بررسی نکات مهم قالب برداری

مقدمه

یکی از مهم‌ترین نکات در اجرای قالب‌بندی، پایداری قالب‌های نصب شده است. در صورت عدم اجرای مهار صحیح قالب‌ها و تراز نبودن آنها ممکن است مشکلاتی از قبیل همگن نبودن سطح بتن‌ریزی و خالی ماندن بخش‌هایی از کار را به وجود آورد.

برای جلوگیری از بروز مشکلات بعدی در اجرای قالب‌بندی بتن، همواره باید از افراد متخصص و ماهر برای اجرای کار استفاده کرد تا ضمن اجرای صحیح و اصولی قالب‌بندی و بتن‌ریزی، هنگام اجرای قالب‌ها کلیه سازه‌ قالب را مورد بررسی قرار داده تا از عدم وجود هرگونه خرابی و نشت و درز در قالب‌ها اطمینان حاصل کنند.

علاوه بر تمام موارد ذکر شده و لزوم دقت و نظارت کافی در تمام مراحل اجرای کار، باید به زمان باز کردن قالب نیز توجه داشت. درصورتی‌که بتن داخل قالب به‌صورت کامل به مقاومت خود نرسیده باشد، ‌هرگونه جداسازی قالب‌ها ممکن است موجب بروز مشکلاتی فراوانی برای سازه گردد.

1. برنامه‌ریزی دقیق و نیروی انسانی ماهر

قبل از هر چیز باید به این موضوع اشاره کنیم که بهره‌گیری از مهندسان و کارگران ماهر و باتجربه برای انجام قالب‌برداری نقش به سزایی در تعیین کیفیت خروجی نهایی ایفا می‌کند. در واقع کارگران باید با تجهیزات، ابزارها و تکنیک‌های مورداستفاده در اجرای سقف وافل آشنا بوده و بتوانند به طور دقیق قالب‌ها و مواد را برای ریختن بتن آماده کنند تا در هنگام قالب‌برداری مشکلی به وجود نیاید.

باتوجه‌به اینکه قالب‌برداری سقف وافل ممکن است پیچیدگی‌های خاص خود را داشته باشد، برنامه‌ریزی مناسب در این زمینه از اهمیت بالایی برخوردار است. بخشی از این برنامه‌ریزی شامل مراحلی مانند انتخاب و استخدام نیروی انسانی ماهر و باسابقه، تعیین زمان‌بندی مناسب برای قالب‌برداری، تأمین ابزارها و تجهیزات لازم، همکاری با تیم‌های متخصص و بررسی امکانات و محدودیت‌های محل قالب‌برداری است.

یکی از مهم‌ترین نکات اجرای قالب‌بندی بتن، رعایت اصول ایمنی قالب‌بندی است؛ چراکه از آسیب به پرسنل و تجهیزات جلوگیری می‌کند و منجر به کاش هزینه‌های جانبی قالب‌بندی می‌شود. مهم‌ترین خطرات قالب‌بندی که باید برای آن‌ها تمهیدات لازم را به کار ببرید، به شرح زیر است:

• سقوط افراد و اشیا از ارتفاع
• برق‌گرفتگی
• خطرات حمل دستی بار
• برخورد با اجسام سخت
• خطرات بهداشتی
• لبه‌های تیز و برنده قالب
• ریزش سازه

اجرای قالب‌بندی بتن بدون بازرسی فنی، به معنای ایجاد حادثه است و منجر به بالقوه شدن خطرات قالب‌بندی می‌شود. بازرسی فنی باید از زمان انتخاب قالب آغاز و در تمامی مراحل قالب‌بندی، انجام شود. این بازرسی باید در زمانی که بتن سفت می‌شود و هنگام قالب‌برداری نیز رعایت شود. یکی از مهم‌ترین نکات قالب‌بندی بتن، بازرسی قالب‌ها هنگام بتن‌ریزی است، چرا که امکان اصلاح و رفع عیوب پیش از این‌که دیر شود را فراهم می‌کند.

همچنین بازرسی فنی باید در خدمت ایمنی اجرای قالب‌بندی نیز باشد، چراکه علاوه بر جلوگیری از خطرات قالب‌بندی، تجهیزات را نیز ایمن نگه می‌دارد.

2. بررسی و آماده‌سازی قالب‌ها

از جمله مواردی که باید قبل از آغاز کار بررسی شود، خود قالب‌ها هستند که باید بر اساس نیاز و طراحی مهندسان پروژه آماده شوند. منظور از بررسی قالب وافل تست‌کردن سطحی قالب‌ها، بررسی نوک‌ها و لبه‌ها برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی و همچنین تمیزکردن قالب‌ها از هرگونه آلودگی و ضایعات است. از آنجا که معمولاً روی سقف وافل پوشش دیگری استفاده نمی‌شود و به‌صورت مستقیم در معرض دید است، کوچک‌ترین خطا و نقص در این مرحله می‌تواند آسیب جدی به نمای آن وارد کرده و هماهنگی و یکدستی کلی سقف را تضعیف کند.

تعمیر و نگهداری باید پیش از اجرای قالب‌بندی بتن و پس از آن نیز انجام شود. به‌محض مشاهده عیوب قالب، باید نسبت به رفع آن‌ها اقدام کنید. همچنین شرایط محل نگهداری قالب‌ها و تهویه این محل نیز باید متناسب با جنس قالب باشد.

قالب‌های فلزی معمولاً به‌صورت رنگ‌شده به فروش می‌رسند. در صورت ازبین‌رفتن رنگ آن‌ها پس از استفاده‌های مکرر، باید مجدداً آن‌ها را رنگ کنید تا در مجاورت با مواد خورنده و آب موجود در بتن، زنگ نزنند.

پیش از اجرای قالب‌بندی بتن، باید خاک زیر آن را به‌دقت بررسی کنید و در صورت سست بودن آن، باید ابتدا اقدام به افزایش استحکام خاک کنید. چراکه با وجود سست بودن خاک زیر قالب، تمامی محاسبات مربوط به بارهای سازه بی‌فایده خواهد بود و استفاده از جک‌های قدرتمند به تعداد زیاد هم نمی‌تواند از دررفتن قالب‌ها و فروریختن سازه جلوگیری کند. البته بررسی نوع خاک موجود در محل احداث پروژه، یکی از فرایندهایی است که باید پیش از کندن پی انجام شود.

برای ازبین‌بردن حباب‌های محبوس در بتن و جلوگیری از ایجاد سوراخ در آن، پس از بتن‌ریزی اقدام به ویبره کردن بتن می‌کنند که این فرایند می‌تواند به قالب‌ها آسیب بزند. به همین دلیل باید هنگام ویبره کردن بتن، حواستان به استحکام قالب‌ها باشد و هنگام اجرای قالب‌بندی بتن نیز تمهیدات لازم را برای جلوگیری از باز شدن قالب‌ها هنگام ویبره زنی، اتخاذ کنید.

3. تعیین مکان قالب‌ها

پس از بررسی نقشه و همچنین شکل و کیفیت قالب‌ها، باید روی مکان قرارگیری قالب‌ها و چیدمان آن‌ها کنترل‌های لازم را به عمل آورد تا از انطباق این فرایند با جزئیات نقشه‌ها اطمینان حاصل نمود. در واقع قالب‌ها باید به‌گونه‌ای چیده شوند که سطح سقف وافل، هموار و بدون ناترازی و ناهمواری‌ و بدون تحرک باشد. این امر در به‌حداقل‌رساندن مشکلات مربوط قالب‌برداری تأثیر مستقیم دارد.

4. روان‌سازی سطح قالب‌ قبل از بتن‌ریزی

برای اینکه فرایند قالب‌برداری بدون مشکل انجام شود لازم است قبل از بتن‌ریزی، قالب‌ها با استفاده از مواد چرب‌کننده مانند روغن شماره 10 (روغن خیاطی) یا روغن‌های گیاهی چرب شوند تا جداسازی آن‌ها با سهولت بیشتری انجام گرفته و بدون باقیماندن بقایای بتن در آن‌ها، برای استفاده‌های بعدی آماده شوند. البته باید توجه داشت که از روغن‌های تیره و بی‌کیفیت استفاده نشود چراکه نتیجه دلخواه به دست نخواهد آمد.

روغن قالب‌بندی، یکی از مهم‌ترین اصول تعمیر و نگهداری قالب است که عمر قالب را بالا می‌برد و از زنگ‌زدن و خوردگی قالب فلزی در بلندمدت جلوگیری می‌کند. همچنین تمیزکردن و خشک‌کردن قالب بلافاصله پس از قالب‌برداری، در افزایش عمر آن تأثیر زیادی دارد.

مهم‌ترین نکته در روغن زدن به قالب، قراردادن آن در هوای آزاد پیش از اجرای قالب‌بندی بتن است. این کار به ایجاد لایه محافظ بین قالب و بتن کمک می‌کند و باعث می‌شود که بتن به قالب نچسبد.

5. بتن‌ریزی اصولی

یکی دیگر از نکات مؤثر در فرایند قالب‌برداری، کیفیت بتن‌ریزی است. در واقع این عمل باید به‌گونه‌ای انجام شود که بتن در تمام قالب به‌صورت یکنواخت پخش شده و هیچ فضای خالی در آن باقی نگذارد. توجه به این موضوع باعث می‌شود علاوه بر سهولت قالب‌برداری، سطح یکنواخت و زیبایی را در سقف وافل شاهد باشیم.

6. زمان مناسب قالب‌برداری

زمان برداشت قالب‌های قائم، قالب‌های زیرین و تیرها به دلیل مشخصات فنی ویژه هرکدام از آن‌ها باهم متفاوت است. به عبارتی میزان فشار وارده، وزن و دمای محیط نقش تعیین‌کننده‌ای در محاسبه زمان مناسب برای قالب‌برداری هر قسمت دارند.

به‌عنوان‌مثال قالب‌های قسمت زیرین به طور میانگین و در دمای عادی 24 درجه پس از گذشت 3 روز می‌توانند باز شوند اما قالب‌های قائم در همان دما فقط به 9 ساعت زمان نیاز دارند چراکه برخلاف قالب‌های زیرین، فقط فشار جانبی تحمل می‌کنند و فشار قائم خاصی به آنها وارد نمی‌شود.

همچنین در مورد تیرها باید گفت که به دلیل وزن بیشتر، این عدد به 7 شبانه روز افزایش پیدا می‌کند. به‌طور کلی دما یکی از عوامل اساسی در تعیین زمان مناسب قالب‌برداری است و هرچه دما کاهش یابد، زمان انتظار برای برداشتن قالب‌ها نیز بیشتر خواهد شد.

یکی از مهم‌ترین نکات اجرایی قالب‌بندی بتن که در مبحث ملی ساختمان نیز به آن اشاره شده، لزوم استفاده از پشت‌بندهای عمودی و افقی به‌صورت هم‌زمان است. همچنین اتصال این پشت‌بندها به یکدیگر و قالب باید به نحوی انجام شود که تمامی قالب‌ها در کنار یکدیگر، یک جسم صلب یکپارچه را تشکیل دهند.

به‌صورت کلی پایداری اتصالات یعنی این‌که در اجرای قالب‌بندی بتن حواستان به کافی بودن تعداد تکیه‌گاه، جک سقفی، پین و گوه، مهره خروسکی، گیره قالب و … باشد و اطمینان حاصل کنید که این اتصالات قالب‌بندی فاقد شکستگی، زنگ‌زدگی، ترک و … هستند و به‌صورت صحیح و محکم بسته شده‌اند.

در نظر داشته باشید که انواع سقف‌های وافل در میان سازه‌های دال قرار می‌گیرند و قوانین و مقررات ساختمان‌سازی به وضعیت هر یک از این سقف‌ها رسیدگی شده است. زمان‌بندی قالب‌برداری در سقف‌های وافل مشابه با سقف‌های دال است. به‌این‌ترتیب مشکلی در فرایند ساختمان‌سازی به وجود نمی‌آید و با استفاده از روش‌های قدیمی ساخت سقف می‌توان از سقف‌های مدرن وافل نیز استفاده کرد. زمان‌بندی مربوط به قالب‌برداری سقف وافل شامل موارد زیر می‌شود:

• قالب‌های قائم

قالب‌برداری سقف وافل در قالب‌های قائم نیاز به‌صرف چند ساعت زمان دارد. در غیر این صورت این فرایند بادقت کافی انجام نمی‌گیرد. این مسئله به شرایط دمایی مربوط به محیط موردنظر نیز مربوط می‌شود. درصورتی‌که درجه دمایی محیط 0 درجه سلسیوس باشد، برای قالب‌برداری باید 30 ساعت صبر کنید. در صورتی که دما 18 درجه سلسیوس باش باید در عرض 18 ساعت فرایند قابل برداری انجام شود. همچنین در دمای 24 درجه مدت زمان قالب‌برداری به 9 ساعت می رسد. در صورتی که دما 16 درجه سلسیوس باشد، این بازه‌های زمانی به 8 ساعت تغییر می کنند. با درنظرگرفتن این مجموعه نکات، در زمان مشخصی می توانید، قالب‌برداری سقف را انجام دهید.

• قالب‌های زیرین

درصورتی‌که قالب‌ها به‌صورت زیرین جای‌گذاری شده باشند، برای برداشتن آن‌ها باید به بازه‌های زمانی مربوطه دقت داشته باشید. با درنظرگرفتن اصول قالب‌برداری سقف وافل این زمان‌بندی‌های استاندارد مشخص می‌شوند:

1. در دمای 24 درجه و یا بیشتر، قالب‌برداری 3 روز طول می کشد. این دما در مناطق گرمسیری بیشتر مورد توجه قرار می گیرد.
2. در دمای 16 درجه، برای قالب‌برداری سقف حدود 4 روز صبر می کنند.
3. در دمای 8 درجه سانتیگراد، قالب‌برداری سقف به‌صورت 6 روزه انجام می‌شود.
4. در دمای 0 درجه، قالب‌برداری در عرض 10 روز انجام می گیرد.

7. باز کردن قالب‌ها

این مرحله یکی از اساسی‌ترین و حساس‌ترین مراحل قالب‌برداری است و نیاز به تجربه و مهارت بالایی دارد؛ چراکه واردکردن هرگونه فشار، ضربه یا خراش به سطح بتن در اثر بی‌احتیاطی، ممکن است باعث آسیب رساندن به آن شده و کیفیت نهایی خروجی کار کاهش خواهد یافت. به‌علاوه این کار باید به‌گونه‌ای انجام شود تا قالب‌ها نیز برای استفاده‌های بعدی سالم بمانند.

برای این‌که بدانید اصول قالب‌بندی چیست و اجرای قالب‌بندی بتن چه نکات و الزاماتی دارد، می‌توانید به آیین‌نامه ملی ساختمان مراجعه کنید. این آیین‌نامه شامل نکات و الزاماتی است که با رعایت آن‌ها می‌توانید یک ساختمان ایمن و باکیفیت داشته باشید. در مبحث نهم این آیین‌نامه، در مورد رواداری (حد مجاز انحراف) سازه‌های بتنی متعارف و زمان مجاز قالب‌برداری به‌صورت مفصل بحث شده است.

همچنین دفتر مقررات ملی ساختمان، یک کتابچه با نام «راهنمای قالب‌بندی ساختمان‌های بتن‌آرمه» منتشر کرده که با استفاده از آن می‌توانید اجرای قالب‌بندی بتن را به‌صورت اصولی پیش ببرید.

انتخاب زمان مناسب برای قالب‌برداری یکی از مهم‌ترین عوامل در تضمین استحکام سازه به شمار می‌رود. به همین دلیل است که در نکات قالب‌بندی بتن که در مقررات ملی ساختمان به آن پرداخته شده، یک بخش را به جدول زمان‌بندی قالب‌برداری اختصاص داده‌اند. زمان قالب‌بندی به محل قالب‌بندی در سازه، دمای هوا در زمان اجرای قالب‌بندی بتن و عمودی یا افقی بودن قالب‌ها نیز بستگی دارد.

همچنین به‌عنوان یک اصل کلی در نکات قالب‌بندی بتن، گفته می‌شود که در صورت رسیدن بتن به ۷۰ درصد مقاومت ۲۸ روزه، می‌توانید قالب‌های زیرین را باز کنید؛ اما شمع‌ها باید تا پایان زمان رسیدن بتن به مقاومت ۲۸ روزه سر جای خود باقی بمانند.

8. فشار وارده بر قالب را محاسبه کنید

یکی از مهم‌ترین نکات قالب‌بندی بتن، اندازه‌گیری و انجام دقیق محاسبات مربوط به بارهای زنده یا مرده سازه پیش از شروع کار است. بی‌توجهی به این موضوع یا خطا در محاسبات می‌تواند منجر به دررفتن و آسیب به قالب، تخریب سازه و حوادث جانی و مالی ناگوار شود. میزان بار قابل‌تحمل برای یک قالب به محل اجرای قالب‌بندی بتن، جنس و ضخامت قالب، ارتفاع و عرض عضوی که قالب‌بندی برای آن انجام می‌شود بستگی دارد.

9. نکات تکمیلی

قالب‌بندی و قالب‌برداری جزو یکی از مرحله‌های مهم در ساخت سازه‌های بتنی است که تسهیل‌کننده ایجاد شکل و ابعاد دقیق سازه می‌باشد. قالب‌برداری و قالب‌بندی صحیح و کارآمد، تأثیر مستقیم در کیفیت نهایی سازه دارد. در ادامه به برخی نکات مهم در قالب‌برداری و قالب‌بندی سازه‌های بتنی اشاره خواهیم کرد:

1. استحکام قالب: استحکام و مقاومت بالا در قالب‌های مختلف یکی از ویژگی‌های مهم در آنها می‌باشد که باید همه آنها از این ویژگی برخوردار باشند چرا که برای اجرای قالب‌بندی نیازمند بهترین و مقاوم‌ترین نوع قالب هستیم. ازاین‌رو قالب باید بتواند بارهای عمودی و افقی را تحمل کند. استفاده از بهترین ماد اولیه در ساخت قالب‌هایی با جنس متنوع می‌تواند استحکام قالب را تضمین کند و کیفیت و کارایی آن را بالا ببرد.
2. ساخت قالب بتن، یکی از مهم‌ترین مراحل در ساخت سازه‌های بتنی است؛ ازاین‌رو کیفیت مناسب در ساخت و نصب قالب، از اهمیت زیادی برخوردار است. مواد استفاده شده در ساخت قالب باید مطابق با استانداردهای مربوطه باشند و از بهترین نوع مواد اولیه در بازار باشند تا به‌واسطه این کار کیفیت ساخت و دوام آنها را بالا برد. برخی مواد استفاده شده در ساخت قالب بتن شامل چوب، قالب فولادی و قالب پلاستیکی هستند که این مواد باید در ساخت قالب نصب شده و مراقبت شوند.
3. طراحی قالب: قالب باید مطابق با نقشه‌های طراحی شده باشد و از پوشش‌های داخلی و خارجی لازم برخوردار باشد تا به حفظ شکل و ابعاد صحیح سازه بتنی کمک کند.
4. مهارت کارگران: کارگران باید از مهارت و تجربه کافی در راستایی قالب‌بندی و قالب‌برداری برخوردار باشند به‌طوری‌که تجربه کافی برای این کار در اختیار داشته باشند. تا به ساخت سازه بتنی باکیفیت کمک کنند. آنها باید توانایی انجام تمامی مراحل قالب‌بندی و مهارکردن آن‌ها را داشته باشند.
5. مهار و مقاوم‌سازی سیستم قالب‌بندی: به‌طورکلی سیستم قالب‌بندی باید مستحکم و مناسب برای نگهداری بتن تازه باشد و بتوانند در مقابل فشارهای وارده بر سیستم قالب‌بندی مقابله کند؛ ازاین‌رو در ارتفاع و ابعاد زیاد قالب‌بندی بهتر است برای جلوگیری از حوادث ناگوار از سیستم‌های مهارکننده مانند گیره و لوله داربست در پشت شبکه‌های قالب‌بندی استفاده کنید تا استحکام آنها افزایش پیدا کند.
6. نصب و اجرای اتصالات و قالب‌ها به یکدیگر: قالب‌ها و اتصالات، بخش‌های مهمی در ساخت سازه‌های بتنی هستند که به‌دقت و به روش صحیح نصب و اجرا باید شوند. درصورتی‌که نصب و اجرای صحیح قالب‌ها و اتصالات به یکدیگر در نظر گرفته نشود، ممکن است به مشکلاتی مانند نقصان قویت سازه، تخریب و ظهور خروجی بی‌کیفیت سازه منجر شود. برای این کار قبل از نصب قالب‌ها، باید به‌دقت آن‌ها را بررسی کنید تا بیشتر نصب و اجرای آن‌ها صحیح باشد. قالب‌های دارای خراش و ترک باید جایگزین شوند و قالب‌هایی که به قالب اصلی نمی‌پیوندند، به‌دقت بررسی شوند. مطمئن شوید در طراحی قالب‌ها و اتصالات، به جزئیاتی مثل داشتن سوراخ در صحیح گوشه لوله‌های حفر شده که در زمان بتن‌ریزی باعث حفظ یک توزیع صحیح می‌شود،
7. رعایت نکات ایمنی: ساخت‌وساز یک فرایند پیچیده و خطرناک است که در صورت عدم رعایت نکات ایمنی، مخاطرات جدی همراه با آن خواهد بود. ازاین‌رو توجه به نکات ایمنی در هنگام قالب‌برداری و قالب‌بندی در ارتفاع‌های مختلف بسیار مهم می‌باشد. برای تضمین یک پروژه بدون خطرات، باید همیشه به نکات ایمنی در ساخت‌وساز توجه کرد.
8. صافی بتن: صافی بتن موردنیاز است برای دستیابی به سطح صاف و یکنواخت بتن. باید از ویبراتور استفاده کرد توجه داشته باشید که استفاده از این دستگاه نیازمند مهارت خاصی نیست و فقط باید به‌صورت صحیح انجام شود تا شاهد خرابی بتن بعد از قالب‌برداری نباشیم
9. زمان قالب‌برداری: حداقل زمان قالب‌برداری بتن بعد از بتن‌ریزی بستگی به نوع پروژه، اندازه ساختمان و شرایط زیادی دارد، اما به‌طورکلی، برای حفظ قوت و مقاومت سازه بعد از بتن‌ریزی، باید منتظر بمانید تا بتن کاملاً تثبیت شود. حداقل زمان قالب‌برداری بتن به شرایط مختلفی مربوط می‌شود که بسته به شرایط هر پروژه ممکن است متفاوت باشد. خصوصیات بتن باعث تأثیر بر زمان قالب‌برداری می‌شوند، به‌عنوان‌مثال، برای بتن‌های عادی در محیط کاملاً معمولی ساخت‌وساز، اغلب باید حداقل ۲۴ ساعت برای تثبیت بتن قبل از قالب‌برداری صبر کرد. بااین‌حال، برای بتن‌های با قویت بالاتر، معمولاً زمان قالب‌برداری باید بیشتر باشد.

در نهایت، حداقل زمان قالب‌برداری بتن مناسب و دقیق از اهمیت زیادی برخوردار است و می‌تواند به افزایش کیفیت و ماندگاری سازه‌های بتنی کمک کند. همچنین، مراقبت و نگهداری صحیح از قالب‌های بتنی نیز برای افزایش عمر مفید آنها ضروری است. ازاین‌رو به حداقل زمان قالب‌برداری بتن توجه ویژه‌ای بکنید

جمع‌بندی ونتیجه‌گیری