اصول تخریب ساختمان‌ها

مقدمه

اصول تخریب ساختمان، گرچه به‌اندازه مراحل نوسازی و بازسازی ساختمان دارای جزئیات ریز و دقیق نیست، اما به اندازه آن اهمیت دارد، زیرا باید به روشی کاملا ایمن و بی خطر انجام شود. ساخت و ساز همیشه در یک زمین خوب و آماده صورت نمی گیرد، بلکه گاهی اوقات باید با تخریب یک بنای فرسوده انجام شود که همان طور که گفتیم، این تخریب دارای اصول خاصی است.

عملیات تخریب ساختمان که از اولین مراحل ساخت‌وساز بوده به هر گونه اقدامات در جهت جداسازی مصالح از ساختمان به‌منظور حذف، نوسازی، تعمیر، مرمت و بازسازی تمام یا قسمتی از سازه اطلاق می‌گردد. انواع روش‌های تخریب ساختمان را می‌توان به تخریب دستی، تخریب مکانیکی و تخریب ساختمان با انفجار دسته‌بندی نمود. اصول تخریب ساختمان فرسوده شامل بررسی نقشه بنا، حذف مواد خطرناک، تهیه برنامه برای تخریب و اقدامات ایمنی است. در این مطلب به معرفی روش و نحوه تخریب ساختمان و همچنین قیمت تخریب ساختمان پرداخته شده است.

1. اصطلاحات تخریب ساختمان

• تخریب

هر کاری که موجب جداکردن مصالح ساختمان از یکدیگر برای نوسازی، تعمیر و حذف، مرمت و… می‌شود را تخریب می‌گویند.

• ساختمان کلنگی

ساختمان‌های قدیمی که بیش از 20 سال قدمت داشته باشند که معمولا دو طبقه و فاقد فونداسیون هستند.

• ساختمان فرسوده

بنایی که دچار فرسایش شده و قابلیت بازسازی و مرمت ندارد.

• چاه‌های فرسوده

چاه‌های فاضلاب ساختمان‌های فرسوده که قبل از تخریب بنا باید بیش از یک متر از آهک پر شوند.

• تفکیک مصالح

اگر تخریب ساختمان برای ازبین‌بردن ساختمان‌های فرسوده و کلنگی باشد، چون اولویت، استفاده مجدد از مصالح است تفکیک مصالح صورت می‌گیرد.

• ایمنی تخریب

ایجاد فضایی ایمن در هنگام تخریب، حوادث را به حداقل می‌رساند که یکی از مهم‌ترین اصول تخریب ساختمان است.

• ابزار تخریب ساختمان

ابزارهای که برای این کار از آن‌ها استفاده می‌شود، شامل: بیل، کلنگ، داربست فلزی، گاز اکسیژن، دیلم، سنگ فرز، دریل، دستگاه برش آهن‌آلات و…

• وسایل ایمنی هنگام تخریب

کپسول آتش‌نشانی، کفش ایمنی، کلاه ایمنی، عینک ایمنی، کمربند ایمنی، لباس کار مناسب، نردبان دوطرفه و یک‌طرفه

• ماشین‌آلات

بیل مکانیکی، کامیون کمپرسی، موتور دیزلی، چکش‌بادی، دستگاه کمپرسور، بابکت و…

2. مراحل و نکات اصول تخریب ساختمان

1. قطع برق ساختمان از پشت کنتور
2. درخواست قطع انشعابات از اداره گاز منطقه
3. قطعه شیرفلکه کنتور
4. همه تجهیزات برقی و مکانیکی باز باشند
5. ایجاد حریم ایمن در اطراف ساختمان حین عملیات تخریب
6. جداسازی شیشه‌ها از درها و پنجره‌ها
7. جداسازی درهای چوبی و آهنی
8. برداشتن عایق‌های رطوبتی سقف‌ها
9. جداسازی دیوار حمال از طاق ضربی و تفکیک تیرآهن
10. آجرهایی که در مرحله قبل جدا می‌شوند، در بخش ساخت بنای جدید قابل‌استفاده هستند؛ اما این در حالی است که اسکلت ساختمان موردنظر بتن نباشد که در آن صورت این آجرها کارایی نخواهند داشت.
11. جلوگیری از فشارهای افقی که انباشت مصالح به دیوارها وارد می‌کند
12. رانندگان ماشین‌آلات سنگین باید گواهینامه داشته باشند
13. جداسازی برق‌گیر از ساختمان
14. استفاده از کارگران مجرب در رعایت اصول تخریب ساختمان
15. امضای قرارداد مکتوب با فردی که کار تخریب را انجام می‌دهد نسبت به استفاده از استانداردهای موردنظر
16. برای ساختمان‌های دارای فونداسیون بتنی، حراج‌کردن مواد ناشی از این تخریب به خارج از کارگاه باید طبق نظرات ناظر شهرداری انجام شود
17. بارگیری نخاله‌های تخریب باید به‌درستی انجام شود
18. سقف های با پوشش تیرچه بلوک باید اول تخریب شوند و سپس دیوارهای هر طبقه با استفاده از چکش هیدرولیکی جدا شود
19. جلوگیری از انباشت مصالح و ضایعات روی سقف‌ها
20. جلوگیری از رهاکردن ضایعات تخریب کنار ساختمان‌های مجاور و معابر عمومی
21. بیمه‌کردن ساختمان توسط کارفرما در برابر حوادث
22. پر کردن فاضلاب‌های قدیمی از خاک و آهک.

به این نکته توجه داشته باشید که برای این کار به‌هیچ‌عنوان از نخاله‌های ساختمانی استفاده نکنید. چون با تجمع جانوران آلودگی زیستی را موجب می‌شود

3. روش‌های تخریب

در تخریب، انواعی از سازه ها وجود دارند که بنا بر ابعاد و مصالح مصرفی روش‌های مناسب برای تخریب آن بناها به کار گرفته می شود.

روش‌های رایج تخریب شامل موارد زیر است:

• تخریب دستی

بر اساس اصول تخریب ساختمان در تخریب‌کردن بخش‌های مختلف انسان به طور مستقیم وارد عمل می‌شود و ابزارآلاتی مانند بیل، کلنگ یا ماشین‌آلات مکانیکی استفاده می‌کند.

تخریب ساختمان فرسوده یا کلنگی کوچکی که قابلیت و ارزش تعمیر و بازسازی را ندارد، می‌تواند به‌صورت دستی انجام شود. البته گاهی ممکن است ساختمان‌های نو نیز تخریب شوند که عمدتاً دلیل آن ساخت غیراصولی یا بدون مجوز است.

در تخریب دستی ساختمان کارگران با بهره‌گیری از تجهیزاتی مانند پتک، قلم و چکش و بیل اقدام به تخریب می‌کنند. تخریب ساختمان با پیکور یا همان چکش‌برقی نیز بخشی از اقدامات مهمی است که در شیوه تخریب دستی انجام می‌گیرد.

این شیوه عمدتاً برای تخریب ساختمان‌های کوچک و یا مکان‌هایی که احتمال خسارت به سازه‌های مجاور بالاست، استفاده می‌شود. همچنین گاهی اوقات امکان به‌کارگیری ماشین‌آلات برای انجام عملیات تخریب وجود ندارد و تنها روش ممکن همین روش دستی است.

از مزایای روش تخریب دستی ساختمان می‌توان به امکان جداسازی مصالح ساختمانی و کاهش هزینه تخریب ساختمان اشاره کرد. مشکلات عمده آن نیز سرعت پایین عملیات و نیاز به نیروهای حرفه‌ای و متخصص است.

• تخریب مکانیکی

این نوع تخریب تماماً توسط ماشین‌آلات انجام شده و تنها هدایت آن‌ها بر عهده انسان است؛ هر چند که این روش نسبت به تخریب دستی هزینه‌های بیشتری را در بردارد؛ اما عملیات تخریب با سرعت بالاتری انجام می‌شود.

این روش به دودسته تخریب با بیل مکانیکی و تخریب با گوی تقسیم می‌شود.

در شیوه تخریب ساختمان با جرثقیل و گوی، یک گوی بزرگ که از جرثقیل آویزان است باحالت رفت‌وبرگشت بارها به سازه برخورد می‌کند تا موجب تخریب آن شود. این شیوه جزو روش‌های پرخطر تخریب ساختمان محسوب می‌شود که برای انجام آن نیاز به فضا دارید و بسیاری اوقات امکان عملیاتی‌شدن ندارد.

امروزه استفاده از جرثقیل و گوی تخریب برای انهدام سازه تا حد زیادی منسوخ شده است، زیرا علاوه بر ایجاد گردوغبار فراوان و آلوده‌کردن منطقه، آلودگی صوتی زیادی نیز ایجاد می‌کند. در حال حاضر عمدتاً از روش‌های تخریب ساختمان با بیل مکانیکی و سایر تجهیزات مشابه به‌جای چنین شیوه‌ای بهره می‌برند.

• تخریب انفجاری

با استفاده از مواد منفجره که با نظارت افراد ماهر صورت می‌گیرد، عملیات تخریب انجام می‌شود و به دو صورت تخریب درختی یا تخریب بر روی خود صورت می‌گیرد.

البته به‌غیراز این روش‌ها، روش‌های نوینی هم برای این کار استفاده می‌شود که عبارت‌اند از:

• تخریب بازیافت بتنی
• به روش Tecorep
• تخریب رباتیک

به یاد داشته باشید، تمامی روش‌های گفته شده باید تحت اصول تخریب ساختمان انجام شوند.

4. آغاز عملیات تخریب

یکی از اصول تخریب ساختمان این است که تخریب به شکل لایه‌ای و مرحله‌ای انجام شود. برای بسیاری از ساختمان‌ها، منظور از تخریب، ایجاد یک عملیات گسترده جنگی نیست، بلکه همه چیز باید مرحله‌ای و گام‌به‌گام انجام شود، درست مانند ساخت یک ساختمان.

پس لازم است ابتدا لایه‌های رویی؛ مانند نما و گچ ساختمان تخریب شوند و بعد به سراغ بتن و آجرها و بلوک‌های دیوارها رفت و سپس تخریب اسکلت فلزی یا بتنی ساختمان انجام شود. البته باید بگوییم که انتخاب شیوه و اصول تخریب ساختمان به عوامل زیادی بستگی دارد: تعداد طبقات، موقعیت ساختمان و همسایگی آن، نوع سازه و. تمام این موارد در انتخاب شیوه تخریب مؤثر هستند.

گاهی اوقات به دلیل حساسیت بالای موقعیت ساختمان، تنها باید به روش دستی و با نیروی انسانی تخریب را انجام داد که مسلماً مدت‌زمان بیشتری طول می‌کشد. اما در اکثر بناها، می‌توان از تجهیزات برش و کنده‌کاری مکانیکی و برقی مانند هیلتی استفاده نمود. در ساختمان‌هایی که متراژ بالایی دارند و فضای مداخله بیشتری ایجاد می‌کنند، می‌توان از ماشین‌آلاتی همچون لودر و بولدوزر هم برای تخریب بنا استفاده کرد.

گاهی اوقات موقعیت ساختمان‌ها یا ساختمان‌های فرسوده به‌گونه‌ای است که می‌توان آنها را با انفجار کنترل شده تخریب نمود. این سریع‌ترین روش ممکن است که البته نیازمند مجوزها و رعایت اصول ایمنی سخت‌گیرانه‌ای می‌باشد.

1.4. انتقال نخاله‌ها – اصول تخریب ساختمان

در نهایت ضایعات هر طبقه به‌صورت دستی توسط کارگرها به پایین منتقل می‌شود. تمام مصالح تخریب شده که قابلیت استفاده مجدد را در ساخت‌وساز ندارند، توسط کامیون‌ها بارگیری و به محلی مشخص منتقل می‌شوند.

مورد دیگری که باید در اصول تخریب ساختمان رعایت شود، پر کردن چاه فاضلاب قدیمی تا ارتفاعی مشخص با خاک و آهک است. دقت داشته باشید که به‌هیچ‌وجه از نخاله‌های ساختمانی برای این کار استفاده نکنید، چرا که چنین اقدامی ممکن است موجب تجمع جانوران موذی و آلودگی‌های زیست‌محیطی شود.

با رعایت اصول تخریب ساختمان در هر مرحله از عملیات تخریب، در جهت حفظ جان افراد گام برمی‌دارید. همچنین با این کار، مصالح و مقاطعی که قابلیت استفاده مجدد را دارند، حفظ کرده و هزینه‌های ساخت را کاهش می‌دهید. با اجرای این دستورالعمل تخریب ساختمان، مقاطع فلزی قابلیت استفاده مجدد را خواهند داشت.

خارج‌کردن نخاله‌ها از محل تخریب نیز اهمیت ویژه‌ای دارد که باید به‌سرعت انجام شود. بسته به نوع تخریب و حجم نخاله‌ای که تولید می‌شود، نیاز هست که از ماشین‌آلات مختلفی استفاده شود؛ بنابراین نیاز به یک برنامه‌ریزی دقیق برای روند انتقال نخاله‌ها است.

2.4. ایمن‌سازی ساختمان‌های اطراف

مهم‌ترین اصول تخریب ساختمان رعایت نکات ایمنی است و برای همسایه‌های اطراف ساختمان فرسوده، این ایمنی باید دقیقاً رعایت شود. با برداشته‌شدن دیوارهای بیرونی ساختمان، ساختمان‌های اطراف تکیه‌گاه خود را از دست می‌دهند و ممکن است فشار زیادی روی آنها ایجاد شود.

بنابراین، لازم است تا با اقدامات مناسب مانند شمع‌گذاری، ساختمان‌های اطراف تقویت شوند.

3.4. آماده‌سازی پی و آغاز عملیات ساختمان‌سازی

خب حالا تخریب ساختمان فرسوده به پایان رسیده است و سایت آن آماده کندن پی و شروع عملیات ساخت‌وساز است.

5. نکات مهم قبل از تخریب ساختمان

• مطمئناً قبل از تخریب ساختمان باید به‌دقت نحوه انجام آن را بررسی کرد! کارشناسان، ویژگی‌های مختلف ساختمان شما مانند مصالح، عملکرد ساختمان، نوع ساخت‌و‌ساز، وضعیت، شرایط زهکشی، شرایط ترافیکی، کدهای ساختمان و مکانی که سازه در آن قرار دارد را بررسی می‌کنند؛ داشتن این اطلاعات به آن‌ها کمک می‌کند تا یک برنامه دقیق برای تخریب ساختمان بچینند و اقدامات مناسب را انجام دهند.
• اطمینان حاصل کنید که قبل از خراب‌کردن ساختمان خود، خدمات برق، گاز و آب را طبق مقررات قطع کرده‌اید. باید در نظر داشته باشید که با شرکت‌های مربوطه تماس بگیرید تا آن‌ها را از میزان کار خود مطلع کنید. اگر برای تخریب، رضایت شخص یا سازمانی خاص لازم است، بنابراین باید قبل از شروع کار آن را تهیه کرده و ارائه دهید.
• یکی دیگر از موارد ضروری قبل از تخریب ساختمان که باید در اوایل برنامه‌ریزی عملیات انهدام شما موردتوجه قرار گیرد (به‌خصوص اگر ساختمان بیش از 20 سال قدمت داشته باشد) آزبست است. اگر به آزبست مشکوک هستید، با یک تیم متخصص برای انجام بازرسی تماس بگیرید. سعی نکنید خودتان آن را بازرسی یا حذف کنید؛ زیرا ذرات معلق در هوا برای شما و همسایگان اطرافتان بسیار خطرناک هستند.
• مراقب باشید و از قبل به همسایگان خود اطلاع دهید که کمیسر و صدا و شلوغی ایجاد خواهید کرد. با این کار، مشکلات ناشی از رسیدگی به شکایات و نارضایتی‌ها را از بین می‌برید.
• اگر ملک شما به ساختمان‌های دیگر متصل است، قبل از شروع باید رضایت آنها را برای تخریب دریافت کنید. همچنین مهم است که ساختمان مجاور را در نظر بگیرید، زیرا ممکن است خطر آسیب رسیدن به آن وجود داشته باشد.
• تیم تخریب باید با نصب حصار موقت ایمن، دسترسی عمومی به منطقه را محدود کند. این تیم خطرات احتمالی مانند مواد قابل‌اشتعال یا رادیواکتیو و قرارگرفتن در معرض صدا و گردوغبار را شناسایی می‌کند.
• سازه‌های ساختمانی در قدیم به شکل سیستم دیوار باربر ساخته می‌شدند، بنابراین در حین تخریب باید تیرآهن‎هایش را خارج کنید. آجرهای حاصل از خراب‌شدن ساختمان را می‌توان مجدد در ساخت‌وساز استفاده کرد. از تیرآهن نیز می‌توان در ساخت سازه جدید استفاده کرد.
• در سازه‌های فلزی قدیمی اگر سقف به‌صورت تیرچه‌بلوک یا طاق ضربی باشد، با کمک چکش هیدرولیکی، سقف و دیوار هر طبقه را از بالا به ترتیب خراب و در نهایت سازه فلزی را جمع‌آوری کنید.
• قبل از تخریب ساختمان، به این فکر کنید که چگونه می‌توانید رواناب گل‌و‌لای، سروصدا و گردوغبار تولید شده توسط این عملیات را کنترل کنید.

6. وسایل تخریب سازه‌ها

در تخریب ساختمان از تجهیزات مختلفی استفاده می‌کنند که برخی از آن‌ها بسته به روش انتخابی انهدام انتخاب می‌شوند:

• پتک: این وسیله برای خراب ‌کردن سازه‌های کم ارتفاع و دیوارهای کوچک کاربرد دارد. معمولاً زمانی که قصد دارند از اجزا سازه دوباره استفاده کنند، پتک را برای تخریب انتخاب می‌کنند.
• فرغون: فرعون وسیله‌ای برای حمل بار و نخاله‌ها است.
• بیل: با کمک بیل نخاله‌ها را درون فرغون می‌ریزند. بهتر است برای این کار بیل با لبه‌صاف را انتخاب کرد.
• کلنگ: برای کندن سازه از کلنگ استفاده می‌کنند.
• قلم تخریب: برای تخریب قسمت‌ها حساس مانند دیوار مشترک بجای کلنگ، استفاده از قلم تخریب مناسب‌تر است.
• دیلم: دیلم وسیله‌ای برای بلندکردن اجسام مانند موزاییک‌ها است.
• دستگاه فرز: از این وسیله برای بریدن میل‌گردهای آویزان استفاده می‌کنند.
• چکش تخریب (بتن کن): این وسیله که در عموماً با نام برند خود یعنی چکش هیلتی نیز شناخته می‌شود برای تخریب دیوار و ساختمان و سازه‌ها بتنی مناسب است.
• بالابر: بالابر ساختمانی مکانیزمی است که با کمک آن می‌توان بار را از ارتفاع‌های مختلف حمل، انتقال و جابه‌جا کرد.
• تیفور: تیفور ابزاری برای کشیدن دیوار است.
• بولدوزر: برای انهدام سریع ساختمان‌های کوچک و انتقال آوار و خاک‌ها به کامیون از بولدوزر استفاده می‌شود.
• توپ یا گوی تخریب: برای انهدام و تخریب سازه‌های بلند در حد 6 یا 7 طبقه باید از توپ فولادی آویزان از جرثقیل استفاده کرد. کار با این وسیله به مهارت زیادی نیاز دارد. اپراتور باید بتواند توپ را به درستی هدایت و کنترل کند تا از آسیب به دیگر ساختمان‌ها یا سقوط جرثقیل جلوگیری کند.
• بیل مکانیکی: وسیله‌ دیگری که برای تخریب ساختمان استفاده می‌کنند، بیل مکانیکی است که دارای یک بازوی تخریبگر می‌باشد. در صورت استفاده از این ابزار، عملیات انهدام از بالابه‌پایین انجام می‌شود.
• مواد منفجره: از این مواد برای تخریب ساختمان‌های بلند نظیر برج‌ها استفاده می‌کنند.
• چکش و تیشه
• دریل و ضربه زن برقی
• دستگاه هوابرش با گاز اکسیژن
• داربست فلزی
• طناب و قرقره
• الوار چوبی و بشکه

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

تخریب ساختمان عملی تخصصی است که باید با دقت زیاد و توسط پیمانکاران دارای صلاحیت انجام شود. انهدام‌هایی که بدون رعایت اصول ساختمانی صورت می‌گیرند، درنهایت منجر به آسیب‌های جدی به ساختمان‌های مجاور می‌شوند. گودبرداری و خاکبرداری نیز باید با تکیه بر دانش روز و امکانات پیشرفته انجام شود.

جهت آشنایی کامل با “اصول تخریب ساختمان‌ها” به پکیج “جزوات کاربردی” در بخش گنجینه فایل وب‌سایت مراجعه فرمایید