وظایف مهندسان ناظر در اجرای ساختمان مغایر با نقشه های مصوب

مقدمه

یکی از تخلفاتی که مالک یا سازندگان، در ساخت‌وساز شهری مرتکب می‌شوند، اجرای ساختمان بر اساس سلیقه شخصی و یا نقشه‌های اجرایی است که با نقشه‌های مصوب از لحاظ سازه‌ای یا معماری مغایرت دارند.

اما ایراد کار اینجاست که در بسیاری موارد دیده‌شده که وقتی پرونده ساختمان در کمیسیون مطرح می‌شود، تخلفات آن‌قدر سنگین هستند که نمی‌توان با پرداخت جریمه، برگه عدم خلاف دریافت نمود و یا مبلغ جریمه بیش از سود حاصله از تخلف می‌شود و در هر دو صورت نیز مهندس ناظر یکی از کسانی است که هدف قرار گرفته و در صورت عدم انجام‌وظیفه قانونی خود که نوشتن گزارش‌ها در موعد مقرر هست، باید خود را علاوه بر محکومیت‌های انتظامی، آماده محکومیت‌های حقوقی در دادگاه و پرداخت درصدی از خسارت که بعضاً قابل‌توجه نیز هست، نماید.

1. دلیل این کار چیست؟

این دسته از سازندگان جهت دورزدن قوانین شهرسازی و به‌اصطلاح سود بیشتر اقدام به این تخلفات که عموماً منجر به‌اضافه بنا می‌شود، نموده و بعد از اتمام کار و در زمان دریافت پایان کار با پرداخت مبلغی بابت جریمه که در کمیسیون ماده 100 مشخص می‌شود، کار را خاتمه می‌دهند.

اما ایراد کار اینجاست که در بسیاری موارد دیده‌شده که وقتی پرونده ساختمان در کمیسیون مطرح می‌شود، تخلفات آن‌قدر سنگین هستند که نمی‌توان با پرداخت جریمه، برگه عدم خلاف دریافت نمود و یا مبلغ جریمه بیش از سود حاصله از تخلف می‌شود و در هر دو صورت نیز مهندس ناظر یکی از کسانی است که هدف قرار گرفته و در صورت عدم انجام‌وظیفه قانونی خود که نوشتن گزارش‌ها در موعد مقرر هست، باید خود را علاوه بر محکومیت‌های انتظامی، آماده محکومیت‌های حقوقی در دادگاه و پرداخت درصدی از خسارت که بعضاً قابل‌توجه نیز هست، نماید.

2. وظیفه ناظر در برخورد با این‌گونه سازندگان متخلف چیست؟

مهندس ناظر بر اساس قوانین جاری در ساخت‌وساز شهری، مانند مقررات ملی و قانون شهرداری‌ها، موظف است بر اجرای ساختمان منطبق بر پروانه، نقشه‌های مصوب و مدارک فنی ضمیمه و نیز قوانین شهرسازی و مقررات ملی نظارت مستمر داشته و گزارش‌های خود را در موعد مقرر به مرجع صدور پروانه و سازمان استان اعلام نماید.

پس تا اینجا مشخص شد که ناظر باید گزارش تمام تخلفات مالک یا سازنده را در موعد مقرر اعلام نماید، اما برخورد مهندسین ناظر با انواع تخلفات بر اساس نوع و حساسیت آن‌ها متفاوت است که در ادامه به شرح آن‌ها خواهیم پرداخت.

1.2. تخلفات معماری

این دسته از تخلفات مانند جابه‌جایی سرویس بهداشتی، اضافه‌کردن اتاق، تبدیل 2 واحد به یک واحد یا بالعکس، حذف بالکن و … که مهندس معمار در این موارد موظف است در گزارش خود قید نماید که مالک به‌هیچ‌عنوان نقشه‌های مصوب را رعایت نکرده و مطابق باسلیقه شخصی و یا نقشه‌های اجرایی که ممهور به مهر طراح نیست در حال اجرای مرحله سفت‌کاری یا نازک‌کاری هست.

در این گزارش لازم است تا ناظر دقیقاً به تخلفات مالک اشاره نماید.

در ضمن درصورتی‌که تخلفات معماری موجب کم‌شدن نور فضاهای مختلف گشته است، اگر مهندس ناظر در خصوص میزان نور این فضاها اطلاعات شهرسازی دارد که باید اظهارنظر نماید و در غیر این صورت باید در گزارش خود بنویسد  مالک موظف به تأمین نور فضاهای مختلف، برابر قوانین شهرسازی است.

2.2. تخلفات سازه‌ای

تخلفاتی اعم از حذف ستون، حذف یا کم‌کردن آویز تیر بتنی، جابه‌جاکردن راه‌پله، کم‌کردن ارتفاع فونداسیون، کم‌کردن میل‌گرد مصرفی در اعضای سازه‌ای و…

در این موارد نیز مهندس ناظر سازه باید در موعد مقرر گزارش خود را به مرجع صدور پروانه و سازمان استان اعلام نموده و اشاره کند که اجرا بر اساس نقشه‌های اجرایی یا سلیقه شخصی صورت‌گرفته است و مالک نقشه‌های مصوب را رعایت نمی‌کند. همچنین درصورتی‌که ناظر بر اساس قضاوت مهندسی خود، تشخیص می‌دهد که تخلف سازه‌ای امکان ایجاد خطرات جانی برای کارگران یا اشخاص ثالث، قبل از پایان کار را دارد، باید با ذکر موارد ایمنی دستور توقف عملیات اجرایی را صادر نماید.

نکته: درهرصورت نباید دستور توقف در زمان گودبرداری صادر شود.

3.2. تخلفات مشترک بین سازه و معمار

تخلفاتی اعم از اضافه‌کردن طول ستون‌ها، حذف نورگیر، کم‌کردن سطح بازشوی چاه آسانسور در سقف‌ها و…

در این موارد نیز مهندسان ناظر سازه و معمار باید در گزارش‌های خود به تک‌تک تخلفات اشاره نمایند. همچنین مهندس ناظر سازه باید تأیید این تخلفات را منوط به ارائه تأییدیه از مهندس طراح نماید.

در صورت اضافه‌کردن طول ستون، احتمال این می‌رود که مالک قصد تغییر کاربری نیز دارد و مهندس ناظر باید در گزارش خود به این موضوع نیز اشاره نماید.

ازآنجاکه مطابق قوانینِ حاکم در حوزه ساخت‌وساز شهری، نظارتِ مهندسین ناظر از جنس نظارت مستمر است، لذا بهتر است که بدانید خروجیِ بازدیدهای مستمر مهندس ناظر است که نشان می‌دهد ایشان به وظایف خود عمل کرده‌اند یا خیر.

این خروجی‌ها در غالب گزارش‌های مرحله‌ای، دستور کارها، نامه‌های اداری و گزارش‌های تخلف می‌تواند به مراجع ذی‌ربط ارائه گردند؛ لذا ناظر باید به شیوه نگارش این مکاتبات و مستندسازی‌ها به جهت ارائه گزارش‌های مناسب و محکمه‌پسند مسلط باشد و بدین جهت از ادبیات مهندسی و حقوقی مخصوص آن باید استفاده شود.

درصورتی‌که مهندس ناظر تمام گزارش‌های خود را در موعد و به‌صورت کاملاً فنی و حقوقی ارائه نماید مطمئناً در زمان وقوع حوادث با مسئله خاصی برخورد نکرده و تبرئه خواهد شد؛ اما مسئله اینجاست که اغلب مهندسین ناظر با شیوه نگارش و فن بیان مکاتبات خود که به‌عنوان نیمه دوم وظایف ناظرین از آن نام‌برده‌ایم، آشنایی نداشته و در اکثر محاکم قضایی محکوم می‌شوند.

اگر بخواهیم وظایف مهندسین ناظر را در حیطه ساخت‌وساز شهری، به دو قسمت تقسیم کنیم می‌توان در بخش اول: نظارت مستمر بر عملیات اجرایی به همراه آگاهی از روش‌های فنی و اجرایی و در بخش دوم: تکمیل مستندات قرار می‌گیرد.
در این مقاله در خصوص بخش دوم، یعنی تکمیل مستندات صحبت خواهیم کرد که لازمه آن، تسلط مهندسین ناظر بر اصول نگارش است. اولین موضوع آن است که بدانید، نگارش هر متن باتوجه‌به مخاطب، محتوا و شرایط زمانی آن، می‌تواند تفاوت داشته باشد.

مثلاً ادبیات نگارش یک گزارش تخلف که قرار است به مرجع صدور پروانه و سازمان استان تحویل داده شود با دستور کار به مالک یا مجری کاملاً تفاوت دارد و چه بسیار مهندسان ناظری که به دلیل عدم رعایت این نکات به‌ظاهر ساده در مستندسازی‌های خود، به‌عنوان یکی از مقصرین شناخته‌شده‌اند.

برای مثال می‌توان مهندس ناظری را مثال زد که باوجوداینکه در گزارش خود به عدم رعایت مسائل ایمنی اشاره کرده بود و بعد از ریزش سقف اتاقک نگهبانی براثر فشار وزن آهن‌آلات روی آن و فوت نگهبان، به دلیل عدم اشاره مستقیم به نوع تخلف ایمنی، در دادگاه 10% از تقصیر را به خود اختصاص داد.

در پکیج گزارش‌نویسی، مستقیماً به نکاتی در این رابطه پرداخته و نیز مجموعه‌ای از متون مکاتبات مهندسین ناظر را به‌عنوان نمونه که می‌توانند در شرایط مختلف آن‌ها را مورداستفاده قرار دهند، به شما مهندسین عزیز تقدیم کرده‌ام. در ادامه به نکات کلیدی مربوط به مواردی که باید مهندسین ناظر در مکاتبات مختلف رعایت نمایند با ذکر مثال‌هایی کاربردی خواهم پرداخت و لازم است که شما دوست عزیز این موارد را در نگارش حرفه‌ای خود رعایت کرده و با آرامش کامل به حرفه نظارت مشغول باشید.

حتماً در گزارش‌های مرحله‌ای و گزارش‌های تخلف، مخاطب شما «مرجع صدور پروانه » باشد. ممکن است باتوجه‌به موقعیت مکانی که شما در آن به نظارت ساختمانی مشغول هستید، مرجع صدور پروانه، شهرداری، دهیاری، بنیاد مسکن، شرکت شهرک‌های صنعتی، شرکت شهر جدید، سازمان منطقه آزاد و… باشد.

به‌طور مثال نوشته شود: به اطلاع شهرداری محترم می‌رساند… … .

• مثال: گزارش مرحله‌ای مهندس ناظر سازه در مرحله  (خلاف دار)

به اطلاع شهرداری محترم می‌رساند:
طی بازدید مورخه… … … . ازملک به شماره پرونده… …؛ و آدرس… … … … … توسط اینجانب…… …

مهندس ناظر ساختمان فوق‌الذکر، نواقص زیر مشاهده گردید؛ لذا مالک به‌هیچ‌عنوان اجازه بتن‌ریزی فونداسیون را قبل از رفع نواقص ندارد. (لیست نواقص)

• حتماً در مکاتبات مختلف، به مستندنویسی و اشاره روشن و دقیق به موضوع و عدم استفاده از ضمیرهای نامعلوم و مبهم و همچنین کلی‌گویی خودداری شود.

مثال:

• دستور کار فنی ناظر معمار یا نقشه‌بردار در مرحله فونداسیون

جناب آقای / سرکار خانم… … (مالک/ مجری / نماینده قانونی مالک)
با سلام
بدین‌وسیله اینجانب… … . مهندس ناظر نقشه‌بردار یا معمار ملک به شماره پرونده شهرداری… … . به آدرس… … … … … … … موارد فنی زیر را در مرحله گودبرداری ساختمان به شما ابلاغ می‌نمایم:
• تراز کف گود از تراز 0.00 به میزان… … متر پایین‌تر است.
• کلیه زوایا و ابعاد، مطابق با نقشه‌های مصوب در فونداسیون رعایت شود.
• درز انقطاع در زمان جانمایی ستون‌ها و دیوارهای برشی، حتماً رعایت گردیده و قبل از اجرا به تأیید اینجانب برسد.
• جانمایی چاه آسانسور و ریشه راه‌پله به‌دقت مشخص‌شده و قبل از اجرا به تأیید اینجانب برسد.
• بر و کف ساختمان مطابق با نقشه‌های مصوب، تعیین‌شده و اجرا گردند.
• در زمان جانمایی ستون‌ها در قسمت ورودی حتماً دقت شود تا جابه‌جایی ستون، باعث حذف پارکینگ نشود.
• عرض اصلاحی معبر، حتماً مطابق پروانه رعایت گردد. (در صورت وجود عقب‌نشینی در ملک)
• طول و عرض زمین مطابق نقشه و پروانه اجرا گردد.

درصورتی‌که قصد دارید از ادامه عملیات اجرایی جلوگیری نمایید، به‌روشنی در متن گزارش خود به آن اشاره نمایید و یا قسمت خلاف دارد را تیک بزنید و به‌هیچ‌عنوان سعی نکنید در گزارش خود تناقض‌گویی کرده و با کلمات بازی کنید.
• درصورتی‌که ناظر هماهنگ‌کننده پروژه‌ای هستید و باید گزارشات را از طریق دفتر خدمات ارسال کنید، حتماً متن تایپ‌شده توسط مسئول دفتر را قبل از ارسال مطالعه نمایید.

• جهت ارائه هرکدام از مکاتبات خصوصاً دستور کارها حتماً از مخاطبان خود رسید دریافت نمایید و درصورتی‌که مخاطب شما از دادن رسید خودداری کرد، می‌توانید از ابلاغ قضایی استفاده نمایید. قابل‌توجه است که نوشتن شماره ورود به دفتر که از طرف دبیرخانه شهرداری یا سازمان، روی گزارش‌های شما ثبت می‌شود، به‌منزله دریافت رسید بوده و نیاز نیست در این موارد از ایشان امضا و اثرانگشت دریافت کنید.
  مهندسین ناظر می‌بایست ذیل مکاتبات خود، از طرف مقابل رسید دریافت نماید و این رسید می‌بایست انجام شود:
  نام و نام خانوادگی، امضا ء و اثرانگشت، تاریخ، نوشتن متن «اصل دستور کار به اینجانب تفهیم و ابلاغ گردید.»)
• حتماً به عدم حضور مجری صاحب صلاحیت، در گزارشات خود اشاره نمایید. در غیر این صورت عدم اشاره ناظر به این موضوع می‌تواند به‌منزله تأیید اجرای عملیات ساختمانی توسط مجری ذیصلاح از طرف ناظر، برداشت شود.
• حتماً در موارد تخلف ایمنی که احتمال بروز حوادث برای افراد وجود دارد، مهندس ناظر علاوه بر اعلام به مرجع صدور پروانه و سازمان استان، می‌بایستی گزارش خود را به بازرسی اداره کار نیز تحویل دهد.
  •  در صورت مشاهده موارد تخلف ایمنی که امکان خطر زیاد است ناظر باید دستور توقف عملیات ساختمانی را با اشاره تخلف صورت‌گرفته به مرجع صدور پروانه بدهد.
  مثال:
  شهرداری محترم منطقه… .
  بدین‌وسیله به اطلاع می‌رساند، مالک ملک به شماره پروانه… … . به آدرس… … . در حال اجرای سقف طبقه پنجم است. لذا باتوجه‌به اینکه عملیات اجرایی در ارتفاع انجام می‌شود و متأسفانه هیچ‌گونه تمهیداتی از طرف مالک و اکیپ اجرایی در جهت تأمین ایمنی افراد شاغل در ارتفاع، در نظر گرفته نشده است. لذا لازم است کلیه عملیات اجرایی در ارتفاع تا تأمین موارد ایمنی افراد تعطیل گردد.

درصورتی‌که ناظر موارد تخلف فنی را در ساختمان مشاهده کرد که امکان پوشیده شدن آن‌ها براثر اجرای سایر مراحل ساخت وجود داشت می‌تواند از مرجع صدور پروانه بخواهد تا مالک را ملزم به اصلاح آن قسمت، قبل از پوشیده شدن نماید و لازم است توجه کنید ناظر نمی‌تواند به دلیل عدم رعایت موارد فنی دستور توقف به‌کل کارگاه را صادر نماید، مگر تخلف ایمنی را ضمیمه گزارش خود نماید.

• گزارش ناظر زمانی که مالک قبل از پایان کار از ساختمان بهره‌برداری کرده است

شهرداری محترم منطقه… …
با سلام
احتراماً اینجانب مهندس… … . ناظر ساختمان به شماره پرونده شهرداری… … …؛ و آدرس… … … … … … . به اطلاع می‌رساند، مالک ملک فوق قبل از دریافت پایان کار و نیز استاندارد آسانسور و رفع و موارد تخلف، اقدام به بهره‌برداری از این ملک نموده است.
لذا لازم است مالک را ملزم به تخلیه ملک و دریافت پایان کارنمایید. در غیر این صورت، مسئولیت حوادث رخ‌داده در این ساختمان تا زمان دریافت پایان کار، بر عهده آن مرجع محترم است.

• گزارش ناظر زمانی که مالک قبل از پایان کار از ساختمان بهره‌برداری کرده است

شهرداری محترم منطقه… …
… سلام
احتراماً اینجانب مهندس… … . ناظر ساختمان به شماره پرونده شهرداری… … …؛ و آدرس… … … … … … . به اطلاع می‌رساند، مالک ملک فوق قبل از دریافت پایان کار و نیز استاندارد آسانسور و رفع و موارد تخلف، اقدام به بهره‌برداری از این ملک نموده است.
لذا لازم است مالک را ملزم به تخلیه ملک و دریافت پایان کارنمایید. در غیر این صورت، مسئولیت حوادث رخ‌داده در این ساختمان تا زمان دریافت پایان کار، بر عهده آن مرجع محترم است.

• دستور کار فنی ناظر مکانیک

جناب آقای / سرکار خانم… … (مالک/ مجری / نماینده قانونی مالک)
با سلام
بدین‌وسیله اینجانب… … . مهندس ناظر مکانیک ملک به شماره پرونده شهرداری… … . به آدرس… … … … … … … موارد فنی زیر را در مرحله نازک‌کاری ساختمان به شما ابلاغ می‌نمایم:
1 ) عملیات اجرایی توسط مجری صاحب صلاحیت اجرا گردد.
2 ) مصالح مصرفی حتماً استاندارد باشد.
3 ) محل استقرار منبع تقویت فشار آب، حتماً محفوظ و دارای درب و قفل باشد.
4 ) پمپ تقویت فشار آب حتماً بعد از منبع قرار گیرد.
5 ) دودکش‌های بخاری‌ها دارای کلاهک و روی لوله‌های هواکش در بام، نیز زانو نصب گردد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

مکاتبات مهندسین ناظر باید آن‌قدر ازلحاظ ادبیات و قدرت نگارش، واضح و روشن باشد که هر خواننده‌ای را با خود همراه کرده و مخاطب به‌راحتی منظور مهندس ناظر را بامطالعه متن، متوجه شود و هیچ ابهامی در متن، نهفته نباشد. متأسفانه در مواردی مشاهده گردیده که مهندس ناظر بعدازاینکه مشاهده کرد، اجرا بر اساس نقشه‌های مصوب نمی‌باشد در یک دستور کار به مالک خواستار اصلاح موارد تخلف بوده و یک گزارش نیز به مراجع صدور پروانه و سازمان استان داده و منتظر مانده تا مالک بعد از اصلاح تخلفات، به ایشان اطلاع دهد؛ اما دریغ که مالک از فرصت استفاده کرده و ساختمان را به اتمام رسانده و در این مرحله و در زمان صدور پایان کار، به ناظر مراجعه کرده و ناظر وظیفه خود را در این مرحله نمی‌داند. باید عرض کنم به‌هیچ‌عنوان نظارت مستمر خود را قطع نکرده و گزارشات خود را پیوسته و در موعد اعلام نماید.

جهت آشنایی کامل با  “وظایف مهندسان ناظر در اجرای ساختمان مغایر با نقشه های مصوب” به پکیج “دوره جامع متره و برآورد پروژه (دکتر مترور)” در بخش گنجینه فایل وب‌سایت مراجعه فرمایید