همه چیز در مورد علائم ایمنی در کارگاه‌ها

مقدمه

علائم ایمنی کار یکی از الزامات اجرایی هر شغلی است. به‌وسیله این علائم از وقوع بسیاری از اتفاقات جلوگیری می‌شود؛ بنابراین آشنایی با علائم ایمنی کار یکی از موارد واجب برای هر کارفرما و کارکنان آن شغل است. این علائم در واقع به‌عنوان هشداردهنده خطرات موجود در آن قسمت است. با استفاده از این علائم آگاهی افراد را نسبت به فعالیت موردنظر باعث افزایش می‌دهد. یکی از مهم‌ترین عوامل در حفظ ایمنی کارآگاهی و توجه به علائم ایمنی کار است.

اصول ایمنی کار بر اساس قوانین اچ اس ای اجرا و نظارت می‌شود. این قوانین جهت حفظ سلامت کارکنان و ارتقای فضای کاری تهیه شده‌اند. علائم ایمنی کار نیز بر اساس همین قوانین تهیه و اجرا می‌شوند. آموزش و آگاهی کارکنان، نصب و اجرای آنها از نکات ایمنی لازم می‌باشند. صنف ایمنی در این مقاله قصد دارد تا شما را با این علائم آشنا بکند.

علامت‌گذاری درست و خوب در محل کار، باعث هشدار خطرات احتمالی می‌شود و روی رفتار کارگران تأثیر می‌گذارد. علایم هشداردهنده به فرد یادآور می‌شود که ضمن رعایت مقررات کلی در هنگام فعالیت به نکات ایمنی خاصی توجه کند و اطلاعات اضطراری را در اختیار داشته باشد.

اگر استاندارد خاصی برای اندازه و ابعاد علایم بکار نرود بایستی به‌ازای هر یک متر فاصلهٔ مشاهده‌کننده علایم 15 میلی متر و حروف 5 میلی متر در نظر گرفته شود. برای مثال اگر محل کار کارگر 10 متر با محل تابلو هشدار ایمنی فاصله دارد بایستی ابعاد علامت حداقل 150 میلی متر و ارتفاع حروف حداقل 50 میلی متر در نظر گرفته شود.

در جایی که علائم به‌خوبی نمایش داده نمی‌شود و نورپردازی ضعیف است، توصیه می‌شود که ابعاد علامت حداقل 50 درصد افزایش یابد.

الزامات ایمنی، صاحبان مشاغل یا شرکت‌ها را متعهد می‌کند در محل کار خود از علامت‌های لازم برای رعایت مقررات ایمنی استفاده کنند.

برای پیشگیری از صدمات حوادث محل کار، علائمی الزام‌آور برای استفادهٔ تجهیزات حفاظت فردی نصب می‌شود. برخی از خطرات ممکن است مقررات خاصی داشته باشند که باید در مورد علائم ویژهٔ آنها از قبیل کار با ولتاژ بالا یا مواد شیمیایی خورنده .

مواد شیمیایی خطرناک در محل کار باید دارای برچسب‌هایی باشند که بیانگر مقررات ایمنی باشد، در غیر این صورت تأمین‌کنندگان مجاز به تهیه آنها برای محل کار نیستند. در این برچسب‌ها باید اطلاعاتی در مورد خطرات‌، پیشگیری‌های ایمنی، دستورالعمل استفاده و نحوهٔ دفع مواد شیمیایی درج شود.

علاوه بر برچسب‌ها، کارفرمایان و متخصصین ایمنی بایستی  پلاکاردها و علائم لازم برای مواد شیمیایی خطرناک را در محیط کارگاه نصب نمایند.

1. انواع علائم ایمنی کار

علائم ایمنی کار به‌طورکلی از نظر رنگ به چند دسته تقسیم می‌شوند. رنگ این علائم هر کدام دارای معنی مشخصی است. این رنگ‌ها در زمینه اشکال مختلف استفاده می‌شود. به‌عنوان‌مثال رنگ قرمز به‌عنوان یک بازدارنده است. هر شکل هندسی که بر روی این رنگ قرار بگیرد نشان‌دهنده ممنوعیت انجام آن کار است. از دیگر رنگ‌های این علائم به موارد زیر می‌توانیم اشاره کنیم.

1. رنگ قرمز: این رنگ نشان‌دهنده ممنوعیت هستند.
2. رنگ زرد: از این رنگ جهت هشدار استفاده می‌شود.
3. رنگ آبی: این رنگ به نشانه الزام انجام کاری است.
4. رنگ سبز: از این رنگ جهت اطلاع فضای ایمن است.

در مورد رنگ قرمز باید نکته‌ای را یادآور بشویم که استفاده از این رنگ می‌تواند به یک‌شکل کامل و تو پر باشد که نشانهٔ ممنوعیت کامل است. در بعضی شرایط ممکن است به شکل یک دایره و خطی میان آن باشد که باتوجه‌به شکلی که در میان آن قرار گرفته است نشان‌دهنده ممنوعیت آن شکل است. به‌عنوان‌مثال برای ممنوعیت استعمال دخانیات از یک سیگار در میان این دایره قرمزرنگ استفاده می‌کنند. این علائم باید توسط بازرسین مورد بررسی قرار بگیرند. به‌عنوان‌مثال در فضای ساختمان‌سازی بازرسی ایمنی ساختمان باید این موارد را نظارت بکند.

1.1. علائم ایمنی قرمز

استفاده از علائم رنگ قرمز در ایمنی کار به‌عنوان یکی از مهم‌ترین علائم است. این رنگ جهت ممنوعیت از انجام فعالیت خاصی استفاده می‌شود. این علائم به‌صورت دایره‌ای تو خالی همراه با یک خط اریب قرمزرنگ است. در مرکز این دایره از شکل موردنظر استفاده می‌شود که خط اریب بر روی آن قرار می‌گیرد. این خط اریب نشان‌دهنده ممنوعیت مفهوم آن شکل است. به‌عنوان‌مثال برای مکانی که مواد مشتعل در آن وجود دارد از تابلو ممنوعیت روشن‌کردن آتش وجود دارد. تابلو های ممنوعیت در آشنایی با علائم ایمنی کار دارای جایگاه ویژه‌ای است.

علائم ایمنی در کنار استفاده از تجهیزات ایمنی و فردی، آموزش و نظارت باعث ارتقا ایمنی شغل شما می‌شود. این ایمنی با ایجاد فضای امن باعث افزایش کارایی کارکنان نیز می‌شود.

2.1. علائم ایمنی زرد

در آشنایی با علائم ایمنی کار از رنگ زرد جهت اعلام هشدار به افرادی که در محل حضور دارند استفاده می‌شود. این رنگ همان‌طور که گفته شد در مورد خطرات موجودی که به‌واسطه حضور دستگاه‌ها یا گازها و دیگر موارد خطرآفرین وجود دارد به افراد هشدار می‌دهد. این هشدارها باعث می‌شود تا افراد نسبت به خطرات موجود آمادگی داشته باشند. این هشدار باعث می‌شود تا در لحظه موردنظر در محل حضور نداشته باشیم. همچنین می‌تواند این موضوع را برساند که باید از تجهیزات خاصی استفاده نمایید. رعایت این نکات به‌واسطه قوانینی که در شغل مورد وجود دارد تعریف می‌شود. این نکات می‌تواند متفاوت باشد.

به‌عنوان‌مثال یکی از مواردی که شاید زیاد دیده باشید اتاق عکس‌برداری مراکز درمانی است. این اتاق‌ها به دلیل استفاده از انواع پرتو برای عکس‌برداری به طور مداوم برای شخص متخصص و افرادی که در آن محوطه قرار دارند خطرآفرین باشد. دوری از این اشعه‌ها یکی از موارد ایمنی است، درحالی‌که می‌توان با استفاده از تجهیزات ایمنی این خطر را کاهش داد.

3.1. علائم ایمنی آبی

این دسته از علائم جهت القای یک الزام برای رعایت نکته ایمنی استفاده می‌شود. در بسیاری از کارگاه‌ها نکاتی ایمنی ای وجود دارد که علاوه بر آموزش، در اختیار قراردادن تجهیزات و بازرسی نیاز است که به‌صورت دائمی در جلوی چشم کارکنان باشد. این علائم به کارکنان این آگاهی را می‌دهد که در آن فضا باید کدام نکته ایمنی رعایت بشود. در آشنایی با علائم ایمنی کار وجود این رنگ بسیار تأثیرگذار است. زیرا اگر حتی کسی نکته‌ای فراموش کرده باشد باعث یادآوری مجدد آن می‌شود و یا اگر کسی برای اولین‌بار وارد بشود متوجه می‌شود که باید از چه تجهیزاتی  استفاده نماید.

این علائم عموماً به شکل دایره هستند. در وسط این دایره آبی از اشکال مختلفی مانند تجهیزات، ماسک و عینک وجود دارد که نشان‌دهنده مورد حفاظتی است. در پایین این اشکال نیز معمولاً از نوشته‌های کوتاه ولی مفهوم، باید استفاده بشود. این نوشته‌ها به‌صورت انگلیسی و بنا به موقعیت جغرافیایی به زبان مادری آن کشور نوشته می‌شود.

4.1. علائم ایمنی سبز

علائم ایمنی سبز در همه جای دنیا و در تمامی نشانه‌های ایمنی به‌عنوان موقعیت ایمن است. اگر بخواهیم یک مثال همه‌گیر و آشنا بزنیم کاربرد آن در چراغ‌های راهنمایی‌ورانندگی در اطلاع‌رسانی موقعیت ایمن برای حرکت استفاده می‌شود. در ایمنی کار نیز تابلوهایی با این رنگ مشاهده می‌شود که نشان‌دهنده رعایت مورد ایمنی مدنظر است. در آشنایی با علائم ایمنی کار، رنگ سبز جهت اطلاع‌رسانی فضای ایمن مانند محل عبور و مرور بسیار تأثیرگذار است.

در واقع وجود رنگ سبز در محیط به شما اطلاع می‌دهد که آن محیط و دستگاه امن است. ایمن بودن این موارد دلیلی بر عدم استفاده از تجهیزات شخصی نمی‌باشد. اعلام این ایمنی برای محیط و تجهیزات بر اساس استانداردهای اچ اس ای است. البته باید اشاره کنیم که این علائم و رنگ‌ها می‌توانند برای اتیکت‌های لباس‌ها نیز استفاده شوند.

2. آیین نامه علائم ایمنی در کارگاه‌ها

دامنه شمول: دامنه کاربرد آیین‌نامه علائم ایمنی در کارگاه‌های مشمول قانون کار است که در این مقررات سعی شده کلیه علائم ایمنی عمومی کاربردی در کارگاه‌ها تحت پوشش قرار گیرد تا با به‌کارگیری آنها بتوان تاحدامکان خطراتی که ممکن است در محیط‌های کاری وجود داشته‌ باشد را به کارگران و عموم افرادی که به نحوی در آن محیط حضور می‌یابند، گوشزد نمود.

تعاریف: مفاهیم و تعاریف برخی از اصطلاحات به‌کاررفته در متن این آیین‌نامه به شرح ذیل است:

1. تابلوی علائم ایمنی:سطحی است استاندارد متشکل از کلمات، عبارات و تصاویری برای هشدار و اعلام‌خطر به کارگران یا سایر افرادی که به نحوی در معرض خطرات بالقوه و بالفعل محیط کار هستند، یا حاوی توضیحاتی در مورد عواقب و پیامدهای حاصل از آن خطرات و یا بیانگر دستورالعمل‌های ایمنی به آنان در زمینه چگونگی فرار از موقعیت‌های خطرناک بوده که این علائم به‌صورت دائمی و گاهی به‌صورت موقت در قسمت‌های مختلف کارگاه و در حین پروسه‌های کاری نصب می‌شوند.
2. اتیکت:سطحی است استاندارد عموماً از جنس مقوا، پلاستیک یا ورق نازک فلزی که معمولاً بر روی قطعه‌ای از تجهیزات یا ماشین‌آلات چسبانیده، آویزان و یا پرچ می‌شود و برای مشخص‌کردن و هشدار خـطر موجود یا احتمال وجود شرایط خطرناک بکار می‌رود.
3. کلمه اعلان:عبارتی است که برای جلب‌توجه فوری مخاطبین و کارگران بکار رفته، در قسمت بالایی تابلوی علامت یا اتیکت درج شده و معرف ماهیت اصلی علامت مربوطه، شدت نسبی خطر و سطح آسیب احتمالی است.
4. نشان ویژه یا سمبل اعلان ایمنی:یک مثلث متساوی‌الاضلاع که در بخش میانی آن یک علامت تعجب بکار رفته است.
5. 5 ـ کادر اعلان خطر:کادر اصلی تابلو یا اتیکت ایمنی است که در قسمت بالای آن بوده معمولاً متشکل از کلمه اعلان و سمبل اعلان ایمنی است و به نحوی رنگ اصلی تابلو یا اتیکت را نیز در بر می‌گیرد.
   6 ـ کادر پیام نوشتاری: قسمتی از تابلوی علامت یا اتیکت ایمنی که با کلمات یا عباراتی کوتاه، شرایط خطرناک خاصی را گوشزد کرده، عواقب و پیامدهای حاصل از آن را بیان نمـوده یا به مخاطبان دستورالعملی را ارائه می‌دهد.
6. کادر تصویری:بخشی از تابلوی علامت یا اتیکت ایمنی که متشکل از توصیف و نمایش تصویری از خطر مربوطه بوده و برای مشخص‌کردن شرایط خطرناک بکار می‌رود یا روش‌های اجتناب از قرارگیری در معرض خطر را به تصویر می‌کشد، الزام به انجام عمل یا اقدام خاصی را بیان می‌کند و یا حاوی یک دستورالعمل ایمنی است.
7. فاصله مشاهده ایمن:حداکثر فاصله‌ای که فرد بتواند تابلوی علامت یا اتیکت ایمنی مدنظر را بادقت لازم خوانده و فرصت انجام عکس‌العمل مناسب و یا پیروی از پیام ایمنی موجود در آن را داشته باشد.

• تقسیم‌بندی تابلوهای علائم ایمنی:

تابلوی علائم ایمنی بر اساس نوع پیام و به‌کارگیری رنگ‌ها به گروه‌های زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:

1. علائم خطر.
2. علائم هشداردهنده.
3. علائم احتیاط.
4. علائم دستورالعمل‌های ایمنی.
5. علائم آگاه‌کننده.
6. سایر علائم کاربردی از جمله: علائم خطرات بیولوژیکی، علائم خطرات تشعشعی، علائم نشاندهنده جهت، علائم ایمنی حریق، علائم ترافیکی و راهنمایی‌ورانندگی و علائم خروج اضطراری.

• تقسیم‌بندی اتیکت‌های ایمنی:

اتیکت‌های ایمنی به پنج گروه اصلی زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:

1. اتیکت‌های خطر.
2. اتیکت‌های احتیاط.
3. اتیکت‌های هشداردهنده.
4. اتیکت‌های خطرات بیولوژیکی.
5. اتیکت‌های خطرات تشعشعی.

• فصل دوم ـ مقررات مربوط به نحوه طراحی، ساخت و نصب تابلوی علائم و اتیکت‌های
• ایمنی

ماده 1 ـ تابلوی علایم و اتیکت‌های ایمنی ابزاری است برای پیشگیری از حوادث، آسیب ها یا بیماری‌های ناگهانی و غیرمترقبه برای کارگران یا افرادی که در معرض خطرات یا شرایط، تجهیزات و عملیات خطرناک محیط‌های کاری قرار دارند که می‌بایست طبق مقررات این آیین‌نامه طراحی، ساخت و نصب شده و بر اساس موارد زیر بکار ‌روند (نمونه‌هایی از این علایم در بخش ضمایم آورده شده‌است):

الف ـ در علایم خطر باید از کلمه اعلان «خطر» در بالای علامت ایمنی استفاده شود و این علایم بایستی در مواقعی که خطر بسیار جدی افراد را تهدید می‌کند، بکار می‌روند که بیانگر موقعیتی است که به‌صورت بالفعل خطرناک بوده و به طور آنی و غیرمنتظره منجر به مرگ یا صدمات شدید و بسیار جدی به افراد خواهد شد. این علایم نشان‌دهنده یک خطر قطعی است.

ب ـ در علایم هشداردهنده باید از کلمه اعلان «هشدار» در بالای علامت ایمنی استفاده شود که بیانگر موقعیتی است که به‌صورت بالقوه خطرناک بوده و در صورت عدم اجتناب می‌تواند منجر به مرگ یا آسیب‌دیدگی جدی به افراد شود. به‌طورکلی هرگاه احتمال وقوع خطری مابین سطوح «خطر» و «احتیاط» باشد، باید علامت ایمنی «هشدار» بکار گرفته شود.

پ ـ در علایم احتیاط باید از کلمه اعلان «احتیاط» در بالای علامت ایمنی استفاده شود که بیانگر موقعیتی است که به‌صورت بالقوه خطرناک بوده و در صورت عدم پیشگیری، ممکن است منجر به ایجاد آسیب‌های جزئی، خفیف و نه‌چندان جدی به افراد شود.

ت ـ در علایم آگاه‌کننده باید از کلمه اعلان «توجه» در بالای علامت استفاده شود. این علایم بایستی بیانگر خط‌مشی ایمنی کارگاه برای حفاظت از منابع انسانی و مادی بوده و حاوی اطلاعاتی عمومی برای افراد باشد تا دچار سردرگمی و سوءتفاهم در برخی از موقعیت‌ها نشوند.

ث ـ محتوای علایم دستورالعمل‌های ایمنی باید بیانگر و یادآور آموزش دستورالعمل‌های عمومی مرتبط با کار ایمن بوده، روند انجام صحیح کار را به افراد گوشزد نموده و موقعیت و محل تجهیزات و ابزار ایمنی و کمک‌های اولیه را نشان دهد. این علایم بایستی در محل‌هایی که نیاز به دستورالعمل‌ها و پیشنهادها عمومی در ارتباط با معیارهای ایمنی است، بکار گرفته شود.

ج ـ نصب علایم خطرات بیولوژیکی برای نشان‌دادن حضور بالقوه یا بالفعل خطر مواد و عوامل زیست‌محیطی که قابلیت به مخاطره انداختن سلامتی افراد و شیوع بیماری‌های مسری را دارند و بر روی وسایل، تجهیزات، ظروف، اماکن و مواد آلوده به این عوامل، الزامی است.

چ ـ نصب علایم خطرات امواج تشعشعی در موقعیت‌هایی که خطرات حاصل از تابش امواج ایکس، آلفا، بتا، گاما و یا سایر پرتوهای یونیزان که بر سلامت بدن اثر سوء و مرگبار دارند، وجود دارد و نیز بر روی تجهیزات، محتویات، محل‌ها و وسایل و ابزاری که با این پرتوها آلوده شده‌اند، ضروری است.

ح ـ علایم نشان‌دهنده جهت مجزای از علایم راهنمایی‌ورانندگی بوده و باید برای نشان‌دادن جهت مکان‌های مختلف در کارگاه بکار روند.

خ ـ علایم ایمنی حریق باید حاوی اطلاعاتی مربوط به امکانات و تجهیزات اطفای حریق، نحوه کاربرد آنها در مواقع لزوم و راه‌های خروج اضطراری در زمان وقوع آتش‌سوزی باشند. در صورت استفاده از کلمه «حریق» به‌عنوان کلمه اعلان، بایستی در قسمت بالای تابلو بکار رود. علایم ایمنی حریق شامل علایم ترکیبی که کلمه اعلان آنها یکی از عبارات خطر، هشدار، احتیاط، توجه و یا سایر کلمات اعلان خطر، به همراه عبارات یا اشکال ایمنی مربوط به پیشگیری از آتش‌سوزی و حریق در پایین کادر اصلی است، می‌شود.

د ـ علایم ترافیکی و راهنمایی‌ورانندگی بایستی در کارگاه‌هایی که در آنها وسایل نقلیه جابه‌جا می‌شوند (طبق ضوابط مربوط به مقررات راهنمایی‌ورانندگی)، برای جابه‌جایی ایمن این وسایل و حفظ سلامتی افراد پیاده‌رو در تمامی محل‌های موردنیاز استفاده شوند.

ذ ـ علایم خروج اضطراری باید به‌منظور راهنمایی و خروج سریع افراد در هنگام وقوع سوانح و حوادث در کارگاه‌ها به سمت مکان‌های منتهی به مسیرها و درب‌های خروج اضطراری از محل وقوع حادثه بکار روند.

تبصره 1 ـ کاربرد اتیکت‌های ایمنی پنج‌گانه مذکور در فصل اول مشابه علایم ایمنی هم‌نامشان است.
تبصره 2 ـ استفاده از هر یک از علایم فوق‌الذکر به جای دیگری ممنوع است.

ماده 2 ـ رنگ‌های به‌کاررفته در یک علامت ایمنی، معرف ماهیت اصلی علامت مربوطه و شدت و نوع خطری که افراد در معرض آن هستند، بوده و بایستی هر یک از رنگ‌های مشخص شده زیر به‌عنوان رنگ اصلی در تابلوی علایم و اتیکت‌های ایمنی مربوطه بکار روند:

الف) قرمز: به‌عنوان رنگ اصلی برای مشخص‌کردن تابلوی علایم و اتیکت‌های خطر و نیز در مواقع لزوم به‌عنوان رنگ زمینه علایم ایمنی حریق.

ب) نارنجی: به‌عنوان رنگ اصلی برای مشخص‌کردن تابلوی علایم و اتیکت‌های هشداردهنده و نیز علایم ایمنی خطرات بیولوژیکی.

پ) زرد: به‌عنوان رنگ اصلی برای مشخص‌کردن تابلوهای علایم و اتیکت‌های احتیاط.

ت) سبز: به‌عنوان رنگ اصلی در علایم دستورالعمل‌های ایمنی، علایم مربوط به نشان‌دادن محل تجهیزات و امکانات کمک‌های اولیه و علایم نشان‌دهنده جهت خروج اضطراری.

ث) آبی: به‌عنوان رنگ اصلی در علایم آگاه‌کننده.

ج) ارغوانی: برای مشخص‌کردن علایم خطرات تشعشعی و تابشی.

تبصره ـ در مواردی که در قسمت کادر تصویری علایم ایمنی فوق‌الذکر از اشکال هندسی دایره و مثلث با رنگ‌های قرمز، آبی و زرد استفاده می‌شود (که ممکن است در برخی مواقع رنگ آنها با رنگ اصلی تابلوی علامت یا اتیکت‌ ایمنی هم تفاوت داشته باشد)، در این صورت:

الف ـ اگر ممنوعیت از انجام عملی مدنظر باشد بایستی نشانه تصویری عمل مربوطه به رنگ سیاه‌روی یک دایره با زمینه سفید و حاشیه و خط مورب (از چپ به راست) به رنگ قرمز استفاده شود.

ب ـ اگر الزام به انجام عملی مدنظر باشد بایستی نشانه تصویری  عمل مربوطه به رنگ سفیدروی یک دایره با زمینه آبی بکار گرفته شود.

ج ـ در صورت نشان‌دادن وجود یک خطر خاص بایستی نشانه تصویری خطر مربوطه به رنگ سیاه‌روی یک مثلث با زمینه زرد و حاشیه سیاه استفاده شود.

• بخش اول ـ مقررات مربوط به نحوه طراحی تابلوی علائم و اتیکت‌های ایمنی

ماده 3 ـ تابلوی علایم و اتیکت‌های ایمنی باید حاوی اطلاعات دقیق، کافی و آموزنده بوده و به راحتی قابل درک باشد. همچنین لازم است کلمه اعلان و کلمات و عبارات کادر پیام نوشتاری به زبان فارسی باشد.

تبصره: در صورت لزوم استفاده از زبان و خط بیگانه بسته به تشخیص مسئولین اجرای این مقررات خواهد بود، لیکن رعایت اولویت خط‌ فارسی بر خط بیگانه در کلیه تابلوهای علایم ایمنی الزامی است.

ماده 4 ـ پیام نوشتاری روی تابلوهای علایم و اتیکت‌های ایمنی باید بیانگر محتوای علامت ایمنی و حتی‌ الامکان کوتاه و مختصر و فقط حاوی جزئیات ضروری بوده و از چند کلمه محدود و کلیدی نیز تجاوز نکند. این پیام بایستی ساده، گویا، صریح و روشن بوده، به آسانی قابل خواندن باشد و به سهولت و به موقع به مخاطبین منتقل گردد.

تبصره: عبارات کادر پیام نوشتاری علایم ایمنی باید حتی‌الامکان معرف و بیانگر پیشنهادها و راهکارهایی با جملات مثبت باشد تا جملات منفی.

ماده 5 ـ دوباره نویسی و تکرار مطالب کادر نوشتاری تابلوی علایم ایمنی ممنوع است.

ماده 6 ـ به جهت اینکه ممکن است در برخی مواقع کارگران یا افرادی که در معرض خطرات قرار می‌گیرند بی‌سواد بوده و یا با زبان کاربردی بر روی علایم آشنایی نداشته باشند، استفاده از تصاویر در کنار متون و کلمات الزامی است، مگر در مواردیکه به تشخیص مسئولین مربوطه، ضرورتی در به‌کارگیری تصویر وجود نداشته‌باشد.

ماده 7 ـ تصاویر بکار رفته باید به شکل ساده، قابل درک و سازگار با بقیه قسمت‌های تابلوی علامت یا اتیکت‌ رسم شوند.

تبصره 1 ـ به‌منظور درک بهتر علایم و اتیکت‌ها باید حتی الامکان اشکال گرافیکی مشابه بدن و دست و پای انسان، اشیاء، قسمت هایی از ماشین‌آلات و یا شمای کلی ماشین مربوطه را بکار برد.

تبصره 2 ـ در نمایش تصویری بخشی از بدن انسان، باید حتی‌المقدور عضو یا اعضایی که در معرض خطر بوده یا درگیر انجام کار و یا خطر خاصی هستند، نشان داده شوند.

ماده 8 ـ در تمامی مواردی که لازم است در یک علامـت ایمنی بیش از یک تصویر انسانی به کار برده شود، برای تمرکز بر روی تصویری که در موقعیت خطرناکتری است و به‌منظور جلب‌توجه مخاطبین، باید آن را به‌صورت توپر ترسیم نمود.

تبصره 1 ـ برای ترسیم فردی که حضور وی برای تکمیل تصویر ضروری بوده ولی مستقیماً با خطر سروکار ندارد، باید از همان فرمت توخالی استفاده شود.

تبصره 2 ـ در مواقعی که هر دو تصویر انسانی بکار رفته در علامت ایمنی در معرض خطرات یکسانی هستند، باید با استفاده از تصاویر گرافیکی مناسب به گونه ای آنها را طراحی نمود که قابل تمیز و تشخیص از یکدیگر باشند.

ماده 9 ـ برای نمایش ماشین‌آلات یا اجزای آنها به‌منظور نشان‌دادن کامل جزئیات گرافیکی باید از تصاویر توخالی استفاده کرد، بخصوص در مواقعی که نمایی از تصویر انسانی در مجاورت ماشین‌آلات رسم شده باشد. همچنین برای نشان‌دادن اهمیت بیشتر یک جزء و یا برجسته نمودن خطرات خاص آن،  باید در طراحی ماشین، جزء مدنظر را با خطوط ضخیم تری نسبت به بقیه خطوط ترسیم نمود.

ماده 10 ـ در مواقعی که یک خطر کلی توسط ماشین‌آلات موجود است و یا کل بدن در معرض خطر خاصی قرار می‌گیرد، لازم است کلیات ماشین مربوطه یا شمای کلی بدن انسان به تصویر کشیده شود. در سایر موارد، در نمایش تصویری بدن انسان و ماشین‌آلات باید تا حدممکن وارد جزئیات گردید تا مخاطبان بتوانند عضو در معرض خطر در بدن انسان و یا جزء تولیدکننده خطر در ماشین‌آلات را به سهولت تشخیص دهند، بخصوص در مواردیکه نمایش کلی ماشین‌آلات یا شمای بدن انسان بوضوح بیانگر موقعیت و طبیعت خطر مربوطه نباشد.

ماده 11 ـ در کلیه علایم و اتیکت‌های ایمنی باید از توضیح متنی در قسمت کادر پیام نوشتاری استفاده شود، مگر اینکه تصویر به‌کاررفته به اندازه کافی گویا و بیانگر خطر و یا پیام مربوطه باشد. در هر صورت عبارات توضیحی ارائه‌شده بر روی تابلوی علایم و اتیکت‌ها بایستی در کادری جداگانه قرارگیرد، به‌گونه‌ای که روی سمبل و نشانه تصویری را نپوشاند.

ماده 12 ـ در طراحی تابلوی علایم و اتیکت‌های ایمنی بایستی سعی شود هر تصویر نشان‌دهنده یک خطر بوده و از اشاره به چند خطر در قالب یک تصویر اجتناب گردد، مگر درمواردیکه خطرات، بسیار مشابه و در ارتباط با یکدیگر باشند.

• بخش دوم ـ مقررات مربوط به نحوه ساخت تابلوی علائم و اتیکت‌های ایمنی

ماده 13 ـ کلیه تابلوهای علایم ایمنی، بایستی دارای گوشه‌های گرد و ضخیم بوده و فاقد لبه‌های تیز، تراشه، گره و یا سایر برآمدگی‌های برنده باشند.

ماده 14 ـ تابلوی علایم‌ایمنی باید در مقابل ضربه مقاوم بوده و جنس آنها و روکش هایشان به گونه‌ای باشد که طبیعتاً طول عمر و ماندگاری بالایی داشته باشد.

ماده 15 ـ پایه‌های نگهدارنده بکار رفته برای نصب تابلوها باید از جنسی بادوام ساخته شده و جهت جلوگیری از هر گونه خطر سقوط از استحکام لازم برخوردار بوده و در مقابل نیروهای وارده استاتیکی و دینامیکی احتمالی دارای مقاومت لازم باشد.

تبصره ـ در مور تابلوهای موقت، الزامی به استفاده از مصالح مقاوم نیست، اما رعایت نکات ایمنی ضروری است.

ماده 16 ـ تهیه تابلوی علایم و اتیکت‌های ایمنی بر روی سطوح شیشه‌ای و یا سایر سطوح شکننده ممنوع است مگر آنکه از جنس شیشه‌های نشکن بوده یا دارای شبکه محافظ داخلی باشند.

ماده 17 ـ استفاده از مصالح قابل احتراق مانند چوب، کاغذ و پلاستیکهای با قابلیت اشتعال سریع، در ساخت تابلوهای ایمنی دارای ادوات الکتریکی ممنوع بوده و سیم ها و تجهیزات مربوطه باید دارای روکش و عایق مناسب باشند.

ماده 18 ـ طول و عرض تابلوی علایم ایمنی بایستی با هم متناسب بوده و در ضمن اندازه آنها با در نظر گرفتن فاصله مشاهده ایمن و متناسب با موقعیت ماشین‌آلات، ابزار، تجهیزات و سایر وسایل کاربردی در کارگاه باشد.

ماده 19 ـ استفاده از تابلوها و اتیکتهای عمودی نسبت به نمونه‌های افقی آن ارجحیت دارد، اگرچه به‌کارگیری نمونه‌های افقی نیز در صورت اقتضای شرایط قابل قبول است.

• بخش سوم ـ مقررات مربوط به نحوه نصب تابلوی علائم و اتیکت‌های ایمنی

ماده 20 ـ کلیه تابلوهای علایم ایمنی بایستی به نحو مطمئن در محل های مدنظر نصب شوند.

ماده 21 ـ در نصب تابلوها جهت اتصال آنها به پایه باید از بست های مخصوص به همراه پیچ و مهره‌های گالوانیزه مربوطه استفاده نمود که سرو ته پیچ و مهره‌ها و یا سایر وسایل و ادوات مخصوص بستن و محکم کردن این تابلوها، بایستی به نحوی جایگذاری شوند که ایجاد خطر نکنند.

ماده 22 ـ به طور کلی حد زیرین ارتفاع تابلوهای علایم ایمنی که ممکن است از زیر آنها عبور و مرور افراد صورت گیرد نباید کمتر 1/2 متر از سطح زمین باشد، مگر در موارد خاصی که به اقتضای شرایط و به تشخیص مسئول ایمنی کارگاه بتوان ارتفاع کمتری برای آن در نظرگرفت، لیکن ارتفاع کمتر نباید باعث ایجاد مخاطره برای افراد شود.

ماده 23 ـ کلیه تابلوهای علایم ایمنی باید در محلی نصب شوند که در هر موقع از شبانه‌روز برای کارگران و افراد در معرض خطر، به سهولت قابل دید باشند.

تبصره 1 ـ تابلوهای علایم ایمنی برحسب شرایط و با توجه به نوع کاربرد و محل نصب آن باید به‌صورت روزرنگ، شبرنگ و یا ساخته شده از مواد بازتابنده نور بوده و یا دارای لامپ روشنایی باشد.

تبصره 2 ـ در صورتی که بر اثر عدم وجود روشنایی کافی در محیط کار، تابلوهای علایم نصب شده به راحتی قابل رویت نباشند، لازم است به‌صورت جداگانه از وسایل روشنایی مناسبی استفاده شود.

تبصره 3 ـ در هیچ یک از تابلوهای علایم ایمنی نمی‌توان از نورپردازی غیرالکتریکی همچون شعله آتش استفاده‌کرد، مگر در موارد خاص مانند پالایشگاه های مواد نفتی و با کسب مجوز از مسئولین اجرایی ذیربط.

ماده 24 ـ تابلوی علایم و اتیکت‌های ایمنی بایستی در محل نصب شده از آسیب های احتمالی، خراشیدگی و سایش، امواج ماورای بنفش، گرد و غبار، پاشش مواد شیمیایی و روغن ها، رنگ پریدگی و سایر آسیب ها محافظت شوند. در صورتی که ناگریز به ‌استفاده از تابلوی علایم یا اتیکت‌های ایمنی در شرایط فوق‌الذکر باشند، باید در تهیه و ساخت آنها از مواد مقاوم استفاده شود.

ماده 25 ـ پایه‌ها، لوله‌ها، بست ها، پیچ و مهره‌ها و صفحات تابلوی علایم ایمنی باید در مقابل خوردگی و زنگ زدگی محافظت شوند.

ماده 26 ـ تابلوهای علایم ایمنی باید تا حد ممکن نزدیک به خطرات مربوطه و در فاصله مشاهده ایمن نصب گردند، به نحوی که مخاطب فرصت انجام عکس‌العمل و اقدام مناسب را داشته باشد.

ماده 27 ـ نصب بیش از 3 تابلو از علایم ایمنی مختلف، در یک مکان و در مجاورت یکدیگر ممـنوع است. (وجود تابلوهای علایم ایمنی فراوان و بیش از اندازه موجب بی‌اعتنایی و عدم بذل توجه کافی مخاطبین می‌گردد).

ماده 28 ـ تابلوهای علایم ایمنی بایستی در معابر و گذرگاه های منتهی به محل خطر به طور مطمئن نصب شوند تا افراد قبل از ورود به محل خطرناک و مواجهه با آن از وجود خطر احتمالی مطلع شده و اقدامات احتیاطی و پیشگیرانه را به انجام رسانند.

ماده 29 ـ نصب تابلوی علایم ایمنی در محل‌های خطرناک مانند لبه پرتگاه ها، انبارها، محل های عبور و مرور، محل ذخیره مواد خطرناک و سایر مکانهایی که احتمال وقوع حادثه را داشته باشد، الزامیست.

ماده 30 ـ نصب تابلوی علایم ایمنی بر روی تیرهای برق یا درختان، صخره‌ها و سایر عناصر طبیعی و نیز در محل پنجره یا درب، روزنه‌ها، بازشوها و نورگیرها، کانالهای تهویه و همچنین در  مسیرهای عبور کارگران مانند: پلکانها، نردبانها و راه های خروج اضطراری که مانع عبور و مرور افراد می‌گردد، ممنوع بوده، همچنین نصب آنها باید به گونه‌ای باشد که هیچ بخشی از سطح یا پایه آنها مانع استفاده از هر نوع پله فرار و خروجی‌ها نگردد.

ماده 31 ـ ترسیم تابلوهای علایم ایمنی با رنگ و یا مواد دیگر به طور مستقیم روی دیوار یا سایر عناصر ساختمانی و طبیعی مانند درخت و صخره بصورتی که قابل برچیدن نباشد، ممنوع است.

ماده 32 ـ چیدمان وسایل و ماشین‌آلات درون کارگاهی بایستی به نحوی باشد که مانع رویت کامل تابلوهای علایم ایمنی نگردد.

ماده 33 ـ قرار گرفتن هرگونه مانعی درمقابل تابلوی علایم ایمنی در محوطه بیرونی و بازکارگاه از جمله: درخت، بوته، علف هرز و پوشال، وسایل نقلیه، ابزار و ماشین آلاتی که منجر به عدم دید کامل این تابلوها می‌شوند، ممنوع است.

ماده 34 ـ تابلوهای علایم ایمنی باید به گونه‌ای نصب شوند که احتمال هر گونه سقوط و یا جابجایی آنها به‌صورت کنده‌شدن، لرزش یا چرخش توسط جریان هوا و یا کارکرد دستگاه ها وجود نداشته باشد.

ماده 35 ـ در نصب تابلوهای علایم ایمنی باید از ایجاد سکوها، سوراخ ها و درزهای غیرمعمول که محل جمع شدن گرد و غبار و بوجود آمدن لانه پرندگان و انبار تجهیزات و وسایل اضافی شود، اجتناب کرد.

ماده 36 ـ بر روی تابلوهای علایم ایمنی و یا در نزدیکی و مجاورت مکان هایی که این علایم نصب می‌شوند، نبایستی جملات یا عباراتی نوشته شود و یا پوسترها، اطلاعیه‌ها و اعلامیه‌ها یا پارچه نوشته‌هایی قرار گیرند که مانع دیده شدن تابلوی علامت ایمنی شده و یا مطالب روی آنها با مفهوم علامت ایمنی تناقضی داشته‌ باشند.

ماده 37 ـ اتیکت‌ها بایستی در مواقع ضروری بر روی بخش‌های خطرناک ماشین‌آلات و تجهیزات، نصب و تا زمان حضور خطر به‌صورت دائمی بر روی آنها استفاده شوند. در سایر مواقع تنها به‌عنوان یک ابزار موقتی برای هشدار شرایط، ابزار، تجهیزات و تشعشعات خطرناک بوده و نبایستی آنها را به‌عنوان یک ابزار پیشگیری و هشدار کامل در نظر گرفت.

ماده 38 ـ اتیکت های‌ ایمنی دائمی نصب شده بر روی موقعیت‌های خطرساز و هشداردهنده ماشین‌آلات بایستی از جنسی باشند که دوام کافی داشته و از رنگ ثابتی برخوردار باشند که انتخاب مواد مصرفی در تهیه آنها و نیز روش چسبانیدن آنها در محل های مورد نظر باید بر اساس شرایط محیطی و سایر مقتضیات مکانی که دستگاه مدنظر در آن قراردارد، صورت پذیرد.

ماده 39 ـ در مواقعی که از اتیکت ها به‌عنوان ابزار موقتی برای هشدار خطر استفاده می‌شود، ضروری است سریعاً نسبت به علایم ایمنی دائمی در محل های مورد نیاز اقدام گردد.

ماده 40 ـ در خصوص اتیکت‌های بکار رفته بر روی دستگاه ها و ماشین‌آلات، بایستی رنگ اصلی اتیکت ایمنی مخالف رنگ سطحی که بر روی آن چسبانیده می‌شود، باشد. در غیر این صورت باید از اتیکت هایی استفاده شود که دارای خطوط حاشیه‌ای با رنگی مخالف با سطح مدنظر هستند.

ماده 41 ـ اتیکت‌ها باید به محلی که تا حدممکن و ایمن به خطرات مربوطه نزدیک بوده و بر روی موقعیت‌های خطرساز و هشداردهنده ماشین‌آلات و یا در منطقه کنترل ماشین و با یک ابزار مناسب همچون: زنجیر، سیم و ریسمان آویخته شوند. در مواقع لزوم باید برای استحکام بیشتر در مکان مدنظر چسبانیده و یا آنها را پرچ نمود تا از جابجایی و گم شدن غیر عمدی آنها جلوگیری شود.

ماده 42 ـ نصب بیش از حد اتیکت ها بر روی ماشین‌آلات، بویژه در محل‌هایی که از ضرورت چندانی برخوردار نمی‌باشد، ممنوع بوده و به‌کارگیری بیش از 7 اتیکت ایمنی در یک منطقه خاص از هر ماشینی مجاز نمی‌باشد، مگر در صورتیکه به تشخیص مسئولین مربوطه ماهیت کار با ماشین مربوطه اقتضای به‌کارگیری اتیکت‌های بیشتری را بنماید.

تبصره ـ در مواردی که با توجه به خطرات موجود بر روی دستگاه، تعداد اتیکتهای مورد نیاز بیش از 7 عدد پیش‌بینی می‌شود، در مورد خطراتی که از اهمیت کمتری برخورداربوده و در ضمن اتیکت گذاری هم نشده‌اند بایستی در کتاب راهنمای همراه ماشین‌آلات به آنها اشاره شود و همچنین باید از اتیکتی مبنی بر همین مطلب یعنی: «به کتاب راهنمای کاربران مراجعه نمایید.» بر روی دستگاه استفاده نمود.

ماده 43 ـ کلیه سازندگان ماشین‌آلات مکلفند در هنگام تهیه اتیکتهای ایمنی نصب شده بر روی ماشین‌آلات، تاریخ تعویض آن را در حاشیه اتیکت مربوطه درج نمایند.

تبصره 1 ـ کلیه کارفرمایان مکلفند قبل از به پایان رسیدن تاریخ مصرف درج شده بر روی اتیکت ها نسبت به تعویض آنها از طریق کارخانه یا شرکت تولیدکننده یا عرضه کننده ماشین‌آلات مربوطه و یا سایر مراجع ذیصلاح اقدام نمایند.

تبصره 2 ـ در مواردی که کارفرمایان نسبت به نصب اتیکتهای ایمنی جدید در محل های موردنیاز بر روی ماشین‌آلات اقدام می‌کنند، مکلفند تاریخ تعویض اتیکت ها را نیز مشخص نمایند.

تبصره 3 ـ در صورتی که برحسب شرایط، اتیکت ایمنی بکار رفته مدتی قبل از زمان انقضاء، ناخوانا شده و یا از بین رفته‌باشد، کارفرما مکلف است در اسرع وقت نسبت به تعویض آن و سفارش اتیکتی جدید اقدام نماید.

• فصل سوم ـ الزامات قانونی و وظایف کارگر و کارفرما

ماده 44 ـ استفاده از تابلوهای علایم و اتیکت‌های ایمنی در کلیه محل‌ها، ماشین‌آلات و مکان‌های که امکان حذف و از بین بردن و یا کنترل خطرات از سایر روش ها (مثل: کنترل های مهندسی، استفاده از سیستم‌های ایمن، حفاظ‌ گذاری و …) برای کارفرما مقدور نمی‌باشد، ضروری است.

ماده 45 ـ نصب علائم و اتیکت‌های ایمنی ذکر شده در این مقررات نمی‌تواند جانشین اقدامات لازم دیگر جهت کنترل و پیشگیری مانند نظارت های مهندسی، اصلاح روش‌های کاری و ایجاد شرایط کار بی‌خطر شود، لذا کار فرمایان مکلفند کلیه موارد ایمنی را رعایت کرده و در صورت نیاز از علایم ایمنی استفاده کنند.

ماده 46 ـ کارفرما موظف است نظارت نماید تا تابلوی علایم طبق مقررات در محل خود نصب و نگهداری شوند.

ماده 47 ـ کلیه علایم ایمنی جدید و نیز علایم قبلی که قرار است جایگزین شوند، باید مطابق با مندرجات مفاد این آیین‌نامه باشند.

ماده 48 ـ کارفرما مکلف است به نحو مقتضی آموزش های لازم نسبت به مفهوم کلیه علایمی که در نقاط مختلف کارگاه نصب شده‌اند را به کارگران ارائه داده و نیز اقدامات احتیاطی و پیشگیرانه ای که در زمان مواجهه با علامت های ایمنی برای جلوگیری از وقوع خطر ضروری است را به آنان بیاموزد.

ماده 49 ـ کلیه تولیدکنندگان و فروشندگان تجهیزات و ماشین‌آلات داخل کشور و نیز واردکنندگان ماشین‌آلات خارجی بایستی اطلاعاتی را که به درک بهتر مفاهیم اتیکت‌های ایمنی کاربردی بر روی قسمت ها و اجزای خطرناک و مورد نیاز ماشین‌آلات کمک می‌نماید را همراه مدارک راهنما، برگه‌های اطلاع رسانی، برشورها و کتابچه‌های دستورالعمل کار با آنها به خریداران ارائه نمایند.

ماده 50 ـ با توجه به جنس خاص اتیکت ها، ارائه نسخه‌ای اضافی از اتیکت‌های ایمنی کاربردی بر روی محصول یا دستگاه به همراه سایر مدارک مربوطه توسط تولیدکنندگان داخلی الزامی است.

ماده 51 ـ در مکان هایی که از علایم ایمنی، حفاظ‌ها و یا سایر ابزار حفاظتی مناسب بر روی ماشین‌آلات استفاده شده، الزامی به کاربرد اتیکت ها نمی‌باشد.

ماده 52 ـ با تغییر شرایط و از بین رفتن احتمال خطر یا شرایط خطرساز در کارگاه و یا پایان مراحل کار لازم است به‌منظور جلوگیری از گمراه شدن کارگران، علایم نصب شده، سریعاً به طور ایمن پوشانده‌ شده و یا جمع‌آوری گردند.

ماده 53 ـ کارفرما مکلف است تابلوی علایم و اتیکت‌های ایمنی را در زمانهای لازم تمیزکرده و به دقت از آنها نگهداری نماید تا محتوای آنها به آسانی قابل رؤیت باشد.

ماده 54 ـ کلیه کارگران موظف به حفظ و نگهداری از علایم ایمنی تهیه شده توسط کارفرما در حیطه وظایف و مسئولیت های خویش هستند.

ماده 55 ـ کارفرما مکلف است تابلوی علایم و اتیکت‌های ایمنی را در مواقع لزوم، تعمیر و یا تعویض نماید.

ماده 56 ـ بازدید از تابلوها توسط مسئول مربوطه به‌منظور پایدار بودن، استحکام و ایمنی تابلو و سازه آن باید حداقل در مراحل زیر انجام گیرد:

الف ـ قبل از شروع به استفاده از آن

ب ـ پس از هرگونه تغییرات و ایجاد وقفه در استفاده از آن

ج ـ پس از وقوع باد شدید، طوفان، زلزله و عوامل مشابه که استحکام و پایداری تابلوها مورد تردید قرارگیرد.

ماده 57 ـ در خصوص دربهای خروج اضطراری، این درب ها بایستی با علامتهای خروج واضح و قابل‌ رؤیت مشخص شوند و فاقد هر گونه نشانه یا علامتی غیر از علامت خروج باشند. همچنین دربهای مجاور درب‌های اصلی خروج اضطراری که به سمت مسیرهای خروجی منتهی نمی‌شوند، بایستی مشخص شده و بر روی آنها از علایم نشان‌دهنده این امر استفاده شود.

ماده 58 ـ از تاریخ تصویب و اجرای این آیین‌نامه، طراحی، چاپ، انتشار، واردات و ساخت هرگونه تابلوی علامت یا اتیکت ایمنی مربوط به کارگاه‌های مشمول قانون کار منوط به کسب مجوز از شورای عالی حفاظت فنی (مدیرکل بازرسی کار به‌عنوان دبیر شورای عالی حفاظت فنی) خواهد بود.

تبصره ـ نظافت، تعمیر و تعویض تابلوی علایم ایمنی در صورتیکه مغایرتی با مشخصات مجوز نداشته‌باشد، نیازی به اخذ مجوز جدید ندارد.

ماده 59 ـ بر اساس ماده 95 قانون کار جمهوری اسلامی ایران کارفرمایان مکلف به رعایت مفاد این آیین‌نامه بوده و کارگران نیز برابر تبصره 2 ماده فوق‌الذکر موظف به رعایت مفاد تابلوی علایم و اتیکت‌های ایمنی هستند.

ماده 60 ـ این آیین‌نامه مشتمل بر 60 ماده و 18 تبصره و به استناد مواد 85 و 91 قانون کار جمهوری اسلامی ایران در جلسه مورخ 31/5/1386 شورای عالی حفاظت فنی مورد تأیید و در تاریخ 15/11/1386 به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی رسیده است.

جمع‌بندی ونتیجه‌گیری

جهت آشنایی کامل با ضوابط و قوانبن مربوط به “علائم ایمنی در کارگاه‌ها” و دانلود “آیین‌نامه علائم ایمنی در کارگاه‌ها | مصوب سال 1386” به پکیج “آیین‌نامه‌های حفاظتی و ایمنی” در بخش گنجینه فایل وب‌سایت مراجعه فرمایید