بررسی کامل بازارکار و فرصت‌های شغلی رشته مهندسی عمران

مقدمه

مهندسان عمران یا Civil Engineer در دسته افرادی قرار می‌گیرند که مسئولیت ساخت، سازه‌ها و ساختمان‌ها را بر عهده دارند. آنها با الهام‌گرفتن از ذهن خلاق و باهوش خود می‌توانند بهترین سازه‌ها، ساختمان‌ها، پل‌ها، برج‌ها و مواردی ازاین‌دست را طراحی کنند و بسازند. ساختمان‌هایی که تا سال‌ها محل زندگی افرادی از جامعه باشد و برج‌هایی که به‌عنوان نماد یک شهر معرفی می‌شوند.

بازار کار مهندس عمران و استخدام مهندس عمران در اندازه‌بزرگ شامل “طراحی و نظارت بر روی پروژه‌های عمرانی مانند طراحی و ساخت جاد‌ه‌ها، پل‌ها، سیستم‌های آب و انرژی و همچنین امکانات عمومی مانند بنادر، راه‌آهن و فرودگاه” می‌شود.

1. تعریف رشته مهندسی عمران:

اگر شما عاشق طراحی و ساخت چیزهای مختلف هستید و در درس ریاضی و فیزیک هم نمره خوبی دارید، شغل مهندس عمران مناسب شماست. مهندسان عمران در دسته افرادی قرار می‌گیرند که مسئولیت ساخت، سازه‌ها و ساختمان‌ها را بر عهده دارند. آنها با الهام‌گرفتن از ذهن خلاق و باهوش خود می‌توانند بهترین سازه‌ها، ساختمان‌ها، پل‌ها، برج‌ها و مواردی ازاین‌دست را طراحی کنند و بسازند. ساختمان‌هایی که تا سال‌ها محل زندگی افرادی از جامعه باشد و برج‌هایی که به‌عنوان نماد یک شهر معرفی می‌شوند.  مهندسی عمران یک‌رشته بسیار گسترده‌ای است که شاخه‌ها و بازار کار گسترده‌ای دارد. تخصص مهندسان عمران شامل معماری، ساخت‌وساز، حمل‌ونقل، ترافیک، منابع آب و مهندسی ژئوتکنیک می‌شود. مهندسی محیط‌زیست یکی دیگر از تخصص‌های مهندسی عمران است و از اصول مهندسی برای محافظت از سلامت طبیعت و زندگی مردم استفاده می‌کند.

2. رشته مهندسی عمران مناسب چه کسانی است؟

همه افرادی که به کار در حوزه مهندسی عمران علاقه‌مندند می‌توانند از طریق تحصیلات آکادمیک وارد این حوزه شوند اما بدیهی است افرادی که استعداد و توانایی‌های مناسب‌تری دارند، رضایت شغلی بیشتری را تجربه خواهند کرد. بررسی و کشف توانایی‌های افراد از روش‌های مختلفی مثل بررسی تیپ شخصیتی آن‌ها امکان‌پذیر است. تست‌های شخصیت‌شناسی مختلفی نیز برای کمک به افراد وجود دارد که یکی از آن‌ها تست MBTI است.
بر اساس نتایج تست MBTI افرادی که دارای تیپ شخصیتی ESTJ، ISTJ، ESTP و ISTP هستند برای کار در حوزه عمران موفق‌ترند.

3. کار و مسئولیت مهندس عمران چیست؟

• عمران طیف وسیعی از مشاغل را در بر می‌گیرد و می‌توان گفت که برای مهندس عمران در ایران انتخاب‌های بسیاری برای فعالیت وجود دارد. این مشاغل باتوجه‌به میزان مهارت مهندس و همچنین نوع شاخه‌ای که او در آن تحصیل‌کرده است، به او داده می‌شود. حیطه‌های شغلی هر مهندس عمران شامل موارد زیر می‌شود:
• طراحی و ساخت ساختمان‌های شهری. این شاخه از فعالیت مهندسان عمران تنها محدود به ساخت خانه‌های مسکونی و اداری نمی‌شود و در این حرفه ساخت مدرسه، بیمارستان، کارخانه، تالارها، باشگاه‌های ورزشی و…، نیز جزء مشاغل مهندسی عمران به شمار می‌آیند.
• همان‌طور که عنوان کردیم، یکی دیگر از شاخه‌های مهندسی عمران راه‌سازی است. مهندس عمران می‌تواند به‌عنوان راه‌ساز وارد بازار کار شود و در این مسیر می‌تواند راه‌سازی را در روستاها و شهرها طراحی و نظارت کند.
• پل‌سازی یکی دیگر از شغل‌هایی است که یک مهندس عمران می‌تواند در آن مشغول به کار شود. ساخت انواع پل‌های بتنی و فلزی در شهرها و میان روستاها، از جمله کارهایی است که این شاخه از مهندسی عمران را تعریف می‌کند
• بازار کار مهندس عمران به محیط‌زیست نیز مربوط می‌شود و همان‌طور که گفتیم شاخه‌ای از این رشته مهندسی محیط‌زیست نام دارد؛ بنابراین یک مهندس عمران می‌تواند در راستای حفظ محیط‌زیست و سالم‌سازی فضای زندگی انسان‌ها، با شرکت‌های دولتی و خصوصی همکاری کند
• سدسازی یکی دیگر از شاخه‌های فعالیت مهندس عمران و بازار کار مهندس عمران به شمار می‌آید. اجرای صفر تا صد سدسازی از طراحی، برنامه‌ریزی برای ساخت، برآورد هزینه و در نهایت اجرای کار، همگی جزء کارهایی است که مهندس عمران در این موقعیت شغلی انجام می‌دهد
• بازار کار مهندس عمران در منابع آب و مهندسی ژئوتکنیک نیز کاربرد دارد. طراحی و ساخت خطوط انتقال آب از سدها و همچنین انتقال آب از تصفیه‌خانه‌ها، جزء وظایفی است که مهندس عمران در این موقعیت شغلی انجام می‌دهد
• شهرسازی و مشخص‌کردن ساختار خیابان‌های شهر، می‌تواند یکی دیگر از موقعیت‌های شغلی یک مهندس عمران باشد. مهندس عمران می‌تواند بهترین ایده‌ها را در ساخت و طراحی عالی شهر برای کم‌کردن ترافیک و آلودگی در این موقعیت شغلی، ارائه دهد.

4. مقاطع تحصیلی در رشته مهندسی عمران

امکان ادامه تحصیل در رشته مهندسی عمران تا دکتری وجود دارد.

این رشته در سطح کارشناسی دارای سه گرایش عمران – عمران، عمران – نقشه‌برداری و عمران – آب است.

فارغ‌التحصیل مقطع کارشناسی رشته مهندسی عمران می‌تواند در مقطع کارشناسی‌ارشد در گرایش‌های مختلف: سازه، سازه‌های هیدرولیکی، مهندسی زلزله، راه‌وترابری، مکانیک خاک و پی، مهندسی آب، سازه‌های دریایی، مهندسی مدیریت ساخت، مهندسی برنامه‌ریزی حمل‌ونقل، مهندسی نقشه‌برداری فتوگرافی و مهندسی محیط‌زیست به تحصیل ادامه دهد.

5. فرصت‌های شغلی رشته مهندسی عمران

آینده شغلی رشته مهندسی عمران: مراکز مختلفی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم در فعالیت‌های عمرانی نقش دارند که هر یک به‌تناسب نوع فعالیت خود، اقدام به جذب فارغ‌التحصیلان این رشته می‌کنند. وزارت‌خانه‌های مسکن و شهرسازی، راه‌وترابری، جهاد سازندگی و نیرو به‌صورت گسترده‌تر و سایر وزارت‌خانه‌ها، اداره‌ها، سازمان‌ها و مراکز دولتی و خصوصی نظیر: وزارت‌خانه‌های آموزش‌وپرورش، کشاورزی، فرهنگ و آموزش عالی، بانک‌ها و… به‌صورت مستقیم برای کارهای عمرانی خود مثل طرح و محاسبه، اجرا و نظارت بر اجرا، نیاز به استخدام مهندسان عمران دارند. علاوه‌برآن، شرکت‌های مختلف مهندسان مشاور که در کشور به‌صورت گسترده وظیفه طراحی، محاسبه و نظارت بر اجرای پروژه‌های ساختمانی را بر عهده دارند و همچنین شرکت‌های ساختمانی و راه‌سازی دولتی و خصوصی که در اجرای این طرح‌ها فعالیت دارند، تعداد کثیری از فارغ‌التحصیلان رشته عمران را استخدام می‌کنند.

6. توانایی‌های لازم برای رشته مهندسی عمران

یک مهندس عمران باید بسیار اجتماعی بوده و دارای توان ایجاد ارتباط با جمله سایرین باشد؛ چون رشته مهندسی عمران یک‌رشته گروهی است. یعنی متخصص عمران در محیط کار خود با اقشار مختلف جامعه از جامعه کارگران، تکنسین‌ها، و مهندسان رشته‌های دیگر سروکار دارد و باید با همه این افراد ارتباط خوبی برقرار کند تا بتواند شاهد پیشرفت و موفقیت کارش باشد.

7. هدف رشته مهندسی عمران

بررسی هدف رشته مهندسی عمران: هدفت رشته مهندسی عمران تربیت نیروهای متخصصی است که بتوانند در پروژه‌های مختلف عمرانی در زمینه‌های ساختمانی، راه‌سازی، پل‌سازی، سازه‌ها و بناهای آبی، جمع‌آوری و دفع فاضلاب و… مسئولیت طرح، محاسبه، اجرا و نظارت بر اجرا را بر عهده بگیرند.

8. آینده شغلی، بازار کار رشته مهندسی عمران

• مهندس عمران می‌تواند در پروژه‌های ساخت جاده‌ها، ساختمان‌ها، فرودگاه‌ها، تونل‌ها، سدها، پل‌ها و سیستم‌های آب و فاضلاب در بخش دولتی و خصوصی مشغول کار شود. در صورت داشتن مدارک عالی، مهندسی عمران می‌تواند در دانشگاه‌ها و یا مراکز علمی و پژوهشی کار کند.
• مهندس عمران (در پروژه‌های ساخت‌وساز) برای اینکه بتواند کار نظارت بر ساختمان را انجام دهد، باید از سوی نظام‌مهندسی ساختمان پروانه اشتغال به کار دریافت کند. در واقع باید صلاحیت نظارت و طراحی او از سوی مراجع ذی‌صلاح تأیید شود. بسیاری از مراجع مانند شهرداری‌ها و مراکز صدور پروانه ساختمان، برای صدور پروانه ساخت و یا مجوزهای دیگر، نقشه‌هایی را می‌پذیرند که توسط مهندسان دارای پروانه اشتغال تهیه شده باشد و برای کنترل و نظارت نیز باید از این افراد استفاده شود.
• در ایران آمار دقیقی از میزان اشتغال مهندسان عمران در دسترس نمی‌باشد؛ ولی طبق مصاحبه‌های انجام شده با شاغلین این حوزه و اخبار و تحلیل‌های موجود بازار کار مهندسین عمران به نسبت سایر مشاغل شرایط بهتری دارد و به‌تناسب میزان بودجه عمرانی دولت تغییر می‌کند.
• البته موضوع قابل‌توجه در مورد وضعیت اشتغال و استخدام فارغ‌التحصیلان مهندسی عمران همچون سایر فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، عدم تناسب تقاضای بازار کار با تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی می‌باشد. موضوعی که در چند سال اخیر اغلب دانش‌آموختگان از آن رنج می‌برند و در بسیاری از مواقع مجبور می‌شوند در حوزه‌ای خارج از تخصص خود اقدام به کار نمایند.
• بنابراین، وضعیت اشتغال مهندسی عمران در ایران همراه تابعی از قوانین و مقررات دولتی و همچنین بودجه عمرانی دولت در هر سال می‌باشد و ازآنجاکه بخش خصوصی نیز تابع قوانین و بودجه دولتی رشد و افول می‌کند، هر گونه تغییر در آن باعث افزایش و یا کاهش تقاضای نیروی کار در بازار نیروی انسانی خواهد شد.

9. عوامل اثرگذار روی بازار کار مهندسی عمران

این حوزه با صنایع و بازارهای مختلفی مانند سیمان، آهن و… ارتباط دارد؛ بنابراین، رونق آن به عوامل متعددی وابسته است. بسیاری از پارامترهای دیگر مانند موقعیت جغرافیایی، جنسیت، میزان فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و وضعیت اقتصادی و سیاسی کشور، روی بازار کار رشته مهندسی عمران سازه، مدیریت منابع آب و… تأثیر دارند. در ادامه دررابطه‌با این عوامل صحبت خواهیم کرد.

• عوامل جغرافیایی

سرعت ساخت‌وساز املاک و مستغلات در برخی از شهرها بسیار پایین است. بازار کار مهندسی عمران در شهر‌هایی که رونق اقتصادی پایینی داشته و جمعیت جوان آن‌ها، معمولاً برای پیداکردن فرصت‌های شغلی بهتر به شهرهای دیگر مهاجرت می‌کنند، پویایی بالایی ندارد. معمولاً بودجه‌های زیادی به چنین شهرهایی تعلق نمی‌گیرد و به دلیل رشد آهسته یا حتی منفی جمعیت، پروژه‌های ساخت‌وساز دولتی در این مناطق محدود است.

در مقابل، بازار کار عمران در شهرهای جوان و بزرگی که شهرک‌ها در اطراف آن‌ها در حال ظهور هستند، فرصت‌های شغلی متعددی را برای مهندسین ساخت‌وساز فراهم می‌کند. شهرهای بزرگ با جمعیت‌های جوان و درحال‌رشد، شهرهایی پویا هستند که بافت شهری آن‌ها چه ازنظر املاک و مستغلات و چه ازنظر زیرساخت‌ها، به‌سرعت به‌روزرسانی می‌شود.

برخی از مناطق منابع و ظرفیت‌های صنعتی بسیار خوبی دارند. این مناطق نه‌تنها فرصت‌های شغلی متعددی برای متخصصان ساخت‌وساز صنعتی فراهم می‌آورند، بلکه با جذب جمعیت جوان، ازنظر املاک و مستغلات از پویایی مناسبی برخوردار هستند.

• عوامل سیاسی و اقتصادی

سیاست و اقتصاد دو حوزه‌ای هستند که اثرگذاری متقابل دارند. همچنین، این دو عامل هم‌زمان روی بازار کار مهندسی عمران تأثیرگذار هستند. بسیاری از پروژه‌های ساخت‌وساز، به‌ویژه پروژه‌های زیرساختی، به‌وسیله سازمان‌های دولتی انجام می‌شوند؛ بنابراین، کمبود بودجه‌های دولتی، ارتباط مستقیمی با کاهش مشاغل مرتبط با ساخت‌وساز دارد.

شرایط سیاسی کشورها، اثر مستقیمی روی رونق اقتصادی آن‌ها دارد. زمانی که کشور درگیر تحریم‌های اقتصادی باشد و نتواند با دیگر کشورها، تعاملات تجاری داشته باشد، اقتصاد وضعیت مطلوبی نخواهد داشت و دولت بودجه‌ای ندارد که به پروژه‌های زیرساختی اختصاص دهد.

شرایط نامطلوب اقتصادی تورم را در تمامی بازارها ازجمله بازار کار رشته مهندسی عمران به دنبال دارد. تورم باعث بالارفتن قیمت مصالح و حقوق کارگران، مهندس معمار و مهندس عمران می‌شود. درنتیجه، شرکت‌های خصوصی فعال در حوزه‌ ساخت‌وساز نمی‌توانند باقدرت به کار خود ادامه دهند.

در مقابل، شرایط مطلوب اقتصادی با تورمی معقول که مانع از رکود شود، چرخ صنعت را می‌چرخاند و مصالح به فراوانی و باقیمتی پایین به سمت پروژه‌های ساخت‌وساز سرازیر می‌شوند. پیمانکاران پروژه‌های موجود را با سرعت ادامه می‌دهند و پروژه‌های جدید را شروع می‌کنند. شهرداری‌ها و سازمان‌های دولتی، به‌راحتی پروژه‌های زیرساختی را اجرا می‌کنند و شرکت‌های صنعتی، کارخانه‌ها و فازهای جدید را می‌سازند.

10. معرفی مشاغل عمرانی مختلف و بازار کار آن‌ها

کار اصلی در عمران، ساخت، مدیریت و نگهداری از زیرساخت‌ها شامل ساختمان‌ها، پل‌ها، مسیرهای حمل‌ونقل جاده‌ای، تونل‌ها، فرودگاه‌ها، معادن، سدها، بنادر و سیستم‌های آب و فاضلاب است. به‌طورکلی می‌توان حوزه‌ عمران را به سه بخش کلی زیر تقسیم‌بندی کرد:

• املاک و مستغلات که شامل ساختمان‌های مسکونی و تجاری است.
• زیرساخت‌ها که شامل جاده‌ها، راه‌آهن، سدها، نیروگاه‌ها، بنادر و فرودگاه‌ها است.
• صنایع که شما سکوهای استخراج نفت و گاز، پالایشگاه‌ها، خطوط انتقال، معادن و کارخانه‌ها است.

اگرچه در دروس مقطع کارشناسی عمران به مباحث مرتبط با موضوعات فوق اشاره می‌شود، اما فعالیت در هرکدام از این حوزه‌ها نیازمند کسب تخصص در مشاغل مختلف است. در ادامه قصد داریم این مشاغل را به شما معرفی کنیم. همچنین، دررابطه‌با بازار کار مهندسی عمران در هر یک از این مشاغل، صحبت خواهیم کرد.

• مهندسی سازه

شاید بتوان رشته مهندسی عمران سازه را پردرآمدترین رشته عمران دانست. این تخصص به همراه مهارت‌های لازم برای مدیریت پروژه و بودجه، برای ساخت و نگهداری از زیرساخت‌ها ضرورت دارد. پروژه‌های زیرساختی شامل فازهای امکان‌پذیری، طراحی، ساخت، راه‌اندازی و بهره‌برداری هستند.

افراد با مدرک کارشناسی‌ارشد مهندسی عمران سازه، نیروی انسانی، تجهیزات و مصالح را به‌گونه‌ای مدیریت می‌کنند که کار ساخت به طور بهینه، ایمن و با رعایت اصول توسعه‌ای انجام شود. پس از ساخت سازه باید نگهداری و نحوه‌ استفاده از آن مدیریت شود. انتظار می‌رود که این شغل از سال ۲۰۱۹ تا سال ۲۰۲۹، حدود ۶ درصد رشد داشته باشد.

• ژئوتکنیک

یکی از گرایش‌های ارشد عمران، ژئوتکنیک است. مطالعه‌ نحوه‌ اندرکنش سازه با زمین در حوزه‌ ژئوتکنیک قرار دارد. متخصصین ژئوتکنیک با انواع مختلفی از زیرساخت‌هایی که روی زمین ساخته می‌شوند، سروکار دارند.

صرف‌نظر از جنس خاک و سنگ، زمین همواره رفتار پیچیده‌ای دارد؛ بنابراین، ژئوتکنیک حوزه‌ای هیجان‌انگیز و چالشی است. انتظار می‌رود که تعداد مشاغل مرتبط با تخصص ژئوتکنیک در سال ۲۰۲۶ نسبت به سال ۲۰۱۶، 11 درصد رشد را تجربه کند.

• مهندسی حمل‌ونقل

این تخصص شامل نقشه‌کشی، طراحی و اجرای سیستم‌های زیرساختی حمل‌ونقل مانند جاده‌ها، تونل‌ها و پل‌ها است. متخصصین این حوزه می‌کوشند تا زیرساخت‌های حمل‌ونقل سریع‌تر را با درنظرگرفتن اصول توسعه‌ پایدار و ایمنی طراحی کنند. آینده شغلی مهندسی عمران در این حوزه از سال ۲۰۱۸ تا سال ۲۰۲۸، شامل رشد حدود چهار درصد در تعداد مشاغل مرتبط با مهندسی حمل‌ونقل است.

11. چگونه می‌توان وارد بازار کار مهندسی عمران شد؟

برای رسیدن به تمام موقعیت‌های شغلی که از مهندس عمران بیان کردیم، نیاز است که حداقل لیسانس مهندسی عمران را داشته باشید. اما بااین‌حال باید عنوان کنیم که کسی که در این رشته در مراتب بالاتر تحصیل می‌کند و مدرک فوق‌لیسانس و حتی دکترا در این زمینه دارد، می‌تواند راحت‌تر در بخش‌های دولتی و کارهای مربوط به شهرسازی و سدسازی و مواردی ازاین‌دست، فعالیت کند. اما بااین‌حال شرکت‌های خصوصی که زمینه فعالیت آنها ساخت‌وساز است و احتیاج به نیروی کار دارند، به میزان تجربه و مهارت بیشتر از مدرک تحصیلی اهمیت می‌دهند و با داشتن مهارت بالا در این رشته و همچنین تجربه کافی، می‌توانید در بازار کار مهندسی عمران شغل ایدئال خود را پیدا کنید.

مهارت‌هایی که هر مهندس عمران باید داشته باشد تا بتواند بهتر و راحت‌تر به شغل ایدئال خود برسد، شامل موارد زیر می‌شود:

• ارزیابی تأثیرات محیطی و خطرات احتمالی
• قابلیت تحویل پروژه سر زمان مشخص شده
• کمک به برنامه‌ریزی، آزمایش و حمل تجهیزات قبل از آغاز پروژه
• تجزیه‌وتحلیل گزارش بررسی‌ها، نقشه‌ها و داده‌ها برای طراحی پروژه
• توضیح واضح ایده‌های طراحی
• ارائه گزارش‌های فنی به زبان ساده
• طراحی و ساخت نقشه با استفاده از CAD (طراحی به کمک رایانه)
• طراحی پروژه‌های عمومی
• توسعه طراحی، طرح‌بندی و محاسبات طراحی
• تهیه و توسعه دامنه پروژه و جدول زمانی آن
• اطمینان از داشتن امکاناتی در راستای سلامت و ایمنی محل اجرای پروژه
• تجربه کار با Civil 3D
• تجربه کار با Microstation

12. حقوق مهندس عمران 1403

متوسط حقوق مهندس عمران در سال 1403 برای سطح کارشناس در شهر تهران، مبلغی به‌اندازه 21.6 میلیون تومان در ماه است. همچنین، متوسط درآمد مهندس عمران در سطح کارشناس در سایر شهرهای بزرگ کشور، مبلغی به‌اندازه 18.7 میلیون تومان در ماه است.

در شهرهای کوچک، میزان درآمد یک کارشناس رشته مهندسی عمران مبلغی برابر با 24.7 میلیون تومان در ماه است.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

مهندسی عمران یکی از مشاغل سنتی است که تحت‌تأثیر علم و فناوری قرار دارد. نیاز به مهندسین عمران در حال حاضر بسیار زیاد است؛ اما تعداد بالای فارغ‌التحصیلان این رشته در کشور ما، استخدام آن‌ها را با مشکل مواجه کرده است. عواملی مانند عوامل سیاسی و اقتصادی، موقعیت جغرافیایی و جنسیت، بر بازار کار مهندسی عمران تأثیر دارند.

این حوزه شامل مشاغل مختلفی ازجمله مهندسی حمل‌ونقل، مهندسی سازه و متخصص ژئوتکنیک است. حقوق مهندس عمران 1403 به عوامل متعددی همچون نوع تخصص، محل کار و موقعیت جغرافیایی بستگی دارد.