مهارت های سه گانه مدیریت شامل چیست؟

مقدمه

برای مدیریت باید یک استاد همه‌چیزدان باشید! به نظر شما این جمله تا چه اندازه درست است؟ مدیران مهره‌های کلیدی سازمان هستند که بقای مجموعه را تضمین می‌کنند. آن‌ها باید دانش و مهارت‌های مدیریت را داشته باشند تا بتوانند نقششان را به‌درستی ایفا کنند. زمانی که وظایف مدیریت را بررسی می‌کنید، احتمالاً به این فکر خواهید کرد که برای انجام این وظایف، باید همه‌چیزدان باشید؛ به همین دلیل سردرگم می‌شوید و نمی‌دانید از کجا باید شروع کنید.

مهارت‌های مدیریتی متنوع هستند، اما این بدان معنا نیست که مدیران باید همه چیز را بدانند و بر هر کاری که در سازمان انجام می‌شود، مسلط باشند. اگر دسته‌بندی درستی برای توانمندی‌های مدیریتی وجود داشته باشد، مدیران متوجه می‌شوند باید چه چیزهایی را یاد بگیرند و یادگیری را از کجا شروع کنند.

یکی از بهترین دسته‌بندی‌ها برای این مهارت‌ها، دیدگاه رابرت کاتز است. در این مقاله مهارت‌های سه‌گانه مدیریت از نظر رابرت کاتز را توضیح می‌دهیم. بعد از مطالعه این مقاله ذهنی منسجم خواهید داشت و می‌دانید که چه توانمندی‌هایی برای مدیریت ضروری هستند و چه مواردی را باید یاد بگیرید.

1. مهارت‌های مدیریت چیست؟

پیش از بررسی مهارت‌های سه‌گانه، ابتدا باید مهارت‌های مدیریتی را بشناسیم. مهارت‌های مدیریتی به مجموعه مهارت‌هایی گفته می‌شود که یک مدیر برای کسب موفقیت و رسیدن به اهداف سازمان و مجموعه خود، باید دارای آن‌ها باشد و با کمک این مهارت‌ها یا قابلیت‌ها، وظایف مدیریتی خود را به شکل اصولی اجرا کند.

بر طبق این مهارت‌ها، یک مدیر کارآمد علاوه بر اجرای وظایف خود به‌درستی و بر طبق اصول، باید قدرت جلوگیری از وقوع بحران‌های سازمانی را نیز داشته و البته در صورت وقوع مشکلات و بحران‌های مختلف، با داشتن قابلیت حل مسئله، مشکل موجود در سازمان را حل کند.

بی‌شک همه افراد دارای این توانایی‌ها نیستند، اما باید بدانید که همه مهارت‌های مدیریتی را می‌توان از طریق آموزش و یا کسب تجربه‌های عملی توسعه داد. مدیران با استفاده از این قابلیت‌ها باید بتوانند با همکاران و نیروهای زیرمجموعه خود، بهترین تعامل ممکن را داشته باشند و خطاهای انسانی و سیستمی رایج در سازمان را مدیریت کنند.

سازمان‌های مختلف برای رسیدن به اهداف خود و دست‌یابی به موفقیت مدنظر، به یک مدیریت کامل و دقیق نیاز دارند و در واقع باید بگوییم داشتن مهارت‌های مدیریتی برای بخش مدیریت مجموعه‌ها، نه‌تنها لازم بلکه ضروری است. اگر مدیر سازمان مهارت‌ها و قابلیت‌های موردنیاز را داشته باشد، می‌تواند مجموعه خود را به شکل سازنده‌تری به‌سوی اهداف و چشم‌اندازهای مدنظر هدایت کرده و از همه مهم‌تر اینکه به‌راحتی با موانع و مخالفت‌های داخلی و خارجی روبه‌‌رو شود و البته بدون ایجاد دردسر بزرگ‌تر، آن‌ها را حل کند.

معمولا مهارت‌های مدیریتی و مهارت‌های رهبری، با هم یکسان شمرده می‌شوند؛ زیرا هر دو دارای بخش‌های مشابه بسیاری همچون برنامه‌ریزی، تصمیم گیری، تعامل با سایرین و مدیریت زمان هستند. اغلب مدیران عالی، رهبران فوق‌العاده‌ای بوده و می‌توانند به‌راحتی دیگران را برای رسیدن به اهداف، همراهی کنند.

علاوه بر قدرت رهبری، یک مدیر خوب قادر به تضمین همکاری و هماهنگی اجزای مختلف سازمان با یکدیگر است. بدون وجود هماهنگی در انجام وظایف مختلف، مشکلات گوناگونی ایجاد خواهند شد و احتمال شکست مجموعه افزایش پیدا می‌کند.

بااین‌وجود تصور نکنید که داشتن مهارت‌های مدیریت تنها برای مدیر ارشد و اصلی سازمان، ضرورت دارد؛ تمام افراد در هر پست و جایگاهی، باید قادر به مدیریت وظایف خود و نیروهای زیرمجموعه‌شان باشند و به همین خاطر صرف‌نظر از موقعیت کاری‌تان، برای تبحر و تسلط بر مهارت‌های مدیریتی، تلاش کنید. مهارت‌های سه‌گانه را می‌توان مهم‌ترین مهارت‌های این حوزه نامید که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

2. مهارت‌های سه‌گانه مدیریت کدام‌اند؟

با تمام توضیحات پیشین دررابطه‌با مدیریت، باید بگوییم که تمام مهارت‌های حوزه مدیریت در ۳ بخش اصلی تقسیم می‌شوند و همه مهارت‌های مختص یک مدیر موفق، در یکی از این دسته‌ها قرار خواهند گرفت. مهارت‌های سه‌گانه مدیریت، شامل این ۳ بخش است:

• مهارت فنی؛
• مهارت انسانی؛
• مهارت ادراکی.

در ادامه این مطلب، هر کدام از این مهارت‌ها را به‌صورت کامل شرح خواهیم داد.

1.2. مهارت فنی

احتمالاً مهارت فنی را باید به‌عنوان مهم‌ترین و اصلی‌ترین مهارت موردنیاز برای یک مدیریت کارآمد معرفی کنیم. 

این نوع مهارت شامل تمام قابلیت‌هایی است که به مدیران توان‌مندی رسیدن به اهداف را می‌دهد. هرچند باید بدانید که مهارت فنی تنها شامل مواردی همچون راه‌اندازی ماشین‌آلات تخصصی و یا کار با نرم‌افزارهای اختصاصی حوزه کاری مدیر یا ابزار و تجهیزات تولید و سایر موارد مشابه نبوده و علاوه بر تمام این‌ها، شامل همه مهارت‌هایی است که برای افزایش فروش، طراحی محصولات و خدمات جدید و البته بازاریابی برای فروش محصولات مجموعه موردنیاز است.

بنابراین، اولین مشخصه یک مدیر توانمند این است که در حوزه تخصصی مجموعه و سازمان خود توانایی و تبحر کافی و لازم را داشته باشد و علاوه‌برآن، با تسلط بر مهم‌ترین قابلیت‌های مدیریتی، بتواند مجموعه خود را به سمت پیشرفت و کسب سود بیشتر، راهنمایی کند. بی‌شک نداشتن اطلاعات پایه دررابطه‌با مشکلات و یا ساختار فنی سازمان، مدیریت نیروهای متخصص و فنی را غیرممکن خواهد کرد و از سوی دیگر با ندانستن اصول فنی، مدیر قادر به طراحی محصولات و یا خدمات جدید نبوده و اصل اولیه مدیریت یعنی راهنمایی مجموعه به سمت پیشرفت، تحت‌تأثیر این عدم توانایی قرار می‌گیرد.

2.2. مهارت انسانی

مهارت انسانی یکی دیگر از مهارت‌های سه‌گانه مدیریت است. هیچ مدیری به‌تنهایی کار نمی‌کند و یکی از مهم‌ترین منابع هر مجموعه، منابع انسانی آن است. به همین دلیل، همه مدیران برای موفقیت در حوزه کاری خود، باید مهارت انسانی یا همان مهارت‌های بین‌فردی را داشته باشند. این مهارت‌ها به مدیران قابلیت تعامل، همکاری و برقراری ارتباط با سایر افراد را داده و باعث افزایش انگیزه نیروهای سازمان خواهند شد.

در واقع باید بدانید یکی از اصلی‌ترین وجوه مدیریت، تعامل با افراد و ساخت روابط مستحکم با آن‌ها است. هر مدیر برای رهبری مجموعه‌ای از افراد، باید ابتدا اعتماد و اطمینان آن‌ها را جلب کند و سپس با کمک این اعتماد و احترام متقابل، آن‌ها را برای رسیدن به یک موقعیت و هدف خاص، رهبری نماید. به همین خاطر داشتن مهارت انسانی و قابلیت تعامل درست با سایرین، یکی از مهم‌ترین مهارت‌های موردنیاز برای یک مدیر توانا است.

درنظرگرفتن یک‌زمان مشخص برای شناخت اعضای اصلی مجموعه از طریق انجام انواع فعالیت‌های فوق‌برنامه یا انجام انواع فعالیت‌های تیم‌سازی، باعث ایجاد تعامل مثبت، کسب احترام اعضای سازمان و از همه مهم‌تر تحکیم روابط نیروهای سازمان با یکدیگر خواهد شد.

به‌خاطر داشته باشید که همه مجموعه‌ها از افراد بسیار متفاوتی تشکیل شده‌اند که دارای پیشینه مذهبی، فرهنگی، قومیتی، خانوادگی و حتی نژادی مختلفی هستند و یک مدیر موفق باید بتواند علاوه بر هماهنگ‌سازی میان این افراد، باعث شود که هر کدام از آن‌ها بهترین عملکرد ممکن را در مجموعه ارائه دهد.

3.2. مهارت ادراکی

داشتن مهارت ادراکی به معنای داشتن دانش و قابلیت تفکر انتزاعی است که به شکل‌گیری ایده‌های جدید و ناب منجر خواهد شد. با داشتن مهارت ادراکی، مدیر می‌تواند تمام مفهوم ذهنی و هدف مدنظر را تصور کرده، مشکلات احتمالی را تحلیل و تشخیص دهد و البته راه‌حل خلاقانه و مناسبی نیز برای آن پیدا کند. این مهارت ادراکی به مدیر کمک می‌کند که موانع احتمالی سازمان و یا بخش خود را با تقریب بالایی به‌درستی پیش‌بینی کند.

مهارت ادراکی شامل توانایی بررسی سازمان به‌عنوان یک واحد کامل، تشخیص نحوه فعالیت هر بخش به شکل مستقل و البته درک نحوه ارتباط سازمان با سایر محیط‌های خارجی است. مجموعه این مهارت‌ها به مدیران کمک می‌کند که موقعیت فعلی سازمان و مجموعه را ارزیابی کنند و فعالیت‌های جایگزین را باتوجه‌به این موقعیت، برنامه‌ریزی نمایند. داشتن این توانایی و مهارت برای مدیران سطح بالا و ارشد که تدوین استراتژی‌های اصلی سازمان را برعهده دارند، اهمیت بسیار بیشتری خواهد داشت.

این سه مهارت را می‌توان مهم‌ترین و اساسی‌ترین توانایی‌های مطلوب برای مدیران نامید که تمام مهارت‌های موردنیاز برای مدیریت کارآمد یک مجموعه یا سازمان، تحت یکی از این دسته‌بندی‌های اصلی قرار خواهد گرفت.

3. مثال‌هایی از مهارت‌های سه‌گانه مدیریت

مهارت‌های بسیار متنوعی در این ۳ دسته‌بندی کلی قرار می‌گیرند که برای یک مدیر توانا، داشتن اغلب آن‌ها ضروری است. بااین‌وجود، ۵ مهارت مدیریتی بسیار مهم وجود دارد که هر مدیر تحت هر شرایط و در هر حوزه‌ای، باید دارای این توانایی‌ها و قابلیت‌ها باشد. در ادامه، هر کدام را به‌اختصار بررسی می‌کنیم.

1. برنامه‌ریزی

برنامه‌ریزی یکی از ضروری‌ترین مهارت‌های هر سازمان و مجموعه است؛ هرچند ابتدا باید بدانیم که برنامه‌ریزی چیست؟ به توانایی فرد در زمینه سازمان‌دهی فعالیت‌های مختلف در راستای اجرای یک دستورالعمل از پیش تعیین‌شده در محدوده منابع مالی، زمانی و یا انسانی، برنامه‌ریزی گفته می‌شود. علاوه بر این، به فرایند تدوین مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها یا تدوین استراتژی برای رسیدن به یک هدف تعیین‌شده تنها به کمک منابع موجود نیز برنامه‌ریزی می‌گویند.

فرایند برنامه‌ریزی شامل مواردی همچون تشخیص و تعیین اهداف قابل دست‌یابی، توسعه استراتژی‌های موردنیاز و البته تعیین وظایف برای رسیدن به آن اهداف مورد نظر است. بدون داشتن یک هدف، هیچ دست‌آوردی کسب نخواهد شد و هیچ سازمانی بدون داشتن یک هدف اصلی و برنامه‌ریزی برای رسیدن به آن، به موفقیت دست پیدا نمی‌کند. به همین خاطر، مهارت برنامه‌ریزی را باید یکی از مهم‌ترین مهارت‌های موردنیاز برای یک مدیر بنامیم که در دسته مهارت‌های فنی دسته‌بندی می‌شود.

2. برقراری ارتباط

داشتن قدرت برقراری ارتباط، یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که یک مدیر موفق به آن نیاز دارد. با وجود این مهارت، اطلاعات به‌خوبی میان افراد تیم منتشر شده و تمام مجموعه به‌عنوان یک سیستم واحد و یکپارچه فعالیت خواهد کرد. نحوه تعامل یک مدیر با سایر افراد حاضر در مجموعه، بر تمام بخش‌های سازمان تاثیر می‌گذارد. کیفیت این تعامل، بر روی برنامه‌ریزی فرایندها، کیفیت اجرای هر وظیفه تعیین‌شده و در نهایت میزان موفقیت یک سازمان، تاثیر خواهد گذاشت. بدیهی است که این توانایی در دسته مهارت‌های انسانی که یکی از مهارت‌های سه‌گانه مدیریت است، قرار خواهد گرفت.

3. تصمیم‌گیری

هر مدیر در طول مدیریت خود و یا حتی در طول روز، ده‌ها و صدها تصمیم مختلف می‌گیرد و همین موضوع باعث شده که مهارت اتخاذ تصمیم، به یکی از مهم‌ترین مهارت‌های موردنیاز برای یک مدیر موفق تبدیل شود. ناگفته پیدا است که تصمیم‌های درست و منطقی، باعث پیشرفت مجموعه‌ها شده و تصمیم‌های اشتباه و غیر اصولی، شکست مجموعه و سازمان را در پی خواهند داشت.

برای مدیریت موثر و منطقی یک سازمان، باید تصمیم‌های مختلف به‌صورت اصولی، شفاف و منطقی اتخاذ شوند. یک مدیر باید مسئولیت تصمیم‌های خود را به‌صورت کامل برعهده بگیرد تا سایر مجموعه بتوانند به او اعتماد کرده و نظرات و تصمیم‌های او را عملی کنند. با توجه به همه این موارد باید بگوییم که یک مدیر توانا، باید دارای قدرت و مهارت تصمیم‌گیری باشد؛ زیرا همین مهارت می‌تواند به موفقیت یا شکست سازمان منجر شود.

4. حل مسئله

توانایی حل مسئله یکی دیگر از توانایی‌های ضروری برای هر مدیر است. مدیر یک مجموعه و سازمان، روزانه با مشکلات مختلفی مواجه می‌شود و باید بتواند برای این مشکلات ایجاد شده، راه‌حل‌های درست و منطقی بیابد. مهارت حل مسئله در حوزه مدیریت شامل تشخیص یک موقعیت بحرانی یا یک اختلاف و سپس یافتن بهترین راه‌حل برای عبور و یا رفع آن است.

این مهارت و توانایی در زمانی اهمیت بیشتری دارد که مدیر مجموعه بتواند حتی در بدترین شرایط، راه درست را بیابد و سایر افراد را برای گذر از شرایط پیچیده ایجاد شده، راهنمایی کند. زمانی که افراد شاغل در سازمان این قدرت و توانایی مدیر را در شرایط بحرانی و زمان ایجاد مشکلات مختلف ببینند، اطمینان آن‌ها به او افزایش خواهد یافت و موقعیت مدیر در کل سازمان تحکیم می‌شود. نیروهای مجموعه ترجیح می‌دهند از دستورات کسی پیروی کنند که قابل اعتماد بوده و حتی در صورت وقوع مشکل، راه رفع آن را به‌درستی بیابد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

هر کدام از انواع مهارت‌های ضروری مدیریت، در یکی از دسته‌بندی‌های سه‌گانه قرار خواهد گرفت. یک مدیر موفق و توانا، برای رسیدن به اهداف سازمانی و کسب بیشترین سود ممکن، باید ترکیبی از انواع مهارت‌های سه‌گانه مدیریت همچون مهارت فنی، ادراکی و انسانی را داشته باشد و با کمک همه آن‌ها، مجموعه خود را مدیریت کند.

یک مدیر قدرت‌مند باید با تعامل درست با سایر نیروها، داشتن مهارت فنی در حوزه تخصصی خود و البته داشتن قدرت ادراک و تصور، یک برنامه‌ریزی دقیق داشته باشد و افراد را به انجام وظایف مختلف، ترغیب کرده و البته پیش از شروع راه، برای مشکلات احتمالی راه‌حل‌های متناسبی انتخاب کند.