طرح و اجرای ساختمان پایه آجری

مقدمه

سازه آجر بنایی، ساختمان‌های کوچک که تا ۳ طبقه اجازه ساخت دارند. اسکلت اصلی این نوع ساختمان‌ها آجر بوده و برای ساختن سقف‌ها در ایران معمولاً از پروفیل IPE و آجر به‌صورت طاق ضربی استفاده می‌شود؛ و یا از سقف تیرچه و بلوک استفاده می‌گردد. در این نوع ساختمان برای مقابله با نیروهای جانبی مانند  زلزله باید حتماً از شناژهای روی کرسی‌چینی و زیر سقف‌ها استفاده شود. در ساختمان‌های آجری معمولاً دیوارهای باربر در طبقات مختلف روی‌هم قرار می‌گیرند و اغلب پارتیشن‌ها نیز  همین دیوارهای حمال هستند. حداقل عرض دیوارهای باربر نباید از ۳۵ سانتیمتر کمتر باشد.

1. برداشت زمین قبل از ساخت

قبل از شروع هرگونه عملیات محدوده زمین باید مشخص شود. این کار با استفاده از وسایل ساده نقشه‌برداری انجام می‌شود. اگر اطراف محدوده سایت ما ساختمان‌هایی وجود داشته باشد می‌توانیم دیوار آن ساختمان مجاور را به‌عنوان دیوار مبنا استفاده کنیم و نقاط زمین خود را بیابیم. اما اگر در اطراف زمین ما هیچ ساختمانی وجود نداشت باید از وسایل نقشه‌برداری مانند دوربین استفاده کرد.

۲. گودبرداری و پی‌کنی در سایت

 در شروع عملیات ساختمانى براى رسیدن به سطح مناسب براى پی‌سازى، گاهى لازم است زمین را از مصالحى همچون قلوه‌سنگ، شن، ماسه و مصالح سست و لغزشى پاک کرد. به مجموعه عملیاتى که طى آن خاک نامناسب، با هر جنس و کیفیتى، از محل ساختمان برداشت شود تا به سطح و عمق مناسب براى پی‌سازى برسند را خاک‌برداری می‌گویند.

• گودبرداری 

منظور از گودبرداری، کندن و حفر زمین از سطح طبیعی آن با عمق بیش از ۲ متر است. حداکثر عمق گودبرداری تا روی پی باید در نظر گرفته شود.

• وسایل برای حفاری زمین‌های کوچک: بیل و کلنگ.
• وسایل برای حفاری زمین‌های بزرگ: لودر، بیل مکانیکی و… استفاده می‌شود.

هدف از گودبرداری رسیدن به سطح (عمق) موردنظر در طراحى معمارى ساختمان و رسیدن به زمین مناسب جهت اجرای پی ساختمان است. همچنین در گودبرداری گیاهان و هر ماده دیگری که امکان دارد زمین را برای تحمل بارهای ساختمانی نامناسب سازد را از بین می‌برند.

• پی‌کنی

منظور از پی‌کنی، کندن محل پی‌های ساختمان و دیوارهاى حائل، پایه پله‌ها در محوطهٔ ساختمان با دست یا ماشین‌آلات مناسب است. از وظایف پی می‌توان به انتقال و توزیع بار ساختمان به زمین، سازه زیاد نشست نکند، مقادیر نشست متفاوت نباشد، بر اساس بارهای وارد بر خاک گسیخته نشود و از واژگونی سازه در برابر بارهای جانبی جلوگیری شود اشاره کرد.

1.2. عوامل مؤثر بر نوع و ابعاد پی

• نوع و کاربری سازه
• لایه‌بندی خاک
• نوع خاک منطقه
• شرایط آب‌وهوایی منطقه (عمق یخ‌بندان)

2.2. نکات موردتوجه هنگام پی‌کنی و گودبرداری

• شکل و نوع حفاظت بدنه به عوامل مختلفى نظیر جنس خاک، عمق گودبردارى، مدت‌زمان لازم تداوم عملیات، وجود آب‌هاى زیرزمینى و… خواهد داشت و باتوجه‌به عوامل یادشده
  استفاده از سپر، حائل‌های نگهدارنده و پشت‌بند توصیه مى‌شود.
• پى‌کنى و گودبردارى در محل‌هایى که در آن پى‌سازى پیش‌بینی‌شده می‌تواند طورى صورت گیرد که تاحدامکان به قالب‌بندى نیاز نبوده و بتوان از جبههٔ خاک‌برداری شده با استفاده از پلاستیک یا روش‌هاى مشابه تأییدشده، استفاده نمود.
• پی‌کنی و گودبرداری باید تا رسیدن به بستر مناسب ادامه یابد.
• مصالح نامناسب و سست با مصالح مناسب و تأییدشده جایگزین شود.
• درصورتی‌که قسمتى از کف گودبرداری شده سنگى و قسمتى دیگر خاکى باشد، براى استقرار سازه پى، باید بستر مناسب ساخته شود.

۳. شفته‌ریزی در ساختمان‌سازی

از شفته‌آهک در جاهایی که مقاومت و عمق خاک مناسب نیست مورداستفاده قرار می‌گیرد. شفته از ترکیب آب، آهک و مخلوط شنی برای بالابردن مقاومت فشاری بستر استفاده می‌شود. باید توجه کرد که استفاده از شفته‌آهک در محیط‌هایی مناسب است که دارای رطوبت مناسبی باشد؛ چون در محیط‌های خشک اصلاً ترکیب شفته‌آهک به درد نمی‌خورد و پس از مدتی از هم متلاشی می‌گردد.

۴. اجرای بتن مگر در پروژه ساخت

بعد مرحله شفته‌ریزی اجرای بتن مگر است که از روی نقشه‌های فنی اجرا می‌شود. بتن مگر به آن بتن لاغر یا بتن کم سیمان نیز می‌گویند. مقدار سیمان در بتن مگر حدود ۱۰۰ الی ۱۵۰ کیلوگرم در مترمکعب است. برای اجرای نما عرض بتن مگر را ۱۰ سانتی‌متر بیشتر اجرا می‌کنند. دلایل اجرا بتن مگر به شرح زیر است:

• برای جلوگیری از تماس مستقیم بتن اصلی با خاک
• برای رگلاژ کف پی و ایجاد سطح کافی برای ادامه پی‌سازی

۵. قالب‌بندی در ساختمان‌سازی چیست؟

ازآنجاکه بتن قبل از سخت‌شدن، روان و برای شکل‌دادن به آن احتیاج به قالب داریم. قالب‌ها انواع و جنس‌های مختلفی دارند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

• قالب‌های آجری
• قالب چوبی
• قالب فلزی
• قالب‌هایی از جنس مواد شیمیایی (فایبرگلاس، پلی‌اتیلن…)

1.5. انواع قالب‌بندی و نحوه اجرا آن‌ها

قالب‌های آجری: هروقت قالب‌بندی شناژها با آجر انجام شود، برای اینکه شیره بتن توسط آجر کشیده نشود دور شبکه‌بندی فونداسیون از نایلون استفاده می‌کنند.

• قالب‌بندی پی‌ها: در ساختمان‌های کوچک معمولاً برای قالب‌بندی پی‌ها از آجر استفاده می‌کنند به این صورت که بعد از خاک‌برداری و تعیین پی‌ها و محورها اندازه آن‌ها را با آجر چیده و بعد شناژها را به آن متصل می‌کنند.
• قالب‌بندی ستون‌ها: برای قالب‌بندی ستون‌ها ابتدا باید جای ستون‌ها را از روی نقشه رو زمین پیاده کرد و سپس دو ضلع قالب را به همان میزان از تخته‌های مناسب بریده و به چوب‌های چهار تراش که به آن پشت‌بندی می‌گویند میخ می‌نمایند. پهنای دو ضلع قالب باید به‌اندازه کلفتی تخته از ابعاد قیدشده در نقشه بیشتر باشد تا از داخل، ابعاد موردنظر را به ما بدهد.
• قالب‌بندی تیرهای اصلی: در اغلب موارد بتن تیرهای اصلی و سقف، یکپارچه ریخته می‌شوند و آرماتورهای سقف و تیرهای اصلی به یکدیگر متصل هستند. اگر ضخامت تیرهای اصلی از سقف بیشتر باشند این تفاوت ضخامت را از پایین منظور نموده و آن را با سقف کاذب اصلاح می‌نمایند. اگر ضخامت سقف تیرهای اصلی مساوی باشد فقط احتیاج به کف دارد و ساختن قالب آن‌ها به این صورت است که پایه‌های کلاهک به تعداد و به آن میخ می‌کنند.
• قالب‌بندی سقف: هرکدام از سقف‌ها نیاز به قالب‌بندی مخصوصی دارد. برای سقف‌های بتنی نیاز به قالب‌بندی مفصل‌تر و محکم‌تر است که از هم میخ‌کردن تخته‌ها و تشکیل صفحه‌ای به ابعاد موردنیاز استفاده می‌کنند. این تخته‌ها  روی داربست چوبی قرار داده و شبکه‌های فلزی (آرماتوربندی) را روی آن قرار می‌دهند.

2.5. چگونه باز کردن قالب‌ها صورت می‌گیرد؟

معمولاً  قالب برداری از ساختمان‌های بتنی وقتی باید انجام شود که اجزای بتنی بتواند وزن خود را تحمل کند. برای ستون‌ها و تیرها همان‌قدر که شکل هندسی آن‌ها تشکیل شد می‌توان آن هارا باز کرد. ولی باید توجه داشت که هنگام قالب‌برداری به گوشه‌های ستون آسیب وارد نشود. برای سقف‌ها حداقل ۲-۴ هفته بعد از بتن‌ریزی باید قالب برداشته شود.

۶. چرا از آرماتوربندی استفاده می‌شود؟

کلیه مصالح بنایی تاب و تحمل کشش را ندارند و در زمان کمی در مقابل نیروی کششی از هم دیگر گسیخته می‌شوند. برای اینکه تاب تحمل نیروی کششی در بتن را به‌دلخواه برسانیم از فولاد که به‌صورت میل‌گرد آج‌دار یا ساده است استفاده می‌کنیم. در مقاطعی که تحت‌تأثیر نیروی کششی باشد فولادگذاری می‌شود. فولاد آلیاژی است که از آهن و کربن تشکیل‌شده هرقدر  درصد کربن بیشتر باشد فولاد سخت‌تر و شکننده‌تر شده و خاصیت شکل‌پذیری آن کمتر می‌شود.

۷. اجرای فونداسیون در ساختمان‌ها با سازه آجر بنایی

• پی‌های شفته‌ای: پی‌سازی با شفته فقط برای ساختمان‌های یک‌طبقه و یا پی دیوارهای محوطه استفاده می‌شود و از ساده‌ترین انواع پی‌سازی است.
• پی‌های سنگی: زمانی که سنگ مناسب در محل موجود و عمق پی زیاد باشد از پی‌های سنگی استفاده می‌شود. سنگی که برای پی‌سازی مورداستفاده قرار می‌گیرد از انواع سنگ‌های لاشه و شکسته است.
• پی‌های بتنی: امروزه توصیه می‌شود پی کلیه ساختمان‌ها را از بتن بسازند. بخصوص در مناطق زلزله‌خیز حتی برای ساختمان‌های یک‌طبقه هم پی‌های بتنی مسلح که در تمام طول دیوارهای باربر  ساختمان ادامه داشته و یکدیگر متصل‌اند به کار می‌روند.

انواع پی ازنظر عمق:

• پی سطحی و در دسترس
• پی نیمه‌عمیق: چاه بتنی
• پی عمیق: شمع

عمق پی به عوامل زیر بستگی دارد:

• عمق خاک مناسب
• عمق یخ‌زدگی
• نقشهٔ کار
• عبور لوله‌های تأسیساتی

انواع پی ازنظر شکلی:

• پی منفرد
• پی نواری

۸. گذاشتن ستون با مصالح آجر بنایی (شناژی)

در این مرحله ستون‌هایی که با مصالح بنایی هستند را اجرا می‌کنند. هر ۵ متر را ستون‌های شناژی قرار می‌دهند. دو طرف بازشوها نیز شناژ باید اجرا شود. تفاوت این نوع سازه با اسکلت بتنی این است که در ساختمان‌های بتنی اول ستون اجرا می‌شود؛ اما در سازه با مصالح بنایی اول دیوارهای باربر را اجرا و سپس شناژها را بنا می‌کنند.

۹. اجرای سقف در ساختمان‌ها با سازه آجر بنایی

به‌منظور ایجاد اندرکنش فضایی دیوارهای سازه‌ای و توزیع بهتر نیروهای لرزه‌ای بین آن‌ها، سقف‌ها باید به‌صورت دیافراگم‌های صلب افقی طراحی شوند و در تراز طبقات به‌خوبی به دیوارها متصل شوند؛ بنابراین ملاحظات زیر باید موردتوجه قرار گیرند:

الف) هر سقف باید در یک صفحه قرار گیرد و از اختلاف ارتفاع در طبقه اجتناب شود.

ب) سختی دیافراگم افقی نباید به دلیل وجود ناپیوستگی در طبقه، نظیر فضای راه‌پله تغییر نماید. بازشوهای بزرگ باید به‌وسیلۀ کلاف‌های افقی یا میل‌گردگذاری ویژه‌ای تقویت شوند.

پ) استفاده از دال‌های دوطرفه به یک‌طرفه ترجیح دارد. دال‌های دوطرفه بارهای قائم را یکنواخت‌تر بین دیوارهای سازه‌ای توزیع می‌کنند.

بر اساس آئین‌نامۀ ۲۸۰۰ ایران، سقف‌ها باید با مصالح مناسب و به‌گونه‌ای ساخته شوند که در برابر نیروهای زلزله از تکیه‌گاه جدا نشوند و یکپارچگی و استحکام خود را نیز حفظ نمایند. این آئین‌نامه در مورد مصالح مصرفی در سقف‌ها تصریح می‌نماید که به‌کاربردن چوب به‌عنوان عنصر باربر سقف در صورتی مجاز است که پوشش سقف از نوع سبک نظیر تخته، ورق آهن، صفحات موجدار فلزی و یا آزبست سیمانی باشد. در این صورت برای کلاف‌بندی سقف نیز می‌توان از چوب استفاده نمود.

۱۰. اجرای دیوارهای داخلی در ساختمان‌های شناژی

دیوارهای داخلی، دیوارهای جداکننده هستند و نیاز به ستون ندارند. ضخامت این دیوارها را می‌توان ۰.۱ تا ۰.۳۵ سانتی‌متر در نظر گرفت؛ اما توجه داشته باشید برای دیوارهای داخل که ۰.۳۵ سانتی‌متر هستند در هر ۵ متر باید از شناژ استفاده کرد.

۱۱. چگونه کلاف بندی در ساختمان‌ها با سازه آجر بنایی صورت می‌گیرد؟

1.11. کلاف بندی افقی در ساخت

در بالای تمام دیوارهای سازه‌ای، باید کلاف افقی تعبیه کرد و آن‌ها را در تراز طبقات کاملاً به سقف‌ها متصل نمود. کلاف‌های افقی، یک سیستم قاب‌بندی افقی را تشکیل می‌دهند که:

الف) برش افقی ناشی از زمین‌لرزه را از سقف‌ها به دیوارهای سازه‌ای منتقل می‌کنند.

ب) دیوارهای سازه‌ای را به یکدیگر متصل می‌نمایند.

پ) اندرکنش مناسبی بین اجزای پیش‌ساخته سقف ایجاد نموده و باعث افزایش صلبیت دیافراگم‌های افقی می‌گردند.

2.11. کلاف بندی قائم ساختمان‌های شناژی

کلاف‌های قائم در ساختمان، برای دیوارها با سازه آجر بنایی به‌صورت یک قاب عمل کرده و مقاومت و شکل‌پذیری آنان را افزایش می‌دهند. آئین‌نامۀ ۲۸۰۰ ایران استفاده از کلاف‌های قائم را برای تمامی ساختمان‌های با مصالح بنایی دوطبقه و همچنین ساختمان‌های یک طبقه مطابق جدول ضروری می‌داند.

گروه	منطقه خطر نسبی زلزله

اهمیت ساختمان	کم	متوسط	زیاد و خیلی زیاد
اهمیت زیاد	دارد	دارد	دارد
اهمیت متوسط	ندارد	ندارد	دارد
اهمیت کم	ندارد	ندارد	ندارد

گروه‌بندی ساختمان‌ها بر اساس اهمیت آن‌ها به شرح زیر است:

الف) ساختمان‌های بااهمیت زیاد شامل بناهای ضروری هستند که باید بعد از زمین‌لرزه قابل‌استفاده بمانند. مانند بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها، مراکز آتش‌نشانی، تأسیسات آب‌رسانی، نیروگاه‌ها و تأسیسات برق‌رسانی، امدادرسانی و غیره؛ ساختمان‌هایی که خرابی آن‌ها موجب تلفات زیاد می‌گردد. مانند مدارس، استادیوم‌ها، سینما، سالن‌های اجتماعات، فروشگاه‌های بزرگ، پایانه‌های مسافری؛ ساختمان‌هایی که خرابی آن‌ها باعث ازدست‌رفتن ثروت ملی می‌گردد. مانند موزه‌ها، کتابخانه‌ها؛ ساختمان‌هایی که خرابی آن‌ها موجب آلودگی محیط‌زیست و یا آتش‌سوزی می‌گردد. مانند پالایشگاه‌ها، انبارهای سوخت و مراکز گازرسانی.

ب) ساختمان‌های بااهمیت متوسط شامل ساختمان‌هایی که خرابی آن‌ها تلفات و خسارات قابل‌توجهی به وجود می‌آورد. مانند ساختمان‌های مسکونی واداری و تجاری، هتل‌ها و پارکینگ‌های چندطبقه.

پ) ساختمان‌های بااهمیت کم شامل ساختمان‌های موقت با مدت بهره‌برداری کمتر از ۲ سال و ساختمان‌هایی که خرابی آن‌ها باعث خسارت نسبتاً کمی می‌گردد. کلاف بندی قائم دیوارها باید در داخل دیوار و در گوشه‌های اصلی ساختمان انجام شود. بهتر است کلاف‌ها در نقاط تقاطع دیوارها به‌گونه‌ای تعبیه گردند که فاصلۀ محور تا محور آن‌ها از ۵ متر تجاوز نکند. حداقل ابعاد کلاف‌های قائم بتنی مسلح ۰.۲ متر است. البته این آئین‌نامه استفاده از تیرآهن سایز ۱۰ و یا هر پروفیل فولادی با سطح مقطع معادل را به‌جای کلاف بتنی مسلح مجاز می‌داند. پروفیل فولادی باید به‌وسیلۀ میل‌گردهای افقی به‌خوبی به دیوار متصل گردد.

12. انواع ساختمان‌ها با سازه آجر بنایی

عموماً ساختمان‌ها با سازه آجر بنایی بسته به نوع مصالحی که در آن‌ها به‌کاررفته است انواع مختلفی دارند مانند: سنگی، خشتی، آجری، ساخته‌شده از بلوک‌ها سفالی یا بتنی. این تقسیم‌بندی تا حدی تابع محل ساختمان‌سازی است. طبق آیین‌نامۀ طرح ساختمان‌ها در برابر زلزله، اسـتاندارد ۲۸۰۰ سـاختمان با مصالح بنایی به ساختمانی اطلاق می‌گردد که با آجر، بلوک سیمانی و یا سنگ ساخته‌شده باشد و در آن تمام یا قسمتی از بارهای قائم توسط دیوارهای با مصالح بنایی تحمل گردد؛ بنابراین ساختمانی که در آن، قسمتی از بارهای قائم توسط دیوارهایی با مصالح بنایی و قسمتی دیگر توسط عناصر فلزی یا بتن مسلح تحمل شود نیز از ساختمان‌های با مصالح بنایی محسوب می‌گردد.

در کشورهای جهان از سیستم‌های مختلفی برای ساختمان‌های بنایی استفاده می‌شود. باتوجه‌به مصالح و فنّاوری ساخت، به‌طورکلی سه سیستم اجرایی زیر قابل‌توجه است:

الف) سازه‌های بنایی غیرمسلح

ب) سازه‌های بنایی دورگیری شده (کلاف دار)

پ) سازه‌های بنایی مسلح

1.12. ساختمان‌های بنایی غیرمسلح

این نوع معمول‌ترین و قدیمی‌ترین نوع ساختمان در کشور و سایر نقاط جهان است که باتوجه‌به کیفیت مصالح و اجرا، خود به دودستۀ شهری و روستایی تقسیم می‌گردد. مصالح عمده‌ای که در ساختمان‌های بنایی غیرمسلح در روستا مصرف می‌شود خشت خام یا سنگ‌های رودخانه‌ای یا شکسته شده از معادن است که با ملات گل در ساخت دیوارها به کار می‌رود. در ساختمان‌های شهری دیوارها از آجرفشاری یا بلوک‌های سفالی یا بتنی همراه با ملات ماسه سیمان و سقف‌ها از تیرآهن و طاق ضربی یا تیرچه‌بلوک و گاهی نیز چوب بنا می‌شود.

2.12. ساختمان‌های بنایی کلاف دار

در این دسته از ساختمان‌ها با سازه آجر بنایی، برای بهبود رفتار در مقابل زمین‌لرزه از اجزای بتنی، فولادی و یا چوبی به‌صورت کلاف‌های افقی یا قائم در میان دیوارها استفاده می‌شود که موجب افزایش نسبی مقاومت آن‌ها می‌گردد. استفاده از این نوع ساختمان در آیین‌نامه‌های طرح لرزه‌ای برای مناطق لرزه‌خیز مورد تأکید است.

3.12. ساختمان‌های بنایی مسلح

در این ساختمان‌ها برای مقابله باحالت‌های محتمل شکست (خمشی وبرشی) در دیوارها از عناصـر تسلیح استفاده می‌شود. تعبیۀ کلاف‌های فوقانی و تحتانی به‌تنهایی برای جلوگیری از شکست خمشی و برشی کافی نیست. میل‌گردهای قائم برای تحمل تنش‌های کششی ناشی از خمش و میل‌گردهای افقی برای تحمل تنش‌های برشی مورداستفاده قرار می‌گیرد.

13. محدودیت ارتفاع ساختمان و طبقات آن در ساختمان‌ها با سازه آجر بنایی

در ساختمان‌های با مصالح بنایی حداکثر تعداد طبقات بدون احتساب زیرزمین برابر ۲ طبقه است و همچنین تراز بام نسـبت به متوسط تراز زمین مجاور نباید از ۸ متر تجاوز نماید. زیرزمین طبقه‌ای است که تراز روی سـقف آن نسبت به متوسـط تراز زمین مجاور از ۱.۵ متر بیشتر نباشد. در غیر این صورت این طبقه نیز به‌حساب تعداد طبقات ساختمان منظور می‌گردد. حداکثر تعداد طبقات زیرزمین یک‌طبقه خواهد بود. حداکثر ارتفاع طبقه (از روی کلاف افقی زیرین تا زیر سقف) ۴ متر است و در صـورت تجاوز از این حد، علاوه بر کلاف بندی باید یک کلاف افقی اضافی در داخل دیوارها و در ارتفاع حداکثر ۴ متر از روی کلاف زیرزمین تعبیه گردد. به‌این‌ترتیب می‌توان ارتفاع طبقه را حداکثر تا ۶ متر افزایش داد.

14. راهکارهای مقاوم سازی ساختمان‌های آجری

اصولاً ساختمان‌های آجری مقاومت پایینی در برابر حوادثی نظیر زلزله دارند، ازاین‌رو باید این ضعف‌ها و کاستی‌ها شناخته شوند تا برای مقاوم‌سازی بهترین روش انتخاب گردد.

می‌توان گفت بناهای آجری در برابر لرزش‌های ناشی از زلزله آسیب‌پذیر هستند. خصوصاٌ بناهای قدیمی که مقاومت آن‌ها باگذشت زمان کم شده است.

• انواع شکست در دیوار آجری

پتانسیل خرابی ساختمان‌های آجری بسیار بالاست، زیرا دارای مکانیزم‌های مختلفی برای شکست هستند. به‌طورکلی مودهای شکست یک دیوار بناشده با آجر را می‌توان به دودسته شکست درون صفحه‌ای و شکست برون صفحه‌ای تقسیم نمود.

در شکست برون صفحه‌ای اگر ارتفاع دیوار زیاد باشد، در صورت موازی بودن تنش کششی با درزهای افقی آجرها، در ارتفاع دیوار ترکی به‌صورت قائم رخ خواهد داد و در مورد شکست درون صفحه‌ای موارد زیر رخ خواهند داد:

• اگر ارتفاع دیوار نسبت به طول آن کمتر از واحد بوده و بار قائم زیاد بر دیوار وارد شود، شکست برشی اتفاق می‌افتد.
• اگر طول دیوار نسبت به ارتفاع آن بیشتر و حدوداً دوبرابر باشد و میزان بار قائم واردشده زیاد باشد، شکست برشی رخ می‌دهد.
• در صورت کاهش مقاومت برشی دیوار و افزایش بار قائم، شکست برشی لغزشی ایجاد می‌شود.
• اگر ارتفاع دیوار نسبت به طول ستون دوبرابر باشد و دیوار مقاومت برشی لازم را نداشته باشد، شکست خمشی ایجاد می‌گردد.
• کم‌بودن مقاومت برشی نیز منجر به شکست خمشی خواهد شد.

1.14. نقص‌های دیوار آجری

از انواع نقص‌هایی که در دیوار آجری ایجاد می‌شوند، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• عدم استفاده از مهاربند ضربدری در سقف سازه
• عدم استفاده از کلاف قائم
• عدم نصب کلاف افقی
• استفاده از بازشوهای بزرگ
• بلند بودن طول دیوار غربی سازه
• عدم انسجام در اتصال سقف به دیوارهای قائم
• توزیع نامطلوب بار جانبی در بین دیوارهای قائم
• پیچش در شکل سقف صلب بعد از مهاربندی آن

2.14. عوامل مؤثر در تخریب ساختمان‌ها

• بکار بردن آجرهای بی‌کیفیت
• بی‌نظمی در پلان در جهت عمودی
• ضعف دیوارهای باربر
• استفاده از ملات‌های سست و ضعیف
• بالکن نامناسب و بی‌کیفیت
• کمبود ستون‌های عمودی

15. راهکارهای ضروری در مقاوم‌سازی ساختمان‌های آجری در برابر لرزش

برای مقاوم‌سازی ساختمان‌ها در برابر زلزله استفاده از برخی راهکارها ضروری است که در ادامه به بیان آن‌ها می‌پردازیم:

1.15. استفاده از کلاف بندی قائم برای بهسازی اتصال دیوارهای متقاطع

برای انسجام ساختمان و بهسازی اتصالات دیوارهای متقاطع می‌توان از کلاف‌های بتنی و یا فولادی استفاده نمود. کلاف قائم بتنی به دلیل اینکه برای تراز پی از کلاف افقی بتنی استفاده می‌شود، گزینه مناسبی به شمار می‌آید.

لازم به ذکر است که یک‌سری مشکلات اجرایی ممکن است در حین ایجاد کلاف قائم بتنی رخ دهد، ازاین‌رو از کلاف فولادی در کنار این روش استفاده می‌شود.

2.15. مقاوم‌سازی دال سقف

می‌توان از تسمه برای مهاربند ضربدری در زیر سقف استفاده نمود. انجام این کار انسجام سقف را که منجر به استفاده مناسب‌تر از ظرفیت برشی دیوارها می‌شود افزایش خواهد داد.

3.15. افزایش تراکم دیوار و کاهش تأثیرات پیچش

مقاومت برشی به میزان قابل‌توجه با کوچک‌کردن بازشوها و یا پر کردن بعضی از آن‌ها تقویت خواهد شد. در واقع کوچک‌کردن بازشوها می‌تواند اثرات پیچش را کاهش دهد.

4.15. اتصال عناصر غیرسازه‌ای به عناصر سازه‌ای

اجزاء و عناصر غیرسازه‌ای باید به شیوه‌ای مناسب و به‌صورت کامل به اجزای سازه‌ای متصل شوند تا بهبود استحکام ساختمان را سرعت ببخشند.

5.15. مقاومت فونداسیون سازه

بارهای ساختمان از طریق فونداسیون یا همان شالوده به پی ساختمان منتقل می‌شود به همین دلیل استحکام و مقاومت آن تأثیر بسیار زیادی در ایمنی سازه ایجاد می‌کند. هر تغییری که در ساختار و ابعاد پی جهت افزایش مقاومت صورت بگیرد، شامل مقاومت فونداسیون نیز می‌شود.

6.15. انتخاب مصالح باکیفیت

مصالحی که برای ساخت بنا با استفاده از آجر مورداستفاده قرار می‌گیرند، باید از کیفیت مناسب و همخوانی با یکدیگر برخوردار باشند، در غیر این صورت به‌سرعت دچار آسیب‌دیدگی می‌شوند.

7.15. نصب جداکننده‌های لرزه‌ای

جداسازهای لرزه‌ای برای تفکیک حرکت بین سازه و زمین در تراز پایه ساختمان نصب می‌شوند. عملکرد این المان‌ها به‌گونه‌ای است که هنگام وقوع زمین‌لرزه، مانع از انتقال نیرو از زمین به سازه می‌شوند. اجرای این روش تنها برای تعداد محدودی از ساختمان‌ها با ارتفاع مشخص صورت می‌گیرد.

8.15. استفاده از دیوار برشی یا بادبند

این روش یکی دیگر از روش‌های مقاوم‌سازی ساختمان‌های آجری است که موردتوجه قرار می‌گیرد. دیوار برشی نسبت به بادبند سختی بیشتری دارد، ازاین‌رو برای ساخت دیوار برشی به میزان دهانه‌های کمتری نیاز است که این امر می‌تواند از نظر معماری مشکلات کمتری در برداشته باشد.

9.15. مقاوم‌سازی با FRP

سیستم FRP جایگزین مناسبی برای مصالح سنتی به شمار می‌آید. از مزایا این سیستم می‌توان به وزن بسیار سبک، مقاومت بالا، اجرای سریع و عدم ایجاد محدودیت در معماری اشاره نمود. سیستم اف آر پی به استفاده از پلیمرهایی که با الیاف مسلح شدند اشاره دارد.

16. مقاوم‌سازی ساختمان‌های آجری

1.16. تعمیر دیوارهای ترک‌خورده

اگر عرض ترک‌ها بین 5 تا 10 میلی متر و ضخامت دیوار کم باشد، از ملات سیمان برای پر کردن ترک‌ها استفاده کنید. اگر ضخامت دیوار نرمال و عمق ترک‌ها زیاد بود، باید دوغاب های ضد انقباض را به دیوار تزریق کنید.

برای ترک‌های باریک کمتر از 3 میلی متر، استفاده از رزین های اپوکسی را پیشنهاد می کنیم. در صورتی که عرض ترک بیش از 10 میلی متر بود، باید مصالح آسیب‌دیده را تعویض کنید.

2.16. بندکشی مجدد دیوارها با سیمان

ملات‌هایی که در دیوارهای آجری بدون روکش استفاده شدند، ممکن است پس از مدتی با قرارگرفتن در معرض شرایط بد جوی، کیفیت و استحکام آن پایین بیاید که در نتیجه سبب کاهش مقاومت دیوار می‌شود. با بندکشی مجدد بر روی‌بندهای اولیه، می‌توان ویژگی‌های فیزیکی دیوار را بهبود بخشید.

3.16. ساخت پوشش بتن مسلح بر روی یک یا دو طرف دیوار

برای ساخت پوشش بتنی ابتدا باید قسمت‌های سست و نازک‌کاری‌های دیوار را برداشت و ترک‌ها را با دوغاب پر کرد. سپس برای اتصال با شبکه فولادی، سوراخ‌های داخل دیوار بافاصله‌های یکسانی حدود 50 تا 60 سانتی متر اجرا شود.

در مرحله سوم سطح دیوار باید توسط واترجت، حاضر شود و پس از آن شبکه میل‌گرد با استفاده از میل‌گرد به دیوار متصل شود. در مرحله آخر بتن را بر روی دیوار و شبکه فولادی می‌ریزند.

4.16. ریختن دوغاب

دوغاب‌ریزی روشی مؤثر در مقاوم‌سازی ساختمان‌های آجری است. در این روش دوغاب باعث می‌شود که آجرهای شل شده به یکدیگر بچسبند و باعث پیوستگی بنا شوند.

دوغاب شامل 90 درصد سیمان پرتلند و 10 درصد سیمان پوزولانی است و نسبت آبی که باد با آن مخلوط کنید یک به یک است.

5.16. نوسازی دیوار

همان‌طور که در بالا گفتیم درصورتی‌که ترک‌های دیوارها بیشتر از 10 میلی متر باشد، به بازسازی نیاز دارد. پس از اتمام بازسازی، برای اینکه بین بخش قدیم و جدید پیوستگی بهتری ایجاد شود، می‌توان از دوغاب استفاده کرد.

6.16. ساخت کلاف قائم بتن

در صورت بروز زلزله و ایجاد خرابی جزئی در کنج دیوارها، اگر اسکلت کلی دیوار همچنان پابرجا باشد، برای ایجاد کلاف‌های قائم باید به‌دقت بخش‌های مجاور را برداشت.

دقت کنید که اجرا کلاف‌ها باید در پلان متقارن باشند و در تراز طبقات به یکدیگر متصل شوند. ابعاد این کلاف‌ها باتوجه‌به ابعاد دیوارهای متصل به آن‌ها تعیین می‌شود، اما نباید کمتر از 20 سانتی متر باشد و فاصله کلاف‌ها نیز نباید بیش از 5 متر باشد.

اگر آجرهای کنج دیواره‌ها آسیبی ندیده باشند یا برداشتن آن‌ها غیرممکن باشد، می‌توانید از میل‌گردهای مجزا به‌جای کلاف‌های قائم استفاده کنید.

در این حالت میل‌گردها درون کانال‌های عمودی بریده‌شده در داخل آجر قرار می‌گیرند و به‌وسیله قلاب‌های عرضی به دیوار تکیه داده می‌شوند.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

جهت آشنایی کامل با “طرح و اجرای ساختمان پایه آجری” به پکیج “جزوات کاربردی” در بخش گنجینه فایل وب‌سایت مراجعه فرمایید