فهرست بزرگترین سدهای جهان

مقدمه

بزرگ‌ترین سد جهان عبارتی است که کنجکاوی هر فرد را برمی‌انگیزد. سد یا اصطلاح فارسی “بند” مانعی است که در جلوی جریان آب و برای تغییر مسیر  آب در عرض دره میان دو کوه و در مسیر رود احداث می‌شود. در پشت سد، دریاچه‌ای تشکیل می‌شود که از آب ذخیره شده در آن در صورت نیاز استفاده می‌شود. سدها در حفظ منابع آب و زمین انسان را یاری می‌دهند. علاوه بر این، اگر سد در مکان مناسب احداث شود می‌تواند از سیل‌ها و طغیان‌های آبی جلوگیری کند. سد و سدسازی تاریخچه‌ای طولانی در سراسر دنیا دارد که در این میان سدهای منحصربه‌فردی یافت می‌شود که به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود به شهرت یافته‌اند.

شاید برای شما جالب باشد که بدانید بزرگ‌ترین سد دنیا در کدام کشور احداث شده است. در این مقاله علاوه بر این موضوع به بررسی بزرگ‌ترین سد ایران هم می‌پردازیم. علاوه بر محل احداث موارد دیگری هم مورد بررسی قرار می‌گیرند و مطالعه ادامه مطلب می‌تواند اطلاعات مفیدی را در زمینه بزرگ‌ترین سد دنیا در اختیار شما قرار دهد.

1. سد Kariba زیمبابوه

 بزرگ‌ترین سد جهان در مرکز کشورهای زامبیا و زیمبابوه واقع شده است و با حجم مخزن 185 میلیارد مترمکعب و مساحت 5580 کیلومترمربع دارای بزرگ‌ترین دریاچه سد از لحاظ حجم در جهان می‌باشد. طول دریاچه این سد، 280 کیلومتر و عرض آن در پهن ترین بخش 32 کیلومتر است. سد Kariba دارای 128 متر ارتفاع و 617 متر طول می‌باشد که توسط 1.036 میلیون مترمکعب بتن بنا شده است. این سد 1.470 مگاوات انرژی برق آبی تولید می‌کند که حدود 60% از انرژی تولیدی نیروگاه های زامبیا و زیمبابوه را به خود اختصاص می‌دهد.

2. سد Bratsk روسیه

دومین مورد از لیست بزرگ‌ترین سد دنیا دارای مخزن با حجم 169.27 میلیارد مترمکعب است. سد Bratsk در سال 1964 افتتاح شده و به بهره برداری رسیده است. این سد رودخانه آنگارا (Angara) را محدود کرده و با مخزن خود مساحتی به طول 54040 کیلومترمربع را در بر گرفته است. سد Bratsk دارای ارتفاع 125 متر و طول 1452 متر می‌باشد و از بالای آن یک خط ریلی و بزرگراه می گذرد. این سد دارای 4500 مگاوات تولید برق و 18 توربین فرانسیس (Francis Turbine) است.

3. سد Akosombo

سد آکوسومبو (Akosombo) در کشور غنا واقع شده و سومین مورد از بزرگ‌ترین سدهای دنیا از نظر ذخیره آب است و حجم مخزن این سد 150 میلیارد مترمکعب می‌باشد. سد آکوسومبو  دارای بزرگ‌ترین مخزن به ابعاد 8500 کیلومترمربع است که بر روی رودخانه ولتا (Volta) بنا شده است. نیروگاه این سد دارای 6 دستگاه ژنراتور توربو با تولید هر کدام 128000 کیلووات می‌باشد.

4. سد Daniel–Jahnson

این سد، با نام منیک 5 (Manic 5) نیز شناخته می‌شود. این سد کانادایی چهارمین سد بزرگ جهان و دارای مخزن 139.8 میلیارد مترمکعب می‌باشد که بر روی رودخانه Manicouagan قرار گرفته است. سد Daniel–Jahnson در سال 1968 افتتاح شد. این سد به‌عنوان بزرگ‌ترین سد خالی از سکنه با طاق خاکی در جهان، مورد حمایت زیادی واقع شده است. سد Daniel–Jahnson طول 1310.6 متر و ارتفاع 213.97 متر دارد و از 14 پایه و 13 قوس تشکیل شده است. این بنا در سال‌های بین 1959 تا 1968 و از 2.2 میلیون مترمکعب بتن ساخته شد.  نیروگاه سد Daniel–Jahnson دارای 12 واحد با ظرفیت 2660 مگاوات می‌باشد.

5. سد Guri ونزوئلا

سد گوری (Guri) پنجمین مورد از لیست بزرگ‌ترین سد دنیا با ظرفیت ذخیره 135 میلیارد مترمکعب و دریاچه 4000 کیلومترمربع است. این سد خاکی بتونی دارای 1300 متر طول و 16 متر ارتفاع است. نیروگاه برقابی این سد 10235 مگاوات انرژی تولید می‌کند که 70% از نیاز کشور ونزوئلا به برق می‌باشد. عملیات احداث سد گوری در دو مرحله انجام شد که از سال 1963 آغاز و در سال 1986 به پایان رسید.

6. سد Aswan high در مصر

سد بلند آسوان بر رودخانه نیل بنا شده و با احداث خود دریاچه ناصر (Nasser) را ایجاد کرده است. این سد بزرگ جهان دارای رتبه ششم و ظرفیت 132 میلیارد مترمکعب است. پروژه ساخت این سد از سال 1960 تا 1968 با سرمایه‌گذاری حدود 1 میلیارد دلار انجام شد. نیروگاه سد Aswan high دارای 12 توربین فرانسیس با ظرفیت 2.100 مگاوات می‌باشد. از مهم‌ترین مزیت‌های احداث این سد، رفع نیاز آبیاری در کشور مصر و سودان، جلوگیری از بروز سیل و بهبود عملیات ناوبری در سراسر رودخانه نیل هستند. سد Aswan high دارای ارتفاع 111 متر، طول 3830 متر و عرض پایه 980 متر است. سرریز این سد 11000 مترمکعب آب را در هر ثانیه تخلیه می‌کند.

7. سد W.A. C Bennett

این سد بر روی رودخانه صلح در  بریتیش کلمبیا، کانادا بنا شده است و دریاچه ویلیستون را ایجاد می‌کند. سد W.A. C Bennett، هفتمین سد بزرگ جهان با ظرفیت ذخیره‌سازی حدود 74 میلیارد مترمکعب است که مساحتی برابر با 7777 کیلومتر مکعب را در برمی‌گیرد. سد W.A. C Bennett دارای ارتفاع 183 متر و طول 2.068 متر می‌باشد. ایستگاه تولید برق دارای ظرفیت تولید 2790 مگاوات است و از سال 1968 تولید خود را آغاز کرد

8. سد Krasnoyarsk

سد Krasnoyarsk هشتمین مورد از بزرگ‌ترین سد جهان است که بر روی رودخانه Yenisey واقع شده و مخزن آن ظرفیت ذخیره‌سازی 73.3 میلیارد مترمکعب را دارد. این مخزن 2000 کیلومترمربع مساحت را پوشش می‌دهد و دارای خط ساحلی حدود 1.560 کیلومتر است. این سد بتنی 124 متر بلندی و 1065 متر طول دارد و در سال‌های بین 1956 تا 1972 ساخته شده است. سرریز این سد 20400 مترمکعب آب را در ثانیه تخلیه می‌کند. نیروگاه سد Krasnoyarsk دارای 12 واحد با ظرفیت تولید 6000 مگاوات انرژی می‌باشد. آب حاصل از مخزن ذخیره این سد برای مصارفی مانند آبیاری مورد استفاده قرار می گیرد.

9. سد Zeya در روسیه

سد زیا (Zeya) بر روی رودخانه زیا در منطقه آمور روسیه و شمال مرز چین قرار دارد. این سد نهمین سد بزرگ دنیا از نظر ظرفیت مخزن و دارای ذخیره‌سازی 68.42 میلیارد مترمکعب می‌باشد. این مخزن مساحتی بالغ بر 2400 کیلومترمربع را در برمی‌گیرد. سد زیا در سال‌های 1964 تا 1975 میلادی و از 2.067 میلیون مترمکعب بتن ساخته شده است. این سد بتنی دارای ارتفاع کلی 112 متر و طول تاج 714.2 متر می‌باشد. سد Zeya از 6 واحد تولیدی با ظرفیت 1290 مگاوات ساخته شده است.

10. سد Robert Bourassa در کانادا

این سد بر روی رودخانه La Grande در شمال کبک، کانادا قرار دارد. نیروگاه سد رابرت بوراسا در 140 متری زیر زمین احداث شده است. به این دلیل این سد را می‌توان بزرگ‌ترین سد زیر زمینی جهان نام‌گذاری کرد. ویژگی مهم سد رابرت بوراسا، سرریز پلکانی بسیار بزرگ و منحصربه‌فرد آن است که هر پلکان آن دارای ابعادی به بزرگی دو زمین فوتبال می‌باشد.

11. با بزرگ‌ترین سدهای ایران نیز آشنا شوید

همان‌طور که در ابتدای متن اشاره شد، در این مقاله بزرگ‌ترین سد ایران هم عنوان می‌شود. لیست بزرگ‌ترین سد ایران به ترتیب را همراه با اطلاعات می‌توانید در جدول زیر مشاهده کنید:

نام سد	نوع سد	ظرفیت کل مخزن (میلیون مترمکعب)	ارتفاع (متر)
کرخه	خاکی	7300	127
گتوند	سنگ‌ریزه‌ای با هسته رسی	4500	182
دز	بتنی دو قوسی	3300	203
سیمره	بتنی دو قوسی	3200	180
کارون 1	بتنی دو قوسی	3130	188
کارون 3	بتنی دو قوسی	3000	205
کارون 4	بتنی دو قوسی	2230	230
سپید رود	پایه دار	1756	106
درودزن	خاکی با هسته رسی	960	58
بوکان	خاکی با هسته رسی	762	50

این سازه‌ها بدون داشتن تجهیزات امروزی تولید شده‌اند، بااین‌حال دارای مقاومت بسیار بالایی هستند که نشان‌دهنده ساخت اصولی و رعایت تمام استانداردهای لازم در زمان ساخت آنها می‌باشد.

12. طولانی‌ترین سد دنیا

طولانی‌ترین سد دنیا سدی با نام “کی یف” با ارتفاع 20 متر و طول 54 کیلومتر می‌باشد که در سال 1964 در کشور روسیه احداث شده است. البته گزارشاتی نشان می‌دهد که درگذشته سدی به طول 99 کیلومتر و ارتفاع متوسط نیز در کشور چین تأسیس شده است که احداث آن مربوط به قرن 17 میلادی برمی‌گردد.

13. بلندترین سدهای بتنی و خاکی جهان

سد “گراند دیکسن” با ارتفاع 2854 متر و طول 670 متر  بلندترین سد بتنی در دنیا به شمار می‌آید که در سپتامبر 1961 در کشور سوئیس بنا شده است. هزینه ساخت این سد 372 میلیون دلار و حجم آن 9.5 میلیون مترمکعب عنوان شده است. سد خاکی “نورک” با ارتفاع 300 متر، طول حدود 730 متر و حجم 8.53 میلیون مترمکعب بلندترین سد خاکی دنیا تا سال 1980 بوده که در کشور روسیه واقع شده است. البته سد خاکی دیگری با ارتفاع 335 متر نیز در کشور روسیه در حال احداث می‌باشد. سد خاکی “نورک” درصورتی‌که ارتفاع آن 10 درصد بیشتر و طول آن 5 درصد افزایش یابد، در مقایسه با سد “گراند دیکسن” حدود 10 برابر حجم بیشتری خواهد داشت.

14. سد کرخه

«سد کرخه» بزرگ‌ترین سد خاکی ایران و خاورمیانه بر رود کرخه احداث شده است و در ۳۰ کیلومتری شمال غرب شهر اندیمشک، در استان خوزستان قرار دارد. فاصله این سد تا مرکز استان، شهر اهواز ۱۷۳ کیلومتر است. سد مخزنی کرخه در حاشیه جنوب غربی بخش چین‌خورده رشته‌کوه‌های زاگرس قرار گرفته‌ است.

1.14. سد کرخه چگونه ساخته شد؟

سد کرخه از بزرگ‌ترین سدهای ایران است و از اهداف ساخت آن می‌توان به تأمین آب جهت آبیاری ۳۴۰,۰۰۰ هکتار از زمین‌های پایین‌دست، دشت‌های حمیدیه و قدس، دشت آزادگان و دشت عباس، تولید انرژی برق‌آبی به‌منظور تأمین برق موردنیاز منطقه، کنترل سیل‌های مخرب رودخانه و جلوگیری از خسارت‌های ناشی از سیل اشاره کرد.

پیش از آغاز عملیات ساخت سد کرخه، مطالعات گسترده‌ای در زمینه طراحی و ساخت سد توسط شرکت‌های ایرانی و خارجی در طول سال‌های مختلف انجام شد که از آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مطالعات طرح توسعه منابع آب‌وخاک حوضه آبریز رود کرخه توسط یک شرکت آمریکایی در سال ۱۳۳۵ خورشیدی
• مطالعات مرحله شناخت توسعه آبیاری حوضه بالادست رودخانه کرخه در سال ۱۳۴۵
• مطالعات تکمیلی دو شرکت ایرانی و ایتالیایی در سال ۱۳۴۷
• مطالعات امکان‌یابی سد مخزنی کرخه توسط مهندسان عمران و منابع ایران در سال ۱۳۵۸
• مطالعات جهاد سازندگی
• مطالعات تکمیلی مرحله اول سد کرخه توسط شرکت مهاب قدس در سال ۱۳۶۷

پس از انجام مطالعات لازم در مورد سد کرخه، عملیات ساخت آن در سال ۱۳۷۰ آغاز شد و حدود ۱۰ سال به طول انجامید. بخشی از سد در سال ۱۳۸۰ افتتاح شد و بهره‌برداری از نیروگاه برقی سد در مراحل مختلف و در سال‌های بعد انجام پذیرفت.

• شروع عملیات ساخت سد: اسفندماه ۱۳۷۰
• انحراف آب رودخانه کرخه: مهرماه ۱۳۷۴
• آبگیری سد: بهمن ۱۳۷۸
• افتتاح بخش ساختمان بدنه و سرریز سد: فروردین ۱۳۸۰
• بهره‌برداری از اولین واحد نیروگاه برق: شهریور ۱۳۸۱
• بهره‌برداری از دومین واحد نیروگاه برق: دی‌ماه ۱۳۸۱
• بهره‌برداری از سومین واحد نیروگاه برق: مردادماه ۱۳۸۲
• شروع عملیات تکمیلی و ساماندهی سد: اردیبهشت ۱۳۸۳
• آغاز بهره‌برداری از دریچه‌های سرریز: اردیبهشت ۱۳۸۳
• افتتاح تونل انتقال آب دشت عباس: اردیبهشت ۱۳۸۴

2.14. مشخصات سد کرخه

سد کرخه به‌عنوان بزرگ‌ترین سد خاکی ایران بر رودخانه کرخه در استان خوزستان احداث شده است. «رود کرخه» از مناطق مرکزی و جنوب غربی رشته‌کوه‌های زاگرس در نواحی غرب و شمال غرب کشور سرچشمه می‌گیرد. این رود در امتداد شمال به جنوب جریان دارد و پس از گذر از کنار آثار شوش باستان و منطقه عبدالخان در جهت غرب تغییر مسیر می‌دهد و با تغییر مسیر مجدد در ۴۰ کیلومتری شمال اهواز پس از حدود ۷۵۵ کیلومتر، سرانجام به تالاب هورالعظیم در مرز مشترک ایران و عراق می‌ریزد.

رودخانه کرخه پس از رود کارون و رود دز سومین رودخانه بزرگ ایران از نظر آبدهی است. حوضه آبریز رودخانه کرخه با وسعت ۴۳,۰۰۰ کیلومتر مربع، بین ۴۶ درجه و ۵۷ دقیقه تا ۴۹ درجه و ۱۰ دقیقه طول شرقی و ۳۱ درجه و ۴۸ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۵۸ دقیقه عرض شمالی قرار دارد. سد مخزنی کرخه، با حجم بدنه ۷,۳۰۰,۰۰۰,۰۰۰ مترمکعب، بزرگ‌ترین دریاچه مصنوعی ایران را ساخته است. این دریاچه یکی از جاهای دیدنی اندیمشک شناخته می‌شود. سد کرخه و دریاچه (مخزن) آن دارای مشخصات زیر است:

• نوع سد: خاکی با هسته رسی
• ارتفاع از پی: ۱۲۷ متر
• طول تاج: ۳,۰۳۰ متر
• عرض در پی: ۱۰۰ متر
• عرض تاج: ۱۲ متر
• نوع سرریز: اوجی دریچه‌دار با سرسره آبی و چهار دریچه قطاعی
• گنجایش تخلیه سرریزها: ۱۸,۲۶۰ مترمکعب بر ثانیه
• حجم مخزن (دریاچه) در تراز بهره‌برداری ۲۲۰ متر: ۵,۹۰۰,۰۰۰,۰۰۰۰ مترمکعب
• حجم مخزن (دریاچه) در حداقل تراز بهره‌برداری ۱۶۰ متر: ۴۳۰,۰۰۰,۰۰۰ مترمکعب
• مساحت مخزن (دریاچه) در تراز بهره‌برداری: ۴۷ کیلومترمربع
• طول مخزن (دریاچه) در تراز بهره‌برداری: ۶۰ کیلومتر
• ظرفیت نیروگاه: ۴۰۰ مگاوات
• متوسط تولید انرژی برق‌آبی سالانه: ۹۳۴ گیگاوات ساعت