بررسی اجرای پروژه با قرارداد کلید در دست (TurnKey)

مقدمه

قرارداد کلید در دست قرارداد پرکاربرد و تازه‌ای در اعطای مسئولیت طراحی و اجرا به پیمانکار است و اوست که باید کار را برای بهره‌‌برداری، با یک مبلغ و زمان ثابت انجام دهد. همچنین در این قرارداد کارفرما هیچ‌گونه دخالتی در پروژه نکرده و در حقیقت هدف اصلی در این نوع قرارداد کاهش دخالت کارفرما در پروسه طراحی و ساخت است و کلیه اقدامات از طراحی تا اجرای پروژه بر عهده پیمانکار است.
در این مطلب قرارداد کلید در دست و کاربردهای آن را بیان می‌کنیم.

1. قرارداد کلید در دست چیست؟

این قرارداد از جمله انواع قراردادهای بین‌المللی تجارت است. همان‌گونه که گفتیم مسئولیت طراحی و اجرا به طور کامل به عهده پیمانکار واگذار می‌شود و کارفرما و مشاور فقط در فرایند مناقصه و نظارت بر کار پیمانکار دخالت خواهند داشت.
در قرارداد کلید در دست، پیمانکار اختیارات بسیار زیادی در همه امور فنی خواهد داشت و کارفرما پس از تکمیل پروژه، فقط با چرخاندن یک کلید می تواند به بهره‌برداری از تاسیسات اجرا‌شده بپردازد. نکته حائز اهمیت آن است که کارفرما ممکن است از این قرارداد صرفا برای بخشی از پروژه استفاده نماید؛ در این حالت پیمانکار تنها برای بخشی از کار مسئولیت طراحی را بر عهده دارد و لازم به ذکر است که بخشی از یک پروژه که به‌صورت کلید در دست به پیمانکار واگذار شود را «emi Turn Key یا Partial Turn Key می‌نامند.

همچنین کلید در دست (Turn-Key) قراردادی در تجارت بین‌الملل است که زمان و هزینه اعطای مسئولیت طراحی و اجرا به پیمانکار را مشخص می‌کند. در این قرارداد مسئولیت طراحی و اجرا به طور کامل به عهده پیمانکار واگذار می‌شود. کارفرما و مشاور فقط در فرایند مناقصه و نظارت بر کار پیمانکار دخالت خواهند داشت. هدف از این قرارداد، کاهش دخالت کارفرما در پروسه طراحی و ساخت است. کلیه اقدامات از طراحی تا اجرای پروژه بر عهده پیمانکار است.

در این نوع قرارداد، پیمانکار اختیارات بسیار زیادی در همه امور فنی خواهند داشت. کارفرما بعد از تکمیل پروژه فقط با چرخاندن یک کلید می‌تواند به بهره‌برداری از تأسیسات اجرا شده بپردازد. البته کارفرما ممکن است از قرارداد کلید در دست صرفاً برای بخشی از پروژه استفاده کند. در این صورت پیمانکار تنها برای بخشی از کار مسئولیت طراحی را برعهده دارد. بخشی از یک پروژه که به‌صورت کلید در دست به پیمانکار واگذار شود را Semi Turn Key یا Partial Turn Key می‌گویند.

در روش کلید در دست، مرحله مناقصه از اهمیت زیادی برخوردار است. همچنین این روش مزایا و معایب بسیاری دارد که باید به‌دقت مورد پایش قرار گیرد؛ بنابراین پیش از عقد چنین قراردادی چه به‌عنوان کارفرما چه به‌عنوان پیمانکار باید با اصول آن به‌صورت دقیق آشنا باشید. در این مقاله کوشش شده است تا قرارداد کلید در دست در بستر بازاریابی بین‌الملل به‌صورت کامل تشریح شود.

2. مسئولیت پیمانکار در قرارداد کلید در دست

در این نوع از قراردادها مسئولیت تمامی فعالیت‌های پروژه شامل طراحی، تأمین تجهیزات، ساخت و راه‌اندازی بر عهده پیمانکار قرار گرفته و به‌عبارت‌دیگر کارفرما تمامی مسئولیت طراحی، تأمین تجهیزات و ساخت پروژه را به یک پیمانکار داده و پیمانکار می‌باید کلیه تعهداتی که صراحتاً یا به‌حکم اوضاع‌واحوال قضیه و عرف قراردادی بر عهده گرفته است انجام دهد.

نکته قابل‌توجه آن است که پیمانکار نسبت به هرگونه عیب در طراحی، ساخت و اجرا مسئول است و کارفرما نیازی به اثبات میزان خسارات وارده در نتیجه طراحی‌های ساخت معیوب ندارد و در نهایت هر عیب و نقصی که در محدوده تعریف شده کار حادث شود، پیمانکار مسئول خواهد بود و به‌عبارت‌دیگر فرض قانونی، مسئولیت پیمانکار بوده و بار اثبات عدم مسئولیت بر عهده وی است.

در قرارداد نیز بر عهده پیمانکار تعهداتی درج و قرار می‌گردد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از:

1. امنیت اجرا
2. جبران خسارت

قرارداد کلید در دست (Turn-key) علی‌رغم ایجاد برخی محدودیت‌ها برای کارفرما، با قراردادن کلیه فعالیت‌های پروژه اعم از طراحی، خرید تجهیزات، عملیات ساخت و نصب و راه‌اندازی به عهده پیمانکار، کارفرما از قید مسئولیت‌های سنگین مدیریت و اجرای این پروژه‌ها که بیشتر به علت تخصصی بودن کار و پیچیدگی تکنولوژیکی از عهده او خارج است، آزاد می‌شود.

3. مزایا و معایب قرارداد پیمانکاری کلید در دست

قرارداد کلید در دست بی‌شک همچون سایر قراردادها شامل مزایا و معایبی است که به‌اختصار به چند مورد آنها اشاره می‌نماییم:

از جمله مزایای این قرارداد آن است که درگیری کارفرما به علت عدم حضور مداوم او در فرایند طراحی و اجرا به مقدار قابل‌ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد، تلفیق مسئولیت‌های طراحی با اجرا باعث کاهش زمان اجرا و هزینه‌های پروژه می‌شود و کارفرما در بدو امر الزامات قراردادی و نیازهای فنی خود را اعلام می‌کند که این امر خود موجب شفافیت و عدم وجود ابهام در محتوای قرارداد می‌گردد.

از معایب قرارداد پیمانکاری کلید در دست می‌توان به موضع ضعیف کارفرما در مباحثی که پس از مذاکرات اصلی حادث می‌شود اشاره کرد. همچنین صرف نیرو و منابع زیاد به‌منظور اطمینان از قابلیت‌های پیمانکاران و کیفیت طرح‌های پیشنهادی آنها را می‌توان از معایب آن نام برد.

4. قرارداد کلید در دست چه کاربردی دارد؟

انعقاد قرارداد کلید در دست منحصر به حوزه یا موضوع خاصی نمی‌باشد و در تمامی حوزه‌ها امکان انعقاد و تحقق آن بااراده طرفین وجود دارد. بخش عمده قرارداد کلید در دست شامل تأمین تجهیزات و نصب است، فلذا کنترل گسترده و فراگیر عملیات اجرایی ضرورتی نداشته و می‌توان در پایان فرایند اجرایی، عملیات را کنترل نمود.

علاوه بر این در پروژه‌های صنعتی نیز قسمت عمده‌ای از تعهد قراردادی، تهیه و نصب تجهیزات بوده و متعهدین که عموماً کارخانه‌های سازنده این تجهیزات هستند، بر نحوه طراحی و ساخت آن‌ها نظارت داشته و محصول را به مدت عمر مفید آن ضمانت می‌نمایند فلذا در این پروژه‌ها، نظارت بر نحوه طراحی و ساخت تجهیزات در عالی‌ترین سطح ممکن موضوعیت و ضرورت دارد. با عنایت به این امر می‌توان نتیجه گرفت که در قراردادهای کلید در دست با موضوع موصوف می‌توان بدون نظارت گسترده،

مسئولیت کامل پروژه را به پیمانکار سپرد و در صورت بروز هرگونه مشکل در نتیجه عدم حصول خواسته‌های کارفرما و عدم تحقق تعهدات قراردادی، پیمانکار را ملزم به اصلاح و رفع نقص نمود و لازم به ذکر است که به همین جهت در پروژه‌های صنعتی بیشتر از قراردادهای کلید در دست مورداستفاده می‌شود. لیکن در پروژه‌های عمرانی مانند پروژه‌های ساخت سد و تونل که بخش قابل‌توجهی از کار مربوط به طراحی و ساخت احجام زیرزمینی است که تا حد زیادی ناشناخته هستند،

واگذاری مسئولیت کامل، بدون اعمال نظارت نباید صورت گیرد؛ زیرا در این پروژه‌ها شکست نهایی در طرح، خسارات غیرقابل‌جبرانی را به بار آورده و در نتیجه در پروژه‌های عمرانی از سایر قراردادها همانند طراحی و ساخت استفاده می‌شود.

5. مؤلفه‌های اصلی در قرارداد کلید در دست

الف) طراحی پروژه

ب) سایت ساخت

ج) زمان اتمام پروژه

د) قیمت و پرداخت‌ها

ه) گارانتی عملکرد

ن) قوانین حاکم بر قرارداد

6. مقایسه EPC و Turn-Key

قرارداد مهندسی، تأمین تجهیزات و اجرا (EPC) با قراردادهای کلید در دست شباهت زیادی دارد. گاهی این دو نوع قرارداد معادل یکدیگر به کار برده شده‌اند و تیپ قراردادی هر دو آنها به یک صورت است. بااین‌وجود تفاوت‌هایی بین این دو نوع قرارداد وجود دارد.

یکی از ویژگی‌های قراردادهای کلید در دست در این بود که سعی می‌شد در این قراردادها تمام مسئولیت‌ به عهده پیمانکار گذارده شود. کارفرما غیر از کنترل و نظارت کلی بر کار پیمانکار دخالت‌ دیگری نداشته باشد. حتی در بخش‌های طراحی و مهندسی، برخلاف قراردادهای EPC که کارفرما (کارشناسان متقاضی و مجری)، کنترل‌هایی در ارتباط با جزئیات فعالیت‌ها و پیشرفت کار اعمال می‌کنند در پروژه‌های کلید در دست پس از شرح کلی کار اولیه پروژه، با انجام مراحل قانونی تشریفات مناقصه، پروژه به‌صورت یکجا به پیمانکار واگذار می‌شد. این امر یکی از برتری‌های قراردادهای EPC، نسبت به قراردادهای کلید در دست به شمار می‌رود.

تفاوت اساسی دیگر میان روش EPC و روش TURN KEY، این است که در روش EPC ارائه مجموعه مطالعات مهندسی پایه به مناقصه‌گران، برای انجام پروژه‌ الزامی است. درحالی‌که در روش TURN KEY چنین الزامی وجود ندارد. یکی دیگر از برتری‌های قراردادهای EPC نسبت به قراردادهای کلید در دست در این است که کارفرما از ابتدا به‌واسطه نظارتی که بر روند کار پیمانکار اعمال می‌دارد از جزئیات و پیشرفت کار وی اطلاع دارد و تا حدود زیادی از کمیت و کیفیت و حتی هزینه‌ها و مخارج انجام کار و راه‌اندازی پروژه در مقاطع زمانی مختلف آگاهی خواهد داشت.

برتری دیگر روش EPC این است که تکیه بر امکانات داخلی برای اجرای پروژه‌های مطابق این روش موجب خواهد شد میدان فعالیت شرکت‌های داخلی در خارج از کشور باز شود و زمینه حضور مجموعه نفت در سطح بین‌المللی فراهم شود.

7. تفاوت‌های قراردادهای Turn Key و Design-Build

سطح خدمات طراحی که لازم است قبل از انتخاب پیمانکار طرح و ساخت به‌وسیله کارفرما تهیه شود. در این دو روش متفاوت است. مسئولیت‌پذیری بیشتر پیمانکار در روش کلید در دست نسبت به روش طرح و ساخت اختلاف نحوه تأمین مای این دو روش در بخش دولتی که در روش کلید در دست است منابع مالی منحصراً توسط اخذ مالیات  و با تخصیص بودجه توسط دولت انجام می‌شود . ولی در روش طرح و ساخت، منابع مالی توسط کارفرمای دولتی است و از ترکیب مالیات و بودجه دولت همراه با مشارکت بانک‌ها و با شرکت‌های بیمه و غیره، تأمین می‌شود.

8. نکات مهم در انعقاد قرارداد کلید در دست

۱) قوانین حاکم بر قرارداد: باید در نظر داشته باشیم که بر قرارداد کلید در دست و دیگر قراردادهای بین‌المللی قوانین ثابتی بار می‌شود؛ اما همچنان شما می‌توانید در برخی قسمت‌های قرارداد کلید در دست انعطاف بیشتری به خرج دهید و قواعد مورد توافق خود را بار کنید.

۲) گارانتی عملکرد و محصولات پیمانکار: پیمانکار در قرارداد کلید در دست ملزم است تا عملکرد و همچنین تجهیزاتی که در پروژه به کار می‌برد را تا مدتی که اغلب پایان اعتبار قرارداد و همچنین پایان پروژه است گارانتی و تضمین کند تا کارفرما بتواند در انتهای قرارداد از پیمانکار رفع نواقص را تقاضا نماید.

۳) نحوه پرداخت هزینه‌ها: در قرارداد کلید در دست طرفین می‌بایست نحوه پرداخت هزینه‌ها را مشخص نمایند. برای مثال باید مشخص نمایند که پرداخت دستمزد کارگران به عهده کارفرما یا پیمانکار است یا هزینه‌های ناگهانی برای تعمیر و یا هزینه‌های ناشی از قوه قاهره برعهده کدام یک از طرفین است.

۴) توافقات مالی: هدف از انعقاد قرارداد کلید در دست برای پیمانکار کسب سود و برای کارفرما پیشبرد پروژه‌های اوست. برای همین توافقات مالی اهمیت به سزایی دارد؛ یعنی باید میزان هزینه‌ها و همچنین دستمزد پیمانکار با جزئیات مشخص شود.

۵) تاریخ اتمام قرارداد: اغلب در قرارداد برای اتمام پروژه یا تاریخ دقیق یا مدت مشخص می‌کنند. مشخص‌کردن تاریخ اتمام پروژه یکی از ارکان صحت قرارداد کلید در دست است. پیمانکار باید باتوجه‌به تاریخ انقضا پروژه عملیات را پیش ببرد تا بتواند به‌موقع کار را به کارفرما تحویل دهد.

۶) ضمانت اجرا: طرفین می‌توانند برای قرارداد خود وجه التزام درج نمایند. پیمانکار می‌تواند برای دیرکرد دستمزد خود وجه التزام مشخص کرده و کارفرما می‌تواند برای دیرکرد تحویل پروژه خود دست به تعیین وجه التزام بزند.

9. میزان مسئولیت پیمانکار در قرارداد کلید در دست

در قرارداد کلید در دست پیمانکار مسئولیت طراحی و ساخت و تأمین تجهیزات را به‌طورکلی برعهده می‌گیرد. در قرارداد کلید در دست تعهد پیمانکار تعهد به نتیجه است و پیمانکار مسئول تمامی نواقص و اختلالات موجود پروژه پس از اتمام است و موظف است تمامی نواقص را رفع نماید. بار اثبات عدم تقصیر برعهده پیمانکار است و پیمانکار باید ثابت نماید که عیب به وجود آمده در پروژه ناشی از قوه قاهره بوده است.

10. تعهدات کارفرما در قرارداد کلید در دست

کارفرما هم به‌تبع قرارداد کلید در دست وظایفی دارد. یکی از وظایف کارفرما توضیح برخی شرایط ویژه برای پیشبرد پروژه است. از دیگر وظایف پر رنگ کارفرما پرداخت دستمزد پیمانکار در موقع مشخص است. کارفرما در انتهای پروژه موظف است تا نظارت نهایی را بر پروژه اعمال نماید.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

جهت آشنایی کامل با  “قرارداد کلید در دست (TurnKey)” به جزوه “آموزشی تنظیم قرارداد” و جهت آشنایی بیشتر با قوانین و ضوابط مربوط به این مقاله به “راهنمای انتخاب روش تدارک پروژه (نشریه 717) | مصوب سال 1395” در پکیج “ضوابط کاربردی نظام فنی و اجرایی” در بخش گنجینه فایل وب‌سایت مراجعه فرمایید.