شمشیری راه پله و نکات اجرایی آن

مقدمه

در این مقاله به نکات مهم اجرای یکی از مهم‌ترین و حیاتی‌ترین اجزای یک سازه، یعنی نکات اجرایی در زمینه راه‌پله‌ها می‌پردازیم. برای اجرای راه‌پله‌ها باید به رعایت ضوابط و آیین‌نامه‌های مربوط به آن به‌عنوان مهندس عمران آگاه باشیم و همچنین کارفرما در زمان استخدام مهندس عمران ، مهندسی باتجربه و متخصص در این زمینه را استخدام نماید. قبل از اجرای راه‌پله در ساختمان باید تمامی نکات را زمان طراحی اجزا باتوجه‌به دانش‌هایی که در مورد نکات اجرایی راه‌پله داریم، تحلیل و محاسبه نماییم.

1. اهمیت راه‌پله

راه‌پله از لحاظ ارتباط بین طبقات یکی از مهم‌ترین قسمت‌های یک ساختمان محسوب می‌شود. اما به علت آنکه از این فضا به نسبت فضاهای دیگر ساختمان کمتر استفاده می‌گردد، همیشه سعی می‌شود که حداقل فضای ممکن، برای پله را در نظر گرفت و حتی‌المقدور از مکان‌های روشن و آفتاب‌گیر ساختمان برای ساخت راه‌پله، استفاده نشود.
راه‌پله‌ها باید طوری ساخته شوند که حداقل امکان وسط ساختمان باشند تا فردی که برای اولین‌بار وارد ساختمان می‌شود دچار سردرگمی نشود. در ساختمان‌هایی که متراژ آنها کم است یک راه‌پله به طور معمول کافی است؛ ولی برای ساختمان‌هایی با متراژ بالا گاهی به سه راه‌پله هم نیاز می‌شود.
اولین مرحله ساختن بستر پله است، یعنی محل تکیه‌گاه‌های پله‌ها که باید بر طبق نقشه‌های اجرایی ساخته شود. از روی این نقشه‌ها می‌توان به اطلاعات تعداد پله‌ها و تراز ارتفاعی پله‌ها و سایر اطلاعاتی که نیاز می‌باشد، رسید. در ساختمان‌ها، این بستر را معمولاً به‌وسیله تیرآهن‌های مورب موسوم به شمشیری ساخته می‌شوند.

2. شمشیری راه‌پله

ابتدا برای قبل از شروع عملیات ساخت پله‌ها نیاز به یک‌سری تیرآهن می‌باشد که این تیرآهن‌ها در محل‌های نصب دچار خمیدگی و برش شده و به شکل حرف Z کشیده (شامل یک بخش مایل و دو بخش افقی) تغییر می‌کنند. به این شکل حاصل شده از تیرآهن، شمشیری پله گفته می‌شود.

3. محاسبه اندازه شمشیری پله‌ها

درباره محاسبه شیب و طول شمشیری پله‌ها یک روش تقریبی وجود دارد که با ضرب عدد ۱.۶۲ در ارتفاع محل قرارگیری پله‌ها، زاویه مناسبی از شمشیری به‌صورت تقریبی حاصل می‌شود و به دنبال آن می‌توان به طول شمشیری نیز رسید.

4. ساخت شمشیری راه‌پله

به طور خلاصه می‌توان گفت که مراحل ساخت شمشیری راه‌پله‌ها این‌گونه است که ابتدا باید محاسبات مربوط به مقطع انتخابی شمشیری بر اساس داده‌های وارده (معمولاً از مقاطع IPE استفاده می‌شود) و طول و زاویه انجام شود. حالا که اطلاعات تئوری شمشیری راه‌پله در دست است، می‌توان الگوهای شمشیری راه‌پله را ایجاد کرد.

1.4. مرحله ی اول ساخت شمشیری راه‌پله 

شمشیری راه‌پله همان‌طور که در ابتدا بیان شد شامل یک بخش مایل و دو بخش افقی می‌باشد که این دو بخش افقی مربوط به اتصال ابتدا و انتهای پلکان به پاگردها می‌باشد؛ بنابراین حتماً باید یک الگویی از این محل شکستگی‌ها وجود داشته باشد که این الگو را با مقوا نیز می‌توان ایجاد کرد. در نهایت این الگوها را به‌عنوان‌مثال روی ورق گالوانیزه قرار داده و الگوهایی از این جنس به دست می‌آید. زاویه این بریدگی‌ها با زاویه شمشیری ارتباط مستقیم دارد و به کمک روابط هندسی ساده، می‌توان این زاویه را بر حسب شیب شمشیری محاسبه کرد که برابر با آن می‌باشد.

2.4. مرحله ی دوم ساخت شمشیری راه‌پله

همچنین بعد از اینکه این لچکی‌ها با زاویه به‌دست‌آمده، از مقطع جدا شد، به کمک پتک آهنی، آهن خم می‌شود و محل اتصال، جوش داده می‌شود و در نهایت شکل شمشیری پله به دست می‌آید، اما به دلیل اینکه در محل برش سستی وجود دارد، یک ورق تقویتی در محل جوش متصل می‌کنیم و این تکیه‌گاه آماده خواهد شد. معمولاً برای ساخت پله‌ها، دو شمشیری کافی می‌باشد. اگر پله‌های با عرض بیشتری نیاز باشد، تعداد شمشیری‌های بیشتری به تشخیص طراح نیاز است؛ به طور معمول فاصله بین دو شمشیری چیزی در حدود ۹۰ سانتیمتر می‌باشد.

در ابتدا باید محاسبات مربوط به مقطع انتخابی شمشیری راه‌پله بر اساس بارهای وارده (معمولاً از مقاطع IPE استفاده می‌شود) و طول و زاویه انجام شود. حال که اطلاعات تئوری شمشیری راه‌پله در دست است، می‌توان الگوهای این شمشیری را ایجاد کرد.

شمشیری راه‌پله همان‌طور که در ابتدا بیان شد شامل یک بخش مایل و دو بخش افقی می‌باشد که این دو بخش افقی مربوط به اتصال ابتدا و انتهای پلکان به پاگردها می‌باشد؛ لذا باید یک الگویی از این محل شکستگی‌ها وجود داشته باشد که این الگو را با مقوا می‌توان ایجاد کرد و در نهایت این الگوها را مثلاً روی ورق گالوانیزه قرار داده و الگوهای از این جنس به دست می‌آید. زاویه این بریدگی‌ها با زاویه شمشیری ارتباط دارد و به کمک روابط هندسی ساده، می‌توان این زاویه را بر حسب شیب شمشیری محاسبه کرد که برابر با آن می‌باشد.

همچنین بعد از اینکه این لچکی‌ها با زاویه به‌دست‌آمده، از مقطع جدا شد، به کمک پتک آهنی، آهن خم می‌شود و محل اتصال، جوش داده می‌شود و در نهایت شکل شمشیری پله به دست می‌آید، اما به دلیل اینکه در محل برش سستی وجود دارد، یک ورق تقویتی در محل جوش متصل می‌شود و این بستر (تکیه‌گاه) آماده خواهد شد. معمولاً برای ساخت پله‌ها، دو شمشیری کافی می‌باشد. اگر پله‌های با عرض بیشتری نیاز باشد، تعداد شمشیری‌های بیشتری به تشخیص طراح نیاز است؛ به طور معمول فاصله بین دو شمشیری چیزی در حدود ۹۰ سانتیمتر می‌باشد.

5. نکات مهم نصب شمشیری راه‌پله

پس از آنکه شمشیری‌ها تهیه کردید باید به بدنه سازه نصب شود. جهت استحکام و پایداری تیرآهن شمشیری پله در مقابل بارهای وارده، باید آن را به ستون یا داخل جان تیرآهن پل و یا بر روی صفحه‌ستون فونداسیون پله قرار دهید. شروع تیرآهن شمشیری پله باید از روی فونداسیون پله آغاز شود و نباید از روی زمین طبیعی یا روی آجر قرار داده شود، چون تیرآهن در خاک نشست کرده و یا آجر را می‌شکند.

6. نصب شمشیری راه‌پله

در محل اتصال شمشیری پله با زمین، محل فونداسیون پله را مشخص کرده و آن را پی‌کنی می‌کنند. پس از انجام بتن‌ریزی، فونداسیون پله را قالب‌بندی کرده و آرماتورهای لازم را در داخل پی قرار می‌دهید. بعد از آرماتورگذاری، پی ِ موردنظر بتن‌ریزی شده و صفحه‌ستون به آرماتورهای بولت پیج شده و محکم می‌شود. آرماتورهای بولت باید از ۴ عدد میل‌گرد آج‌دار به قطر حداقل ۲۰ میلیمتر که به‌صورت L شکل بوده و سر آن حدید شده است استفاده شود. بعد از محکم‌شدن بتن، تیرآهن شمشیری پله را به‌وسیله اتصالات لازم (پلیت و نبشی) به صفحه‌ستون متصل کرده و جوش می‌دهند. در نهایت مرحله آخر کار، طاق‌بین تیرآهن‌ها می‌باشد.

7. پله فرار

این پله برای خروج اضطراری از ساختمانی که دچار حریق شده است، نصب می‌شود. برای اولین‌بار پله‌های فرار در فرانسه استفاده شد و در نهایت بعد از اینکه اثربخشی آن در نجات جان انسان‌ها سنجیده شد، سایر کشورهای اروپایی نیز از آن استفاده کردند و همچنین در ایران هم ضوابطی برای این موضوع در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان با عنوان حفاظت ساختمان‌ها در مقابل حریق، آورده شده است.

8. مکان‌های پله فرار

بناهایی که دارای شش طبقه و بیشتر هستند (بدون احتساب زیرزمین)، علاوه بر پلهٔ اصلی، می‌بایست حتماً در آنها پله فرار ساخته شود. همچنین حداکثر فاصله اشخاص تا پله فرار در ساختمان‌هایی که ساکنین دائمی آن وضعیت راه‌های ارتباطی ساختمان را می‌شناسند، ۳۵ متر است.
ساختمان های با ارتفاع زیاد باید حداقل دو راه‌پله جدا ازیکدیگر داشته باشند که تا پشت بام نیز ادامه داشته باشد.

قوانین و مقررات حفاظت ساختمان‌ها در برابر حریق توسط پلکان فرار:

• در بناهایی که پلکان خروج، بیشتر از نیم‌طبقه پایین تراز تخلیه خروج ادامه دارد، می‌بایست از استقرار یک مانع فیزیکی قابل‌عبور مانند در، جداکننده و… ، از به‌اشتباه رفتن متصرفان ممانعت شود.
• راه‌پله می‌بایست حداقل عرضی برابر ۱۱۰ سانتیمتر باشد، درصورتی‌که تعداد ساکنین بنا با متصرفان و استفاده‌کنندگان از راه‌پله از ۵۰ نفر کمتر باشند، در آن صورت عرض مفید می‌تواند حداقل ۹۰ سانتیمتر باشد.
• ارتفاع راه‌پله تا سقف می‌بایست حداقل ۲۰۵ سانتیمتر باشد.
• حداکثر فاصله قائم بین دو پاگرد متوالی می‌بایست حداکثر ۳۷۰ سانتیمتر باشد.
• ارتفاع هر پله می‌بایست بین ۱۰ تا ۱۸ سانتیمتر باشد.
• پاخور پله می‌بایست حداقل ۲۸ سانتیمتر و حداکثر ۲ درصد شیب داشته باشد.
• حداکثر اختلاف یا رواداری مجاز بین اندازه‌های هر دو کف یا هر دو ارتفاع متوالی، ۵ میلیمتر و در مورد تمام پله‌های واقع‌بین دو پاگرد متوالی مجموعاً ۱۰ میلیمتر باشد.
• استفاده از پله‌های مارپیچ در راه‌های خروجی حداکثر برای ۵ نفر مجاز است.
• عرض مفید پله‌های مارپیچ نبایستی از ۶۰ سانتیمتر کمتر باشد.
• ارتفاع پله‌های مارپیچ نباید از ۲۴ سانتیمتر بیشتر باشد.
• اندازه کف یا پاخور هر پله مارپیچ، در فاصله ۳۰۰ میلیمتری از باریک‌ترین قسمت پله، نبایستی از ۲۰ سانتیمتر کمتر باشد. اندازه کف پله‌های قوسی در فاصله ۳۰ سانتیمتری از باریک‌ترین قسمت، می‌بایست حداقل ۲۸ سانتیمتر باشد.
• از بالکن با تهویه طبیعی به‌منظور ارتباط پلکان داخلی با واحدها استفاده می‌شود.
• پلکان خارجی می‌بایست حداقل ازیک‌طرف ۵۰ درصد باز باشد.
• پلکان خارجی حداکثر به سه‌طبقه که یکی از طبقه‌ها، طبقه تخلیه خروج می‌باشد، سرویس می‌دهد.
• برای بناهای آپارتمانی فاصله عبوری بین در ورودی هر واحد مسکونی تا پلکان خروج می‌بایست حداکثر ۱۰ متر باشد.

جمع‌بندی ونتیجه‌گیری

راه‌پله یکی از عناصر بااهمیت در سازه‌ها می‌باشد، چرا که نقش اصلی در حفظ ایمنی در مواقع ضروری را ایفا می‌کند و همچنین در این باره، مسائل تجربی زیادی وجود دارد که در حین کار می‌توان به آنها رسید. بااین‌حال سعی شد تا اطلاعات مناسبی در زمینه راه‌پله در اختیار مهندسان عزیز قرار داده شود. این مقاله نیز در تکمیل مقاله قبلی می‌باشد و در کلِ این دو مقاله، انواع راه‌پله‌ها، اجزای راه‌پله، بررسی ضوابط و مقررات راه‌پله از دیدگاه مبحث سوم، چهارم، ششم و آیین‌نامه استاندارد ۲۸۰۰، اجرای راه‌پله، شمشیری پله، ضوابط مربوط به پله فرار و بارگذاری پله، توضیح داده شد.