهداشتی
۴-نقشه‌بردار	الف) کارگر عمومی نقشه‌کش ب)کمک نقشه‌بردار ج) استاد نقشه‌بردار
۵-درب و پنجره ساز پروفیل	الف) کارگر عمومی درب و پنجره ساز پروفیل ب)کمک درب و پنجره ساز پروفیل ج)استا درب و پنجره ساز پروفیل
۶-بتن‌ساز و بتن‌ریز	الف) کارگر عمومی بتن‌ساز و بتن‌ریز ب)کمک بتن‌ساز و بتن‌ریز ج)استاد بتن‌ساز و بتن‌ریز
۷-بنای سفت‌کار	الف) کارگر عمومی بنای سفت‌کار ب) کمک بنای سفت‌کار ج)استاد بنای سفت‌کار
۸-عایق‌کار رطوبتی و آسفالت‌کار آبینه	الف) کارگر عمومی عایق کار رطوبتی و آسفالت‌کار آبینه ب)کمک عایق‌کار رطوبتی و آسفالت‌کار آبینه ج)استاد عایق‌کار رطوبتی و آسفالت‌کار آبینه

 

۹-گچ کار	الف) کارگر عمومی گچ کار ب)کمک گچ کار ج)استاد گچ کار
۱۰-سنگ کار	الف) کارگر عمومی سنگ کار ب)کمک سنگ کار ج)استاد سنگ کار
۱۱-قالب بند و کفراژ بند	الف) کارگر عمومی قالب بند و کفراژ بند ب)کمک قالب بند و کفراژ بند ج)استاد قالب بند و کفراژ بند
۱۲-لوله‌کش گاز خانگی و تجاری	الف) کارگر عمومی لوله‌کش گاز خانگی و تجاری ب)کمک لوله‌کش گاز خانگی و تجاری ج)استاد لوله‌کش گاز خانگی و تجاری
۱۳-نگهداری بتن	الف) کارگر عمومی نگهداری بتن ب)کمک نگهداری بتن ج)استاد نگهداری بتن
۱۴-کاشی کاری	الف) کارگر عمومی کاشی کاری ب)کمک کاشی کاری ج)استاد کاشی کاری
۱۵-برق کار ساختمان	الف) کارگر عمومی برق کار ساختمان ب)کمک برق کار ساختمان ج)استاد برق کار ساختمان
۱۶-نقاش ساختمان	الف) کارگر عمومی نقاش ساختمان ب)کمک نقاش ساختمان ج)استاد نقاش ساختمان

5. شرایط بازنشستگی بیمه کارگران ساختمانی چیست؟

باتوجه‌به قوانین بیمه تأمین اجتماعی، کارگران ساختمانی با رسیدن به سن ۶۰ سالگی و با ۲۰ سال سابقه کار بازنشسته می‌شوند. همچنین این گروه کاری با داشتن ۳۵ سابقه پرداخت حق بیمه بدون شرط سنی می‌توانند بازنشسته شوند.

بر اساس مادهٔ ۱۰ قوانین بیمه تأمین اجتماعی کارگران ساختمانی و دستور اداری شماره ۱۱۸۳۹/۹۳/۱۰۰۰ مورخ ۹۳/۱۱/۲۵، سازمان تأمین اجتماعی، مشمولان این قانون، در صورت دارابودن یکی از شرایط زیر می‌توانند درخواست بازنشستگی نمایند:

1. ‎‎‎داشتن حداقل سابقه مقرر در قوانین بیمه تأمین اجتماعی و شصت سال تمام‌ سن‌.
2. داشتن سی و پنج سال کامل سابقه پرداخت حق بیمه.

‎‎‎تبصره: میزان مستمری بازنشستگی طبق قوانین بیمه تأمین اجتماعی تعیین می‌شود.

‎‎‎مستمری ازکارافتادگی جزئی و کلی‌، نحوه محاسبه و میزان آن و تغییرات درجه ازکارافتادگی جزئی و کلی تابع مقررات قوانین بیمه تأمین اجتماعی خواهد بود.

همچنین پرداخت حق اولاد و حق مسکن از مزایایی که در زمان اشتغال به بیمه شده پرداخت می‌شود، به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد؛ چراکه کارفرما ندارند.

6. قوانین بیمه تأمین اجتماعی کارگران ساختمانی

ماده ١

کارگران شاغل در کارهای ساختمانی اعم از ایجاد یا توسعه ساختمان، تجدید بنا، تعمیرات اساسی و یا تخریب مربوط به ساختمان و به ترتیب مندرج در قوانین بیمه، با نام‌نویسی و اخذ کد ملی نزد سازمان تأمین اجتماعی بیمه می‌شوند.

تبصره: کارگران شاغل در کارهای ساختمانی تا زمان تحت پوشش قرارگرفتن به‌موجب این قانون، کماکان از حیث خدمات مشمول قانون بیمه اجباری کارگران ساختمانی مصوب ۱۳۵۲ و اصلاحات بعدی آن هستند و در صورت احراز شرایط از مزایای قانون بیمه یادشده برخوردار خواهند شد.

ماده ۲

کارگران شاغل در کارهای ساختمانی در موارد زیر از لیست افراد مشمول قوانین بیمه خارج و کماکان تابع قانون تأمین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴ و اصلاحات بعدی آن هستند:

• وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات و شرکت‌های دولتی و وابسته به دولت، مؤسسات عمومی غیردولتی، شهرداری‌ها،  بانک‌ها و مؤسسات عام‌المنفعه و نیز کارخانه‌های دارای پروانه بهره‌برداری اعم از این که انجام کار را به پیمانکار واگذار نمایند یا رأساً انجام دهند.
• در مورد آن دسته از کارهای ساختمانی مشمول این قانون که انجام آن‌ها از طریق انعقاد پیمان به پیمانکار واگذار می‌شود حق بیمه کارگران پیمانکار بر اساس ماده ۳۸ قوانین بیمه تأمین اجتماعی وصول خواهد شد.

ماده ٣

وزارت کار و امور اجتماعی (سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای) موظف است نسبت به فراخوان و آموزش کارگران شاغل در کارهای ساختمانی اقدام و کارت مهارت  فنی برای آن‌ها صادر نماید.

• تبصره ١ :زمانبندی، شرایط و ترتیب صدور، تمدید، تعلیق کارت مهارت فنی و نحوه شناسایی کارگران شاغل در کارگاه های ساختمانی موضوع این ماده و اشتغال آن‌ها در طول دوره اعتبار کارت، طبق آیین ای خواھد بود که مشترکا های رفاه و تأمین اجتماعی، کار و امور اجتماعی، مسکن و نامه توسط وزارتخانه شهرسازی و کشور تهیه و به تصویب  هیات وزیران خواهد رسید.
• تبصره ٢ :کارگران شاغل دارای کارت  مهارت فنی معتبر از تاریخ نام‌نویسی در سازمان تأمین اجتماعی مبتنی بر کد ملی مشمول مقررات این قانون هستند و از تعهدات آن بهرمند خواهند شد.

ماده ۴

تعهدات موضوع قوانین بیمه تأمین اجتماعی شامل موارد زیر است که به بیمه شده در صورت احراز شرایط ارائه خواهد شد:

الف:  حوادث و بیماری‌ها

ب: غرامت دستمزد

ج: ازکارافتادگی

د: بازنشستگی

ه: فوت

تبصره: افراد خانواده بیمه شده جهت برخورداری از خدمات موضوع‌بند «الف» این ماده، طبق ماده ۵۸ قوانین بیمه تأمین اجتماعی، و در مورد بازماندگان طبق مواد ۸۱ و ۸۲ قانون یادشده تعیین می‌گردند.

ماده ۵

در مواردی که انجام کارهای ساختمانی مستلزم اخذ پروانه است، مراجع مربوطه مکلف‌اند، صدور پروانه را منوط به ارائه رسید و حق بیمه برای هر مترمربع سطح زیر بنا معادل ۴% حداقل دستمزد ماهانه سال درخواست پروانه به حسابی که سازمان تأمین اجتماعی اعلام خواهد کرد، پرداخت نمایند.

• تبصره ١ :در صورتی که حوادث ناشی از کار منجر به مصدومیت، فوت یا ازکارافتادگی گردد ولی متقاضی با وجود الزام به گرفتن پروانه نسبت به اخذ آن اقدام ننموده باشد، سازمان تأمین اجتماعی علاوه بر حق بیمه موضوع قوانین بیمه، جریمه‌ای به طور مقطوع معادل بیست و پنج درصد ٢۵ % اصل حق بیمه محاسبه و وصول خواهد کرد.
• تبصره ٢ :مبالغی که موقع صدور پروانه طبق مقررات این ماده پرداخت می‌گردد، در محاسبه حق بیمه کارگران پیمانکار موضوع‌بند (٢ (ماده (٢ ) قوانین بیمه محسوب خواهد گردید.

ماده ۶

حق بیمه  سهم بیمه شده معادل ۷% دستمزد ماهانه‌ای خواهد بود که طبق ماده ۳۵ قوانین بیمه تأمین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴ برای کارگران تعیین می‌شود.

تبصره: دولت مکلف است معادل سه درصد مأخذ کسر حق بیمه موضوع این ماده به‌عنوان سهم مشارکت خود به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت نماید، همچنین باتوجه‌به تعداد افراد تحت پوشش، همه ساله با اعلام سازمان تأمین اجتماعی سهم مشارکت خود را در بودجه کل کشور منظور و به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت نماید.

ماده ٧

در این ماده ذکر شده که بیمه شده مکلف است حق بیمه خود را به ترتیبی که سازمان تأمین اجتماعی تعیین می‌نماید پرداخت نماید.

تبصره: در صورت عدم پرداخت حق بیمه موضوع این قانون، سازمان طبق اختیارات مندرج در قانون تأمین اجتماعی برای وصول حق بیمه اقدام خواهد نمود.

ماده ٨

نقل‌وانتقال سابقه پرداخت حق بیمه موضوع قوانین بیمه تأمین اجتماعی فی‌مابین صندوق‌های بیمه و بازنشستگی بر اساس قوانین مربوط انجام می‌شود.

ماده ٩

چگونگی استفاده از خدمات درمانی، مدت و شرایط و میزان غرامت دستمزد

برای حوادث ناشی از کار، تعیین درصد ازکارافتادگی، چگونگی تشخیص حوادث ناشی و غیر ناشی از کار، شرایط پرداخت غرامت نقص مقطوع و برقراری مستمری جزئی و کلی، نحوه محاسبه و میزان آن و تغییر درجهٔ ازکارافتادگی جزئی و کلی تابع مقررات قوانین بیمه تأمین اجتماعی خواهد بود.

ماده ١٠

مشمولان قوانین بیمه تأمین اجتماعی در صورت دارابودن یکی از شرایط زیر می‌توانند درخواست بازنشستگی نمایند:

‍‍۱-داشتن حداقل سابقه مقرر در قوانین بیمه تأمین اجتماعی و شصت سال تمام سن

۲ – داشتن ۳۵ سال سابقهٔ پرداخت حق بیمه.

تبصره:

میزان مستمری بازنشستگی طبق قوانین بیمه تأمین اجتماعی تعیین می‌شود. مستمری ازکارافتادگی جزئی و کلی، نحوه محاسبه و میزان آن و تغییرات درجه ازکارافتادگی جزئی و کلی تابع مقررات قانون تأمین اجتماعی خواهد بود.

ماده ١١

طبق ای ماده، شرایط بیمه شده متوفی، بازماندگان واجد شرایط بیمه شده متوفی، نحوه برقراری مستمری بازماندگان و سهم مستمری هر یک از آنان طبق قوانین بیمه تأمین اجتماعی خواهد بود.

ماده ١٢

ناشی از عدم رعایت مقررات حفاظت فنی درصورتی‌که ثابت شود وقوع حادثه ناشی از کارفرما است، سازمان تأمین اجتماعی طبق مقررات این قانون (ماده ۶۶ قوانین بیمه تأمین اجتماعی و تبصره‌های آن) هزینه‌های مربوط را طبق ماده ۵۰ قوانین بیمه تأمین اجتماعی از کارفرما مطالبه و وصول خواهد نمود.

ماده ١٣

کلیه وزارتخانه‌ها، دستگاه‌ها، نهادها، شرکت‌ها و مؤسسات دولتی و وابسته به دولت، شهرداری‌ها و مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و دستگاه‌هایی که شمول قانون بر آن‌ها مستلزم ذکر نام است و مراجع صدور پروانه ساختمان مکلف به همکاری با مجریان این قانون هستند.

ماده ١۴

از تاریخ تصویب این قانون آن دسته از مواد قانون بیمه اجباری کارگران ساختمانی مصوب ۱۳۵۲ و سایر قوانینی که با این قانون مغایرت دارد، لغو می‌گردد. قانون فوق، مشتمل بر ۴ ماده و ۹ تبصره در جلسه علنی روز چهارشنبه مورخ ۱۳۸۶/۸/۹ مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ ۱۳۸۶/۸/۱۶ به تأیید شورای نگهبانی رسید.

به همین خاطر، بنا بر گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در سال‌های اخیر سازمان تأمین اجتماعی موفق به تأمین کامل منابع سهم کارفرمایی نشده و همواره با کسری از این محل روبه‌رو بوده است.

بر اساس آمار دفتر بیمه‌های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی (پاییز ۱۳۹۷) از میان ۱,۱۱۲,۳۹۹ نفری که برای برخورداری از بیمه کارگران ساختمانی نام‌نویسی کرده‌اند، ۷۹۰,۶۱۷ نفر فعال، ۶۸,۸۱۳ نفر غیرفعال، ۶,۴۹۳ نفر پذیرش شده و پروندهٔ ۲۱۷,۴۱۰ نفر نیز مختومه شده است.

از میان کارگران ساختمانی فعال، حتی اگر همه کارگران را کارگر ساده (با ضریب ۱,۱ حداقل دستمزد) در نظر بگیریم، سهم کارفرمایی آنها برای ۶ماهه نخست سال ۱۳۹۷، حدود ۱۱۶۰۰ میلیارد ریال خواهد بود که دریافتی سازمان تأمین اجتماعی بر اساس اعلام این سازمان، حدود ۳۷۰۰ میلیارد ریال بوده است.

بدین ترتیب بر اساس مفروضات مذکور، کسری از این محل، تنها برای ۶ماهه نخست سال گذشته، معادل ۷۹۰۰ میلیارد ریال حاصل شده است که در گزارش یاد شده پیش‌بینی‌شده است که این کسری تا پایان سال به ۱۵۸۰۰ میلیارد ریال برسد.

کارشناسان معتقدند، ازآنجاکه کسری مذکور در ردیف مطالبات سازمان تأمین اجتماعی قرار نمی‌گیرد و باتوجه‌به کسری انباشته سازمان برای موضوع قانون بیمه کارگران ساختمانی در سنوات گذشته، به نظر می‌رسد ادامه روند پوشش بیمه کارگران ساختمانی، با چالش جدی روبه‌رو شود.

7. معضلات قانون جدید بیمه ساختمانی (قانون 25 درصد)

قانون 25 درصد هزینه عوارض صدور پروانه شهرداری به نفع سازندگان مسکونی و معمولی است؛ اما این قانون تماماً به ضرر سازندگان تجاری است، زیرا که سازندگان تجاری‌ها معمولاً مبالغ هنگفتی باید بایت صدور پروانه به شهرداری پرداخت نمایند که 25 درصد این مبلغ بسیار زیاد است .

مثلاً یکی از سازندگان منطقه 22 تهران که دنبال اخذ جواز ساخت یک پروژه تجاری 16 هزار متری بود فیش عوارض صدور پروانه آن ملک 50 میلیارد تمان صادر شده است که حق بیمه پروانه آن با قانون جدید معادل 12/5 میلیارد میشود ، این در حالی است که با قانون متری 220 هزار تومان برا اساس متراژ 16 هزار متر حدود 3 میلیارد و 520 میلیون باید پرداخت مینمود .

پس اخذ حق بیمه پروانه اجتماعی بر اساس هزینه عوارض صدور پروانه ساختمانی امری اشتباه و غلط است زیرا ساخت یک ساختمان تجاری و مسکونی آن چنان در حقوق کارگران ساختمانی تفاوتی ندارد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

کلام آخر این که اخذ حق بیمه اجتماعی به شرطی که تأثیر مثبتی در معیشت کارگران ساختمان بگذارد خوب است. اما  در طی این چند سال که بیمه تأمین اجتماعی این مبالغ را دریافت می‌کند تأثیر مثبتی در حقوق و معیشت و بیمه‌های کارگران دیده نمی‌شود. در نهایت اگر اخذ حق بیمه پروانه ساختمان امری اجبار باشد هم درست این است که بر اساس متراژ ساختمان از سازندگان اخذ شود نه آن چه شهرداری بایت صدور جوازهای مختلف اعم از مسکونی و تجاری و اداری و… اخذ می‌نماید و هزینه‌های آن بسیار متفاوت است. این مقاله را به طور کامل به تمام ابهاماتی که پیرامون بیمه کارگران وجود دارد، اختصاص دادیم تا افراد با آگاهی بیشتر از حق‌وحقوق خود، مشغول به کار و فعالیت شوند. هدف ما از این مطالب آگاهی این قشر از افراد زحمت‌کش جامعه، از قوانین مربوط به حیطهٔ کاری آن‌ها است.

جهت آشنایی کامل با “قوانین بیمه تامین اجتماعی در ساختمان سازی” به فایل پاورپوینت “ قانون بیمه” و جهت آشنایی بیشتر با قوانین و ضوابط مربوط به این مقاله به “قانون بیمه‌های اجتماعی کارگران ساختمانی | مصوب سال 1386” در پکیج “قانون بیمه” در بخش گنجینه فایل وب‌سایت مراجعه فرمایید.