تامین دلیل چیست؟

مقدمه

تأمین دلیل در قراردادهای پیمانکاری یکی از اقدامات بسیار مهمی است که کارفرمایان و پیمانکاران در هنگام متوقف‌شدن یا اختلاف قرارداد پیمانکاری انجام می‌دهند. هدف اصلی این کار حفظ مقدار کارهای انجام شده در یک پروژه مدنظر توسط پیمانکار و کارفرما است. اگر بخواهیم این بحث تخصصی را به شکل کاربردی و ویژه برای شما عزیزان شرح دهیم، لازم است که در ابتدا تعریف جزئی‌تری از اصل این امر را شرح دهیم. پیش‌نیاز این کار این است که شما را با تأمین دلیل آشنا نماییم؛ در حقیقت تأمین دلیل به معنی حفظ دلایل مربوطه برای پیشگیری از امحا شدن و یا ایجاد تغییر در شرایط کنونی موضوع تأمین دلیل است.

به‌عنوان‌مثال فرض کنید که شخصی به ملک شما تجاوز کرده است و شما برای اثبات این مسئله نیاز به ارائه دلایلی دارید تا از این موضوع جلوگیری کنید؛ در این حالت برای اینکه شما بتوانید دلایل را حفظ نمایید، در مرحله اول می‌بایست درخواست تأمین دلیل کنید در غیر این صورت اگر فرد متجاوز از شکایت شما مطلع شود و وضعیت ملک شما را به حالت سابق اعاده کند متأسفانه شما دیگر هیچ‌گونه دلیلی برای اثبات موضوع شکایت به دادگاه ندارید. تأمین دلیل در قراردادهای پیمانکاری نیز چنین روندی دارد و کارفرما و پیمانکار برای پیشگیری از امضاشدن دلایل اقدام به این کار می‌نمایند. در ادامه به شکل تخصصی‌تری این مسئله را مورد بحث‌وبررسی قرار می‌دهیم:

• تامین دلیل در قراردادهای پیمانکاری

همان‌طور که اشاره شد تأمین دلیل در قراردادهای پیمانکاری یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین اقدامات در پروسه دعاوی شرایط عمومی پیمان به شمار می‌رود. در حقیقت می‌توان گفت که پایه و اساس شمار بسیار زیادی از محاسباتی است که در دعوای اصلی دادگاه مطرح می‌شوند. جهت جلوگیری از ضایع شدن حقوق موکل می‌بایست این کار حتماً توسط وکیل باتجربه و متخصص در پرونده‌های پیمانکاری انجام شود.
اگر بخواهیم یک تعریف عامیانه‌تری را از تأمین دلیل در قراردادهای پیمانکاری ارائه دهیم باید بگوییم که کارفرما یا پیمانکار در میانه‌های راه ممکن است دچار اختلاف شوند؛ در این حالت برای اینکه از ورود هرگونه ضرر و زیان به پروژه جلوگیری به عمل آید می‌بایست طرفین از میزان کار انجام شده در طول پروژه آگاه باشند. فراموش نکنید که امکان دارد اختلاف بین طرفین حل نشود و منجر به خاتمه قرارداد گردد؛ لذا برای مشخص‌شدن میزان کارکرد و صورت‌برداری اقدام به درخواست تأمین دلیل می‌نمایند.

• ماده ۱۴۹ آیین دادرسی مدنی چه چیزی را عنوان می‌کند؟

تأمین دلیل در قراردادهای پیمانکاری در آیین دادرسی مدنی نیز بیان شده است و شرح آن به‌صورت زیر است: گاهی اوقات که اشخاص ذی‌نفع احتمال بدهند که در آینده استفاده از مدارک و دلایل دعوای آنها مانند تحقیق محلی، استعلام نظر دفاتر تجاری یا کارشناسان، استفاده از قرائن و… معتذر خواهد شد می‌توانند درخواست تأمین آنها را از دادگاه بنمایند. البته فراموش نکنید که منظور از تأمین در این مورد تنها صورت‌برداری و ملاحظه ازاین‌گونه دلایل است.

• تامین‌دلیل را از کجا باید درخواست کرد؟

درخواست این تضمین دلیل نیز مانند تمامی تأمین دلیل‌ها می‌بایست از شورای حل اختلاف محل پروژه درخواست شود. فراموش نکنید که این مسئله هیچ‌گونه ارتباطی با محل انعقاد قرارداد و یا محل اقامت طرفین دارد؛ لذا اگر کارفرما یا پیمانکار اختلافی داشته باشند که در صلاحیت دادگاه باشد؛ اما برای اختلاف پیش‌آمده نیازمند تضمین دلیل باشند، در این حالت اصل اختلاف که در صلاحیت دادگاه است باعث نمی‌شود که به‌تبع آن تضمین دلیل نیز در دادگاه مطرح گردد، بلکه می‌بایست شورای حل اختلاف تضمین دلیل را مورد رسیدگی و بررسی قرار دهد.

• مدارک مورد نیاز برای تامین دلیل در قراردادهای پیمانکاری چیست؟

1. بیان کردن موضوعی که طرفین خواستار تامین دلیل در آن مسئله هستند به شکل کاملاً واضح
2. مشخصات کامل طرف مقابل که می‌تواند شخص یا شرکت باشد
3. آماده‌سازی متن درخواست تامین‌دلیل
4. مدارک شناسایی کارفرما یا پیمانکار (در حالتی که هرکدام از طرفین به جای شخص، شرکت باشند می‌بایست مدارک شرکت ارائه می‌گردد)
5. قرارداد پیمانکاری
همانطور که در قسمت‌های قبلی این مطلب اشاره شد تامین دلیل و قراردادهای پیمانکاری می‌توانند از سوی پیمانکار و یا کارفرما باشد. این تامین دلیل از سوی کارفرما هنگامی محقق می‌گردد که منشا اختلاف و دعوای پیمانکار و کارفرما مربوط به کم‌کاری یا تقصیر پیمانکار باشد؛ در این حالت کارفرما برای اینکه قرارداد منعقد شده را خاتمه دهد نیاز دارد تا از میزان کاری که پیمانکار تا به آن لحظه انجام داده است آگاه باشد از این رو ضرورت تامین‌دلیل پدیدار می‌گردد.

• تامین‌دلیل از سوی کارفرما چگونه صورت می‌گیرد؟

اگر تأمین دلیل در قراردادهای پیمانکاری از طرف کارفرما انجام شود نحوه کار به این صورت خواهد بود که کارفرما پس از مراجعه به شورای حل اختلاف محل پروژه دادخواست خود را مطرح می‌کند و از سوی شورای حل اختلاف مدنظر خواستار انجام تأمین دلیل می‌شود. در مقابل، شورای حل اختلاف نیز کارشناس متخصصی را برای انجام کارشناسی‌های مربوطه تعیین می‌کند که در ادامه کارشناس به محل پروژه مراجعه کرده و از اقدامات انجام شده گزارشی را تهیه و تولید می‌نمایند.

بیان مجدد این نکته در خصوص تأمین دلیل در قراردادهای پیمانکاری ضروری است که بدانید به‌موجب قانون تأمین دلیل صرفاً در صلاحیت شورای حل اختلاف صورت می‌گیرد و متقاضی به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند برای انجام این کار به دادگاه مراجعه نماید. تأمین دلیل مانند سایر اقدامات حقوقی نیازمند مستند قانونی است که توسط قانون‌گذار در نظر گرفته شده باشد. قراردادهای پیمانکاری امروزه از جمله مرسوم‌ترین قراردادها برای انجام ساخت‌وسازهای در حال انجام و پروژه‌های سطح کشور هستند. به همین خاطر لازم است که مردم با اطلاعات کامل این قراردادهای پیمانکاری را تنظیم نمایند.

• تامین‌دلیل از طرف کارفرما چه اهمیتی دارد؟

می‌توان گفت که تأمین دلیل در قراردادهای پیمانکاری یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که کارفرما می‌بایست پس از بروز دعوا و اختلاف بین پیمانکار و کارفرما آن را انجام دهد. اهمیت این مسئله زمانی آشکار خواهد شد که بدانید کارفرما همیشه در جریان جزئیات کارهای انجام شده نیست و در صورت بروز دعوا بین طرفین ممکن است اقدام به هرگونه عمل غیرقابل‌پیش‌بینی کنند که بهتر است کارفرما با تأمین دلیل در چنین شرایطی میزان کارهای انجام شده را مشخص کرده و به بهترین نحو ممکن خود را برای اختلافات احتمالی در آینده آماده کند.

• نکات مهم 

– قانون‌گذار از اشخاص ذی‌نفع نام‌برده است؛ بنابراین فردی می‌تواند درخواست‌کننده تأمین دلیل باشد که نفعی در استفاده از دلایلی که قصد تأمین در خصوص آن‌ها را دارد، داشته باشد. به‌عنوان‌مثال وقتی فردی مدعی ورود خسارت به ملکش توسط همسایه بغلی است در صورتی می‌تواند نسبت به آن و جلب نظر کارشناس در خصوص خسارت وارده اقدام کند که یا مالک یا متصرف قانونی ملک یعنی مستأجر باشد و شخصی که به طور غیرقانونی ملک را تصرف کرده و یا صرفاً چند روزی به‌عنوان مهمان در ملک سکونت دارد نمی‌تواند متقاضی تأمین دلیل در این مورد باشد.

– ذکر کلمه «از قبیل» پس از «دلایل و مدارک» نشان‌دهنده این است که مواردی که قانون‌گذار در ماده ۱۴۹ بیان کرده به‌عنوان نمونه و مثال هستند و می‌تواند شامل موارد دیگر هم بشود به‌عبارت‌دیگر موارد ذکر شده تمثیلی هستند نه حصری.

– برای انجام تأمین دلیل لازم است که دسترسی به دلایل و مدارک در آینده سخت یا غیرممکن باشد و نسبت به دلیلی که در دست ذی‌نفع است و در هر شرایطی به آن دسترسی دارد نمی‌شود درخواست تأمین دلیل نمود؛ مثلاً دارنده چک نمی‌تواند درخواست تأمین دلیل مبنی بر تحویل چک به وی توسط صادرکننده چک را بنماید.

– علی‌رغم اینکه در ماده ۱۴۹ بیان شده که تأمین دلیل از دادگاه درخواست می‌شود؛ اما مطابق بند (چ) ماده ۹ قانون شوراهای حل اختلاف در حال حاضر انجام آن با شورای حل اختلاف محل وقوع دلیل یا محل اقامت ذی‌نفع است.

– همان‌طور که در قانون آمده است تأمین دلیل صرفاً به‌منظور حفظ و ملاحظه و صورت‌برداری از دلایل است و امکان انجام اقدامات دیگر مثل توقیف مال در محل دیگر وجود ندارد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

همه ما می‌دانیم که سازماندهی و جمع‌آوری مدارک، مستندات و دلایل لازم از پیش‌نیازهای طرح دعوا برای اثبات ادعا به شمار می‌روند. تأمین دلیل در قراردادهای پیمانکاری در حقیقت برای صورت‌برداری از وضعیت یک پروژه صورت می‌گیرد و برای طرح دعوای یکی از راه‌های مستندسازی هم است. قبل از آن که به طرح دعوا نزد مراجعی مانند دادگاه اقدام کنید لازم است تا وضعیت خود را ازهرجهت مورد بررسی قرار دهید. تأمین دلیل یکی از روش‌های جمع‌آوری دلیل و مدرک به شمار می‌رود که می‌تواند کمک شایانی به متقاضی کند.