روش ساخت و استفاده از پودر گچ

مقدمه

پودر گچ، یکی از مصالح اولیه مهم و گسترده و پر استفاده در صنعت ساخت‌وساز است. برای کاربردی شدن این مصالح در صنعت ساختمان پس از استخراج از معادن، این مواد به داخل کوره منتقل می‌شوند و در دمایی تا ۱۸۰ درجه سانتیگراد تحت حرارت قرار می‌گیرند. پس از اینکه برخی از مولکول‌ها ازدست‌داده و به شکل پودر گـچ تبدیل می‌شوند، این ماده در صنایع مختلف به کار می‌رود. با افزایش ریزشدگی ذرات پودر گـچ، کیفیت آن نیز افزایش می‌یابد. در این مقاله، به مروری بر ویژگی‌ها، کاربردها و روش‌های تولید پودر گـچ پرداخته می‌شود. همچنین، اهمیت این ماده در صنعت ساخت‌وساز و ارتباط آن با محیط‌زیست نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

1. انواع پودر‌ گچ

• پود‌ر گچ گیپتون (بتوگیپس)
• پود‌ر گچ سیوا (سبک‌دستی)
• پود‌ر گچ ساتن (پرداخت‌کاری)
• پود‌ر گچ پاششی (جت گیپس)
• پود‌ر گچ میکرونیزه (عاج)
• پود‌ر گچ سفیدکاری
• پود‌ر گچ‌خاک

2. بررسی انواع پودر گچ

• پودر گچ گیپتون (بتوگیپس)

این نوع پودر گچ در دسته‌های ترکیبی تقسیم‌بندی می‌شود به این دلیل که حاصل ترکیب مواد شیمایی خاص به پود‌ر گچ میکرونیزه هستند.

پود‌‌ر گچ گیپتون را با نام‌های دیگری نیز می‌شناسند؛ مانند بتوگیپس و فوم گیپس به دلیل اینکه روی بتن و فوم نیز قابلیت اجرا دارند.

این نوع پود‌ر گچ باعث افزایش چسبندگی بر روی سطح کار موردنظر می‌شود و مقاومت بالای آن در مقابل آب باعث شده است که به‌عنوان ضد رطوبت مورداستفاده قرار گیرد.

• پودر گچ سیوا (سبک‌دستی)

پود‌ر گچ سیوا به منزله زیرکاری تولید می‌شود و جزء دسته‌های ترکیبی است.

این نوع پود‌ر گچ توسط افزودنی مانند پرلیت، سبک و دیر گیر بوده و نسبت به پود‌ر گچ معمولی و خاک از استحکام مکانیکی مطلوبی برخوردار است.

قدرت چسبندگی این نوع پود‌ر گچ سبب شده که تقریباً بر روی تمامی سطوح قابل‌اجرا باشد.

• پود‌ر گچ ساتن (پرداخت‌کاری)

پود‌ر گچ ساتن مخصوص سفیدکاری نهایی بوده و جزء دسته‌های ترکیبی است.

یکی از ویژگی‌های شاخص این نوع پود‌ر گچ استحکام زیاد آن است و در برابر پود‌‌ر گچ معمولی مقابل صوت و گرما عایق بهتری است.

قسمت‌هایی که از پودر گچ ساتن استفاده شده باشد آن قسمت در مقابل خراش مقاوم است.

همچنین اگر خواستار سطحی جلا دار، شفاف و صاف هستید از این محصول استفاده کنید.

• پود‌ر گچ پاششی (جت گیپس)

پودر گچ پاششی به کمک دستگاه گچ‌پاش و فشار زیاد روی سطح موردنظر پخش شده سپس با استفاده از شمشه یا ماله صاف می‌شود.

عدم نیاز به زیرسازی و اجرای تک‌مرحله‌ای، مقاومت مکانیکی در حد بتن، دیر گیر و سبک بودن، عایق نسبتاً قوی در برابر صوت، گرما و سرما از ویژگی‌های بارز این نوع پود‌ر گچ است که در دستهٔ ترکیبی طراحی نوینی دارد.

• پودر گچ میکرونیزه (عاج)

پود‌‌ر گچ میکرونیزه جزء دستهٔ معمولی پودر گچ به‌حساب می‌آید.

این نوع پود‌ر گچ در پایان کار گچ‌کاری کاربرد دارد.

پود‌ر گچ میکرونیزه بر اساس درجه تنظیم سپراتور در مش‌های مختلفی تولید می‌شود.

اصولاً کیفیت پود‌ر گچ میکرونیزه بر طبق اندازه‌ دانه‌های آن تعیین می‌شود.

پود‌ر گچ میکرونیزه دارای دانه‌هایی در حد میکرون است درنتیجه کیفیت بالایی دارد.

• پودر گچ سفیدکاری

این نوع پود‌ر گچ در گچ‌کاری برای انواع سفیدکاری، نازک‌کاری و ابزارزنی مورداستفاده قرار می‌گیرد و جزء دستهٔ معمولی پود‌‍‌ر گچ به‌حساب می‌آید.

پود‌ر گچ سفیدکاری به‌خاطر سفیدی و نرمی بیشتر در کارهایی نظیر گچ‌بری و گچ‌کاری کاربرد زیادی دارد.

تفاوت پودر ‌گچ سفیدکاری و پودر ‌گچ میکرونیزه در دانه‌بندی آنها است.

پود‌ر گچ سفیدکاری دانه‌های درشت‌تری نسبت به پودر گچ میکرونیزه دارد.

• پود‌ر گچ‌خاک

پودر گچ‌خاک محصولی مناسب برای گچ‌کاری اول است که از ترکیب پودر ‌گچ سفید با خاک رس به دست می‌آید.

مصرف پودر گچ‌خاک تنها محدود به مناطقی با اقلیم خشک است و در مناطق مرطوب به دلیل عدم پایداری، امکان استفاده از آن وجود ندارد.

3. کاربرد پود‌ر گچ

استفاده از پود‌ر گچ شامل موارد مختلفی می‌شود از جمله در سیمان برای افزایش زمان گیرایی آن، در چینی سازی و سرامیک‌‌سازی برای ساخت قالب چینی و سرامیکی، در شیشه‌‌سازی برای تنظیم ویسکوزیته مذاب، در ریخته‌گری، کشاورزی، پزشکی، پتروشیمی، چرم‌سازی و…

اما رایج‌ترین کاربرد پود‌ر گچ در ساختمان‌سازی است که در قسمت‌های گوناگونی نظیر اندود، سفیدکاری، تمیزکاری، پرداخت، گچ‌بری، ملات‌های گچی، آجر، گچ و ماسه، عایق صوتی و حرارتی، ورقه‌های پیش‌ساخته کف و دیوار، مجسمه‌سازی از آن استفاده می‌شود.

4. مزایای پودر گچ

• مقاومت در برابر آتش‌سوزی

پود‌ر گچ سخت شده مانند سنگ گچ دارای دو مولکول آب متبلور است که اگر پود‌ر گچ در مقابل حرارت ناشی از آتش‌سوزی قرار گیرد این تبلور در برابر حرارت دوباره از پود‌ر گچ جدا شده و به‌صورت یک‌لایه از آب در مقابل آتش قرار می‌گیرد و به‌این‌ترتیب پود‌ر گچ می‌تواند ۲ تا ۳ ساعت در مقابل سرایت آتش به فضاهای دیگر مقاومت نماید.

• فراوانی و دردسترس‌بودن

پودر گچ اکثر اوقات قابل‌دستیابی است و در طبیعت از نظر فراوانی در رتبه پنجم قرار دارد.

• ویژگی آکوستیک بودن

پودر گچ در برابر ارتعاشات صوتی 60 الی 70 درصد این ارتعاشات را جذب می‌کند و مانع انعکاس آن می‌شود.

• سخت‌شدن پودر گچ

پود‌ر گچ دارای ۵/۰ مولکول آب متبلور است که در مجاورت آب ۵/۱ مولکول آب دیگر جذب کرده و با ۲ مولکول آب متبلور سخت شده سپس به سنگ گچ تبدیل می‌شود.

البته به‌سختی سنگ گچ اولیه نیست؛ ولی این مقدار سختی برای استفاده‌هایی که از آن می‌شود کافی است.

• ویژگی پلاستیک بودن

نتیجه این ویژگی شکل‌پذیری پود‌‌ر گچ به شکل‌ها و نقش‌های زیبا توسط هنر گچ‌بری است.

• زودگیر بودن

باتوجه‌به این ویژگی می‌توان از پود‌ر گچ در طاق ضربی و ساخت تیغه‌های نازک که باید قبل از چیدن هر ردیف آجر، ردیف قبلی سخت شده و در جای خود محکم شده باشد استفاده می‌شود.

• مقاومت پود‌ر گچ

پود‌ر گچ در مقابل نیروهای فشاری و کششی مقاوم بوده که برای استفاده در ساختمان مناسب است.

• رنگ سفید

رنگ سفید پود‌ر گچ باعث رنگ‌پذیری به هر رنگی می‌شود.

5. معایب پودر گچ

• مقاوم نبودن در مقابل آب

لایه‌های سفیدکاری پود‌‎ر گچ در مقابل رطوبت طبله (طبله کردن گچ دیوار از جمله آسیب‌هایی است که تحت شرایط مختلف به نمای داخلی و خارجی سازه‌های بنایی وارد می‌شود و می‌توان آن را با رعایت دستور عمل‌هایی برطرف کرد) کرده و به‌صورت جدا از هم در دیوار ظاهر می‌شوند و پس از آنکه رطوبت از بین رفت و محل خشک شود پود‌ر ‌گچ طبله شده به حالت اولیه باز نمی‌گردد.

به دلایل موارد فوق استفاده از پودر گچ در مکان‌هایی مانند سرویس بهداشتی، حمام، آشپزخانه و… باید خودداری شود.

• ایجاد خوردگی در فلزات

پودر گچ در برابر فلزاتی نظیر آهن، سرب و روی واکنش نشان می‌دهد و سولفات تولید می‌کند.

علاوه بر این موجب خوردگی و زنگ‌زدگی فلز می‌شود.

6. چگونه پودر گچ مرغوب را تشخیص دهیم؟

• دانه‌بندی پود‌ر گچ

یکی از شاخصه‌های مهم پود‌ر گچ دانه‌بندی آن است که در قسمت‌های فوق به این موضوع اشاره کردیم.

پس هرچه دانه‌بندی پودر گچ ریزتر باشد سطح نهایی کار یکدست و صیقلی‌تر خواهد بود.

• سفیدی پود‌ر گچ

مهم‌ترین گزینه در انتخاب پودر گچ سفیدی آن است.

پودر گچ به طور طبیعی از سفیدی و درخشش مطلوبی برخوردار است؛ اما در طی فرایند استخراج و فراوری دچار تیرگی می‌شود.

• گیرش پود‌ر گچ

گیرش پود‌ر گچ یکی دیگر از ویژگی‌های مهم انتخاب پودر گچ مرغوب برای مصارف ساختمانی است.

گیرش پودر گچ اصولاً شامل دو مرحله است گیرش اولیه و گیرش ثانویه.

گیرش اولیه پود‌ر گچ زمان لازم برای تشکیل شکل خمیری پود‌ر ‌گچ و آماده‌شدن برای ماله‌کشی را شامل می‌شود و گیرش ثانویه، زمان شروع سفت‌شدن تا سفتی نهایی است.

میزان گیرش اولیه موضوع مهمی در مصرف بهینه پودر گچ به شمار می‌رود.

هرچه زمان‌گیرش اولیه بیشتر باشد آزادی عمل برای عملیات ماله‌کشی بیشتر است.

7. شرایط نگهداری پود‌‌ر گچ

پودر گچ را باید در کیسه‌های مخصوص به‌دوراز رطوبت نگهداری کرد و همهٔ مشخصات انواع پود‌‌ر گچ‌ باید روی کیسه‌های آنها نوشته شود.

کیسه‌های پود‌ر گچ، سیمان و… نباید بیشتر از ده ردیف روی‌هم چیده شوند.

برای چیدن کیسه‌ها بر روی یکدیگر باید از الوار عرضی استفاده نمود.

8. مراحل استخراج سنگ گچ

در ابتدای تولید گچ ساختمانی، سنگ گچ خالص را که در طبیعت وجود دارد با استفاده از ماشین‌های سنگین به کارخانه منتقل می‌کنند. سنگ‌ها توسط دستگاه سنگ‌شکن خرد شده و با استفاده از لودر به سمت قیف کوبیت که نوعی سنگ‌شکن ضربه‌ای است منتقل شده و توسط این دستگاه به قطعات کوچک‌تری تبدیل می‌شود. تعداد دستگاه‌های سنگ‌شکن هنگام تولید گچ ساختمانی باتوجه‌به نوع سنگ هر منطقه و استحکام و سختی سنگ‌ها مشخص می‌شوند.

در فرایند تهیه و تولید گچ ساختمانی هیچ‌گونه مواد افزودنی به آن اضافه نمی‌شود و به‌صورت کاملاً خالص استخراج می‌شود. پس از طی نمودن مرحله استخراج، گچ به‌دست‌آمده به سمت سایر مراحل تولید گچ یعنی جداسازی و پخت می‌رود. در ادامه به توضیح این مراحل خواهیم پرداخت تا به طور کامل با طرز تهیه گچ ساختمانی آشنا شوید.

1.8. جداسازی

در مرحله جداسازی، پس از اینکه سنگ‌ها توسط دستگاه خرد شدند به سمت سرند یا همان الک‌های صنعتی برده می‌شوند. این الک‌ها وظیفه دارند از لحاظ نرمی یا کلوخه‌ای بودن سنگ‌های خورد شده را جداسازی کنند. کلوخه‌ها به سمت سیلوی هایبرن که حرارت بسیار بالایی دارد برده می‌شوند تا عملیات پخت روی آن‌ها انجام شود. سنگ‌های نرم نیز به سمت کوره لوبرن می‌روند و باحرارت پایین پخته می‌شوند.

2.8. مرحله پخت

حرارت کوره لوبرن باتوجه‌به میزان سختی سنگ گچ و همچنین رطوبت محیط بین 100 الی 150 درجه سانتی‌گراد تنظیم می‌شود. کوره هایبرن اما چیزی حدود 200 تا 350 درجه سانتی‌گراد است. این حرارت به‌وسیله یک مشعل که از گاز یا مازوت به‌عنوان سوخت استفاده می‌کند، ایجاد می‌شود. در این روش ابتدا لایه بیرونی و سپس تمامی قسمت‌های کلوخ‌های گچ پخته شده و نیمه هیدرات می‌‎شود.

9. ماشین‌های موردنیاز در مراحل تولید گچ ساختمانی

به‌صورت کلی تولید گچ ساختمانی عملیات پیچیده‌ای است که در هر کدام از مراحل آن باید از دستگاه‌ها و ماشین‌های مختلفی استفاده گردد. این ماشین‌آلات به طور مستقیم در کیفیت گچ نهایی تولید شده تأثیرگذار هستند؛ به همین دلیل مهم است که از ماشین‌آلات استاندارد در مراحل تولید گچ استفاده نمایید. برخی از ماشین‌هایی که در تولید گچ مورداستفاده قرار می‌گیرند عبارت‌اند از:

• هایر یا ماشین‌های سنگ‌شکن
• فیدریا همان صفحه انتقال سنگ‌شکن
• آسیاب یا همان دستگاه سنگ‌شکن فکی
• کانوایر یا نوار نقاله
• آسیاب چکشی
• دستگاه الواتور
• سیلوی مواد خام
• کابل برق یا فیدر زیر سیلو
• نوار انتقال باربه کوره
• مشعل کوره
• جداکننده سیلکونی
• سرند یا همان دستگاه الک
• دستگاه بسته بندی پاکت گچ
• سیلوی ذخیره سازی گچ

10. روش‌های تهیه ملات گچ ساختمانی

ملات ماده خمیری شکلی است که مصالح بنایی را به یکدیگر می‌چسباند و آنها را به دیوار و سایر اجزای ساختمان بدل می‌سازد. هر نوع ملات که بخواهیم بسازیم باید بعد از تعیین اجزاء تشکیل‌دهنده ملات و مخلوط‌کردن آنها به آن آب اضافه کرده و دوباره ملات را مخلوط کنیم تا یکنواخت، همگن و روان گردد.

ملات‌ها عموماً به دودسته هوازی و آبی تقسیم‌بندی می‌شوند و بر اساس تعریف ذیل، انواع ملات‌های گچ ساختمانی در دسته ملات‌های هوازی تقسیم‌بندی می‌گردند.

۱– ملات‌های هوازی: ترکیبات فعل‌وانفعالات آنها در هوای خشک انجام شده و مقاوم می‌گردند. چنانچه هوازی در مجاورت رطوبت قرار گیرد ابتدا در آنها دگرگونی به وجود آمده و چنانچه اندود باشند طبله‌کرده و اگر در بین رج‌ها به‌کاررفته باشد، اسکلت دچار نقایصی فنی شده و بالاخره ماهیت خود را ازدست‌داده و در نتیجه سبب تخریب بنا می‌گردد.

۲– ملات‌های آبی: که در مجاورت رطوبت و یا در زیر آب خود گیری خود را انجام می‌دهند و سخت می‌گردند. چنانچه آبی که بنا به نوع مواد چسبنده خود، در هوای خشک واقع شوند، وجود گرما باعث پوک شدن می‌شود. پوکی در سبب جداشدن رج‌ها از یکدیگر و به‌مرورزمان سبب جابه‌جایی در قطعات به‌کاررفته در اسکلت بنا می‌گردد.

بر همین اساس ملات گچ یک ملات هوازی و ماده‌ای چسبناک خواهد بود که از مخلوط‌کردن (حل‌کردن) بلورهای گچ در آب تشکیل گردیده و برای پوشش‌دهی دیوارها و سقف‌های داخلی ساختمان مورد مصرف قرار خواهد گرفت.

مقدار آبی که یک کیلوگرم پودر گچ احتیاج دارد تا ملات بشود از لحاظ تئوری ۰٫۲ لیتر است؛ یعنی تقریباً ۲۰ درصد وزن گچ. ولی عملاً برای‌آنکه شکل‌پذیری بهتری در ملات گچ ایجاد شود و کارگران مجال کارکردن با آن را داشته باشند باید به ملات گچ در حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد وزنش آب اضافه نمود.

البته بقیه این آب پس از خشک‌شدن گچ تبخیر گشته و جای قسمتی از آن در اثر ازدیاد حجمی که گچ در موقع سخت‌شدن پیدا می‌کند پر می‌شود. ولی باتوجه‌به اینکه ملات گچ پس از سخت‌شدن خشک می‌شود و پس از سخت‌شدن دیگر ازدیاد حجمی در آن به وجود نمی‌آید؛ لذا همیشه جای قسمتی از آب‌های تبخیر شده به‌صورت تارهای مویین در آن باقی خواهد ماند.

ملات‌های گچ و همچنین ملات گچ‌وخاک آماده بیشتر موقع ساختن طاق ضربی و دیوارهای تیغه‌ای ۵ سانتی‌متری به کار می‌رود. درصد خاک و گچ بستگی به‌سرعت گیرایی گچ دارد و معمولاً حدود ۸۰ در صد گچ و ۲۰ درصد خاک رس است علت اضافه نمودن خاک رس به گچ این است که اولاً گچ‌وخاک ملاتی دیر گیرتر نسبت به ملات گچ خالص هست در ثانی وجود خاک در گچ آن را پلاستیک تر (خاص شکل‌پذیری ملات را بیشتر می‌کند) می‌کند. ملات گچ و گچ‌وخاک از ملات‌های نسبتاٌ زودگیر هستند و بر اساس استاندارد ملی ایران دارای زمان‌گیرش اولیه حدود ۷ الی ۱۲ دقیقه هستند.

1.10. تهیه ملات گچ زنده

برای تهیه ملات گچ زنده جهت مصارف سفیدکاری و زیر کار به ترتیب ذیل عمل خواهیم کرد

• ابتدا یک ظرف تمیز و مخصوص تهیه ملات را آماده می نمائیم.
• سپس نیمی از ظرف موردنظر را با آب تمیز و عاری از هرگونه ناخالصی پر می‌کنیم.
• پس از آن گچ یا گچ‌خاک مخلوط شده را از بسته‌بندی خارج کرده و به آب اضافه می‌کنیم. باید توجه نمائیم همان‌طور که قبلاً ذکر گردید مقدار آب موجود در ظرف وزنی معادل ۷۰ الی ۸۰ درصد وزن گچ اضافه شده داشته باشد. به طور مثال اگر ۰٫۷ الی ۰٫۸ لیتر آب در ظرف ریخته شده بیشتر از ۱ کیلوگرم گچ به آن اضافه نگردد.
• سپس به محلول ۱ الی ۲ دقیقه زمان می‌دهیم تا فعل‌وانفعالات شیمیایی مربوط به تشکیل بلورهای گچ (جوانه‌زدن بلورهای گچ) صورت پذیرد و سپس مخلوط را با دست یا همزن کاملاً مخلوط کرده تا کاملاً یکدست و همگن شود.
• پس از آن حدود ۵ الی ۷ دقیقه فرصت برای استفاده از این ملات گچ خواهیم داشت و می‌توانیم با استفاده از کاردک مخصوص گچ‌کاری، ماله گچ‌کاری و شمشه، سطح موردنظر را پوشش‌دهی نمائیم.

2.10. تهیه ملات گچ کشته

یکی از ویژگی‌های مهم گچ، زودگیر بودن آن است که عملاً باعث می‌گردد امکان کار در زمان طولانی با ملات آن از بین برود. اما برای رفع این مشکل می توان ملات گچ کشته را تهیه نمود و با استفاده از این ملات که زمان‌گیرش طولانی تری نسبت به گچ زنده دارد، طی مدت زمان طولانی تری به پوشش‌دهی سطوح پرداخت. گچ کاران معمولاً برای صاف و صیقلی و یکدست کردن سطوح موردنظر، از ملات گچ کشته استفاده می‌کنند. از ملات گچ کشته برای انجام لایه نهایی گچ‌کاری بهره می برند.

البته محصول خاصی به نام گچ کشته در کارخانه‌های تولیدکننده گچ ساختمانی تولید نمی‌شود، بلکه شیوه ساخت این ملات، وجه تمایز آن است. ملات این گچ دیر گیرتر بوده و درصورتی‌که به روش صحیح تهیه گردد، تا قبل از خشک‌شدن، قابلیت پلاستیسیته و شکل‌پذیری خود را حفظ می‌کند.

برای ساخت ملات گچ کشته باید به روش ذیل عمل کنیم:

• ابتدا یک ظرف تمیز و مخصوص تهیه ملات را آماده می نمائیم.
• سپس نیمی از ظرف موردنظر را با آب تمیز و عاری از هرگونه ناخالصی پر می‌کنیم.
• معمولاً برای تهیه ملات گچ کشته، از گچ‌های مخصوص سفیدکاری با دانه‌بندی بسیار ریز استفاده می‌کنند در موارد خاص حتی قبل از تهیه ملات، گچ سفیدکاری موردنظر را با استفاده از الک با دانه‌های بسیار ریز سرند کرده تا گچ مرغوب‌تری حاصل گردد.
• پس از آن گچ مخصوص سفیدکاری الک شده را به‌آرامی آب اضافه می‌کنیم. باید توجه نمائیم همان‌طور که قبلاً ذکر گردید مقدار آب موجود در ظرف وزنی معادل ۷۰ الی ۸۰ درصد وزن گچ اضافه شده داشته باشد. به طور مثال اگر ۰٫۷ الی ۰٫۸ لیتر آب در ظرف ریخته شده بیشتر از ۱ کیلوگرم گچ به آن اضافه نگردد.
• بلافاصله پس از اضافه‌کردن پودر گچ به ظرف محتوی آب شروع به‌هم‌زدن مخلوط گچ و آب می‌کنیم تا از تشکیل بلورهای گچ و سخت‌شدن ملات جلوگیری به عمل آید. (این مرحله در تهیه ملات گچ کشته بسیار مهم بوده و باید بادقت و سرعت صورت پذیرد).
• پس از اضافه‌کردن تمام پودر گچ الک شده، هم زدن را ادامه می‌دهیم. پیشنهاد می‌شود این هم زدن حدود ۱۰ الی ۱۲ دقیقه ادامه پیدا کند.
• بعد از انجام این مرحله، ملات گچ به‌اصطلاح کشته حاصل گردیده است که دارای قابلیت شکل‌پذیری بالاتری نسبت به ملات گچ زنده است.
• نکته پر اهمیت در اینجا این است که ملات گچ کشته دارای مقاومت بسیار پائینی بوده و نباید در ضخامت‌های بیشتر از ۱ الی ۲ میلیمتر استفاده شود، زیرا درغیر این صورت پس از خشک شده ترک‌خورده و یا احتمالاً پوسته‌پوسته می‌شود.

3.10. زمان مصرف گچ از لحاظ دما

باتوجه‌به آنکه گچ در موقع ملات سازی گرما تولید می‌کند طور یکه تقریباً تا حدود ۱۵ تا ۲۰ درجه گرم‌تر از محیط کارگاه می‌شود بدین سبب از لحاظ تئوری می‌توان ملات گچ را در دماهای زیر صفر نیز مصرف نمود؛ ولی عملاً در کارگاه‌ها باید از این کار خودداری کرده و حداکثر ملات گچ را در دماهای کمتر از ۵ یا ۶ درجه بالای صفر مصرف ننماییم. به‌عبارت‌دیگر بهتر است طوری برنامه‌ریزی کنید که گچ‌کاری ساختمان در فصول گرم و معتدل سال صورت بپذیرد.

به علت زودگیر بودن گچ باوجودآنکه ملات آن را بسیار کم درست می‌کنند (حداکثر به‌اندازه یک استانبولی) نمی‌توان سطوح زیادی را با آن سفید کرده و کاملاً صیقلی نمود؛ زیرا قبل از آنکه بتوانیم سطح گچ را با ماله پرداخت نموده تا سطوح صافی به دست آوریم گچ سخت شده و حالت پلاستیک بودن خود را از دست می‌دهد. بدین لحاظ پس از آنکه روی گچ‌وخاک را با ملات گچ‌اندود نمودند برای‌آنکه سطحی کاملاً صیقلی به دست می‌آید. روی آن را کشته می‌کشند. البته استفاده از گچ‌های پلیمری نیز یک راه‌حل دیگر برای رفع محدودیت زمان‌گیرش گچ خواهد بود.

گچ‌های پلیمری پاششی، گچ سیوا و گچ ساتن که برای مصارف زیر کار و روکار در گچ‌کاری نوین مورداستفاده قرار می‌گیرند دارای افزودنی‌هایی هستند که زمان‌گیرش آن‌ها را به میزان قابل‌توجهی افزایش داده و عملاً محدودیت زمانی در مصرف ملات گچ زنده را از بین برده‌اند. البته این گچ‌ها دارای خواص مثبت دیگری نیز هستند.

کشته ملات گچی است که هیچ‌وقت سخت نمی‌شود و تا قبل از خشک‌شدن حالت پلاستیسیته و شکل‌پذیری خود را از دست نمی‌دهد البته باید توجه داشت که ضخامت اجرای ملات گچ کشته نباید حداکثر از یک الی دو میلیمتر تجاوز کند؛ زیرا در غیر این صورت پوسته‌پوسته‌شده، ترک می‌خورد و احتمالاً از سطح کار جدا می‌گردد.

4.10. علل ترک‌خوردن گچ پس از خشک‌شدن

گاهی در برخی ساختمان مشاهده می‌شود که سطوح گچ‌کاری شده پس از خشک‌شدن و سخت‌شدن دچار ترک‌خوردگی گردیده و شکل بسیار بدی به آن دیوار یا سقف می‌دهد. این ترک‌خوردگی می‌تواند به دلایل زیر باشد:

• اگر در موقع ساختن ملات گچ، مقدار گچ را که در آب می‌ریزیم از حد معینی کمتر باشد (درصد وزن آب نسبت به گچ زیاد باشد) طور یکه گچ نتواند پس از انبساط حجم آب مصرف شده در ملات را پر کند در نتیجه گچ پس از خشک‌شدن تقلیل حجم پیدا کرده و اصطلاحاً می‌ترکد.
• اگر کلفتی ملاتی که روی دیوار می‌کشیم از ۷ الی  ۸ سانتی‌متر بیشتر بوده و آن را در یک نوبت گچ‌کاری کنیم، لایه‌های بیرونی (روئی) گچ در اثر مجاورت با هوا به‌فوریت خشک می‌شوند، درحالی‌که هنوز لایه‌های درونی مرطوب هستند و اگر این لایه‌ها هم بخواهند خشک شوند؛ یعنی آب آنها تبخیر شود به‌ناچار باید در سطح گچ‌کاری ترک‌هایی ایجاد شود تا امکان خروج بخار آب لایه‌های زیرین حاصل شود.
• اگر در فصل سرما و دمای زیر صفر درجه اقدام به گچ‌کاری بنماییم و آب ملات گچ قبل از انبساط و سخت‌شدن گچ یخ بزند فعل‌وانفعالات شیمیایی برای سخت‌شدن در ملات متوقف می‌شود. پس ازآنکه یخ ذوب شد گچ فاسد شده و دیگر به انبساط خود ادامه نمی‌دهد در نتیجه در سطح گچ‌کاری شده ترک‌خوردگی مشاهده می‌گردد.
• بعضی از ترک‌ها  در گچ‌کاری به علل فوق نبوده و در اثر نشست‌های ساختمان به وجود می‌آید این ترک‌ها معمولاً با زاویه ۴۵ درجه نسبت به افق ظاهر می‌شود.

5.10. زمان گرفتن ملات گچ

گچ ساختمانی باید زود شروع به گرفتن و سخت‌شدن نموده و سخت‌شدن آن نیز باید خیلی زود پایان یابد گچ ساختمانی مرغوب آن است که زمان گرفتن آن زودتر از ۸ دقیقه شروع نشود و حداکثر از ۲۵ دقیقه دیرتر شروع به گرفتن ننماید و پایان سخت‌شدن آن نباید زودتر از ۲۰ دقیقه و دیرتر از یک ساعت باشد.

6.10. اندازه‌گیری زمان شروع و پایان‌گرفتن گچ

اگر در یک ظرف مقداری آب بریزیم و روی آن به مقداری لازم گچ اضافه کنیم (به همان مقدار که برای ساختن ملات‌های کلی ساختمان گچ داخل آب می‌ریزیم) شروع زمان سخت‌شدن ملات گچ از لحظه‌ای محاسبه می‌شود که اگر داخل مخلوط را به‌وسیله میخی خط بیندازیم بلافاصله جای خط پر نشود و پایان زمان سخت‌شدن آن زمانی است که اگر روی ملات سخت شده با انگشت ضربه بزنیم روی ملات در محلی که ضربه زده‌ایم آب ظاهر نشود. (مقدار این ضربه باید در حدود ۵/۰ کیلوگرم بر سانتیمتر مربع باشد).

شروع زمان گرفتن گچ از لحظه‌ای است که گچ را داخل آب می‌پاشیم و مدت سخت‌شدن آن از لحظه‌ای است که جای شیار روی ملات باقی بماند تا زمانی که در اثر ضربه زیر انگشت آب جمع نشود.

باید توجه که گچ سخت شده شکل‌پذیری خود را از دست می‌دهد و دیگر قابل‌مصرف نیست، نباید سخت‌شدن گچ را با خشک‌شدن آن اشتباه کرد خشک‌شدن گچ باتوجه‌به گرمی و سردی هوا ممکن است از چند ساعت تا چند روز به طول بینجامد. خشک‌شدن گچ وقتی پایان می‌یابد که رنگ آن کاملاً ً سفید شود.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

جهت آشنایی کامل با  “روش ساخت و استفاده از پودر گچ” به جزوه “اجرای ساختمان با مصالح بنایی” و جهت آشنایی بیشتر با قوانین و ضوابط مربوط به این مقاله به “مبحث پنجم: مصالح و فرآورده‌های ساختمانی | ویرایش سال ۱۳۹۶” در پکیج “مباحث مقررات ملی ساختمان” در بخش گنجینه فایل وب‌سایت مراجعه فرمایید.