معرفی کامل انواع فهرست‌بهای سازمان برنامه و بودجه

مقدمه

فهرست‌بها را اگر بخواهیم به زبان ساده تعریف کنیم مقدار ریالی خدمات و یا مصالح به‌صورت حجم و واحد است که از طرف پیمانکاران ارائه می‌شود. هر ساله از سوی سازمان برنامه‌وبودجه فهرست‌بها به‌صورت واحد برای انواع رشته‌ها در پروژه‌های عمرانی و دیگر پروژه‌های مرتبط از جمله فهرست‌بها برای ابنیه منتشر می‌شود. همچنین برخی دیگر از سازمان‌های دولتی از جمله شرکت‌های برق منطقه‌ای، شرکت‌های مربوط به توزیع نیروی برق، شرکت مپنا و دیگر شرکت‌های بزرگ‌نسبت به انتشار فهرست‌بها به‌صورت اختصاصی اقدام می‌کنند.

1. تاریخچه فهرست‌بها در ایران

• اولین فهرست‌بها

شاید جالب باشد بدانید، ‌ اولین فهرست بهایی که در کشور ابلاغ شد، برای سال ۱۳۵۰ بود، البته ساختار فهرست‌بهای سال ۱۳۵۰ با فهرست‌بهای کنونی بسیار متفاوت است.

• فهرست‌بها در دهه ۵۰

در دهه ۵۰، در سال‌های ۱۳۵۵ الی  ۱۳۵۷ و ۱۳۵۹ فهرست‌بها ابلاغ گردید.

• فهرست‌بهای در دهه ۶۰

در دهه ۶۰، فهرست‌بها در سال ۱۳۶۱ و ۱۳۶۲ ابلاغ گردید.

• فهرست‌بهای در دهه ۷۰

در دهه ۷۰، فهرست‌بها در سال ۱۳۷۰ و ۱۳۷۷ و ۱۳۷۹ ابلاغ گردید. پیکره اصلی فهرست‌بهای کنونی را می‌توان منشأ گرفته از فهرست‌های بها سال ۱۳۷۰ دانست.

• فهرست‌بهای در دهه ۸۰

در دهه ۸۰،  در سال‌های ۱۳۸۰  الی ۱۳۸۸ فهرست‌بها ابلاغ گردید و پس از به مدت ۳ سال یعنی سال‌های ۱۳۸۹، ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱، فهرست‌بها ابلاغ نشد.

• فهرست‌بهای در دهه ۹۰

در دهه ۹۰، به طور منظم از سال ۱۳۹۲  تاکنون که سال ۱۴۰۲ است، فهرست‌بها ابلاغ گردید. بسیاری از فهرست‌های بهای جدید در رسته‌ها و رشته‌های مختلف، در دهه ۹۰ تدوین و ابلاغ گردیده‌اند.

2. فهرست‌بها

فهرست‌بها همان‌طور که از نامش پیدا است لیستی از قیمت هر واحد مصالح، اجرا و یا ساخت را شامل می‌شود. بعد از اینکه مقدار هر فعالیت صورت‌گرفته محاسبه شد در قیمت واحد ضرب گردیده و در نهایت مبلغ فعالیت فوق به دست می‌آید. در سال ۱۳۵۵، سازمان برنامه‌وبودجه فهرستی از قیمت‌های استاندارد برای پروژه‌های عمرانی تهیه کرد. نخستین فهرست‌بهای جهت امور ساختمانی و راه‌سازی آماده شد و بعد از آن برای سایر رشته‌ها نیز این فهرست تهیه شد.

در فهرست فوق قیمت هر ردیف از چهار عامل بسیار مهم از جمله قیمت مصالح، هزینه ماشین‌آلات و ابزار، دستمزد نیروی انسانی و حمل‌ونقل تأثیر می‌پذیرد. در هر سال بر اساس تأثیر تورم و نوسانات قیمت‌ها بر چهار عامل فوق شاهد تغییر در بها و قیمت هر ردیف خواهیم بود. همان‌طور که اشاره شد در هر یک از قیمت‌های واحد پایه در فهرست‌بها، هزینه ماشین‌آلات، تهیه کلیه مصالح، نیروی انسانی، باراندازی، بارگیری، اتلاف مصالح، سوخت، تهیه آب، استهلاک و تعمیر ماشین‌آلات جهت اجرا و انجام صحیح کلیه کارها بر اساس مشخصات و نقشه ارائه شده است. بر همین اساس جهت برآورد مصالح استفاده شده در پروژه و محاسبه متره، تنها با در اختیار داشتن واحدهای مربوطه می‌توان هزینه آن را به دست آورد.

3. انواع فهرست‌بها

تقسیم‌بندی و شاخه‌بندی فهرست‌بها بر اساس روش‌های مختلفی صورت می‌گیرد. اما رسته به‌عنوان کلی‌ترین و ردیف به‌عنوان جزئی‌ترین بخش فهرست محسوب می‌شود. بر همین اساس می‌توان بیان کرد که هر رسته متشکل از چند رشته است.

انواع فهرست‌بهای که از سوی سازمان مدیریت منتشر گردیده به‌صورت زیر دسته‌بندی می‌شوند.

۱-رسته ساختمان متشکل از رشته ابنیه، رشته تأسیسات برقی، رشته تأسیسات مکانیک و رشته مرمت بناهای تاریخی است.
۲-رسته حمل‌ونقل متشکل از رشته راه، زیرسازی راه‌آهن و باند فرودگاه، رشته راهداری، رشته نگهداری، روسازی، تعمیر و ابنیه مربوط به خطوط راه آهن است. ۳-رسته آب و منابع طبیعی متشکل از رشته خطوط انتقال آب، رشته مربوط به شبکه توزیع آب، رشته توزیع و انتقال آب روستایی، رشته زهکشی و آبیاری، رشته شبکه انتقال و جمع‌آوری فاضلاب، رشته سدسازی، رشته حفاری چاه، رشته مربوط به آبیاری تحت فشار، رشته ترمیم و ساخت قنات، رشته بازسازی و ترمیم نوار حفاری در کلیه معابر شهری، رشته بهره‌برداری و نگهداری تأسیسات مربوط به آب شرب روستایی و رشته منابع طبیعی و آبخیزداری است.

4. بررسی ساختار فهرست‌بها

در این بخش به بررسی قسمت‌های مختلف ساختار فهرست‌بها می‌پردازیم.

1.4. دستور‌العمل کاربرد

دستورالعمل کاربرد به دستورات کلی مربوط به طریقه برآورد عملیات و امور اجرایی طبق فهرست‌بها و همچنین نحوه پرداخت گفته می‌شود. این بخش متشکل از تعاریف اولیه مانند آیتم تقسیم‌بندی، آیتم ستاره‌دار، طریقه شماره‌گذاری، تقسیم‌بندی هر یک از آیتم‌ها، محدودیت‌های درصدی مربوط به انواع آیتم‌های موجود در فهرست‌بها مناقصات و غیره است.

2.4. کلیات

در بخش کلیات فهرست‌بهای توضیحاتی دررابطه‌با فصل‌های فهرست‌بها، نحوه پرداخت هزینه‌های حمل‌ونقل مصالح، مصالح و مواد مصرف شده در هر آیتم، طریقه تنظیم صورت‌جلسات،  طریقه پرداخت جهت مصالح پای‌کار و مشخصات فنی درج می‌شود.

3.4. مقدمه هر فصل

مواردی مانند معیار انتخاب در هر آیتم، طریقه انجام عملیات، اضافه‌بها و نحوه پرداخت آن و همچنین مستندات و مدارک لازم به طور معمول در شروع هر فصل از این فهرست تحت عنوان مقدمه تهیه و ارائه می‌شود.

4.4. ردیف فهرست‌بها

بخش اصلی و بسیار مهم در فهرست‌بها مربوط به جداولی می‌شود که در آن به شرح و توضیح هر آیتم کاری و همچنین قیمت واحد مربوط به آن ارائه می‌شود. شماره مخصوص هر آیتمی در جدول فوق را شماره ردیف در این فهرست می‌نامند. ردیف‌ها به‌طورکلی متشکل از ستون‌های مربوط به شرح، واحد و همچنین بهای واحد است. شماره ردیف‌ها دارای ۶ رقم بوده که به ترتیب دو رقم اول از سمت چپ به شماره فصل، دو رقم دوم به زیرفصل یا شماره گروه و دو رقم سوم نیز مختص شماره ردیف است.

5.4. پیوست‌ها

پیوست‌ها در فهرست‌بها نیز شامل مصالح پای‌کار است. بر اساس قانون کار پیمانکار می‌تواند از مصالح پایه کار استفاده کند به جز مواردی که در مشخصات و اسناد ذکر شده است. در جدول نیز مصالح پای‌کار و همچنین شماره ردیف، توضیحات، واحد و بهای واحد ذکر شده است. در زمان تهیه و ارائه صورت‌وضعیت‌های موقت میزان مصالح پای‌کار محاسبه شده و سپس به کمک این جدول قیمت تمامی مصالح پای‌کار  محاسبه می‌گردد.

بر اساس تعریف فهرست‌بهای، هفتاد درصد قیمت تمام مصالح پای‌کار پرداخت می‌گردد. تمام هزینه حمل‌ونقل مصالح فوق بدون ضریب هفتاد درصد، ضریب پیشنهادی پیمانکار و ضریب بالاسری در بهای تمام مصالح پای‌کار محاسبه شده و به آن اضافه خواهد شد. به این نکته نیز توجه نمایید، جدول مربوط به مصالح پای‌کار و محاسبه بهای آن تنها در صورت‌وضعیت‌های موقت درج و در نظر گرفته شده است و به‌کارگیری آن در سایر موارد مجاز نیست. بر همین اساس نباید هیچ‌گونه مصالح پای کاری در آخرین صورت‌وضعیت‌های موقت و قطعی وجود داشته باشد.

• شرح مربوط به اقلام هزینه‌های بالاسری

در این بخش کلیه هزینه‌های بالاسری عمومی و همچنین هزینه‌های بالاسری کار درج می‌شود. هزینه‌های عمومی در اکثر مواقع مربوط به هزینه‌های دفتر مرکزی بوده و هزینه‌های بالاسری کار نیز مربوط به هزینه‌های کارگاه است.

• بررسی موارد صورت‌جلسه

مواردی که در فهرست‌بها صورت‌جلسه می‌شوند عبارت‌اند از:

نام کارفرما، پیمانکار، مهندس مشاور، تاریخ و شماره پیمان، تاریخ و شماره صورت‌جلسه و موضوع پیمان.

شرح توجیهات و دلایل فنی لازم جهت اجرای کار و عملیات موضوع صورت‌جلسه

ترسیم نقشه و درج توضیحات لازم را همراه با مشخصات فنی کار و جزئیات کامل آن

متره کردن کار و همچنین محاسبه احجام و مقادیر عملیات

سپس تمامی صورت‌جلسه‌ها باید به امضای مهندس ناظر، پیمانکار، کارفرما و مهندس مشاور برسد. کلیه صورت‌جلسات به همراه جدول خلاصه مقادیر و موضوع کار از سوی کارفرما به مهندس مشاور جهت اعمال و درج در صورت‌وضعیت ابلاغ شود‌.

• بررسی آیتم‌های ستاره‌دار

مهندسان مشاور ممکن است در برآورد با عملیاتی مواجه شوند که در فهرست‌بهای مناقصه در نظر گرفته نشده است. هزینه آیتم‌های فوق که با بررسی و آنالیز برآورد می‌شوند بعد از اینکه به تصویب کارفرما رسیدند در فهرست‌بها مناقصه به‌صورت ستاره‌دار اضافه خواهد شد. برخی آیتم‌ها نیز تحت عنوان قیمت جدید وجود دارند که از طریق ستاره مشخص می‌گردند. تفاوت آیتم با قیمت جدید و ستاره‌دار مربوط به تهیه آن‌ها می‌شود.

• ردیف‌ پایه و همچنین غیر پایه

مواردی که در فهرست‌بها درج شده و در نظر گرفته شده‌اند، به‌عنوان ردیف‌های پایه شناخته می‌شوند. ردیف‌های غیر پایه نیز به آیتم‌های ستاره‌دار و مواردی گفته می‌شود که در این فهرست در نظر گرفته نشده‌اند و احتمالاً بعداً اضافه خواهند شد.

5. انواع فهارس بها

1 – رسته ساختمان 

• رشته ابنیه
• رشته تاسیسات مکانیکی
• رشته تاسیسات برقی
• رشته مرمت بناهای تاریخی

2 – رسته راه و ترابری

• رشته راه، راه آهن و باند فرودگاه
• رشته راهداری
• رشته نگهداری، تعمیر و روسازی و ابنیه خطوط راه آهن
• رشته کارهای دریایی

3 – رسته مهندسی آب

• رشته آبیاری تحت فشار
• رشته سد سازی
• رشته ساخت و ترمیم قنات
• رشته تجهیزات آب و فاضلاب

4 – رسته مدیریت شهری و روستایی

• رشته فضای سبز
• رشته ترمیم و بازسازی نوار حفاری در معابر شهری

5- رسته معدن

• رشته حفاری اکتشافی

جهت آشنایی کامل با تمامی رسته‌ها و رشته‌ها مقاله “فهرست بها چیست؟” را مطالعه فرمایید

جمع‌بندی ونتیجه‌گیری

جهت آشنایی کامل با  “انواع فهرست‌بهای سازمان برنامه و بودجه” به پکیج “دوره جامع متره و برآورد پروژه (دکتر مترور)” در صفحه اصلی وب‌سایت مراجعه فرمایید.