0 تا 100 کنترل درز انقطاع ساختمان توسط مهندس ناظر

مقدمه

در تهیه و تنظیم نقشه‌های معماری و همچنین در اجرای ساختمان درنظرگرفتن فاصله‌ای ایمن بین دو سازه مجاور طبق آیین‌نامه‌ها الزامی است. اهمیت درز انقطاع در جلوگیری از ریزش سازه‌ها در زلزله است، به صورتی که دو ساختمان در موقعیتی نسبت به یکدیگر قرار گیرند که با جابه‌جایی در اثر زلزله کمتر به یکدیگر ضربه وارد کنند.

باتوجه‌به اینکه درز انقطاع یکی از مفاهیم مهمی است که در آیین‌نامه‌ها و استاندارهای مهم به آن اشاره شده، در این مقاله به سؤال درز انقطاع چیست پاسخ می‌دهیم. سپس به چگونگی محاسبه درز انقطاع برای ساختمان‌ها پرداخته و فرمول آن را عنوان می‌کنیم. همچنین با ارائه مثال‌های ساده تلاش می‌کنیم تا این مفهوم را به‌خوبی درک کنید.

 1. درز انقطاع چیست؟

باتوجه‌به رفتار سازه‌ها در هنگام زلزله و حرکت‌ آن‌ها که می‌تواند باعث نزدیک‌شدن دو سازه مجاور هم به یکدیگر و در نهایت برخورد آن‌ها شود، لازم است درزی بین دو ساختمان مجاور هم لحاظ شود که به آن درز انقطاع می‌گویند. پیش‌بینی درز انقطاع باعث وجود یک فاصله ایمن بین دو ساختمان شده و از برخورد آن‌ها در هنگام زلزله به یکدیگر جلوگیری می‌کند.

2. اهمیت درز انقطاع 

محاسبه درز انقطاع و درنظرگرفتن آن در آیین‌نامه طراحی ساختمان استاندارد 2800 به این صورت گفته شده که لازم است برای حذف یا کاهش خسارات ناشی از ضربه‌ ساختمان‌های مجاور به یکدیگر در هنگام زلزله، درز انقطاع لحاظ شود. در واقع ساختمان‌ها با پیش‌بینی این درز از یکدیگر جدا شده و فاصله‌ای بین آن‌ها به وجود می‌آید.

همچنین پس از ساخت ساختمان می‌توان با استفاده از مصالح کم مقاومت اقدام به پر کردن درز انقطاع نمود به‌طوری‌که در هنگام وقوع زلزله بر اثر برخورد دو ساختمان، این مصالح به‌راحتی خرد شده تا بعد از وقوع زلزله آن‌ها را با مصالح جدید جایگزین کنیم.

3. محاسبه مقدار درز انقطاع

طبق استاندارد 2800 ویرایش چهارم محاسبه درز انقطاع برای ساختمان‌های با 8 طبقه و کمتر متفاوت از ساختمان‌های با 8 طبقه و بیشتر هستند. برای ساختمان‌های با هشت طبقه یا کمتر گفته شده که فاصله هر طبقه از مرز زمین مجاور باید حداقل به اندازه پنج هزارم ارتفاع آن طبقه از روی تراز پایه باشد.

به‌عنوان‌مثال برای ساختمان با تراز ارتفاعی 20 متر (2000 سانتی‌متر)، این مقدار را در 0.005 ضرب کرده تا عدد 10 به دست آید. یعنی مقدار درز انقطاع در این تراز ارتفاعی باید حداقل 10 سانتی‌متر باشد. دقت کنید اگر ساختمان کناری 30 متر ارتفاع داشته باشد آن ساختمان نیز باید 15 سانتی‌متر درز رعایت کند. آنچه که بعد از ساخت دو ساختمان باقی می‌ماند درز 25 سانتی‌متری است. اما هر ساختمان صرفا موظف به رعایت درز انقطاع خود است.

برای ساختمان‌های با 8 طبقه یا بیشتر و همینطور ساختمان‌های بااهمیت زیاد و خیلی زیاد با هر تعداد طبقه، عرض درز انقطاع بین ساختمان و ساختمان کناری را با استفاده از تغییر مکان جانبی غیرخطی طرح و با درنظرگرفتن اثر پی – دلتا تعیین می‌کنند. برای این کار ابتدا تغییر مکان برای هر دو ساختمان محاسبه شده، با استفاده از جذر مجموع مربعات دو عدد، درز انقطاع را محاسبه می‌کنند.

طبق این استاندارد اگر به مشخصات ساختمان مجاور دسترسی نباشد، حداقل فاصله هر طبقه از زمین مجاور باید برابر هفتاد درصد مقدار تغییر جانبی غیرخطی طرح در آن طبقه ساختمان در نظر گرفته شود.

منظور از ساختمان‌های بااهمیت زیاد و خیلی زیاد بیمارستان‌، فرودگاه، تأسیسات نظامی و به‌طورکلی ساختمان‌هایی است که باتوجه‌به کاربری آن‌ها، میزان آسیب وارده به علت زلزله از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

4. فرمول محاسبه درز انقطاع ساختمان

همان‌طور که در قسمت قبل توضیح دادیم فرمول محاسبه درز انقطاع ساختمان برابر است با:

0.005 × h = مقدار درز انقطاع

که دراین‌رابطه h فاصله بین تراز ارتفاع سازه از تراز پایه است. برای مثال اگر فاصله کف بام تا کف پایین‌ترین طبقه از ساختمان 16 متر باشد، داریم:

متر 0.08 = 0.005 × 16

یعنی طبق فرمول، مقدار درز انقطاع برای این ساختمان برابر 8 سانتی‌متر است.

شاید در برخی از مطالب فرمول بالا را به‌صورت h/200 دیده باشید. لازم به ذکر است که این فرمول ساده شده فرمول اصلی بوده (0.005 یعنی 5 تقسیم بر 1000) و در مقدار نهایی تفاوتی ایجاد نمی‌کند.

5. کنترل درز انقطاع 

پیش از بررسی این مطلب لازم است بدانید که طبق تعریف درز انقطاع، ارتفاع کف را از تراز پایه حساب می‌کنیم. بر اساس استاندارد 2800 منظور از تراز پایه ساختمان ترازی است که در هنگام وقوع زلزله، از آن تراز به پایین اختلاف حرکتی بین ساختمان و زمین وجود نداشته باشد.

این تراز طبق آیین‌نامه به دو شکل زیر در طراحی ساختمان در نظر گرفته می‌شود:

1. برای ساختمان‌های بدون زیر زمین یا ساختمان‌هایی که زیر زمین دارند؛ ولی دیوارهای نگهبان آن به سازه متصل نیستند: در این حالت تراز پایه برای طراحی سازه در سطح بالای فونداسیون خواهد بود.
2. سازه‌های دارای زیرزمین که دیوارهای نگهبان آن به سازه متصل بوده و فضای بین خاک‌برداری و دیوار نگهبان زیر زمین، با خاک متراکم پر شده باشد: در این حالت تراز پایه می‌تواند در نزدیک‌ترین سقف زیر زمین‌به‌زمین طبیعی اطراف باشد. البته در این حالت لازم است دو شرط زیر برقرار باشد:

• خاک طبیعی موجود در اطراف ساختمان متراکم باشد.
• دیوارهای نگهبان زیر زمین بتن‌آرمه بوده و آخرین سقف زیر زمین هم صلبیت کافی داشته باشد. برای افزایش صلبیت سقف می‌توان از صلبیت تیرها یا مجموع تیر و دال سقف استفاده کرد.

6. نکات اجرایی درز انقطاع

• طراح سازه و معماری باید به‌درستی و طبق استاندارد 2800 این درز را در نقشه‌ها اعمال کنند. در صورت عدم اعمال این فاصله حتی اگر مراجع قانونی مانند نظام مهندسی نقشه را تایید کنند، مسئولیت هرگونه عواقب ناشی از عدم طراحی صحیح بر عهده مهندس طراح سازه است.
• مهندس ناظر موظف است درز انقطاع را به‌دقت و باتوجه‌به نقشه کنترل کرده و درصورتی‌که مهندس اجرای ساختمان همکاری لازم را با او نداشته باشد، باید گزارش تهیه کرده و به مراجع ذی‌صلاح تحویل بدهد.
• ناظر ساختمان باید توجه کند که نیازی به بررسی رعایت یا عدم رعایت درز انقطاع برای ساختمان مجاور (نوساز یا قدیمی) نیست. برای ناظر رعایت درز انقطاع و اجرای آن مطابق نقشه‌هایی است که نظارت آن‌ها را بر عهده دارد.
• باید توجه کنیم با اعمال این درز و کم‌شدن فاصله ستون‌ها، پارکینگ حذف نشود. این موضوع باید توسط ناظر گزارش شده و تا زمان مشخص‌شدن وضعیت از ادامه کار جلوگیری شود.
• لازم است از کاهش درز انقطاع در طبقات بالا جلوگیری شود چرا که در صورت بروز چنین مسئله‌ای ممکن است کمیسیون ماده صد حکم تخریب صادر کند.

7. کنترل درز انقطاع  ساختمان توسط مهندس ناظر

1.7. تراز پایه

مطابق بند 1-4-1 آیین‌نامه 2800، جهت حذف و یا کاهش خسارت و خرابی ناشی از ضربه ساختمان‌های مجاور به یکدیگر، ساختمان‌ها باید با پیش‌بینی درز انقطاع از یکدیگر جدا ساخته شده و یا با فاصله ای حداقل از مرز مشترک با زمین های مجاور ساخته شوند . برای تامین این منظور در ساختمان‌های با ۵ طبقه وکمتر، فاصله هر طبقه از مرز زمین مجاور حداقل باید پنج هزارم ارتفاع آن از روی تراز پایه باشد
مطابق بند 3-3-1-2 آیین‌نامه 2800 تراز پایه در ساختمان به ترازی اطلاق می شود که در زمان زلزله، از آن تراز به پایین اختلاف حرکتی بین ساختمان و زمین وجود نداشته باشد . برای مشخص‌کردن تراز پایه، آیین‌نامه شرایط زیر را نیز قرار داده است:
1: ساختمان‌هایی که دارای زیر زمین هستند و دیوارهای آن به سازه متصل نیست، در این حالت تراز پایه از روی سطح شالوده در نظر گرفته می شود .
2: ساختمان‌هایی که دارای زیر زمین هستند و دیوارهای آن متصل به سازه است و پشت دیوارها توسط خاک متراکم پرشده باشد، در این حالت تراز پایه در نزدیکترین سقف زیرزمین به سطح زمین طبیعی اطراف در نظر گرفته می شود .
تا اینجا مشخص شد که درز انقطاع باید از روی تراز پایه اجرا شود، یعنی به لحاظ آیین‌نامه ای، نیاز نیست این درز در قسمت فونداسیون در نظر گرفته شود.

نکته حقوقی برای مهندسان ناظر و سازندگان ساختمان:
با مشاهده شکل گودبرداری‌هایی که در سطح شهرها انجام‌گرفته، به این نتیجه رسیدیم که نمی‌توان حرکات پاکت بیل یا بابکت و همچنین ریزش خاک زیر فونداسیون را کنترل کرد تا فونداسیون وارد ملک همسایه نشود، و در موارد بسیاری دیده شده که به دلیل ورود به ملک همسایه و بتن‌ریزی فونداسیون، بعداً در زمان ساخت ملک مجاور، این مسئله (ورود به ملک) باعث به‌وجودآمدن دعواهای حقوقی گشته که مهندس ناظر را نیز به دلیل گزارش‌نکردن این موضوع، درگیر خودکرده است .

پس لازم است مهندسین ناظر در صورت برخورد با این مسئله در فونداسیون، ابتدا دستور کار جهت اصلاح به مالک ابلاغ کنند و حتماً در صورت عدم اصلاح آن، در گزارش مرحله‌ای یا گزارش تخلف، به مرجع صدور پروانه ابلاغ نمایند.  متن گزارش ناظر در این قسمت:

به اطلاع شهرداری محترم می‌رساند، طی بازدید اخیر مشاهده گردید مالک ملک به شماره پرونده شهرداری . . . . . به آدرس . . . . . . .  در زمان گودبرداری به دلیل خطای انسانی یا خطای ماشینی، به میزان . . . . . سانتیمتر وارد حریم ملک پلاک ضلع . . . . . گردیده است؛ لذا لازم است شهرداری محترم قبل از بتن‌ریزی فونداسیون، مالک را قبل از گودبرداری ملزم به اصلاح نماید .

در ضمن این موضوع در مورخه . . . . . . . . طی دستور کار کتبی به مالک ابلاغ گردیده است. پس توصیه می‌شود:

1. حتی‌الامکان در زمان گودبرداری دقت شود تا ماشین‌آلات وارد حریم ملک همسایه نشوند
2. در صورت ورود به ملک مجاور، حتماً قبل از بتن‌ریزی فونداسیون این قسمت‌ها، توسط پلاست و فوم پر شوند.

 2.7. درز انقطاع را چگونه کنترل کنیم؟

الف) در ساختمان‌های بتنی، ناظر باید مطابق نقشه‌های معماری درز انقطاع را کنترل نماید.

مثال: در نقشه‌های معماری درز انقطاع 11 سانت مشخص شده است و اسکلت ساختمان هم بتنی است.

11 سانت خود درز + 4 سانت اندود ملات ماسه سیمان + 3 سانت کاور بتن ستون = 18 سانت از پشت میلگرد خاموت ستون باید درز اجرا شود . این کنترل باید از روی فونداسیون و در زمان اجرای ریشه ستون‌ها انجام شده و تا بالاترین سقف نیز ادامه یابد.

ب) در ساختمان‌های فلزی، این مورد در زمان بیس پلیت گذاری ستون‌ها کنترل می‌گردد. برای انجام این کار لازم است ابتدا شکل ستون را روی بیس پلیت کشیده و مطابق مثال فوق اندازه‌ها کنترل شوند، فقط در این ساختمان‌ها کاور بتن ستون حذف می‌گردد، یعنی درز انقطاع مثال بالا و در ساختمان اسکلت فلزی خواهد شد 15 سانت.

3.7.  کنترل درز انقطاع باید توسط کدام یک از ناظران انجام شود؟

در ساختمان‌هایی که ناظر نقشه‌بردار حضورنداشتن باشد این کار توسط نقشه‌بردار انجام شده و در صورت نبودن نقشه‌بردار، ازآنجاکه کنترل ابعادی در ساختمان از وظایف ناظر معمار است، باید ناظر معمار درز انقطاع را کنترل نموده و در صورت تخلف گزارش نماید . اما با توجه پرونده‌های موجود و اینکه درز انقطاع یکی از بخش‌های سازه‌ای ساختمان است، بهتر است ناظر سازه نیز در زمان کنترل درز انقطاع توسط ناظر نقشه‌بردار یا معمار با ایشان همراه باشد.

نکته مهم

در زمان مشخص‌کردن درز انقطاع، حتماً مواظب باشید که با کم‌شدن فاصله ستون‌ها، پارکینگ حذف نشود و در این صورت باید این مورد توسط ناظر مربوطه گزارش شده و تا زمان تعیین تکلیف این موضوع از ادامه کار جلوگیری گردد.

همچنین کم‌شدن درز انقطاع در طبقات بالا، در مواردی دیده شده که در کمیسیون ماده صد منجر به صدور حکم تخریب گردیده است و مهندس ناظر که این موضوع را در گزارش‌های خود قید نکرده نیز جزو مقصرین پرونده شمرده شده است.

4.7. آیا می‌توان درز انقطاع را توسط نخاله پُر کرد؟

مجدداً مطابق بند 1-4-1 آیین‌نامه 2800، می‌توان درز انقطاع را توسط مصالح انعطاف پذیر پُر کرد . مصالح انعطاف پذیر مانند: ماسه بادی، پلاستوفوم و …  . به هیچ عنوان ناظر نباید به مالک اجازه دهد این قسمت را توسط مصالح بنایی، بتن پُر کند و در صورت پُر شدن این قسمت، حتماً مورد را در گزارشات خود و در موعد قید نماید.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

جهت آشنایی کامل با  “0 تا 100 کنترل درز انقطاع ساختمان توسط مهندس ناظر” به پکیج “دوره جامع متره و برآورد پروژه (دکتر مترور)” در بخش گنجینه فایل وب‌سایت مراجعه فرمایید