معضلات صنعت ساخت و ساز

مقدمه

صنعت ساخت‌وساز یک بازار درحال‌رشد است، اما بااین‌وجود معضلات صنعت ساخت‌وساز هنوز هم وجود دارد و باید روی آن کار شود. البته با دانش افراد و متخصصان فعال در این حوزه، این مشکل تا حدودی قابل‌حل شده. معضلات صنعت ساخت‌وساز گاهی آن‌قدر زیاد و مشکل‌ساز می‌شوند که سازندگان را از این صنعت، فراری می‌دهند. زیرا در پروژهٔ ساخت‌وساز موانعی پیشروی سازندگان است که در برخی موارد آن‌ها را از این کار منصرف می‌کند. در ادامه با ما باشید تا با دیگر معضلات صنعت ساخت‌وساز آشنا شوید.

1. معضلات صنعت ساخت‌وساز به چه دلیل است؟

بتن یکی از پرمصرف‌ترین ماده بعد از آب در جهان، از مهم‌ترین محصول در ساخت‌وساز است. گرانی مواد اولیه  مصرفی این محصول از جمله: شن، ماسه و سیمان، تولید توسط افراد غیرمتخصص، استاندارد اجباری آن، کاهش قیمت‌ها در نیمه دوم سال ۱۴۰۰ و وجود رقابت منفی به دلیل کاهش تقاضا که موجب کاهش کیفیت تولید شده، در نتیجه کاهش کیفیت ساخت‌وسازها و معضلات صنعت ساخت‌وساز را به دنبال داشته است.

همچنین کاهش پروانه‌های ساخت، کاهش تقاضا، گرانی، تورم، کاهش قدرت خرید مردم، دلالی و… رکود صنعت ساختمان را به‌خصوص در نیمه دوم سال ۱۴۰۰ تشدید می‌کند. ورود افراد غیرمتخصص به این صنعت، نبود ماشین‌آلات به‌روز و گرانی بیش از حد ماشین‌آلات و دستمزد، باعث بروز رقابت منفی و در نتیجه رکود در این صنعت را به دنبال داشته است.

2. کاهش کیفیت بتن چه نقشی در معضلات صنعت ساخت‌وساز دارد؟

همان‌گونه که در ابتدا ذکر شد، بتن مهم‌ترین ماده و مصالح در ساخت‌وساز یک بنا و ساختمان است که در رکود و پسرفت در این حوزه نیز نقش بسیار پر رنگی را ایفا می‌کند. از همین رو بسیار ضروری است که عوامل مؤثر و تأثیرگذار در پایین آمدن کیفیت آن را شناسایی کرده و برای برطرف‌کردن این مشکلات، همه افراد فعال در حوزه صنعت ساخت‌وساز، تلاش خود را به کار ببندند. به همین دلیل در ادامه به ذکر عوامل تأثیرگذار بر کاهش کیفیت بتن پرداخته‌ایم:

• مواد اولیه غیراستاندارد از قبیل شن و ماسه، سیمان، یکی از دلایل کاهش کمیت بتن آماده در سطح کشور است.
• عدم نظارت و توجه کافی به واحدهای تولیدی و نبود سازوکار مناسب جهت مدیریت این واحدها می‌تواند در کاهش کیفیت و کمیت بتن تأثیرگذار باشد.

• مستهلک بودن ماشین‌‌های صنعتی نیز یکی دیگر از عواملی است که کیفیت بتن آماده را تحت‌الشعاع قرار داده و عدم درخواست مقاومت‌های بالا از جانب محاسبان و شهرداری‌ها، روند تولید را برای تولیدکنندگان، یکنواخت و بدون چالش کرده است.
• عرضه سیمان در بورس کالا که یکی از چالش‌ها در سال ۱۴۰۰ به شمار می‌رود، نقش مؤثری در کاهش کیفیت بتن داشته است.
• سردی و گرمی هوا و عدم وجود تجهیزات لازم در واحدهای تولیدی برای کاهش دمای بتن در فصل گرما و یا افزایش دما در فصل سرما عامل دیگر در کاهش کیفیت بتن است.
• عدم آموزش کافی جهت کلیه پرسنل دخیل در این صنعت از قبیل: رانندگان، اپراتورها، می‌تواند عامل دیگری در کاهش کیفیت بتن باشد.
• عدم آگاهی کامل برخی از کارفرمایان از خرید بتن نیز همچون سدی از بالارفتن کیفیت بتن جلوگیری خواهد کرد.

می‌دانید که صنعت ساخت‌وساز یک حوزهٔ پر خطر است که بیمه و خسارت‌های ناشی از آن بسیار هزینه بر است. در واقع حفاظت از کارگرها در زمان ساخت‌وساز، لازم و ضروری است. اما متأسفانه پیمان کاران در این زمینه بسیار ضعیف عمل کرده‌اند و همین سبب بروز مشکلات ایمنی و بروز حوادث شده. این مشکلات از معضلات صنعت ساخت‌وساز به شمار می‌روند که حتماً باید جهت برسی آن اقدام کرد

3. علل کاهش ساخت‌وساز مسکن

مدت‌هاست که کارشناسان هشدار می‌دهند که میزان ساخت‌وساز در کشور خیلی کمتر شده است. خیلی از انبوه‌سازان علاقه و تمایل خود را به ساخت مسکن ازدست‌داده‌اند چرا که اعتمادی به قیمت‌ها ندارند. به‌طورکلی، سود انبوه‌سازان تا ۲۸ درصد کمتر شده است. همین مسئله باعث شده که خیلی از سازندگان مسکن به سراغ دیگر بازارها و حوزه‌های متفاوت بروند.

از سوی دیگر، به دلیل افزایش قیمت خانه‌های نوساز، خیلی از افراد به سراغ خرید خانه‌های قدیمی‌تر می‌روند؛ بنابراین طبیعی است که ساخت منازل و واحدهای نوساز برای سازندگان صرفهٔ اقتصادی ندارد چرا که اساساً مشتری برای این واحدها وجود ندارد.

1.3. افزایش قیمت مصالح ساختمانی

یکی دیگر از دلایل بحران مسکن، افزایش قیمت شدید مصالح ساختمانی است. این موضوع از تورم عمومی جامعه تأثیر گرفته است. تورمی که هر روز باعث فقیرتر شدن مردم می‌شود و وضعیت اقتصادی‌شان را نا به سامان‌تر می‌کند.

افزایش قیمت مصالح ساختمانی در نهایت باعث گرانی مسکن هم می‌شود. از سوی دیگر، عدم ثبات در این بازار باعث می‌شود که سازندگان برای خرید این مصالح دچار تردید باشند چرا که معلوم نیست در روز بعد بتوانند این مصالح را با همان مبلغ بخرند.

بررسی آمارها نشان می‌دهد که از تابستان سال گذشته تا به امروز، قیمت مصالح ساختمانی حدود ۲۹ درصد رشد داشته است.

البته این آمار به‌صورت کلی است و در مورد تمام مصالح صدق می‌کند. برخی از این نهاده‌های ساختمانی، رشد بیشتری داشته‌اند. مثلاً گروه تأسیسات برقی با رشد ۳۹.۵ درصدی مواجه بوده است. گروه شیشه با ۸۳.۳ درصد، بیشترین میزان رشد قیمت را در نهاده‌های ساختمانی داشته است.

2.3. عدم وجود زمین کافی

برای ساخت واحدهای مسکونی، اصلی‌ترین نیاز سازندگان به زمین است. در سال‌های اخیر شاهد بوده‌ایم که به دلیل فرونشست زمین و کم‌آبی، زمین‌های مناسب برای ساخت‌وساز کمتر شده‌اند. حتی برای طرح نهضت ملی مسکن هم زمین مناسب و کافی در کلان‌شهرها وجود ندارد. به همین دلیل دولت ناچار شده است که ساخت‌وساز این واحدها را به حاشیهٔ شهر و شهرهای مجاور ببرد.

کمبود شدید زمین در نهایت منجر به گرانی آن می‌شود؛ بنابراین طبیعی است که قیمت خانه‌ها نیز افزایش پیدا کند و افراد را یک گام دیگر از خرید مسکن دورتر کند.

3.3. قطع‌شدن گاز صنایع بزرگ

در هر فصلی مشکلات تأمین انرژی و سوخت، خیلی از کارخانه‌های بزرگ را دچار مشکل می‌کند. زمانی که فصل سرما آغاز می‌شود نیز خیلی از صنایع درگیر قطعی برق و گاز می‌شوند. به همین دلیل کارخانه‌هایی مثل سیمان و فولاد اعلام می‌کنند که تولید سیمان و فولادشان کمتر شده است. در نهایت همین کمبود تولید، به افزایش قیمت می‌انجامد.

قیمتی که در نهایت روی تمام جنبه‌های مسکن‌سازی اثر خواهد گذاشت.

4.3. نظارت بر قیمت‌گذاری مسکن

دولتمردان و مسئولین امر نیز در گرانی مسکن بی‌تقصیر نبوده‌اند. عدم کنترل و نظارت دقیق بر قیمت‌ها، باعث این بحران شده است. نرخ تورم افزایش پیدا کرده و انتظارات تورمی هم در جامعه بالا می‌رود. حالا مالکان انتظار دارند که با افزایش نرخ دلار، قیمت املاکشان هم بالا برود.

از آن جایی که نظارت دقیق و درستی روی بازار مسکن وجود ندارد، گرانی‌ها تشدید می‌شود و به‌تدریج منجر به افزایش قیمت کاذب مسکن می‌شود!

1.4.3. طراحی

این بخش خود شامل دو بخش آیین‌نامه‌ها و روش طراحی (نرم‌افزارهای مورداستفاده) می‌شود.

•  آیین‌نامه‌ها

آیین‌نامه‌های طراحی در ایران به‌طورکلی برگرفته از آیین‌نامه‌های کشورهای صنعتی بزرگ مانند امریکا، کانادا، نیوزیلند و… است که این مسئله خود نیاز به تأمل دارد. نخست اینکه بیشتر این کشورها ثروتمند هستند به‌نحوی‌که متوسط درآمد سرانه هر یک از آنها به بیش از ۱۰ هزار دلار می‌رسد و به طور حتم با کشوری که درآمد سرانه آن حدود دو هزار دلار است متفاوت خواهند بود. البته شاید در وهله اول گفته شود مسائل علمی چه ربطی به ثروت و امور مالی دارد. ولی باید این را در نظر داشت که آیین‌نامه تعیین‌کننده نوع و مقدار مصالح مصرفی در ساختمان و نهایتاً قیمت تمام شده ساختمان است و فرایند آیین‌نامهٔ که شرایط کامل جامعه را در نظر نداشته باشد و فقط بخش علمی قضیه را در نظر بگیرد، خواه‌ناخواه منجر به ساخت‌وسازهای گران‌تر و با کیفیتی پایین‌تر از آنچه آیین‌نامه منظور داشته است، می‌شود.

• روش طراحی

مهندسان طراح امروزه عموماً از نرم‌افزار موجود ETABS ، SAP و Safe استفاده می‌کنند. این نرم‌افزارها در مجموع قفل‌شکسته هستند و این نیز خود یک مشکل جدید به پروسه طراحی اضافه کرده است، چون اکثر نرم‌افزارهای قفل‌شکسته، جواب‌های مناسبی هنگام طراحی در اختیار مهندسان طراح نمی‌گذارند و امکان خطای مهندسان کم‌تجربه را افزایش می‌دهند به‌نحوی‌که اگر زمان کافی و مهندس مجربی در اختیار نباشد، نتیجه طراحی نیز مطلوب نخواهد شد؛ بنابراین در مجموع در بخش طراحی کشورمان دو مشکل اساسی وجود دارد؛ اول اینکه آیین‌نامه‌های طراحی با شرایط جامعه ایران هم از دید فنی و هم اجرایی منطبق نیستند و انطباق آنها از ضرورت‌های اساسی صنعت ساختمان کشور محسوب می‌شود. دوم اینکه باید توجه شود که طراحی‌ها به‌وسیله مهندسان مجرب و با در اختیار داشتن زمان کافی انجام پذیرد.

2.4.3. نحوه اجرا

اجرا خود شامل دو بخش زیر می‌شود.

• نحوه اجرا و مجری طرح

کارها در مجموع به دو بخش دولتی و خصوصی تقسیم می‌شوند. در بخش دولتی عموماً مسائل اجرایی کلاسه شده و از یک روش منطقی‌تر پیروی می‌کند، اما در بخش خصوصی با وجود قوانین و مقررات موجود، متأسفانه در اکثر موارد مجریان باصلاحیتی به کار گرفته نمی‌شوند.

3.4.3. کارگر اجراکننده

به‌این‌ترتیب در نحوه اجرای ساختمان نیز به دلیل استفاده از مجریان کم صلاحیت و حتی در مواردی بدون صلاحیت و همچنین کارگران غیرمتخصص، مشکلات قابل‌توجهی وجود دارد که موجب اتلاف هزینه‌ها و احداث ساختمان‌هایی زیر استاندارد و معیارهای موردنیاز می‌شود.

• مصالح ساختمانی

مصالح مورداستفاده در پروژه‌های ساختمانی نیز متأسفانه از استانداردهای بین‌المللی فاصله دارند و چون طراحان در طرح‌های خود فرض را بر استفاده از مصالح استاندارد منظور می‌دارند، در بدو اجرای سازه پروژه با ابهام و مغایرت‌های اساسی مواجه می‌شود که اصولاً غیرقابل‌قبول نیز هستند. استفاده از آهن‌های متفرقه، تیرچه‌های ساخته شده در کارگاه‌های غیراستاندارد بدون حضور و نظارت مهندسان باتجربه، استفاده از بتن‌های غیراستاندارد و هزاران مشکل دیگر موجب می‌شود سازه پروژه ضعیف، عاری از استاندارد و خطرآفرین برای مواقع بروز زلزله شود. یعنی در واقع نقطه مقابل هر آنچه مهندسان تلاش کرده‌اند.

در فاز بعدی پروژه ساختمانی بحث نازک‌کاری پیش می‌آید که باز هم وجود مصالح غیراستاندارد از قبیل لوله، کاشی، سرامیک (نا گونیا) و… موجب صرف هزینه و وقت زیاد در دستیابی به یک ساختمان به‌ظاهر زیبا ولی در واقع پوشالی می‌شود.

4.4.3. حقوق شهروندی

در واقع در برخورد با هر ساختمانی دو نوع شهروند داریم؛ نخست شهروندانی که از پروژه بهره‌مند می‌شوند. دوم اشخاصی که به‌ظاهر پروژه هیچ ربطی به آنها ندارد.

• عدم وجود زمین کافی

این اشخاص در ازای سرمایه‌گذاری خود بحق انتظارداشتن بهترین نوع ساختمان را دارند. در این زمینه بیش از همه بحث ایمنی ساختمان مطرح است و سپس دیتیل اجرایی در نازک‌کاری آن ساختمان صرف‌نظر از اینکه برای چه قشری ساخته می‌شود، باید از نظر ایستایی در مقابل نیروهای طبیعی مقاوم باشد. این موضوع به معنای طراحی دقیق طبق آیین‌نامه‌های معتبر و ساخت و اجرای درست با مصالح استاندارد و سپس بحث نازک‌کاری است که اینجا در ازای سرمایه‌گذاری می‌توان استفاده از مصالح درجه یک، دو و سه را جایز شمرد؛ ولی این مصالح نیز باید استاندارد باشد. استاندارد بودن یعنی اینکه مصالح مورداستفاده باید خاصیت‌های مشخص و یکدست داشته باشند و هیچ‌گونه ناهماهنگی بین آنها وجود نداشته باشد.

• اشخاصی که در پروژه ذی‌نفع نیستند

این اشخاص شامل همسایگان و عابران می‌شود که از پروژه سهمی ندارند؛ ولی ناراحتی و مزاحمت‌های حاصل از عملیات اجرایی آن به طور مستقیم بر اعصاب و زندگی آنها اثر می‌گذارد. این بحث در مجموع از دید قانون‌گذاران نیز پوشیده و دورمانده و هیچ‌وقت در زمینه حقوق این اشخاص بحثی به میان نیامده است. اینکه آیا شخصی که در خانه خود نشسته و در اطراف او ساخت‌وسازهای مختلف انجام می‌شود حق و حقوقی دارد؟ اصولاً مزاحمت‌های کار اجرایی – که غیرقابل‌اجتناب نیز هست – همیشه زندگی این اشخاص را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. حال اگر بعد یا هنگام اجرای یک پروژه در بلوک بعدی نیز پروژهٔ انجام پذیرد، همسایهٔ که در واحد خود سکونت دارد عملاً همیشه در محیط کارگاهی زندگی می‌کند و در دوره قابل‌توجهی از زندگی خود، نه‌تنها با مشکلات یک کارگاه، بلکه تعداد زیادی از کارگاه‌ها درگیر می‌شود و زندگی روزانه او را کارگران ساختمانی احاطه می‌کنند. چه‌بسا که با آنها هیچ‌گونه سنخیت فرهنگی نیز نداشته باشد.

عابران و اشخاص گذری نیز همواره تحت‌تأثیر پروژه‌های ساختمانی – چه حین اجرا و چه بعد از آن – قرار می‌گیرند. در این زمینه نما، ابعاد و موقعیت استقرار ساختمان در فضای شهر و سیمای کل محله و حتی شهر تأثیر می‌گذارد.

4. مقابله با معضلات صنعت ساخت‌وساز

استفاده از تکنولوژی در حوزه صنعت ساختمان و ورود دانش آی‌تی به این صنعت می‌تواند موجب شفاف‌سازی و نظارت صحیح  بیشتر بر تولیدکنندگان و دست‌اندرکاران این حوزه گردد. ایجاد سامانه یکپارچه برای استقرار در واحدهای تولیدی و دسترسی اداره‌ها و ارگان‌هایی از قبیل: شهرداری‌ها، اداره استاندارد یا مسکن و شهرسازی، ناظران، آزمایشگاه‌ها، صنعت و معدن، اداره دارایی و مشتریان، دسترسی و ایجاد کارتابل اختصاصی برای هر کدام از شخصیت‌های ذکر شده، موجب ایجاد یکپارچگی در اطلاعات و نظارت صحیح و آنلاین می‌گردد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

جهت آشنایی کامل با  “معضلات صنعت ساخت و ساز” به کتاب “اصول مدیریت ساخت” و جهت آشنایی بیشتر با قوانین و ضوابط مربوط به این مقاله به پکیج “ضوابط کاربردی نظام فنی و اجرایی” و “مدیریت طرح” در بخش گنجینه فایل وب‌سایت مراجعه فرمایید.