خیار غبن چیست؟ 

مقدمه

بر اساس قانون مدنی، اگر در یک معامله یکی از طرفین دچار زیان فاحشی شود که ناشی از عدم تعادل بین عوضین باشد، این فرد می‌تواند معامله را فسخ کند. به این وضعیت غبن در معامله گفته می‌شود که از طریق خیار غبن قابل اعمال است. قانون‌گذار برای حمایت از افراد مغبون، احکام مربوط به این خیار را در مواد ۴۱۶ تا ۴۲۱ قانون مدنی تشریح کرده است.

خیار غبن فوری است، به این معنا که فرد مغبون پس از آگاهی از زیان واردشده باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن برای فسخ معامله اقدام کند. در غیر این صورت، ممکن است این حق از او سلب شود. همین موضوع باعث شده است که در برخی معاملات، طرفین نسبت به شرایط اعمال این خیار و مهلت استفاده از آن دچار ابهام شوند. به همین دلیل، آگاهی از این موضوعات برای جلوگیری از مشکلات حقوقی آینده ضروری است.

لازم به ذکر است که خیار غبن تنها در صورتی قابل اعمال است که اختلاف قیمت، چشمگیر و فاحش باشد. به عبارت دیگر، اگر تفاوت قیمت جزیی و معمولی باشد، خیار غبن قابل استناد نخواهد بود. همچنین، این خیار در معاملات مختلف، از جمله خریدوفروش املاک، خودرو و سایر کالاها، می‌تواند مطرح شود، مشروط بر اینکه شرایط قانونی آن رعایت شده باشد.

نکته مهم دیگر این است که در برخی قراردادها، طرفین با توافق یکدیگر شرط اسقاط خیار غبن را در متن قرارداد قید می‌کنند. در این صورت، حتی اگر یکی از طرفین متحمل ضرر فاحش شود، به دلیل این شرط نمی‌تواند معامله را فسخ کند. بنابراین، لازم است پیش از امضای قرارداد، افراد نسبت به مفاد و شروط آن آگاهی کامل داشته باشند تا در آینده با مشکلات حقوقی مواجه نشوند.

با توجه به اهمیت خیار غبن در معاملات، در این مقاله ابتدا بررسی خواهیم کرد که خیار غبن چیست، سپس شرایط و زمان مناسب برای اعمال آن را توضیح خواهیم داد. اگر درباره این موضوع پرسشی دارید، تا پایان مقاله همراه ما باشید.

1. خیار غبن چیست؟

غبن در لغت به معنای ضرر و زیان رساندن و فریب دادن است. در اصطلاح حقوقی، غبن به شرایطی گفته می‌شود که یکی از طرفین معامله دچار ضرر و زیان فاحشی شده و در معامله فریب خورده باشد. در واقع، معامله انجام‌شده تفاوت قابل‌توجهی با ارزش واقعی مال دارد. برای مثال، اگر فردی خانه‌ای به ارزش یک میلیارد تومان را به قیمت سه میلیارد تومان بفروشد، فرد مغبون (طرف متضرر) می‌تواند با استناد به خیار غبن، معامله را فسخ کند.

زمانی که یکی از طرفین عقود معوض، به دلیل اختلاف آشکار میان قیمت معامله‌شده و ارزش واقعی آن در بازار، دچار ضرر شود، می‌تواند با تنظیم دادخواست خیار غبن فاحش و ثبت آن در دادگاه، درخواست فسخ معامله را ارائه دهد.

اگر هر یک از طرفین معامله درباره ارزش واقعی مال دچار اشتباه یا فریب شوند، می‌توانند از خیار غبن استفاده کرده و معامله را فسخ کنند. در این شرایط، فرد مغبون باید برای اعلام درخواست فسخ، ابتدا به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرده و اظهارنامه خود را برای طرف مقابل ارسال کند. اگر طرف دیگر با فسخ معامله موافقت نکند، فرد مغبون باید مجدداً به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرده و دادخواست فسخ قرارداد را تنظیم و به دادگاه ارسال کند. دادگاه پس از بررسی مدارک، در صورت اثبات غبن، حکم فسخ معامله را صادر کرده و طرف دیگر را ملزم به اجرای آن خواهد کرد.

2. انواع خیار غبن در معامله

غبن در معامله ممکن است به سه دسته تقسیم شود: غبن جزئی، غبن فاحش و غبن افحش. در ادامه به توضیح هر یک از این انواع می‌پردازیم:

1. غبن جزئی:
   در غبن جزئی، ضرر قابل‌توجهی به طرف مغبون وارد نمی‌شود و اختلاف قیمت بین کالا یا خدمات مورد معامله و ارزش واقعی آن بسیار کم است. در این حالت، معمولاً می‌توان از این ضرر چشم‌پوشی کرد و به آن اهمیت زیادی نداد. این نوع غبن باعث فسخ معامله نمی‌شود مگر در موارد خاص.
2. غبن فاحش:
   در غبن فاحش، ارزش مورد معامله به شدت از ارزش واقعی آن پایین‌تر است. در این وضعیت، ضرر واردشده به طرف مغبون بسیار بیشتر از آن است که بتوان از آن به راحتی گذشت.
   طبق ماده 417 اصلاحی قانون مدنی، غبن زمانی فاحش است که تفاوت قیمت عرفاً قابل مسامحه نباشد. در اینجا، مدعی غبن باید ثابت کند که غبن فاحش است. در صورتی که اختلاف وجود داشته باشد، قضات دادگاه با بررسی جمیع جوانب و وضعیت مالی طرفین قرارداد و شرایط معامله، تشخیص می‌دهند که غبن فاحش است یا خیر. همچنین، طبق ماده 419 قانون مدنی، در تعیین مقدار غبن باید شرایط معامله نیز در نظر گرفته شود.
3. غبن افحش:
   غبن افحش فراتر از غبن فاحش است. در این نوع غبن، تفاوت قیمت میان ارزش واقعی و مبلغ معامله چندین برابر است. این تفاوت به حدی زیاد است که می‌توان آن را یک ضرر و زیان شدید و غیرقابل تحمل دانست.
   غبن فاحش و افحش از آنجا که حیثیت و اصول قرارداد را تهدید می‌کنند، حتی با اسقاط تمام خیارات، همچنان باقی می‌مانند و مگر اینکه به طور صریح و مشخص از این خیار صرف‌نظر شود.

بنابراین، هرچه تفاوت میان ارزش واقعی و مبلغ معامله بیشتر باشد، شدت غبن بیشتر بوده و استفاده از خیار غبن ضروری‌تر است.

3. شرایط اعمال خیار غبن

برای استفاده از خیار غبن و فسخ معامله، باید شرایط خاصی رعایت شود. این شرایط که در مواد 416 تا 421 قانون مدنی توضیح داده شده‌اند، شامل موارد زیر است:

1. معامله باید معوض باشد:
   خیار غبن فقط در عقود معوض مانند قرارداد خرید و فروش یا اجاره قابل اعمال است، زیرا در این نوع معاملات، دو چیز با هم مبادله می‌شوند و امکان فریب یکی از طرفین وجود دارد. اما در معاملات غیرمعوض مانند هبه (بخشش مال)، به دلیل آنکه قصد احسان و نفع شخصی مطرح نیست، امکان اعمال خیار غبن وجود ندارد.
2. بی‌اطلاعی مغبون از قیمت واقعی:
   بر اساس ماده 418 قانون مدنی، فرد مغبون (فریب‌خورده) در زمان انجام معامله نباید از قیمت عادلانه و واقعی آگاه باشد. اگر در هنگام معامله از قیمت واقعی اطلاع داشته باشد، حق فسخ نخواهد داشت.
3. غبن باید فاحش باشد:
   طبق ماده 417 قانون مدنی، اختلاف قیمت میان ارزش واقعی و مبلغ معامله‌شده باید قابل‌توجه و فاحش باشد، نه جزئی و قابل مسامحه. برای مثال، اگر قیمت واقعی یک خانه 150 میلیون تومان باشد، اختلاف 500 هزار تومان قابل اغماض است و خیار غبن اعمال نمی‌شود. اما اگر قیمت معامله 50 میلیون تومان کمتر از ارزش واقعی باشد، فرد مغبون می‌تواند با ثبت اظهارنامه معامله را فسخ کند.

4. زمان اعمال خیار غبن

در مورد زمان اعمال خیار غبن، قانون مدنی در دو ماده به این موضوع پرداخته است:

• امکان فسخ بعد از آگاهی از غبن:

بر اساس ماده 416 قانون مدنی:
“هر یک از متعاملین که در معامله، غبن فاحش داشته باشد، بعد از علم به غبن می‌تواند معامله را فسخ کند.”
بنابراین، هرگاه یکی از طرفین معامله متوجه شود که دچار ضرر فاحش شده است، می‌تواند بلافاصله معامله را فسخ کند. اما اگر هنگام معامله از این ضرر آگاه باشد، بعد از انعقاد دیگر نمی‌تواند ادعای غبن کرده و معامله را بر هم بزند.

• لزوم اقدام فوری برای فسخ:

طبق ماده 420 قانون مدنی:
“خیار غبن بعد از علم به غبن فوری است.”
این فوریت به معنای فوریت عرفی است؛ یعنی به محض اطلاع از غبن، فرد باید بدون تأخیر برای فسخ اقدام کند. در غیر این صورت، حق فسخ از بین خواهد رفت.

مثال اول:

فردی در یک معامله ماشین به ارزش 500 میلیون تومان خریداری می‌کند، اما بعد از عقد قرارداد متوجه می‌شود که قیمت واقعی ماشین تنها 300 میلیون تومان است. او می‌تواند بلافاصله بعد از آگاهی از این موضوع، معامله را فسخ کند. اگر فرد چند ماه بعد متوجه این اختلاف قیمت شد و پس از گذشت زمان تصمیم به فسخ گرفت، حق فسخ او از بین می‌رود.

مثال دوم:

شخصی یک خانه به قیمت 800 میلیون تومان خریداری کرده است. بعد از امضای قرارداد، او متوجه می‌شود که قیمت واقعی خانه تنها 600 میلیون تومان است. در این وضعیت، او می‌تواند فوراً معامله را فسخ کند. اما اگر بعد از یک سال هنوز تصمیم به فسخ نگرفته باشد، حق فسخ او از دست می‌رود.

مثال سوم:

یک فرد در یک قرارداد اجاره ملکی را اجاره می‌کند که در ابتدا قیمت آن به نظر مناسب می‌آید. پس از مدتی متوجه می‌شود که نرخ اجاره بهای واقعی در بازار 50 درصد کمتر از مبلغ پرداختی او است. در این شرایط، فرد می‌تواند با اطلاع از ضرر، بلافاصله برای فسخ قرارداد اقدام کند.

این مثال‌ها نشان می‌دهند که خیار غبن باید بلافاصله بعد از آگاهی از ضرر و زیان فاحش اعمال شود و اگر این اقدام به تعویق بیافتد، فرد حق فسخ را از دست می‌دهد.

5. تفاوت خیار غبن و خیار تدلیس

1. خیار غبن:
   خیار غبن زمانی اعمال می‌شود که یکی از طرفین معامله از ارزش واقعی مورد معامله آگاه نبوده و به دلیل این ناآگاهی دچار ضرر و زیان شده است. به عبارت دیگر، فرد مغبون به دلیل اینکه نتوانسته ارزش واقعی مورد معامله را درک کند، ضرر کرده است و قانونگذار برای جبران این ضرر به او اختیار فسخ معامله را داده است.
2. خیار تدلیس:
   خیار تدلیس به حالتی مربوط می‌شود که طرف مقابل عمداً عیب مورد معامله را پنهان کرده یا صفات و ویژگی‌هایی فراتر از واقعیت آن به آن نسبت داده است. در این حالت، فردی که از این ظاهر نمایی فریب خورده است و ضرر کرده، می‌تواند معامله را فسخ کند. یعنی در خیار تدلیس، فرد ضرر نمی‌کند زیرا قیمت معامله کمتر از ارزش واقعی آن است، بلکه به دلیل فریب خوردن در خصوص ویژگی‌ها یا وضعیت کالا، دچار ضرر می‌شود.

تفاوت اصلی:

• خیار غبن مربوط به ضرر مالی ناشی از اختلاف قیمت واقعی و قیمت پرداختی است.
• خیار تدلیس مربوط به عیب‌های پنهان یا توصیف‌های نادرست است که باعث می‌شود طرف مقابل به دلیل اطلاعات نادرست، معامله را انجام دهد.

نکته:
هر دو خیار، یعنی خیار غبن و خیار تدلیس، خیار فوری هستند، به این معنی که پس از آگاهی از وجود آنها، فرد باید بلافاصله برای اعمال آن اقدام کند. در غیر این صورت، حق فسخ از بین می‌رود.

6. تفاوت خیار غبن فاحش و افحش

غبن به معنای ضرر و زیان است که در معامله به طرفین وارد می‌شود و معمولاً زمانی به کار می‌رود که یکی از طرفین در اثر ناآگاهی از قیمت واقعی کالا یا خدمات مورد معامله، دچار ضرر شده و در نتیجه برای جبران این ضرر، می‌تواند از خیار غبن استفاده کند. این ضرر یا غبن به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شود: غبن فاحش و غبن افحش. هر یک از این دو نوع غبن به تفاوت‌های قابل توجهی در میزان ضرر و اختلاف قیمت مربوط می‌شود که بر اساس آن، تفاوت‌های مهمی در امکان اعمال خیار غبن ایجاد می‌شود. در غبن فاحش، تفاوت قیمت کالا یا خدمات در مقایسه با ارزش واقعی آن به حدی است که این تفاوت از نظر عرفی قابل پذیرش و مسامحه نیست و به هیچ وجه نمی‌توان آن را نادیده گرفت.

این نوع غبن به دلیل تأثیر قابل‌توجه بر معامله و ضرر مالی وارد شده به طرف مغبون، معمولاً نیاز به تصمیم‌گیری قانونی و بررسی دقیق دارد. در حقیقت، در غبن فاحش، این اختلاف قیمت به قدری محسوس است که هر فرد عادی به راحتی می‌تواند آن را شناسایی کرده و در صورت آگاهی از آن، دیگر حاضر به انجام معامله نخواهد بود. در این حالت، کارشناسان رسمی دادگستری معمولاً می‌توانند میزان ضرر وارد شده به طرف مغبون را تعیین کرده و بر اساس آن، نظر خود را در خصوص فاحش بودن غبن اعلام کنند. در مقابل، غبن افحش به مراتب شدیدتر و آشکارتر از غبن فاحش است. در این نوع غبن، تفاوت قیمت و ارزش کالا یا خدمات از حد معقول و منطقی فراتر می‌رود و به حدی می‌رسد که قابل چشم‌پوشی نیست.

به عبارت دیگر، در غبن افحش، این تفاوت آن‌قدر زیاد است که هیچ فرد عاقلی با اطلاع از آن حاضر به انجام معامله نخواهد شد. به طور کلی، تفاوت قیمت در غبن افحش چندین برابر بیشتر از غبن فاحش است و این نوع غبن اغلب به حدی قابل توجه است که هر شخصی با دقت و دلسوزی در امور مالی، آن را به راحتی شناسایی خواهد کرد. بنابراین، در حالی که غبن فاحش هنوز در دایره قابل پذیرش عرفی قرار دارد، غبن افحش به حدی غیرمنطقی و غیرقابل پذیرش است که هیچ فردی حتی با ناآگاهی هم نباید چنین معامله‌ای را انجام دهد.

تفاوت این دو نوع غبن در درجه شدت ضرر و ضرر مالی است که به طرف مغبون وارد می‌شود، و همین تفاوت‌ها سبب می‌شود که در برخی مواقع حتی با وجود اسقاط دیگر خیارات، همچنان خیار غبن افحش باقی بماند و قابل اعمال باشد. این مسئله به طور خاص نشان‌دهنده اهمیت و ضرورت بررسی دقیق معاملات و قیمت‌ها برای جلوگیری از وارد شدن ضررهای غیرقابل جبران به طرفین است.

7. خیار غبن و شرایط زوال آن

خیار غبن به عنوان یک حق قانونی به مغبون (طرفی که در معامله متضرر شده است) اجازه می‌دهد که در صورتی که در نتیجه فریب یا ناآگاهی از ارزش واقعی کالا یا خدمات مورد معامله، دچار ضرر فاحش شده باشد، معامله را فسخ کند. این حق به محض آنکه مغبون از ضرر خود آگاه شود، برای او برقرار می‌شود و تا زمانی که او از این حق استفاده نکرده، همچنان برای او محفوظ خواهد بود. به این معنا که این اختیار تنها به مغبون تعلق دارد و او می‌تواند هر زمان که متوجه شود که معامله به ضرر او بوده است، این حق را اعمال کند. این حق در واقع وسیله‌ای برای حمایت از طرف ضعیف‌تر معامله است که ممکن است به دلیل عدم آگاهی از قیمت واقعی کالا یا فریب در معامله، دچار ضرر و زیان شده باشد.

یکی از نکات مهم در ارتباط با خیار غبن این است که با پرداخت مابه‌التفاوت قیمت از سوی طرف غابن (طرفی که فریب داده است یا ارزش واقعی کالا را پنهان کرده است)، حق فسخ خیار غبن از بین نمی‌رود. طبق ماده ۴۲۱ قانون مدنی، حتی اگر غابن اقدام به جبران تفاوت قیمت کند، خیار غبن همچنان برای مغبون باقی خواهد ماند و مغبون همچنان حق فسخ معامله را دارد. تنها در صورتی که مغبون به طور صریح و آشکار موافقت خود را با این جبران ضرر اعلام کند، این حق فسخ از بین خواهد رفت. به عبارت دیگر، اگر مغبون مابه‌التفاوت قیمت را پذیرفته و آن را قبول کند، دیگر نمی‌تواند از حق خود برای فسخ معامله استفاده کند.

در این زمینه، یکی از مسائلی که ممکن است باعث ایجاد ابهام شود، مفهوم اسقاط کافه خیارات است. این عبارت به معنای از بین بردن تمامی اختیارات فسخ که در یک قرارداد پیش‌بینی شده است، از جمله خیار غبن می‌باشد. اما در صورتی که این اسقاط به‌طور کلی و به‌صورت عمومی باشد، نمی‌تواند باعث از بین رفتن خیار غبن شود، مگر اینکه در متن قرارداد به‌طور مشخص و شفاف، اسقاط خیار غبن فاحش یا افحش ذکر شده باشد. این بدان معناست که اگر در متن قرارداد به‌طور خاص و دقیق به اسقاط این نوع خیار اشاره نشده باشد، مغبون همچنان می‌تواند از این حق برای فسخ معامله استفاده کند. بنابراین، حتی اگر طرفین قرارداد در ابتدای معامله اقدام به اسقاط سایر خیارات کنند، این اقدام به‌طور خودکار خیار غبن را از بین نخواهد برد، مگر اینکه توافق خاصی در خصوص آن صورت گرفته باشد.

به‌طور کلی، می‌توان گفت که خیار غبن از آن دسته از خیاراتی است که تا زمانی که مغبون از آن استفاده نکرده، به قوت خود باقی می‌ماند و هیچ پرداخت یا جبران تفاوت قیمت به‌تنهایی نمی‌تواند موجب از بین رفتن این حق شود. این امر به‌ویژه در معاملات پیچیده و معاملات تجاری که ممکن است طرفین معامله در اثر عدم آگاهی از قیمت واقعی کالا یا فریب دچار ضرر شوند، اهمیت بالایی دارد. در چنین مواردی، قانونگذار برای حمایت از طرف مغبون، این امکان را فراهم کرده است که حتی پس از پرداخت مابه‌التفاوت قیمت، همچنان بتواند معامله را فسخ کرده و از زیان‌های احتمالی ناشی از فریب یا غبن جلوگیری کند.

8. آیا در عبارت اسقاط کافه خیارات باعث اسقاط خیار غبن است؟

در عبارت “اسقاط کافه خیارات باعث اسقاط خیار غبن است؟” منظور از اسقاط کافه خیارات این است که تمامی خیارات موجود در قرارداد (از جمله خیار غبن) به طور کلی ساقط می‌شود. این یعنی طرفین قرارداد توافق می‌کنند که هیچ‌یک از خیارات قانونی که می‌توانند باعث فسخ قرارداد شوند، اعمال نخواهد شد. اما باید توجه داشت که خیار غبن فاحش (غبن آشکار و فاحش) به طور ویژه از این قاعده مستثنی است.

طبق ماده ۴۲۱ قانون مدنی، اگر اسقاط کافه خیارات در قرارداد ذکر شود، این اسقاط به طور کلی تمامی خیارات (از جمله خیار غبن) را از بین می‌برد. با این حال، خیار غبن فاحش تنها در صورتی از بین می‌رود که در قرارداد به طور صریح و شفاف اعلام شود که حتی خیار غبن فاحش هم ساقط شده است. به عبارت دیگر، اسقاط خیار غبن فاحش به صراحت باید در قرارداد ذکر شود تا این حق فسخ از بین برود.

اگر عبارت “اسقاط کافه خیارات ولو خیار غبن فاحش یا افحش” در قرارداد ذکر شود، این بدان معناست که حتی اگر مغبون (طرف متضرر) دچار ضرر و زیانی فاحش (یا افحش) شود، باز هم نمی‌تواند از این حق برای فسخ قرارداد استفاده کند. این موضوع می‌تواند برای طرف متضرر بسیار خطرناک باشد، چرا که در صورتی که ضرر قابل توجهی به او وارد شود، نمی‌تواند معامله را فسخ کند.

بنابراین، این جمله (“بالاسقاط کافه خیارات ولو خیار غبن فاحشا کان او افحش”) به معنای این است که طرفین قرارداد به طور قطعی توافق کرده‌اند که حتی در صورت وجود غبن آشکار یا بسیار زیاد، فرد متضرر حق فسخ نخواهد داشت. در این صورت، فرد باید قبل از امضای قرارداد دقت کند و از پذیرش چنین شرایطی به دلیل عواقب جدی آن پرهیز کند. به طور کلی، آگاهی و دقت در شرایط قرارداد پیش از امضا بسیار مهم است تا از بروز مشکلات حقوقی و مالی جلوگیری شود.

9. آیا خیاز غبن در صلح هم جاری است؟

بله، خیار غبن در صلح هم می‌تواند جاری باشد، اما با توجه به نوع صلح، شرایط متفاوتی دارد. در صلح در مقام تنازع، که معمولاً برای رفع اختلافات و به منظور سازش میان طرفین است، چون اساس این نوع صلح بر مسامحه و توافق برای پایان دادن به منازعات است، خیار غبن در این نوع صلح راه ندارد. چرا که در اینجا طرفین قصد دارند با انعقاد صلح به یک توافق نهایی برسند و معمولاً هیچ‌گونه فریب یا غبنی در میان نخواهد بود.

اما در صلح در مقام معاملات، که بیشتر شبیه به یک معامله یا مبادله است، هرچند که این صلح به معنای بیع واقعی نیست و احکام اختصاصی بیع را ندارد، اما چون در این نوع صلح ممکن است یک طرف دچار ضرر و زیان ناشی از تفاوت قیمت و ارزش شود، خیار غبن می‌تواند در آن جاری باشد. به عبارت دیگر، در این نوع صلح که جنبه معاملاتی دارد و مغابنه‌ای است (یعنی معامله‌ای با معوض بودن)، اگر یکی از طرفین دچار غبن فاحش شود، حق فسخ برای او وجود دارد.

به طور خلاصه، خیار غبن در صلح در مقام معاملات قابل اعمال است، زیرا این نوع صلح شباهت‌هایی به معاملات دارد و ممکن است در آن تفاوت قابل توجهی میان ارزش واقعی مال و آنچه که در صلح معامله می‌شود وجود داشته باشد. اما در صلح در مقام تنازع، به دلیل ماهیت مسامحه‌آمیز آن، خیار غبن اعمال نمی‌شود.

10. آیا با پرداخت تفاوت قیمت خیار غبن ساقط می شود و جبران خسارت آن چگونه است؟

در ادامه به صورت مفصل‌تر بررسی می‌کنیم که در چه شرایطی پرداخت تفاوت قیمت می‌تواند تأثیری بر خیار غبن داشته باشد و این که مغبون چه اقداماتی برای حفظ حقوق خود باید انجام دهد.

• تأثیر پرداخت تفاوت قیمت بر خیار غبن

اگر طرف غابن (کسی که موجب ضرر و زیان به طرف مقابل شده) تفاوت قیمت را به مغبون بپردازد، این عمل به تنهایی سبب سقوط حق فسخ خیار غبن نمی‌شود. مغبون در صورت دریافت تفاوت قیمت، هنوز اختیار فسخ معامله را خواهد داشت، مگر اینکه به صورت ارادی و با آگاهی کامل و به راضی بودن این مبلغ را قبول کند و به این ترتیب از حق فسخ خود منصرف شود.

این نکته حائز اهمیت است که مغبون به هیچ وجه موظف به قبول پرداخت تفاوت قیمت از سوی غابن نیست. بلکه این حق برای او محفوظ است که هر زمانی که متوجه ضرر و زیان فاحش خود شود، اقدام به فسخ معامله کند. پس تنها در صورتی که مغبون خود بخواهد و به طور صریح و قاطع قبول کند که با دریافت تفاوت قیمت، معامله را پذیرفته است، حق فسخ از او ساقط خواهد شد.

• روند فسخ معامله در صورت غبن

اگر مغبون از غبن آگاه شود، باید به سرعت برای اعمال خیار فسخ اقدام کند. تأخیر در درخواست فسخ می‌تواند موجب از دست رفتن این حق شود. بر اساس ماده ۴۲۱ قانون مدنی، خیار غبن فوراً پس از علم به غبن قابل اعمال است، یعنی زمانی که مغبون متوجه ضرر خود می‌شود، باید فوراً درخواست فسخ معامله را به طرف مقابل اعلام کند.

مغبون در ابتدا می‌تواند از طریق ارسال اظهارنامه رسمی به طرف مقابل اعلام کند که معامله را فسخ کرده و خواهان استرداد ثمن یا مثمن (مال یا پول دریافتی) است. در صورتی که طرف مقابل در برابر این درخواست هیچ‌گونه اقدامی انجام ندهد، مغبون می‌تواند با تنظیم دادخواست فسخ قرارداد و ثبت آن در سامانه ثنا، به دادگاه درخواست فسخ قرارداد بر اساس غبن و استرداد مال خود را ارائه کند.

• الزامات مغبون در صورت نپذیرفتن تفاوت قیمت

اگر مغبون با پذیرش تفاوت قیمت موافقت نکرده و همچنان درخواست فسخ معامله را دارد، باید همه اقدامات لازم برای حفظ حقوق خود را انجام دهد. در این صورت، مغبون باید از تمامی ابزارهای قانونی که برای جبران خسارت و فسخ معامله در اختیار دارد استفاده کند. این اقدامات شامل تنظیم اظهارنامه، ثبت دادخواست فسخ قرارداد و پیگیری آن در مراجع قضائی می‌شود. دادگاه پس از بررسی دلایل و شواهد ارائه شده، می‌تواند به نفع مغبون رای دهد و معامله را فسخ کند.

در صورتی که تفاوت قیمت پرداخت شود و مغبون با آگاهی کامل از این اقدام، حق خود را ترک نکند، این موضوع به نفع مغبون خواهد بود، چرا که با این کار او همچنان حق فسخ خود را محفوظ نگه می‌دارد و از این بابت هیچ‌گونه نگرانی نخواهد داشت.

در نهایت، با پرداخت تفاوت قیمت توسط غابن، صرفاً اگر مغبون به طور صریح و با اراده خود پذیرفته باشد، می‌تواند خیار غبن را ساقط کند. اما اگر مغبون از دریافت این مبلغ امتناع کند یا درخواست فسخ را مطرح نماید، حق فسخ برای او باقی می‌ماند. به علاوه، مغبون باید بلافاصله پس از آگاهی از ضرر خود، اقدام به فسخ معامله کند و اگر طرف مقابل به درخواست او توجه نکرد، از ابزارهای قانونی برای پیگیری قضائی و فسخ قرارداد استفاده نماید.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

خیار غبن یک حق قانونی است که به فرد مغبون (کسی که در معامله متضرر شده) داده می‌شود تا در صورت آگاهی از ضرر و زیان فاحش ناشی از معامله، بتواند آن را فسخ کند. این حق تنها در معاملاتی اعمال می‌شود که یکی از طرفین در اثر فریب یا عدم آگاهی از ارزش واقعی مال یا معامله، دچار ضرر و زیان می‌شود.

مغبون می‌تواند با درخواست فسخ قرارداد، از حقوق خود دفاع کند و در صورتی که طرف مقابل تفاوت قیمت را بپردازد، این موضوع به خودی خود سبب از دست رفتن حق فسخ نخواهد شد، مگر اینکه مغبون به طور صریح و با اراده خود این مبلغ را قبول کند و از حق فسخ چشم‌پوشی نماید. به عبارت دیگر، پرداخت تفاوت قیمت تنها در صورتی منجر به سقوط خیار غبن می‌شود که مغبون آن را بپذیرد.

برای اعمال خیار غبن، مغبون باید به محض آگاهی از ضرر خود، فوراً اقدام کند. تأخیر در استفاده از این حق می‌تواند موجب از دست رفتن آن شود. علاوه بر این، در صورت نپذیرفتن تفاوت قیمت، مغبون می‌تواند با ارسال اظهارنامه و تنظیم دادخواست فسخ قرارداد، حق خود را در مراجع قضائی پیگیری کند.

در نتیجه، در معاملات، طرفین باید دقت داشته باشند که هرگونه غبن فاحش یا افحش می‌تواند به طور قانونی مورد فسخ قرار گیرد و با توجه به شرایط قرارداد، ممکن است حتی پرداخت تفاوت قیمت نتواند از حق فسخ مغبون جلوگیری کند، مگر اینکه به صورت مشخص و با اراده کامل پذیرش شود. بنابراین، پیش از امضای قراردادهای مهم، دقت لازم را در خواندن و بررسی جزئیات آن داشته باشید تا از ضرر و زیان‌های احتمالی جلوگیری کنید.

جهت آشنایی کامل با “انواع خیارات” به پکیج آموزشی “دوره اصول قرارداد نویسی” و جهت آشنایی بیشتر با قوانین و ضوابط مربوط به این مقاله به پکیج “قوانین بالادستی در صنعت ساخت” در بخش گنجینه فایل وب‌سایت مراجعه فرمایید.