تفاوت تامین دلیل و تامین خواسته چیست؟

مقدمه

هرگاه فردی از دیگری طلبکار باشد یا مالی را به امانت نزد دیگری قرار داده باشد یا مالکیت مالی به ایشان واگذار شده باشد؛ اما تحویل مال به ایشان صورت نگرفته باشد در شرایطی که مدیون یا متعهد بخواهد از این موقعیت سوءاستفاده کند، مالک با اختیاراتی که قانون‌گذار به‌صورت قانونی برای او قرار داده است می‌تواند مطابق با شرایط در نظر گرفته شده در قانون برای جلوگیری از فرار از دین یا مخفی‌کردن مال یا مورد معامله قراردادن آن اقدام کند و آن مال را توقیف کند تا عملاً از انتقال آن مال به غیر جلوگیری کند یا مالی که به امانت نزد دیگری سپرده شده است را بعد از انقضای مدت امانت از مدیون طلب کند. تأمین در لغت به معنای قراردادن در امنیت معنا می‌شود و منظور از خواسته ناظر بر موضوع دعواست که خواهان قصد مطالبه آن را کرده است؛ پس تأمین خواسته چیست؟ تأمین خواسته را می‌توان تضمینی برای توقیف اموال برای سهولت در اجرا حکم دانست. به‌طورکلی تأمین خواسته یکی از تدابیر احتیاطی است که به‌واسطه آن، خواهان عین خواسته یا معادل آن را از اموال خوانده تا پایان دادرسی به توقیف درمی‌آورد و از نقل‌وانتقال آن جلوگیری می‌کند تا طلب خود را وصول کند. این‌گونه خواهان می‌تواند خواسته خود را به‌راحتی به دست آورد.

بر اساس ماده ۱۴۹ قانون آیین دادرسی مدنی درصورتی‌که فردی دارای حقی باشد و احتمال دهد که در آینده برای رسیدن به حق خود نتواند از دلایل و مدارک موجود بهره‌مند شود، ‌ می‌تواند از دادگاه درخواست تأمین دلیل کند.

1. تأمین دلیل چیست و به چه منظور انجام می‌شود؟

گاهی ممکن است اشخاص برای حفظ اسناد و مدارکی که احتمال دارد در آینده به‌عنوان دلیل در دادگاه مورد استناد واقع شود درخواست تأمین دلیل کنند. دلیل چیزی است که اصحاب دعوی برای اثبات دعوی یا دفاع از خودشان به آن استناد می‌کنند و تأمین دلیل به معنی حفظ دلایل موجود برای استفاده از آن‌ها در آینده است و در قالب قرار صادر می‎شود.

مرجع صالح برای درخواست این نوع تأمین، «شورای حل اختلاف» محلی که دلایل و امارات مورد درخواست در حوزه آن قرار گرفته‌، تعیین شده و اگر در حوزه مربوطه شورای حل اختلاف نبود، رسیدگی با دادگاه محل است. برای تأمین درباره اموال غیرمنقول، باید به شورای حل اختلاف محل وقوع ملک مراجعه نمود و برای سایر دعاوی به محل اقامت خوانده مراجعه خواهد شد.

2.بر طبق قانون آئین دادرسی مدنی درخواست تأمین دلیل باید حتماً شامل چند مورد باشد

1. مشخصات درخواست‌کننده و طرف او
2. موضوع دعوایی که برای اثبات آن درخواست تأمین می‌شود
3. اوضاع و احوالی که موجب تأمین شده است

بر اساس ماده ۱۵۰ قانون آیین دادرسی مدنی زمان درخواست می‌تواند قبل از اقامه دعوی و یا در حین رسیدگی باشد. این درخواست می‌تواند کتبی یا شفاهی باشد. تقاضای تأمین دلیل از سوی ذی‌نفع به شکل یک درخواست نوشته می‌شود و به تعداد خواندگان به‌اضافه یک نسخه، همراه با فتوکپی برابر اصل اوراق و اسناد تقدیم شورای حل اختلاف می‌شود.

‌شورا با احراز فوریت موضوع، درخواست را به یکی از کارشناسان رسمی دادگستری در رشته مربوط ارجاع و پس از حضور مدیر دفتر شعبه مربوطه و کارشناس در محل و جلب نظر کارشناس‌، شورا صورت‌جلسه را با ذکر نظر کارشناس تنظیم می‌کند.

3. انواع تأمین دلیل

در موارد مختلفی به تأمین دلیل نیاز است. برای مثال اگر مالک یک ماشین اتومبیلش خسارت‌دیده و قصد دارد از مال خسارت‌دیده خود هر چه زود‌تر استفاده کند و نمی‌تواند منتظر سپری‌شدن مراحل مختلف دادرسی که زمانی نسبتاً طولانی را می‌طلبد بماند؛ می‌تواند با درخواست تأمین و اجرای آن، میزان خسارت وارد ‌شده به اتومبیل را مشخص کند، سپس نسبت به تعمیر و بازسازی آن اقدام و از آن استفاده کند و بعد از آن به استناد تأمین که انجام شده است، خسارت وارده به خود را از عامل ورود زیان، مطالبه کند.

گاهی هم ممکن است که امکان ازبین‌رفتن یا از دسترس خارج‌شدن دلایل و مدارک موردنظر مدعی وجود داشته باشد، در نتیجه از طریق تأمین می‌توان این دلایل را حفظ کرد. برای مثال یک فردی که می‌تواند در دادگاه شهادت بدهد و یا مطلع از امری است بخواهد از کشور خارج شود و یا به علت بیماری در آستانه فوت باشد.

4. اعتبار تأمین دلیل

منظور از این نوع تأمین صورت‌برداری و حفظ آن است و تأثیری بر تأیید یا رد ارزش دلیل موردنظر ندارد. علاوه بر این حتی به معنای پذیرش دلالت یک دلیل بر ادعای مدعی نیز نیست و ممکن است شخصی، چیزی را دلیل اثبات ادعای خود بداند، اما در حقیقت این‌طور نباشد. مرجع انجام تأمین به‌صرف ادعای درخواست‌کننده مبنی بر اینکه امری دلیل و مدرک دعوای آینده اوست، قرار تأمین را صادر و اجرا می‌کند و دادگاه رسیدگی‌کننده به دعوا باید دلیل موردنظر مدعی را ارزیابی و در خصوص اعتبار و ارزش آن تصمیم‌گیری کند.

5. هزینه تأمین دلیل چگونه محاسبه می‌شود؟

هزینه درخواست تأمین از نوع دعاوی غیرمالی است و هزینه آن به‌تناسب نوع دعوی از ۲۰۰ هزار ریال تا یک میلیون ریال است. البته باید توجه داشت که تأمین با ارجاع به کارشناس رسمی دادگستری انجام می‌دهند و در نتیجه خواهان باید هزینه کارشناس رسمی را نیز پرداخت کند و این مبلغ را به‌حساب کانون کارشناسان رسمی دادگستری واریز و پس از تسلیم اصل فیش به شعبه شورا حل اختلاف، کارشناس تعیین می‌شود و خواهان می‌تواند با هماهنگی کارشناس اقدام کند. تسلیم نظریه کارشناس به شورا حدود ۱۰ الی ۱۵ روز زمان نیاز دارد.

6. مراحل صدور تأمین دلیل

• بررسی و تعیین اینکه موضوع در محدوده کدام یک از شورا‌های حل اختلاف واقع است.
• تهیه برگ دادخواست از اوراق شورای حل اختلاف مربوط
• تنظیم دادخواست بر روی فرم مخصوص به تعداد خواندگان بعلاوه یک نسخه
• تهیه فتوکپی از هریک از اوراقی که به آن‌ها استناد می‎شود به تعداد خواندگان بعلاوه یک نسخه
• مراجعه به قسمت تطبیق اسناد شورای حل اختلاف مربوط و گواهی‌کردن برابری فتوکپی با اصل

بر اساس ماده ۱۵۲ قانون آیین دادرسی مدنی در اموری که دارای فوریت است دادگاه می‎تواند بدون احضار طرف مقابل دعوی اقدام به تأمین دلیل نماید، به همین دلیل هنگام ثبت درخواست باید از مسئول خواسته شود که دادخواست فوراً رسیدگی شود.

7. تفاوت تأمین دلیل و تأمین خواسته

تأمین دلیل با تأمین خواسته تفاوت دارد. دلیل برای حفظ دلایل طرح دعوی و کمک به اثبات دعوا است. بااین‌حال تأمین خواسته برای پیشگیری از مشکل فقدان مال خوانده در هنگام اجرای حکم است. به‌عبارت‌دیگر تأمین خواسته از مشکل فقدان مال خوانده در زمانی که دادگاه به نفع خواهان رأی صادر کرده جلوگیری می‌کند.

8. شرایط تأمین خواسته

برای صدور تأمین خواسته باید شرایط به خصوصی وجود داشته باشد. در اولین قدم لازم به ذکر است که برای دلیل دادگاه نمی‌تواند مستقل اقدام کند و حتماً باید خواهان درخواست بدهد. خواهان می‌تواند قبل از تقدیم دادخواست یا ضمن دادخواست و یا در جریان دادرسی برای دلیل درخواست دهد. علاوه بر این ضروری است که سه شرط دیگر وجود داشته باشد:

• خواسته خواهان باید منجز و قطعی باشد

خواسته متقاضی باید مربوط به زمان حال باشد. به‌عبارت‌دیگر زمان مطالبه آن همین حالا باشد و طلب نباید موجل و نیازمند گذر زمان باشد. بااین‌حال درصورتی‌که خواسته با سند رسمی باشد و یا خواهان در دادگاه ثابت کند که خواسته او در حال نابودی و در معرض آسیب و خرابی است و ممکن است تا زمان سررسید کاملاً از بین رفته باشد، امکان صدور تأمین دلیل وجود دارد؛ بنابراین در برخی شرایط خاص امکان صدور تأمین خواسته قبل از موعد وجود دارد.

• میزان خواسته باید معلوم و مشخص باشد

خواسته خواهان باید کاملاً مشخص باشد و مقدار آن باید تعیین شود. اگر مقدار خواسته مشخص نباشد دادگاه نمی‌تواند قرار تأمین خواسته صادر کند.

• خواسته باید معین باشد

خواسته باید موجود و معین باشد و بتوان آن را از سایر موارد تفکیک و تمییز داد.

9. در چه مواردی قرار تأمین خواسته صادر می‌شود؟

• صدور قرار تأمین خواسته بدون دریافت تأمین از خواهان
• اگر دعوای اصلی با سند رسمی باشد، خواسته و موضوع دعوا در معرض خطر و تضییع باشد و این مطلب از امارات و قراین قابل دریافت باشد و یا دعوا درمورد سند تجاری مانند برات یا چک یا سفته باشد نیازی به دریافت تأمین از خواهان نیست و صدور قرار تأمین خواسته بدون دریافت تأمین از خواهان انجام می‌شود.
• صدور قرار تأمین خواسته با دریافت تأمین از خواهان

در صورت تشخیص دادگاه خواهان موظف است که مبلغی را به‌عنوان خسارت احتمالی از محل صدور قرار تأمین به صندوق دادگستری واریز کند تا اگر به خوانده خسارت وارد شد از این طریق خسارت او جبران شود. بعد از پرداخت این مبلغ تأمین خواسته قابل‌اجرا خواهد بود.

10. مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست تأمین دلیل

مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست، دادگاهی است که به اصل دعوا رسیدگی می‌کند. دادگاه با بررسی شرایط به درخواست تأمین خواسته رسیدگی می‌کند و رای صادر می‌کند. بعد از اینکه قرار صادر شد ظرف ده روز از تاریخ صدور، خوانده می‌تواند در همان دادگاه به آن اعتراض کند. مرجع صالح باید به ماهیت موضوع وارد شود تا بتواند درمورد صدور قرار تصمیم بگیرد.

11. موارد رد درخواست تأمین دلیل

• اگر برای دادخواست به مرجع صالحی مراجعه نشود و یا شرایط موردنیاز برای درخواست وجود نداشته باشد، قرار رد درخواست صادر می‌شود.
• علاوه بر این در برخی موارد ممکن است درخواست شرایط شکلی موردنیاز را نداشته باشد و برای مثال هزینه دادرسی پرداخت نشده باشد، در چنین شرایطی هم قرار رد درخواست صادر می‌شود.
• اگر درخواست شرایط ماده ۱۵۱ قانون آیین دادرسی مدنی را نداشته باشد قرار رد درخواست صادر می‌شود
• نکته حائز اهمیت این است که تأمین دلیل برای حفظ دلایل موجود است و نه برای تحصیل دلیل جدید. در نتیجه اگر برای کسب دلیل جدید درخواست داده شده باشد، قرار رد درخواست صادر می‌شود.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

جهت آشنایی کامل با “تفاوت تامین دلیل و تامین خواسته” به جزوه “آشنایی با اصطلاحات حقوقی (مدنی و کیفری)” و جهت آشنایی بیشتر با قوانین و ضوابط مربوط به این مقاله به “ قانون مدنی | مصوب سال 1314” در پکیج “قوانین بالادستی در صنعت ساخت” در بخش گنجینه فایل وب‌سایت مراجعه فرمایید.