طرح عمرانی چیست؟

مقدمه

واژه عمران به معنای آبادانی و سازندگی است. طرح عمرانی همان‌طور که از نام آن برمی‌آید به خدماتی گفته می‌شود که باهدف ایجاد عمران و آبادانی ارائه و ساخته می‌شوند. طرح‌ عمرانی باید در یک دوره زمانی مشخص باتوجه‌به منابع، امکانات و محدودیت‌ها اجرا شود.
طرح‌های عمرانی به‌عنوان زیربنای توسعه و شکوفایی هر کشور در نظام اقتصادی و بودجه‌بندی اهمیت خاصی دارند و بخش بزرگی از بودجه هر کشور را به خود اختصاص می‌دهند.

اما قبل از شروع مقاله ویدئو زیر رو مشاهده فرمایید.

1. انواع طرح عمرانی

پروژه‌های عمرانی اساساً به دودسته تقسیم می‌شوند:

طرح عمرانی

ساخت‌وسازهای شهری

در ادامه به تعریف طرح عمرانی و انواع آن می‌پردازیم.
در بند 10 ماده یک قانون برنامه‌وبودجه کشور، مصوب اسفندماه سال 1351 تعریف طرح عمرانی به شرح زیر است:
منظور مجموعه عملیات و خدمات مشخصی است که بر اساس مطالعات توجیهی فنی و اقتصادی یا اجتماعی که توسط دستگاه اجرایی انجام می‌شود طی مدت معین و با اعتبار معین برای تحقق‌بخشیدن به هدف‌های برنامه عمرانی پنج‌ساله به‌صورت سرمایه‌گذاری ثابت شامل هزینه‌های غیرثابت وابسته در دوره مطالعه و اجرا و یا مطالعات اجرا می‌گردد و تمام یا قسمتی از هزینه‌های اجرای آن از محل اعتبارات عمرانی تأمین می‌شود. طرح عمرانی به سه نوع انتفاعی، غیرانتفاعی و مطالعاتی تقسیم می‌شود.

1.1. طرح عمرانی انتفاعی

منظور طرحی است که در مدت معقولی پس از شروع به بهره‌برداری علاوه بر تأمین هزینه‌های جاری و استهلاک سرمایه سود متناسبی به تبعیت از سیاست دولت را نیز عاید نماید.

2.1. طرح عمرانی غیر انتفاعی

منظور از طرح عمرانی غیرانتفاعی طرحی است که برای انجام برنامه‌های رفاه اجتماعی و عملیات زیربنایی و یا احداث ساختمان و تأسیسات جهت تسهیل کلیه وظایف دولت اجرا می‌گردد و هدف اصلی آن حصول درآمد نمی‌باشد.

3.1. طرح مطالعاتی

منظور طرحی است که بر اساس قرارداد بین دانشگاه و سایر دستگاه‌های اجرائی با مؤسسات علمی و یا مطالعاتی متخصص برای بررسی موضوع خاصی اجرا می‌گردد.

2. انواع قراردادها

1.2. قرارداد طرح عمرانی

به استناد ماده ۴۱ قانون تأمین اجتماعی و مصوبات ۱۲۹ و ۱۴۳ شورای‌عالی تأمین اجتماعی و بخشنامه ۱۴ جدید درآمد سازمان تأمین اجتماعی قراردادهایی مشمول ضوابط طرح عمرانی تلقی می‌گردند که دو شرط زیر را توأماً دارا باشند:

۱- قرارداد بر اساس فهرست‌بها پایه سازمان برنامه‌وبودجه (قراردادهای پیمانکاری) یا ضوابط تیپ سازمان مزبور (قراردادهای مشاوره‌ای) منعقد شده باشد.

۲- تمام یا قسمتی از بودجه عملیات از محل اعتبارات عمرانی دولت (اعتبارات عمرانی ملی، منطقه‌ای، استانی) تأمین شده باشد.

2.2. قراردادهای غیرعمرانی

کلیه قراردادهای فاقد شرایط اشاره‌شده در بالا، قراردادهای غیرعمرانی تلقی می‌گردند.

3. حق بیمه پیمان‌های طرح‌های عمرانی

مأخذ حق بیمه کلیه قراردادهای واجد شرایط ضوابط طرح‌های عمرانی بر اساس مصوبات 129 و 143 شورای‌عالی تأمین اجتماعی به شرح ذیل است:

1.3. قراردادهای مشاوره‌ای

حق بیمه قراردادهای مشاوره‌ای مقطوعا 14 درصد ناخالص کارکرد به‌اضافه 6/1 درصد به‌عنوان حق بیمه بیکاری جمعاً به میزان 6/15 درصد ناخالص کارکرد است (6/3 درصد سهم مهندس مشاور و 12 درصد سهم کارفرما)

2.3. قراردادهای پیمانکاری (اجرایی)

حق بیمه قراردادهای اجرایی مقطوعا 6 درصد ناخالص کارکرد به‌اضافه 6 دهم درصد به‌عنوان بیمه بیکاری جمعاً به میزان 6/6 درصد ناخالص کارکرد است (6/1 درصد سهم پیمانکار و 5 درصد سهم کارفرما)

4. برنامه‌ریزی برای پروژه‌‌ و طرح‌ عمرانی

برنامه‌ریزی یک فعالیت اساسی و چالش‌برانگیز در مدیریت و اجرای پروژه‌ و طرح‌های عمرانی است. این موضوع شامل انتخاب فناوری، تعریف وظایف کاری، برآورد منابع و مدت‌زمان موردنیاز برای وظایف فردی و شناسایی هرگونه تعامل بین وظایف کاری مختلف است. یک طرح ساخت‌وساز خوب، مبنایی برای توسعه بودجه و برنامه زمانی پروژه است. تدوین طرح ساخت‌وساز یک وظیفه حیاتی در مدیریت ساخت‌وساز است. علاوه بر جنبه‌های فنی برنامه‌ریزی طرح عمرانی، ممکن است لازم باشد تصمیمات سازمانی در مورد روابط بین شرکت‌کنندگان پروژه و حتی سازمان‌هایی که در پروژه گنجانده شوند، اتخاذ شود. به‌عنوان‌مثال، میزان استفاده از پیمانکاران فرعی در یک پروژه اغلب در طول برنامه‌ریزی ساخت‌وساز تعیین می‌شود.
برای اینکه پروژه‌های عمرانی به شیوه‌ای مقرون‌به‌صرفه اجرا شوند، نیاز به برنامه‌ریزی مؤثر است. هر تیم مدیریت ساخت درگیر با طراحی و اجرای زیرساخت باید اقدامات ایمنی مختلفی را اجرا کند و هزینه کلی پروژه را تجزیه‌وتحلیل کند تا اطمینان حاصل شود که آسیب‌های ناشی از مشکلات مالی برآورده نمی‌شود. برنامه‌ریزی دقیق در تمام پروژه‌های ساختمانی به دلیل اثرات زیست‌محیطی و مالی غیرقابل‌تغییری که کار خواهد داشت موردنیاز است.

5. مراحل تکامل طرح عمرانی

تکامل یک طرح عمرانی فرایندی یکپارچه است که در مراحل متوالی انجام می‌شود. با پیدایش فکر تولید یا خدمت و با بهره‌برداری از منابع معین و به طور خلاصه با شناسایی فکر یا هسته کلی طرح روند تکاملی طرح عمرانی آغاز می‌شود. در پی آن مطالعه مقدماتی و پس از آن در صورت امیدبخش بودن مطالعه توجیهی تفصیلی طرح انجام می‌شود. تصمیم درباره پذیرفتن و یا مردود شناختن طرح و یا تجدیدنظر یا اصلاح آن بر اساس مطالعه توجیهی تفصیلی طرح انجام می‌شود.

1.5. مطالعه شناسایی

در مرحله مطالعه شناسایی طرح گردآوری اطلاعات مستلزم هزینه عمده‌ای نیست. زیرا منظور از این مطالعه فقط شناسایی نکات کلی طرح است.

2.5. مطالعه مقدماتی

ازآنجایی‌که مطالعه توجیهی تفصیلی زمان بر و پرهزینه است باید قبل از انجام آن مطالعه شناسایی صورت گیرد تا آمار و اطلاعات لازم به طور جزئی بررسی شود. این مطالعه بیشتر جنبه بررسی‌های دفتر کتابخانه‌ای دارد.

3.5. مطالعه توجیهی تفصیلی

در این مطالعات تمام جوانب و گزینه‌ها از لحاظ فنی مالی و اقتصادی مورد بررسی و تحلیل مفصل قرار می‌گیرند و حاصل مطالعات همراه با اطلاعات مربوط ارائه می‌شوند.

6. ارکان اصلی در طرح‌های عمرانی

کارفرما: کارفرما پروژه را آغاز و سرمایه‌گذاری می‌کند. آن‌ها اهداف پروژه را تعیین، منابع مالی را فراهم می‌کنند و تصمیمات حیاتی را در طول چرخه عمر پروژه می‌گیرند. رضایت مشتری در درجه اول اهمیت قرار دارد.

مدیر پروژه: مدیر پروژه مسئول برنامه‌ریزی کلی، اجرا و تحویل پروژه است. آن‌ها همه جنبه‌ها را هماهنگ می‌کنند، منابع را مدیریت می‌کنند و اطمینان می‌دهند که پروژه طبق برنامه و در حد بودجه باقی می‌ماند.

معماران و طراحان: معماران و طراحان از افراد اصلی پروژه‌های عمرانی هستند. معماران و طراحان چشم‌انداز و طرح‌های دقیق پروژه را ایجاد می‌کنند. آن‌ها زیبایی‌شناسی، عملکرد، ایمنی و پایداری را در نظر می‌گیرند و اطمینان حاصل می‌کنند که پروژه اهداف طراحی خود را برآورده می‌کند.

مهندسین عمران: مهندسین عمران بر جنبه‌های ساختاری و فنی پروژه تمرکز می‌کنند. آن‌ها پایه‌ها، زیرساخت‌ها و سیستم‌های تأسیساتی را طراحی می‌کنند و بر روند ساخت‌وساز نظارت می‌کنند تا از انطباق با مشخصات طراحی اطمینان حاصل کنند.

پیمانکاران و پیمانکاران فرعی: پیمانکاران کار ساخت‌وساز فیزیکی را انجام می‌دهند. پیمانکاران فرعی، متخصص در مشاغل خاص مانند لوله‌کشی یا کارهای برقی، اغلب برای تکمیل وظایف تخصصی استخدام می‌شوند. آن‌ها نیروی کار، مواد و تجهیزات لازم برای اجرای پروژه را مدیریت می‌کنند.

مقامات نظارتی: نهادها و آژانس‌های نظارتی قوانین محلی ساختمان، مقررات ایمنی و استانداردهای زیست‌محیطی را اجرا می‌کنند. آن‌ها مجوزها را اعطا و بازرسی را انجام می‌دهند تا اطمینان حاصل کنند که پروژه به الزامات قانونی پایبند است.

برنامه‌ریزان پروژه: این متخصصان در پروژه‌های عمرانی از نرم‌افزار مدیریت پروژه برای ایجاد جدول زمانی و زمان‌بندی پروژه استفاده می‌کنند. آن‌ها پیشرفت پروژه، مدیریت منابع و تا خیر‌های احتمالی را شناسایی می‌کنند.

تیم‌های کنترل و تضمین کیفیت: این افراد بر کیفیت و ایمنی پروژه نظارت می‌کنند. آن‌ها بازرسی، آزمایش و ممیزی را انجام می‌دهند تا اطمینان حاصل کنند که کار با استانداردهای مشخص و الزامات قانونی مطابقت دارد.

مشاوران محیط‌زیست: برای پروژه‌هایی با ملاحظات زیست‌محیطی، این کارشناسان اثرات زیست‌محیطی را ارزیابی و کاهش می‌دهند. آن‌ها ممکن است شیوه‌های دوستدار محیط‌زیست را توصیه کنند و به‌مرور مقررات زیست‌محیطی کمک کنند.

نقشه‌برداران و مهندسان ژئوتکنیک: نقشه‌برداران اندازه‌گیری‌ها و نقشه‌برداری دقیق از محل پروژه را ارائه می‌دهند، درحالی‌که مهندسان ژئوتکنیک شرایط خاک را ارزیابی کرده و در مورد طراحی فونداسیون مشاوره می‌دهند.

متخصصان جامعه و روابط‌عمومی: برای پروژه‌های بزرگ‌تر، این متخصصان ارتباط با جامعه، ذی‌نفعان و مردم را مدیریت کرده و به نگرانی‌ها رسیدگی می‌کنند

پروژه‌های عمرانی موفق به همکاری و تخصص این افراد و نقش‌های مربوط به آن‌ها متکی است. ارتباط مؤثر، هماهنگی و تعهد مشترک به اهداف پروژه برای اجرای روان و موفقیت نهایی پروژه ضروری است.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

همان‌طور که در این مقاله بررسی گردید، طرح عمرانی دارای تعریفی مشخص بوده که نشان می‌دهد هر پروژه‌ای طرح عمرانی محسوب نمی‌گردد و درصورتی‌که پروژه‌ای شرایط گفته شده را داشته باشد به‌عنوان طرح عمرانی محسوب شده و دارای ویژگی‌ها و شرایط خاصی خواهد بود.