بررسی کامل دستورالعمل تجهیز و برچیدن کارگاه

مقدمه

تجهیز و برچیدن کارگاه از جمله مسائل پر اهمیت در پروژه‌های عمرانی و متره و برآورد پروژه است که علاوه بر مشاور و کارفرما، ‌ حتی پیمانکار نیز باید روی مبانی آن اشراف داشته باشد. در سال‌های اخیر در برخورد با مشاوران و کارفرماهای گوناگون ثابت کرده است که غالب پروژه‌های کشور، اشتباهات بسیاری در نحوه برآورد تجهیز کارگاه دارند. عدم درک صحیح فهرست‌بها و مبانی پیوست ۵ با عنوان دستورالعمل تجهیز و برچیدن کارگاه، روش‌های پیچیده و البته وجود روش‌های درصدی و اعمال ضریب، سبب شده که بسیاری از برآوردهای موجود در کشور مبانی صحیحی نداشته باشد.

1. تجهیزکارگاه

1- ساختمان پشتیبانی

به ساختمانی گفته می‌شود که برای پشتیبانی عملیات اجرایی، مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد، مانند کارگاه‌های سرپوشیده، شامل کارگاه‌های تأسیساتی، آهنگری، نجاری، آرماتوربندی، باطری‌سازی، صافکاری، نقاشی و ساخت قطعات پیش‌ساخته و مانند آن، تعمیرگاه‌های سرپوشیده ماشین‌آلات، انبارهای سرپوشیده، انبار مواد منفجره، آزمایشگاه پیمانکار، اتاق محل ترانسفورماتورها و مولدهای برق، ایستگاه سوخت‌رسانی و …

2- ساختمان عمومی

به ساختمانی گفته می‌شود که برای افراد مستقر در کارگاه و سرویس دادن به آن‌ها، مورداستفاده قرار می‌گیرد، مانند دفاتر کار، نمازخانه، مهمان‌سرا، ساختمان‌های مسکونی، غذاخوری، آشپزخانه، نانوایی، فروشگاه، درمانگاه، رخت‌شوی‌خانه، تلفن‌خانه، پارکینگ‌های سرپوشیده و …

3-محوطه سازی

شامل خیابان‌بندی، سیستم جمع‌آوری و دفع آب‌های سطحی و فاضلاب، ایجاد خاکریز و کانال‌های هدایت آب و تمهیدات دیگر برای حفاظت کارگاه در مقابل سیل، انبارهای روباز، زمین‌های ورزشی، پارکینگ‌های روباز، حصارکشی، تأمین روشنایی محوطه، تأمین تجهیزات ایمنی، حفاظت و کارهای مشابه است.

4-ورودی کارگاه

محل یا محل‌های از کارگاه است که در آن برق، گاز و مخابرات موردنیاز اجرای کار از سوی کارفرما تأمین و تحویل پیمانکار می‌شود.

۵– انبار کارگاه

باتوجه‌به جانمایی تجهیز کارگاه، برای نگهداری و حفاظت مصالح و تجهیزات با رعایت دستورالعمل‌های مربوط، از آنها استفاده می‌شود.

۶– راه دسترسی

راهی است که یکی از راه‌های موجود کشور را به کارگاه متصل می‌کند.

۷ – راه‌های سرویس

راه‌هایی است که برای دستیابی به محل اجرای عملیات احداث می‌شود.

۸– راه‌های ارتباطی

راه‌هایی هستند که معادن مصالح، منابع آب، محل قرضه، انبار مواد منفجره و مانند آن را به طور مستقیم یا به‌واسطه راه‌های دیگر به محل اجرای عملیات متصل می‌کند.

۹– راه انحرافی

راهی است که برای تأمین تردد وسایل نقلیه عمومی که قبلاً از مسیر موجود انجام می‌شد؛ اما به علت انجام عملیات موضوع پیمان قطع شده است، احداث شود.

10-برچیدن کارگاه

عبارت از جمع‌آوری مصالح، تأسیسات و ساختمان‌های موقت، خارج‌کردن مصالح، تجهیزات، ماشین‌آلات و دیگر تدارکات پیمانکار از کارگاه، تسطیح، تمیزکردن و در صورت لزوم به شکل اول برگرداندن زمین‌ها و محل‌های تحویلی کارفرما، طبق نظر کارفرما است.

2. روش تهیه برآورد هزینه تجهیز و برچیدن کارگاه

1- مهندس مشاور یا واحد تهیه کننده برآورد (‌مدیر طرح یا دفتر فنی کارفرما‌) باید باتوجه‌به شرایط و نیاز هر کار و همچنین روش انتخاب شده برای اجرای آن، اقتصادی‌ترین روش برای تجهیز کارگاه را تعیین و بر مبنای آن، هزینه‌ها‌ی مربوط را طبق ردیف‌های پیش‌بینی‌شده در فهرست تجهیز و برچیدن کارگاه (پیوست فهرست بهاء) و برحسب قیمت‌های محل اجرای عملیات و با منظور نمودن هزینه‌های بالاسری به‌صورت مقطوع برآورد‌ و در برابر ردیف‌های مورد نظر درج کند.چنانچه مشخصات ویژه‌ای برای تجهیز و برچیدن کارگاه لازم باشد آنرا در اسناد مناقصه و پیمان پیش بینی کند.

در مورد ساختمان‌های پیش‌ساخته مانند‌ کاروان‌ها و قطعات پیش‌ساختهٔ ساختمان‌ها (‌‌مانند قاب‌های فلزی‌) هزینهٔ حمل و نصب‌، استهلاک و‌ سرمایه‌گذاری آنها در طول اجرای کار محاسبه‌ و جزو برآورد هزینه تجهیز و برچیدن کارگاه منظور می‌شود. در پیمان‌هایی که از چند رشته فهرست‌بهای واحد استفاده می‌شود، تنها یک فهرست تجهیز و برچیدن کارگاه‌، برای کل کار تهیه می‌شود.

2-ساختمان‌ها‌، تأسیسات و راه‌هایی که در برآورد‌، هزینه‌های تجهیز و برچیدن کارگاه منظور می‌شود به‌صورت موقت و برای دوره اجرا در نظر گرفته می‌شوند. به منظور تقلیل هزینه‌های تجهیز کارگاه‌، با اولویت دادن به اجرای تأسیسات جنبی یا زیربنایی که در طرح برای دوره‌ی بهره‌برداری پیش‌بینی‌شده ‌و در دوره‌ی اجرا نیاز خواهد بود‌، از تأسیسات یاد شده به عنوان تجهیز کارگاه استفاد‌ه و این موضوع در اسناد و مدارک پیمان درج می‌شود‌.

در این حالت هزینه آنها با استفاده از فهرست‌های بهای واحد رشتهٔ مربوطه، محاسبه و در برآورد هزینه اجرای کار منظور می‌شود. چنانچه برای تأمین آب‌، برق‌، گاز‌، مخابرات و راه‌های کارگاه یا تأمین ساختمان‌های مسکونی‌، اداری‌، پشتیبانی و عمومی ‌یا سایر موارد، از تأسیسات جنبی یا زیر بنایی، استفاده شود، باتوجه‌به اینکه هزینه آنها در ردیف‌های فصل‌های مربوط پیش‌بینی‌شده، هزینه‌ای برای ایجاد تأسیسات یاد شده در تجهیز و برچیدن کارگاه منظور نمی‌شود.

3-نحوه ی تأمین آب، برق، گاز و مخابرات کارگاه در دوره ی اجرا، باید در شرایط خصوصی پیمان، مشخص شود.

4-چنانچه کار فرما در نظر داشته باشد کارهایی از قبیل تدارک برق رسانی‌، تأمین آبرسانی و تأمین دسترسی به کارگاه و … را در دوره‌ی اجرا‌ به عهده بگیرد‌، اولاً تعهدات کارفرما در این زمینه باید به طور مشخص در شرایط خصوصی پیمان درج شود، ثانیاً از این بابت هزینه‌ای در تجهیز و برچیدن کارگاه منظور نشود. چنانچه موارد فوق به عهده‌ی کارفرما نباشد هزینه آنها برآورد و پس از کسر هزینه‌های قابل برگشت در پایان کار (‌از قبیل جمع آوری تیرهای برق‌، پمپ آب و… ) باقیمانده جزو هزینه‌‌های تجهیز و برچیدن کارگاه محسوب می‌شود.

5-در پیمان‌هایی که مشمول خاتمه یا فسخ می‌شوند به میزان تجهیز انجام شده تا زمان خاتمه یا فسخ، باتوجه‌به میزان تجهیز، انجام شده و سایر شرایط مربوط بین کارفرما و پیمانکار توافق می‌شود.

6-با وجود اینکه طبق شرایط عمومی پیمان، تأمین زمین برای تجهیز کارگاه به عهده‌ی کارفرماست‌، چنانچه کارفرما در نظر داشته باشد تمام یا قسمتی از زمین تجهیز کارگاه، توسط پیمانکار تأمین شود، باید تأمین زمین از سوی پیمانکار را در شرایط خصوصی پیمان پیش بینی کرده و هزینه اجاره‌ی آن را جزو برآورد هزینه‌های تجهیز و برچیدن کارگاه منظور کند.

7-به استثناء تعهداتی که در فهرست بهاء و شرایط عمومی پیمان در مورد تجهیز کارگاه به عهده‌ی کارفرماست، هر نوع تسهیلات دیگری که کارفرما در نظر دارد، برای تجهیز کارگاه در اختیار پیمانکار قرار دهد، باید آن را در شرایط خصوصی پیمان پیش بینی کند.

8-هزینه تجهیز کارگاه‌هایی مانند‌ تأسیسات‌‌، آهنگری‌، نجاری‌، آرماتوربندی و ساخت قطعات پیش ساخته‌، در بهای واحد ردیف‌های فصل‌های مربوطه محاسبه شده است و از این بابت در ردیف‌های تجهیز و برچیدن کارگاه هزینه‌ای منظور نمی‌شود.

9-هزینه تجهیز تعمیرگاه‌های ماشین آلات در هزینه ساعتی ماشین آلات‌، در ردیف‌های فصل‌های مربوطه در نظر گرفته شده‌ و از این بابت هزینه‌ای در ردیف‌های تجهیز و برچیدن کارگاه منظور نمی‌شود.

10-هزینه آب و برق مصرفی برای اجرای کار، در بهای واحد ردیف‌ها در فصل‌های مربوط محا‌سبه شده‌ و از این بابت هزینه‌ای در ردیف‌های تجهیز و برچیدن کارگاه منظور نمی‌شود.

11-هزینه غذای کارمندان پیمانکار در کارگاه، در هزینه بالاسری (هزینه‌های مستمر کارگاه‌) پیش‌بینی‌شده است‌. در کارهایی که لازم است پیمانکار هزینه یا کمک هزینه‌هایی برای تأمین غذای کارگران پرداخت کند، این هزینه، جزو هزینه‌های تجهیز و برچیدن کارگاه منظور می‌شود.

12-در کارهایی که تأمین غذای کارمندان کارفرما‌، مهندس مشاور و آزمایشگاه‌، در کارگاه ضروری است، شمار استفاده کننده از غذا در شرایط خصوصی پیمان تعیین می‌شود و هزینه آن به طور مقطوع برآورد‌ و جزو هزینه‌های تجهیز و برچیدن کارگاه است.

13- پیش بینی هزینه تأمین وسیله‌ی نقلیه‌ی مورد نیاز کارفرما‌، مهندس مشاور و آزمایشگاه توسط پیمانکار در برآورد هزینه اجرای کار مجاز نیست.

14-هزینه راه‌های انحرافی جزو ردیف‌های تجهیز و برچیدن کارگاه نیست. حجم عملیات مربوط به راه‌های انحرافی بر اساس فهرست‌بهای پایه رشته راه‌، باند فرودگاه و زیر سازی راه‌آهن محاسبه شده و مقادیر آن در فهرست بهاء و مقادیر کار ‌برآورد می‌شود.

15-نقشه و مشخصات ساختمان‌های دفاتر و محل سکونت کارکنان کارفرما‌، مهندس مشاور و آزمایشگاه در اسناد مناقصه درج شده و هزینه اجرا‌ی آنها باتوجه‌به نقشه‌های اجرایی و مشخصات تعیین شده و به‌صورت مقطوع برآورد می‌شود.

16-تعهدات کارفرما در زمینه‌ی تجهیز و برچیدن کارگاه در حدی که در اسناد و مدارک پیمان پیش‌بینی‌شده، انجام می‌شود. تجهیز مازاد بر موارد یا مبالغ پیش‌بینی‌شده در پیمان، که مورد نیاز انجام کار است، به هزینه پیمانکار بوده و پرداخت اضافی از این بابت انجام نمی‌شود‌. چنانچه طبق شرایط عمومی پیمان مبلغ پیمان تغییر کند، مبلغ مقطوع تجهیز و برچیدن کارگاه تغییر نمی‌کند و هزینه تجهیز اضافی تنها برای قیمت جدید قابل پرداخت است.

17- هزینه تجهیز و برچیدن کارگاه‌، در صورت تأمین هر یک از ردیف‌های تجهیز و برچیدن کارگاه‌، باتوجه‌به نحوه پرداخت‌ تا سقف مبلغ پیش‌بینی‌شده در ردیف‌های مربوط ، پرداخت می‌شود.

تبصره: در پیمان‌هایی که هزینه تجهیز و برچیدن آنها به‌صورت یک‌قلم تعیین شده است‌، هزینه یاد شده مطابق نحوه پرداخت‌، تا سقف مبلغ پیش‌بینی‌شده پرداخت می‌شود.

3. ساختار شکست پرداخت هزینه‌های تجهیز کارگاه

در جدول زیر جزئیات مربوط به ساختار شکست پرداخت هزینه‌های کارگاه آورده شده است.

تأمین و تجهیز محل سکونت کارمندان و افراد متخصص پیمانکار	10 درصد
تأمین و تجهیز محل سکونت کارگران پیمانکار حداقل ۱۰۰ متر با تأیید دستگاه نظارت	12 درصد
تأمین و تجهیز ساختمان‌های اداری و دفتر کار پیمانکار حداقل ۴۰ متر با تأیید دستگاه نظارت	30 درصد
تأمین کمک‌هزینه با تسهیلات لازم برای تهیه غذای کارگران	8 درصد
تأمین لباس کار و کفش و کلاه حفاظتی کارگران با تأیید دستگاه نظارت	3 درصد
تأمین و تجهیز محل سکونت کارکنان کارفرما و مهندس مشاور آزمایشگاه با تأیید دستگاه نظارت	2 درصد
تأمین و تجهیز ساختمان‌های اداری و دفتر کار کارفرما و مهندس مشاور آزمایشگاه حداقل ۴۰ متر با تأیید دستگاه نظارت	8 درصد
تأمین غذای کارمندان، مهندسین مشاور و کارفرما و آزمایشگاه	3 درصد
تأمین ساختمان‌های پشتیبانی و هزینه تجهیز انبارهای سرپوشیده آزمایشگاه پیمانکار و مواد مشابه	3 درصد
تأمین و تجهیز ساختمان عمومی به جز ساختمان‌های مسکونی اداری و دفاتر کار با تأیید دستگاه نظارت	4 درصد
تأمین آب کارگاه شبکه آب‌رسانی داخل کارگاه	2 درصد
تأمین برق کارگاه شبکه برق‌رسانی داخل کارگاه	4 درصد
تأمین سیستم مخابراتی داخل کارگاه	4 درصد
تأمین راه دسترسی تأمین ایاب‌وذهاب کارگاه	2 درصد
تأمین پی سکو برای نصب ماشین‌آلات و تجهیزات سیستم تولید مصالح	0/8 درصد
تأمین نصب ماشین‌آلات و تجهیزات راه‌اندازی آن‌ها با تأمین آن از راه خرید خدمتی مصالح	1/3 درصد
تهیه و نصب برچیدن داربست فلزی برای انجام نماسازی ساختمان	4 درصد
بیمه تجهیز کارگاه	2/5 درصد

تجهیز و برچیدن کارگاه از اولین عملیات در شروع یک پروژه ساختمانی و آخرین عملیات در انتهای پروژه است. هزینه این تجهیز و برچیدن بسته به اقدامات و تدارکاتی صورت می‌گیرد می‌تواند متفاوت باشد.

• نحوه پرداخت:

روش پرداخت هزینه تجهیز و برچیدن کارگاه، در پیمان‌هایی که برآورد هزینه اجرای آن‌ها کمتر از 2500 میلیون ریال است و هزینه ی تجهیز و برچیدن کارگاه آنها، به‌صورت یک‌قلم پیش‌بینی‌شده است، به شرح زیر است:

-در کارهای مربوط به فهرست‌بهای پایه رشته ابنیه، تأسیسات مکانیکی و تأسیسات برقی:

• 45 درصد مبلغ تجهیز و برچیدن کارگاه، پس از اجرای بخشی از تجهیز کارگاه که انجام آن برای شروع عملیات پیمان لازم است، یا تدارک 60 درصد ماشین آلات مورد نیاز.
• 45 درصد مبلغ تجهیز و برچیدن کارگاه، به نسبت پیشرفت عملیات موضوع پیمان.
•  10 درصد مبلغ تجهیز و برچیدن کارگاه، پس از برچیدن کارگاه.

-در کارهای مربوط به فهرست‌بهای پایه رشته راه، باند فرودگاه و زیرسازی راه‌آهن، خطوط انتقال آب، شبکه توزیع آب و آبیاری و زهکشی:

• 30 درصد مبلغ تجهیز و برچیدن کارگاه، پس از اجرای بخشی از تجهیز کارگاه که انجام آن برای شروع عملیات پیمان لازم است، یا تدارک 60 درصد ماشین آلات مورد نیاز.
•  60 درصد مبلغ تجهیز برچیدن کارگاه، به نسبت پیشرفت عملیات موضوع پیمان.
•  10 درصد مبلغ تجهیز برچیدن کارگاه، پس از برچیدن کارگاه.

4. نکات پیش از تجهیز

•  برای افزایش میزان ایمنی و جلوگیری از تردد افراد متفرقه جلوگیری کرد. یکی از راه‌ها استفاده از دیوار یا فنس‌کشی محوطه با ارتفاع مناسب و سیم‌خاردار است.
•  اتاقک نگهبانی در محوطه ورودی کارگاه برای کنترل ورود و خروج افراد و مصالح وارده احداث شود.
•  برای افزایش میزان ایمنی، در صورت نیاز، محوطه به دوربین‌های مداربسته مجهز شود.
•  روشنایی کافی برای افزایش میزان ایمنی و تخلیه احتمالی بار در شب در محوطه ایجاد گردد.
•  نقشه تجهیز کارگاه پروژه‌های ساختمانی باتوجه‌به پیشرفت آتی کار و حجم منابع، مصالح، ماشین‌آلات و نیروی انسانی صورت‌گرفته تا از تغییرات مجدد و دوباره‌کاری‌های احتمالی پیشگیری شود.
•  محل استقرار تجهیزات و ابنیه موردنیاز، دسترسی‌ها و ارتباطات نسبت به هم در پلان تجهیزات لحاظ شود.
•  از احداث اتاق‌های کارگری در نزدیک محل گودبرداری یا در محل‌هایی که ریسک بالایی دارند خودداری شود.
•  جانمایی اتاق‌ها ترجیحاً به صورتی انجام گردد که توانایی استفاده از نور و تهویه طبیعی وجود داشته باشد.
•  اتاق‌های بخش مدیریت و پرسنل فنی از بخش کارگری جدا شود.
•  تاحدامکان مسئله اشراف اتاق‌های مدیریت به محوطه ضمن رعایت فاصله برای کاهش آلودگی صوتی و ایمنی مناسب موردتوجه قرار گیرد.

5. نکات به هنگام تجهیز 

•  احداث حمام و سرویس‌های بهداشتی متناسب با حجم نفرات در دو بخش کارگری و پرسنل فنی الزامی است.
• در کف و دیوارهای این بخش برای رعایت مسائل بهداشتی حتماً از کاشی و سرامیک استفاده شود. درصورتی‌که از سیمان استفاده شود، موجب ایجاد فضای آلوده خواهد شد.
• همچنین باید برای فاضلاب دستشویی و حمام یک چاه فاضلاب تعبیه کرد. می‌توان از چاهی که به‌عنوان گمانه‌زنی حفاری می‌شود، به‌عنوان چاه فاضلاب نیز استفاده کرد.
•  انبار با ابعاد متناسب برای ذخیره مصالح و تجهیزات احداث شود.
• باتوجه‌به ارزش تجهیزات موجود در انبار، جانمایی در محل در معرض دید و دسترس برای افزایش ایمنی و همچنین امکان تردد آسان ماشین‌آلات سبک‌وسنگین به آن الزامی است.
•  نصب یک بنر عذر‌خواهی از همسایگان برای جلوگیری از ایجاد تنش با همسایگان و مدارا با آن‌ها
•  به استفاده از کانکس با عایق‌بندی مناسب به‌خاطر سرعت بیشتر و آسانی در جابه‌جایی توجه شود. سرد بودن داخل کانکس‌های عادی باکیفیت پایین سبب عدم تمایل کارگران به استفاده از آن می‌شود.
•  در کارگاه‌های محیط شهری در صورت محدودیت فضا می‌توان با اجرای آهن‌کشی مناسب، تجهیزات را به بالا منتقل کرد. همچنین در صورت امکان از چیدمان چندطبقه نیز می‌توان استفاده کرد.
•  محل دپوی مصالح وارد شده به کارگاه در موقعیت مناسب قرار داده شود.
•  جانمایی مناسب ماشین‌آلات لازم پروژه مانند دیزل‌ژنراتور و منبع سوخت آن، تاور کرین و غیره با لحاظ پیشرفت آتی کار انجام شود.
•  تجهیزات اطفای حریق در چند جای مناسب نصب و آموزش‌های موردنیاز به پرسنل داده شود.
•  تجهیزات بهداشتی و جعبه کمک‌های اولیه نصب شود.
•  وجود قفل مناسب برای حفاظت از تجهیزات
•  کانکس‌ها باید فاصله‌ای از سطح زمین داشته باشند تا در صورت بارندگی و ایجاد گل‌ولای مشکلی برای افراد ساکن در آن به وجود نیاید.
• برای ایجاد ارتفاع کانکس می‌توان سه ردیف بلوک سیمانی چید و داخل بلوک را با بتن مگر پر کرد. همچنین برای ایجاد پله نیز می‌توان از بلوک سیمانی پر شده با بتن مگر استفاده کرد.
•  در زمین‌های شمالی می‌توان تجهیز کارگاه را در حیاط ایجاد کرد. ولی در زمین‌های جنوبی کانکس‌ها باید در ارتفاع با زمین اجرا شوند. زیر کانکس باید شمع‌هایی با دوبل IPE18 قرارداد. این شمع‌ها باید در عمق سه‌متری زمین مدفون شوند.

6. برچیدن کارگاه ساختمانی

برچیدن کارگاه شامل جمع‌آوری مصالح، تأسیسات و ساختمان‌های موقت، خارج‌کردن آن‌ها و دیگر تدارکات پیمانکار از کارگاه، تسطیح و تمیزکردن و به‌صورت اولیه برگرداندن زمین‌ها و محل‌های تحویل کارفرما است. به‌نوعی تحویل پروژه و خروج عوامل اجرایی و نظارتی از پروژه که با شروع خدمات و بهره‌برداری از پروژه همراه است.

1.6. نکات اجرایی برچیدن کارگاه

• در برچیدن کارگاه باید حتماً قبل از شروع عملیات به فکر تخلیه مصالح، وسایل و … بود.
• توصیه می‌شود که قبل از برچیدن کارگاه حتماً عملیات اجرایی به اتمام رسیده باشد و آخرین فعالیت عوامل اجرایی برچیدن کارگاه باشد.
• برای حمل مصالح از تجهیزات متناسب استفاده شود.

جمع‌بندی ونتیجه‌گیری

جهت آشنایی کامل با  “دستورالعمل تجهیز و برچیدن کارگاه” به پکیج “دوره جامع متره و برآورد پروژه (دکتر مترور)” در صفحه اصلی وب‌سایت مراجعه فرمایید.