چگونه یک قرارداد مطمئن بنویسیم؟

مقدمه

امروزه برای شروع هر نوع کسب‌وکاری یا هر نوع مبادله‌ای از جمله اقتصادی، تجاری و گردشگری نکات بسیار مهمی وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها بخش قراردادنویسی است. کمتر پیش می‌آید که در جامعه امروز با این سطح از پیشرفت در تکنولوژی، اشخاص با قرارداد‌های مختلف سروکار نداشته باشند. هنوز هم به دلایل متعدد، فرهنگ تنظیم قرارداد‌های رسمی از سوی یک حقوق‌دان یا وکیل دادگستری برای کسب‌وکار و خریدوفروش عمومی نشده که این مسئله در بیشتر موارد به ضرر خود آن شخص تمام می‌شود.

1. قرارداد چیست و چرا باید قرارداد نوشت؟

قانون مدنی ما عقد یا به زبان ساده‌تر همان قرارداد را در ماده ۱۸۳ تعریف کرده است. به این صورت که قانون‌گذار ما به‌صراحت بیان می‌کند: عقد عبارت است از اینکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر، تعهد بر امری کنند و مورد قبول آن‌ها باشد.

به زبان ساده‌تر، قرارداد نوشتن یعنی اراده طرفین برای ایجاد یک اثر حقوقی همراه با پذیرش تعهدات و مسئولیت‌های پیرامون آن موضوع که مورد توافق طرفین قرار گرفته است.

معمولاً وقتی بحث قراردادنویسی مطرح می‌شود، برخی از افراد فکر می‌کنند قرار است یک معامله تجاری سنگین و مهم در حوزه نفت و گاز یا معاهدات بین‌المللی صورت گیرد.

بسیاری از افراد اصلاً برای خرید یا فروش اجناس یا مشارکت‌های مدنی یا کار در یک شرکت و حتی ساخت‌و‌ساز بحث قرارداد نوشتن را مهم و الزامی نمی‌دانند و متأسفانه خیلی ساده از کنار این مسئله مهم عبور می‌کنند.

این عبور سطحی ممکن است در آینده برای آن‌ها مشکلات جبران‌ناپذیری را به وجود آورد که سال‌ها پیامد‌های این عبور سطحی در زندگی آن فرد وجود خواهد داشت.

2. هیچ کسب‌وکاری را بدون قرارداد بستن شروع نکنید

برای جلوگیری از این ضرر‌ها و پیامد‌های منفی نیاز است مسئله قراردادنویسی عمومی در جامعه ما فرهنگ‌سازی شود، یعنی مردم برای نوشتن هر نوع قراردادی به یک حقوق‌دان یا وکیل دادگستری مراجعه کنند.

هیچ کسب‌وکاری را بدون قرارداد بستن با طرف مقابلتان شروع نکنید. برای هر کاری که می‌خواهید انجام دهید و در آن قرار است مبادله اقتصادی داشته باشید یا قرار است کار رسمی و پولی، حتی به مبلغ کم انجام دهید، از قرارداد‌های رسمی که توسط یک حقوق‌دان یا وکیل دادگستری تنظیم و تأیید شده است، استفاده کنید تا از این طریق هم باب سوءاستفاده بسته شود و هم‌خیالتان نسبت به پیامد‌های آن قرارداد در آینده آسوده باشد.

در علم حقوق، قرارداد یا عقد به‌عنوان یک سند حقوقی در برابر همه قابل‌استناد و معتبر است و طرفین با استناد به قرارداد خود نیاز به دلیل بیشتری برای مطالبه تعهدات طرف دیگر ندارند.
به زبان ساده‌تر، داشتن یک قرارداد خوب، یک پشتوانه معتبر در برابر ضرر‌های احتمالی است. با امضای یک قرارداد، تمامی بند‌هایی که در آن ذکر شده، پایه و اساس تفسیر قصد طرفین محسوب شده و معتبر است؛ بنابراین نقض شروط موجود در قرارداد، نه‌تنها ضمانت آور است، بلکه از اعتبار و حمایت قانونی نیز برخوردار است.

3. اگر نکات مهم قراردادنویسی رعایت نشود

وقتی شما می‌خواهید یک قرارداد را امضا کنید باید به‌تمامی جوانب آن آگاه باشید؛ به‌عنوان‌مثال، عنوان قرارداد شما چه عنوانی باشد یا اگر بخواهید یک زمانی از قرارداد خارج شوید، آیا سرمایه شما قابل‌برگشت است یا اگر طرف مقابل به برند شما یا به شهرت شما آسیب زد، می‌توانید خسارت دریافت کنید یا قرارداد را به‌صورت یک‌طرفه فسخ کنید و غرامت بگیرید؟

آیا مسئولیت شما و طرف مقابل در اجرای قرارداد به طور یکسان پیش‌بینی شده است؟ آیا در صورت به‌وجودآمدن فورس ماژور تعهدات طرفین مشخص شده است؟ آیا شروط مربوط به محرمانه بودن قرارداد درست نوشته شده است؟ آیا محل اجرای موضوع قرارداد مشخص شده است و سؤالاتی ازاین‌قبیل که باید در تنظیم یک قرارداد خوب به‌صراحت مشخص و بیان شده باشد تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری کرده باشید، وگرنه ممکن است ضرر‌های غیرقابل‌جبرانی را متحمل شوید.

اینکه تمامی قرارداد‌ها از سوی قصد و اراده طرفین خلق می‌شود، نمی‌تواند شامل هر نوع قراردادی باشد، بلکه هر قراردادی که تنظیم می‌شود باید مطابق با قوانین موجود در کشور باشد.

منظور از قواعد آمره، قواعدی است که هدف آن‌ها حفظ نظم عمومی جامعه است و طرفین حق ندارند برخلاف آن توافق کنند؛ به‌عنوان‌مثال، تنظیم قراردادی در خصوص واردکردن مواد مخدر یا کالا‌های قاچاق مثل اسلحه، قاچاق انسان یا اعضای بدن که ورود آن به کشور ما مجاز نیست، کلاً باطل بوده و فاقد اثر حقوقی است. پس نمی‌توانیم هر نوع قراردادی را که دلمان بخواهد تنظیم کنیم، چراکه برخی از قرارداد‌ها ممکن است فاقد حمایت قانونی باشند.

4. تأثیر فورس‌ماژور در قرارداد‌ها

آیه یک سوره مائده و حدیث نبوی المؤمنون عند شروطهم و ماده ۲۱۹ قانون مدنی، لزوم پایبندی به تعهدات و قرارداد‌ها را به‌عنوان یک اصل اساسی و مهم در دین و نظام حقوقی ما به رسمیت شناخته است، بنابراین افراد باید ایفای تعهد کنند و پایبند به قرارداد‌های خود باشند.

در حقوق کشور ما، قوه قاهره (فورس‌ماژور) پیش‌بینی شده و یکی از اصلی‌ترین بند‌های هر نوع قراردادی باید بحث قوه قاهره باشد تا در شرایط خیلی خاص مثل کرونا، سیل و زلزله حق‌وحقوق شما از بین نرود.
قوه قاهره یا همان فورس‌ماژور به زبان ساده، یعنی بروز هرگونه حادثه خارجی که از حیطه اختیار و قدرت اشخاصی که تعهدی را برعهده دارند، خارج است و توان جلوگیری و پیش‌بینی از آن را ندارند.

جهت اطلاعات بیشتر در مورد تأثیر فورس‌ماژور در قرارداد‌ها، مقاله بررسی مفهوم فورس ماژور (قوه قهریه یا حوادث و اتفاقات پیشبینی نشده) را مشاهده بفرمایید.

• به‌طورکلی، قوه قاهره دارای سه شرط مهم است:

یک) خارجی بودن

دو) غیر قابل دفع بودن

سه) غیرقابل پیش‌بینی بودن که برای مثال، ویروس کووید ۱۹ دارای این سه شرط مهم است و بر همین اساس ما می‌توانیم ویروس کرونا را مشمول قوه قاهره بدانیم.

اثر قوه قاهره ممکن است حسب مورد، سقوط تعهد و انحلال قرارداد یا تعلیق آن باشد. درصورتی‌که فورس‌ماژور عدم امکان دائمی اجرای قرارداد را در پی داشته باشد، موجب انحلال قرارداد و سقوط تعهد می‌شود.

مطابق با ماده ۲۱۹ قانون مدنی که اصل لزوم قرارداد‌ها را بیان می‌کند، قانون‌گذار می‌گوید: عقودی که بر طبق قانون واقع شده باشد، بین متعاملین و قائم‌مقام آن‌ها لازم‌الاتباع است، مگر اینکه به رضای طرفین اقاله یا به علت قانونی فسخ شود.

مطابق با ماده ۲۲۷ قانون مدنی هم قانون‌گذار بیان کرده است: متخلف از انجام تعهد، وقتی محکوم به تأدیه خسارت می‌شود که نتواند ثابت کند انجام ندادن به واسطه علت خارجی بوده است که نمی‌توان مربوط به او کرد.

قانون‌گذار ما در ماده ۲۲۹ قانون مدنی هم به‌صراحت بیان می‌کند: اگر متعهد به‌واسطه حادثه‌ای که دفع آن خارج از حیطه اقتدار اوست، نتواند از عهده تعهد خود برآید، محکوم به تأدیه خسارت نخواهد بود. نکته بسیار مهمی که باید در تنظیم قرارداد‌ها به آن توجه کنیم، این است که در قراردادها، قوه قاهره را پیش‌بینی کنیم تا از بروز مشکلاتی که در آینده امکان دارد به وجود بیاید، جلوگیری کرده باشیم.

منظور از مسئولیت قراردادی هم مسئولیتی است که در عقدی از عقود، اعم‏ از عقود معین و غیرمعین تعهدی را پذیرفته باشد و به علت انجام‌ندادن تعهد یا تأخیر در انجام تعهد یا حین انجام تعهد یا به سبب انجام تعهد خسارتی به‌طرف مقابل وارد کند. معمولاً مسئولیت را به مسئولیت اخلاقی، قانونی، قراردادی، مدنی و جزایی تقسیم‌بندی می‌کنند. مسئولیت قانونی یا حقوقی مسئولیتی است که مأخذ قانونی داشته باشد، به‌عبارت‌دیگر به مسئولیتی قلمداد می‌شود که در قانون پیش‌بینی شده است.

5. توجه به چک یا سفته ضمانت

قرارداد‌های کار، این روز‌ها بسیار موضوعش داغ شده است. قرارداد کار به قراردادی می‌گویند که بین یک شخص با یک یا چند شخص حقیقی یا حقوقی دیگر برای انجام کار و وظیفه‌ای در مدت زمانی معین نوشته شود.
قانون‌گذار ما در ماده ۷ قانون کار به‌صراحت بیان می‌کند، قرارداد کار هم می‌تواند شفاهی باشد و هم می‌تواند کتبی باشد. البته بهتر است قرارداد کار خود را حتماً کتبی داشته باشید تا از مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری کرده باشید.
قرارداد‌های کار باید مطابق قانون کار منعقد شود، چراکه قانون کار یک قانون آمره است و خلاف قوانین آمره نمی‌توان توافق کرد. اگر توافقی هم صورت گیرد که خلاف قانون آمره باشد، آن توافق بی‌اعتبار تلقی می‌شود. قرارداد‌های کار معمولاً با عناوین مختلفی مانند قرارداد کار ساده، قرارداد استخدام، قرارداد کار موقت و قرارداد کار دائم منعقد می‌شود.

سعی کنید قرارداد کار خودتان را حتماً کتبی داشته باشید، حتی اگر قرار باشد این قرارداد برای مدت کوتاهی منعقد شود، چراکه در قرارداد‌های کتبی تمام نکات و بند‌ها را به‌صورت شفاف، صریح و واضح بیان می‌کنید و این‌طور باب سوءاستفاده را می‌بندید. در قرارداد‌های کتبی از نوشتن هرگونه عبارت مبهم، مجهول و نامفهوم جداً خودداری کنید و در خصوص اصطلاحات فنی کار، دقیق معنای آن را بیان کنید تا برای هر دو طرف مفهوم آن مشخص باشد.

مطابق با تبصره ماده ۱۰ قانون کار در مواردی که قرارداد کار کتبی باشد، قرارداد در چهار نسخه تنظیم می‌شود که یک نسخه از آن به اداره کار محل، یک نسخه نزد کارگر، یک نسخه نزد کارفرما و نسخه دیگر در اختیار شورای اسلامی کار و در کارگاه‌های فاقد شورا در اختیار نماینده کارگر قرار می‌گیرد.

به‌طورکلی مهم‌ترین مباحثی که اشخاص هنگام امضای قرارداد کار خود باید رعایت و دقت کنند، این نکات است: ۱. موضوع قرارداد. ۲. طرفین قرارداد ۳. مدت قرارداد. ۴. تعهدات طرفین. ۵. دستمزد. ۶. حق بیمه. ۷. ساعت کاری و اضافه‌کاری. ۸. روز‌های تعطیل و مرخصی. ۹. محل دقیق کار. ۱۰. نکات مهم هنگام تسویه‌حساب و خروج. ۱۱. تمدید قرارداد. ۱۲. تعداد صفحات قرارداد و ۱۳. مرجع حل اختلاف.
در چک یا سفته‌ای که به‌عنوان ضمانت به کارفرما می‌دهید، حتماً داخل آن قید کنید این سفته یا چک صرفاً بابت ضمانت حسن انجام کار به کارفرما داده شده است و از آن سفته یا چک یک کپی بگیرید و به تأیید کارفرما برسانید تا اینگونه جلوی سوءاستفاده از چک یا سفته ضمانت گرفته شود.

6. تأثیر خیارات در قرارداد‌ها

یک نکته حقوقی مهم در خصوص فسخ قرارداد‌ها این است که در تقسیم‌بندی عقود مطابق قانون مدنی از جهت امکان فسخ آن و امکان‌نداشتن فسخ می‌توانیم به عقد جایز و لازم اشاره کنیم. عقد جایز، قراردادی است که هر یک از طرفین بتوانند آن را به‌راحتی فسخ کنند، یعنی رابطه‌ای که در اثر عقد جایز ایجاد می‌شود، به‌گونه‌ای است که هر یک از طرفین هر زمانی که بخواهند می‌توانند آن را بدون هیچ علتی برهم بزنند و برای فسخ و به‌هم‌زدن معامله از سوی یکی از طرفین، نیازی به موافقت یا اعلام به‌طرف مقابل ندارند. عقد ودیعه، عقد عاریه، عقد وکالت، عقد شرکت و عقد مضاربه از جمله عقود جایز هستند.

عقد لازم هم قراردادی است که طرفین معامله حق فسخ آن را ندارند، مگر در موارد خاص و مشخص شده که به طرفین آن قرارداد، اجازه داده شده این قرارداد را فسخ کنند. یکی از این موارد خاص و مشخص می‌تواند خیارات قانون مدنی باشد. به‌عنوان‌مثال، شما یک اتومبیل خریداری می‌کنید که بعد از انعقاد قرارداد متوجه می‌شوید آن اتومبیل را خیلی گران خریده‌اید. مثلاً قیمت آن اتومبیل ۴۰ میلیون تومان است و شما ۱۰۰ میلیون تومان خریداری کرده‌اید. در این معامله شما ضرر فاحشی کرده‌اید که در این مورد برای شما امکان فسخ معامله وجود دارد.

معاملاتی از قبیل بیع، اجاره، مزارعه، مساقات و صلح از عقود لازم هستند که بدون دلیل هیچ یک از دو طرف حق فسخ آن را ندارند. خیار، یک حق است و به زبان ساده به معنای توانایی برهم‌زدن عقد لازم از سوی صاحب خیار است.

7. اسقاط کافه خیارات در قرارداد‌ها

انواع خیارات در علم حقوق و قانون مدنی عبارت است از: خیار مجلس، خیار حیوان، خیار شرط، خیار عیب، خیار تدلیس، خیار غبن، خیار تبعض صفقه، خیار شرط، خیار تأخیر ثمن، خیار رؤیت و تخلف از وصف. شما زمانی می‌توانید در قرارداد خود اعمال خیار کنید که قراردادتان تنظیم و منعقد شده باشد. هر خیار دارای شرایط خاص مربوط به خود است که در صورت وجود شرایط، امکان اعمال آن فراهم است.

نکته بسیار مهم و ضروری که در خصوص خیارات باید دانست، اینکه هنگام امضای قرارداد ممکن است شما با بحث پذیرش شرط اسقاط کافه خیارات ذیل قرارداد به‌صورت شفاهی یا ضمنی مواجه شوید. اسقاط به معنای ازبین‌بردن و کافه به معنای تمام و کل است. حال اسقاط کافه خیارات در قرارداد‌ها به زبان ساده، یعنی ازبین‌بردن تمام خیاراتی که به‌موجب آن‌ها می‌توان قرارداد را به‌صورت یک‌طرفه فسخ کرد.

اسقاط کافه خیارات معمولاً به‌صورت بندی در قرارداد اصلی آورده می‌شود یا اینکه بعداً موضوع توافقی جداگانه قرار می‌گیرد. با امضای قرارداد و پذیرش اسقاط کافه خیارات در قرارداد، دیگر هیچ راهی برای فسخ یک‌جانبه قرارداد ندارید و حق خود را در این باره به‌طورکلی از بین می‌برید.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

سعی کنید نسب به ارکان قرارداد ها و اصول قرارداد ها اطلاعات داشته باشید یا تا حد امکان از وکلا که نسبت به قرارداد نیسی تبحر دارند مشورت یا استفاده کنید.