آشنایی با تکنیک‌های قراردادهای بیمه

مقدمه

بیمه راه‌حلی آسان و به‌صرفه برای مدیریت ریسک‌های مالی ناشی از حوادث گوناگون است. بدین معنی که بیمه‌نامه‌ها، امکان محافظت در برابر خسارات مالی ناشی از حوادث و جراحت را برعهده دارند. البته بیمه‌ تنها یک نوع نیست و انواع بیمه را اگر بخواهیم معرفی کنیم، با لیست بلندبالایی مواجه می‌شوید. هریک از انواع بیمه‌ها مزایای مختص خود را داشتـه و برای افراد خاصی مناسب هستند.

به‌منظور آشنایی با انواع بیمه‌ها و شناخت بهترین نوع آنها در این همراه ما باشید. در ابتدای این مقاله به تعریف بیمه و فواید آن پرداختـه و در ادامه تفاوت انواع بیمه‌ها را خواهیم گفت.

1. بیمه چیست و چه فایده‌ای دارد؟

در دنیای امروز که هزینه‌ها به‌شدت افزایش‌یافته و مردم دچار پیش‌آمده‌های گوناگونی در زندگی روزمره می‌شوند، بیمه تبدیل به امری ضروری و کارآمد شد‌ه است.

بیمه قراردادی است که مطابق با آن بیمه‌گذار با حمایت مالی، هزینه‌ها و ضرر و زیان‌های ناشی از حوادث مختلف را بازپرداخت می‌کند. بیمه همچنین به پوشش هزینه‌های مرتبط با مسئولیت قانونی در قبال خسارت یا آسیب وارد‌ه به شخص ثالث کمک می‌کند. بدین معنی که بیمه شد‌ه در برابر ضررهای مالی غیرمنتظره محافظت می‌شود؛ بنابراین، در قبال هر اتفاق بدی که رخ می‌دهد، شرکت بیمه به فرد بیمه شد‌ه یا اشخاصی که از جانب او بیمه شده‌اند پول می‌پردازد. ازاین‌رو، اکثر مردم چند مورد از انواع بیمه‌ها را برای ماشین، خانه یا سلامت خود و خانواده‌هایشان خریداری می‌کنند.

اصلی‌ترین اجزای بیمه‌نامه‌ها شامل حق بیمه، فرانشیز و سقف بیمه‌نامه هستند که در ادامه به توضیح هر یک می‌پردازیم:

• حق بیمه: همان قیمت بیمه‌نامه است که معمولاً به‌صورت ماهانه از بیمه شد‌ه یا ارگان مربوطه آن دریافت می‌شود.
• سقف بیمه: حداکثر مبلغی است که بیمه‌گذار برای خسارت‌های تحت پوشش بیمه‌نامه پرداخت می‌کند.
• فرانشیز: مبلغ جزئی و مشخصی است که شما قبل از پرداخت خسارت توسط بیمه‌گر از جیب خود می‌پردازید.

2. هدف از بیمه چیست؟

در حالت کلی، هدف بیمه این است که از شما، خانواده و دارایی‌هایتان در برابر حوادث گوناگون محافظت کند. بدین معنی که بیمه‌گر مسئولیت پرداخت هزینه‌های معمول یا غیرمنتظره پزشکی، بستری‌شدن در بیمارستان، آسیب‌های ناشی از تصادف به خودرو یا افراد یا خسارات ناشی از سرقت لوازم منزل و.. را بر عهده می‌گیرد.

برخی از بیمه‌نامه‌ها حتی در صورت فوت شما به بازماندگانتان یک مبلغ نقدی هم پرداخت می‌کنند. به‌طورکلی، بیمه ذهن و خاطر شما را در هنگام وقوع حوادث غیرمنتظره و خطرات مالی پیش‌بینی نشد‌ه آرام می‌کند.

3. مزایای بیمه

خرید بیمه‌نامه‌ها از زوایای مختلف به نفع مردم و کل جامعه است. مهم‌ترین مزایای بیمه مواردی از قبیل زیر هستند:

• پوشش در برابر حوادث غیرمنتظره: یکی از حیاتی‌ترین مزایای بیمه این است که هزینه‌های افراد یا سازمان‌های بیمه‌شده در ازای خسارات وارد‌ه جبران می‌شود.
• مدیریت جریان نقدی: عدم پرداخت زیان‌های وارده از جیب، تأثیر قابل‌توجهی بر مدیریت جریان نقدی دارد. به همین جهت،  با داشتـن یک بیمه‌نامه می‌توانید در صورت وقوع یک رویداد بیمه هزینه‌های پرداختی را از بیمه دریافت کنید.
• فرصت‌های سرمایه‌گذاری: بیمه‌ها، بخشی از حق بیمه را در چندین صندوق مرتبط با بازار سرمایه‌گذاری می‌کنند. به‌این‌ترتیب، شما به طور منظم پول سرمایه‌گذاری می‌کنید تا اهداف زندگی خود را محقق کنید.

4. تقسیم‌بندی انواع بیمه

به‌طورکلی، اگر بخواهیم به تعریف انواع بیمه‌ها بپردازیم باید بگوییم بیمه‌ها بر اساس ماهیت و کارکردی که دارند و موضوع بیمه‌ای را که شامل می‌شوند به انواع مختلفی ازجمله بیمه آتش‌سوزی، حمل‌ونقل، مسافرتی، عمر، حوادث و غیره تقسیم می‌‌شوند که در ادامه به آن می‌پردازیم:

1.4. بیمه آتش‌سوزی

در این نوع بیمه، بیمه‌گر در قبال دریافت حق بیمه، جبران خسارت‌های وارد شد‌ه بر ساختمان‌ها و دارایی‌های بیمه‌گذار در اثر آتش‌سوزی، انفجار و صاعقه را تعهد خواهد کرد. همچنین بیمه آتش‌سوزی پوشش‌های تبعی همچون سیل زلزله، طوفان،تگرگ و سرقت را نیز تحت پوشش قرار می‌دهد و در مواقع بروز چنین وقایعی جبران خسارت این پیشامدها را نیز متعهد خواهد شد.

2.4.بیـمه حمل‌ونقل

بیمه حمل‌ونقل کالا، بیمه‌ای است که به‌موجب آن، بیمه‌گر متعهد می‌شود چنانچه کالا در هنگام جابه‌جایی از بین برود یا دچار خسارتی شود، زیان وارد‌ه را جبران  کند.

3.4. بیمه مسافرتی

بیـمه سفر خارج از کشور، بیمه‌ای است که به‌موجب آن، بیمه‌گر متعهد می‌شود چنانچه مسافر در مدت بیمه‌نامه در کشور مقصد خود دچار حادثه، مفقودی بار یا گذرنامه و موارد مشابه حتی فوت شد تا سقف مبلغ بیمه‌نامه به‌عنوان کمک‌رسان به بیمه‌شده یاری رساند. امروزه بیمه مسافرتی یکی از الزامات گرفتـن ویزا برای خیلی از کشورها محسوب می‌شود.

4.4. بیمه عمر

نوعی از بیمه که در آن بیمه‌گر طی مدت معینی حق بیمه مشخصی را از بیمه‌شونده دریافت می‌کند و در عوض متعهد می‌شود که در صورت فوت بیمه‌شده، ابتلا به بیماری‌های خاص و یا موارد این‌چنینی مبلغ معینی را به‌صورت یکجا و یا به‌صورت مستمری به بیمه‌گذار، بیمه‌شده یا فرد تعیین‌شده از سوی وی پرداخت کند. در حال حاضر، این نوع بیمه علاوه بر متعهدشدن به پرداخت خسارت در صورت بیماری یا فوت به‌نوعی دارایی محسوب شد‌ه و در جهت سرمایه‌گذاری برای شخص بیمه‌شونده عمل می‌کند. از انواع بیمه عمر می‌توان به  بیمه عمر زمانی، بیمه عمر و تشکیل سرمایه، بیمه عمر ماند‌ه بدهکار و بیمه بازنشستگی تکمیلی اشاره کرد.

5.4. بیمه حوادث

بیمه حوادث، به مجموعه گسترده‌ای از بیمه‌نامه‌های فردی یا گروهی اطلاق می‌شود که طی آن افراد بیمه‌شده در مقابل بروز حوادث مختلفی ازجمله تصادف، سقوط و غیره بیمه می‌شوند. منظور از حادثه، مجموعه‌ای از اتفاقات غیرعمدی و غیرقابل‌پیش‌بینی است که موجب ضرر یا زیانی شود. خسارت پرداختی از سوی بیمه‌گر به بیمه‌شده ممکن است به‌صورت پوشش فوت، غرامت نقص‌عضو، هزینه‌های پزشکی و مواردی ازاین‌دست باشد.

6.4. بیمه بدنه اتومبیل

بیمه بدنه یکی از ملموس‌ترین نوع بیمه‌ها است که اکثر ما با آن آشنایی داریم. در این نوع بیمه بیمه‌گر متعهد می‌شود خسارت‌هایی را که بر اثر واژگونی، آتش‌سوزی، صاعقه، انفجار، تصادف و سرقت به‌وسیله نقلیه موتوری وارد می‌شود، جبران کند.

پوشش‌های اصلی بیمه بدنه شامل مواردی از قبیل زیر است:

• حریق
• سرقت کلی خودرو
• برخورد دو وسیله نقلیه
• برخورد اشیا به اتومبیل
• خسارت باطری و لاستیک
• واژگون شدن و سقوط اتومبیل
• خسارت در جریان نجات یا انتقال خودرو آسیب‌دیده

7.4. بیمه شخص ثالث

نام دقیق این نوع از بیمه، بیمه مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری در مقابل اشخاص ثالث است. در حالت کلی، این دسته از بیمه‌نامه‌ها خسارت‌های مرتبط با اشخاص ثالث را پوشش می‌دهند.

منظور از شخص ثالث، فردی است که در اثر وقوع حوادث مرتبط با وسایل نقلیه موتوری (مانند خودرو یا موتورسیکلت) آسیب می‌بیند؛ به جز راننده مسبب حادثه اعم از این که در داخل یا خارج از وسیله نقلیه باشند.

8.4. بیمه درمان

موضوع بیمه درمان، تأمین و جبران هزینه‌های درمان، اعم از درمان سرپایی یا بستری است. علت هزینه ممکن است بروز بیماری یا حادثه باشد. یکی از پوشش‌های متداول بیمه درمان، بیمه تکمیلی درمان است که هزینه‌ای مازاد بر تعرفه‌های بیمه‌های اجتماعی (مانند خدمات درمانی یا تأمین اجتماعی) را پوشش می‌دهد. با پاندمی کرونا شاهد بودیم که برخی از شرکت‌های بیمه‌ای به ارائه بیمه درمانی و فوت ناشی از کرونا اقدام کردند.

9.4. بیمه کشتی

بیمه کشتی یا بیمه دریایی، نوعی از پوشش بیمه است که خطرهای مرتبط با حمل‌ونقل دریایی را پوشش می‌دهد. این خطرات شامل بدنه کشتی، محموله، مسئولیت و ناحیه درون دریا است. این نوع بیمه سهم اندکی از بازار را شامل می‌شوند. این بیمه هرچند به‌نوعی قدیمی‌ترین نوع بیمه در دنیا محسوب می‌شود، ولی تنها در حدود دو درصد از بیمه‌های غیرعمد در دنیا به این نوع بیمه‌نامه اختصاص دارد.

10.4. بیمه هواپیما

بیـمه هواپیما یک نوع بیمه است که بیمه‌گر متعهد می‌شود در قبال دریافت حق بیمه بعضی از خسارت‌های سانحه‌های هوایی ازجمله سقوط هواپیما را پرداخت کند. بیمه هواپیما معمولاً دارای چند بخش بدنه و است که مهم‌ترین مسئولیت‌های تحت پوشش مسافر و شخص ثالث است.

11.4. بیمه مهندسی

بیـمه مهندسی یکی از انواع بیمه‌های معمول امروزی است که انواع مختلفی دارد ازجمله:

• بیمه مهندسی تمام خطر پیمانکاران
• بیمه مهندسی تمام خطر نصب
• بیمه مهندسی تجهیزات الکترونیک
• بیمه ماشین‌آلات پیمانکاری
• بیمه عیوب اساسی و پنهان

در هر کدام از انواع بیمه‌های مهندسی تمام خطرات به‌استثنای خطراتی که صراحتاً استثنا شد‌ه، تحت پوشش بیمه‌نامه است. در بیمه‌نامه‌های مهندسی پوشش‌ها و استثنائات به‌وسیله کلوزهای اضافی یا کلوزهای محدودکننده به بیمه‌نامه الحاق می‌شود.

12.4. بیمه پول

به‌طورکلی، دو نوع پوشش بیمه‌ای پول وجود دارد که عبارت است از بیمه پول در گردش و بیمه پول در صندوق که باتوجه‌به این موضوع که پول یکی از دارایی‌های پرریسک است کاربرد دارد. اسکناس، سکه، چک بانکی و تمبرهای مالیاتی وجوهی از پول هستند که می‌توان آن‌ها را تحت پوشش این نوع از بیمه‌نامه درآورد. با استفاده از این بیمه‌نامه، بیمه‌گر خسارت‌های وارد‌ه به مالک پول را در اثر بروز خطراتی مانند انفجار، آتش‌سوزی، صاعقه، سرقت و غیره جبران می‌کند.

13.4. بیمه مسئولیت

به‌تناسب کسب‌وکارها و فعالیت‌های متنوعی که در جامعه وجود دارد، رشته‌ها و زیررشته‌های مختلفی از این نوع بیمه نیز ایجاد شد‌ه‌ است. مهم‌ترین تضمین بیمه‌گر در این نوع از بیمه، جبران خسارت‌های مالی و جانی در حوزه مسئولیت‌های مدنی بیمه‌گذار است.

14.4. بیمه اعتباری

بیمه اعتباری، در خصوص دیون و دریافت وام و لیزینگ موضوعی به‌عنوان پشتیبان قرار می‌گیرد. این بیمه‌نامه ریسک عدم بازپرداخت مطالبات بیمه‌گذار از وام‌گیرندگان یا خریداران کالاهایی که به‌صورت اقساطی به فروش می‌روند را تحت پوشش قرار می‌دهد. اما یک مشکل خاص وجود دارد و آن مشکلی است که خیلی از شرکت‌های بیمه‌گر صدور این بیمه را در دستور کار خود ندارند.

5. تفاوت انواع بیمه‌ها

بدون شک با مشاهده طیف گسترده‌ای از انواع بیمه، این سؤال به ذهن شما می‌آید که بیمه‌ها چه تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. در حالت کلی، تفاوت‌های اساسی انواع بیمه‌ها بسیار گسترده بود‌ه و به عوامل مختلفی بستگی دارد.

مهم‌ترین عواملی که هنگام مقایسه بیمه‌ها با هم باید بدان توجه کنیم، شامل موارد زیر است:

• نوع محصول یا خدمات بیمه‌ای
• شرایط پرداخت حق بیمه (نقدی یا اقساطی)
• محدودیت‌های بیمه
• پوشش‌های بیمه‌ای
• خدمات پشتیبانی
• مقدار فرانشیز

علاوه بر موارد فوق، قبل از اقدام به خرید بیمه باید به ماهیت اصلی آن بیمه‌نامه توجه کرد‌ه و بدانید که هدف شما از خرید آن بیمه چیست. برای مثال، بیمه‌نامه موردنظر را برای جبران هزینه‌های خدمات پزشکی می‌خواهید یا خسارات فوت و…. بر همین اساس، انواع مختلفی از بیمه‌ها مانند بیمه سلامت، بیمه مسئولیت مدنی، بیمه مسافرتی، بیمه مسکن و غیره موجود هستند.

6. مندرجات قرارداد بیمه

قرارداد بیمه بایستی قراردادی واضح و صریح باشد تا بیمه‌گر و بیمه‌گذار با تعهدات خود به‌صورت دقیق و کامل آشنایی داشته باشند. ازاین‌رو قانون بیمه مقرر داشته است که موارد ذیل بایستی در بیمه‌نامه به‌صورت صریح درج گردد:

1. تاریخ انعقاد قرارداد بیمه
2. اسم بیمه‌گر و بیمه‌گذار
3. موضوع بیمه
4. حادثه یا خطری که عقد بیمه به مناسبت آن به عمل آمده است
5. ابتدا و انتهای بیمه
6. حق بیمه
7. میزان تعهد بیمه‌گر در صورت وقوع حادثه

7. خصوصیات عقد بیمه

طبیعتاً عقد بیمه نیز بایستی؛ مانند هر قرارداد دیگری از شرایط اساسی صحت قرارداد مندرج در ماده 190 قانون مدنی برخوردار باشد. یعنی جهت انعقاد قرارداد بیمه بایستی قصد طرفین و رضای آن‌ها، اهلیت طرفین، موضوع معین که مورد معامله است و مشروعیت جهت مطالعه وجود داشته باشد. علاوه بر این شرایط، عقد بیمه به دلیل ماهیت ویژه خود از خصوصیات دیگری نیز به شرح زیر برخوردار می‌باشد:

1. عقد بیمه یک عقد الحاقی است

عقد الحاقی قراردادی است که یکی از طرفین، پیش‌تر بندها و شرایط آن را نوشته و مقرر نموده است و طرف دیگر تنها با امضای آن بدان ملحق می‌گردد. در واقع در این نوع از قراردادها امکان چانه‌زنی میان طرفین وجود نداشته و قرارداد به‌طرف دیگر تحمیل می‌گردد. انعقاد قرارداد بیمه نیز به همین ترتیب می‌باشد. بیمه‌گر مندرجات این قرارداد را از پیش تعیین نموده و بیمه‌گذار با امضای این قرارداد تنها به آن ملحق می‌گردد.

2. عقد بیمه از جمله عقود لازم است

در علم حقوق، عقود بر مبنای قابلیت فسخ یا عدم قابلیت فسخ به دودسته عقود لازم و عقود جایز تقسیم می‌شوند. عقود لازم عقودی هستند که هیچ یک از طرفین قرارداد حق فسخ آنان را جز در موارد معین قانونی ندارد. در مقابل نیز عقود جایز قرار دارد که هر یک از طرفین قرارداد می‌توانند آن را به‌صورت یک‌جانبه فسخ نمایند. مطابق این تعریف، عقد بیمه در دسته عقود لازم قرار می‌گیرد که نه بیمه‌گر و نه بیمه‌گذار نمی‌توانند جز در موارد معین قانونی آن را به‌صورت یک‌جانبه فسخ نمایند.

3. قرارداد بیمه یک قرارداد مستمر است

قراردادها از حیث فوریت تحقق موضوع تعهد به دودسته آنی و مستمر تقسیم می‌شوند. در قراردادهای مستمر موضوع تعهد در طول زمان برای طرفین وجود داشته و به آن متعهد هستند. عقود مستمر برخلاف عقود آنی با یک‌بار تحقق پایان نمی‌یابند. از این منظر، قرارداد بیمه قراردادی مستمر است و بیمه‌گر در طول زمان متعهد می‌شود تا در صورت بروز خسارت برای بیمه‌گذار، خسارات وی را جبران نماید.

4. عقد بیمه یک عقد اتفاقی است

اتفاقی بودن عقد بدین معناست که زمان دقیقی برای تحقق آن وجود ندارد. این خصوصیت ویژگی بارز عقد بیمه برشمرده می‌شود. زیرا زمان تحقق آسیب و بروز خسارت معلوم نیست، اما به‌محض تحقق آن بیمه‌گر موظف به ایفای تعهد خود مبنی بر جبران خسارات وارده به بیمه‌گذار می‌باشد.